Bài Học 4: Cách Phân Loại Tâm Thức Trong Phật Giáo Nguyên Thủy
1. Bốn Pháp Tuyệt Đối (Paramatthadhamma)
Theo Phật giáo Nguyên Thủy, có bốn pháp tuyệt đối gồm: Tâm thức (Citta), Yếu tố tâm lý (Cetasika), Vật chất (Rūpa), và Niết Bàn (Nibbāna). Trong đó, tâm thức được nghiên cứu đầu tiên.
2. Phân Loại Tâm Thức Theo Cảnh Giới (Bhūmi)
Tâm thức có thể được chia thành bốn loại chính dựa trên cảnh giới:
- Kāmāvacara citta: Tâm thức thuộc dục giới
- Rūpāvacara citta: Tâm thức thuộc sắc giới
- Arūpāvacara citta: Tâm thức thuộc vô sắc giới
- Lokuttara citta: Tâm thức siêu thế
3. Cảnh Giới Dục Giới (Kāmabhūmi)
Dục giới bao gồm mười một cõi: bốn cõi địa ngục, cõi người và sáu cõi chư thiên. Tâm thức thuộc dục giới phần lớn sinh khởi trong các cảnh giới này và được gọi là kāmāvacara citta.
4. Cảnh Giới Sắc Giới (Rūpabhūmi)
Sắc giới bao gồm 16 cõi, nơi các vị Phạm Thiên có thân vật chất sinh sống. Tâm thức sinh khởi trong 15 cõi này (trừ cõi Asaññasatta) được gọi là rūpāvacara citta.
5. Cảnh Giới Vô Sắc Giới (Arūpabhūmi)
Vô sắc giới bao gồm bốn cõi, nơi các vị Phạm Thiên không có thân vật chất sinh sống. Tâm thức sinh khởi trong các cõi này được gọi là arūpāvacara citta.
6. Tâm Thức Siêu Thế (Lokuttara Citta)
Trong phân tích về tâm thức, pháp siêu thế (lokuttara dhamma) được gọi là cảnh giới siêu thế (lokuttarabhūmi). Tâm thức siêu thế sinh khởi vượt ra ngoài các cảnh giới dục, sắc, và vô sắc.
7. Phân Loại Tâm Thức Theo Phương Pháp
Theo phương pháp phân loại đơn giản, có 89 loại tâm thức. Theo phương pháp chi tiết, có 121 loại. Chúng được chia thành:
- 54 loại tâm thức dục giới
- 15 loại tâm thức sắc giới
- 12 loại tâm thức vô sắc giới
- 8 loại tâm thức siêu thế (theo phương pháp đơn giản) hoặc 40 loại (theo phương pháp chi tiết)