Kilesa – Những Phiền Não Trong Tâm Trí Theo Phật Giáo
Kilesa là thuật ngữ Pāḷi chỉ các “phiền não”. Đây là những trạng thái tâm bất thiện. Bản chất của chúng là ô nhiễm và có khả năng làm ô uế tâm trí cũng như các yếu tố tinh thần liên quan đến chúng.
Theo các văn bản Phật giáo, có 10 loại kilesa:
- Tham lam (lobha) – Hiện diện trong 8 loại tâm tham (lobhamūla cittas).
- Sân hận (dosa) – Sự giận dữ hoặc ác ý, hiện diện trong 2 loại tâm sân (dosamūla cittas).
- Si mê (moha) – Hiện diện trong tất cả 12 loại tâm bất thiện (akusala cittas).
- Ngã mạn (māna) – Hiện diện trong 4 loại tâm tham không đi kèm với tà kiến (lobhamūla diṭṭhigata-vippayutta cittas).
- Tà kiến (diṭṭhi) – Hiện diện trong 4 loại tâm tham đi kèm với tà kiến (lobhamūla diṭṭhigata-sampayutta cittas).
- Hoài nghi (vicikicchā) – Hiện diện trong tâm hoài nghi (vicikicchā-sampayutta citta).
- Hôn trầm (thīna) – Tình trạng lười biếng hiện diện trong 5 loại tâm bất thiện có sự nỗ lực (sasaṅkhārika akusala cittas).
- Bồn chồn (uddhacca) – Sự bất an hiện diện trong tất cả 12 loại tâm bất thiện (akusala cittas).
- Vô tàm (ahirika) – Sự không biết xấu hổ về những hành động bất thiện, hiện diện trong tất cả 12 loại tâm bất thiện.
- Vô úy (anottappa) – Sự không sợ hãi trước những hành động bất thiện, hiện diện trong tất cả 12 loại tâm bất thiện.
Những trạng thái tâm bất thiện này được gọi là kilesa vì chúng đàn áp (vibādhanaṭṭhena) tâm trí và cơ sở liên quan. Chúng thiêu đốt (upatāpaṭṭhena) các yếu tố tinh thần liên quan, và khi xuất hiện thường xuyên và mạnh mẽ, chúng có thể đàn áp cả cơ thể. Kết quả là người đó trải qua sự khó chịu, thậm chí hoảng loạn khi phiền não thống trị. Vì thế, chúng còn được gọi đồng nghĩa với lửa (aggi), tử thần (māra), và vết bẩn (mala).
Ahīrika – Vô tàm
Không biết xấu hổ trước những điều đáng lẽ phải xấu hổ, không xấu hổ khi thực hiện những hành động bất thiện.
Anottappa – Vô úy
Không sợ hãi trước những điều đáng lẽ phải sợ, thiếu sự sợ hãi đạo đức khi thực hiện những hành động bất thiện.
Trong Kinh Kaṇhasutta, Đức Phật dạy rằng có hai trạng thái đen tối: vô tàm và vô úy. Nếu không có hai trạng thái sáng là sự biết xấu hổ và biết sợ hãi về đạo đức, thế giới sẽ trở nên hỗn loạn như giữa loài dê, cừu, lợn và chó.
Ngược lại, sự biết xấu hổ và biết sợ hãi về đạo đức bảo vệ thế giới, giúp con người sống đạo đức và có sự tôn trọng lẫn nhau.
