Mục lục
Bài Học 10: 18 Tâm Thức Không Gốc Rễ (Ahetuka Cittas)
1. Tâm Thức Không Gốc Rễ (Ahetuka Citta) Là Gì?
Trong Phật giáo Nguyên Thủy, các yếu tố tâm lý như tham (lobha), sân (dosa), si (moha), không tham (alobha), không sân (adosa), và trí tuệ (amoha) được gọi là gốc rễ (hetu). Tâm thức có ít nhất một trong các yếu tố này được gọi là tâm thức có gốc rễ (sahetuka citta), ngược lại, tâm thức không có bất kỳ yếu tố nào được gọi là tâm thức không gốc rễ (ahetuka citta).
2. 7 Tâm Thức Quả Bất Thiện Không Gốc Rễ (Ahetuka Akusalavipāka Citta)
- Thức nhãn kèm theo xả – upekkhāsahagata cakkhuviññāṇa
- Thức nhĩ kèm theo xả – upekkhāsahagata sotaviññāṇa
- Thức tỉ kèm theo xả – upekkhāsahagata ghānaviññāṇa
- Thức thiệt kèm theo xả – upekkhāsahagata jivhāviññāṇa
- Thức thân kèm theo khổ – dukkhasahagata kāyaviññāṇa
- Thức tiếp thu kèm theo xả – upekkhāsahagata sampaṭicchana citta
- Thức dò xét kèm theo xả – upekkhāsahagata santīraṇa citta
3. 8 Tâm Thức Quả Thiện Không Gốc Rễ (Ahetuka Kusalavipāka Citta)
- Thức nhãn kèm theo xả – upekkhāsahagata cakkhuviññāṇa
- Thức nhĩ kèm theo xả – upekkhāsahagata sotaviññāṇa
- Thức tỉ kèm theo xả – upekkhāsahagata ghānaviññāṇa
- Thức thiệt kèm theo xả – upekkhāsahagata jivhāviññāṇa
- Thức thân kèm theo lạc – sukhasahagata kāyaviññāṇa
- Thức tiếp thu kèm theo xả – upekkhāsahagata sampaṭicchana citta
- Thức dò xét kèm theo lạc – somanassasahagata santīraṇa citta
- Thức dò xét kèm theo xả – upekkhāsahagata santīraṇa citta
Bài Học 11: 3 Tâm Thức Chức Năng Không Gốc Rễ (Ahetuka Kiriya Citta)
1. Tâm Thức Chức Năng Là Gì?
Tâm thức chức năng (kiriyacitta) không tạo ra quả báo trong tương lai cũng không phải là kết quả của hành động thiện hoặc bất thiện trong quá khứ. Tâm thức này chỉ thực hiện các chức năng mà nó sinh ra để làm.
2. 3 Tâm Thức Chức Năng Không Gốc Rễ
- Thức hướng ngũ môn kèm theo xả
- Thức hướng tâm môn kèm theo xả
- Thức sinh ra nụ cười kèm theo lạc
3. Các Loại Cười Trong Phật Giáo
Trong Phật giáo, có sáu loại cười khác nhau, bao gồm: sita, hasita, vihasita, upahasita, apahasita, và atihasita. Tâm thức sinh ra nụ cười (hasituppāda citta) chỉ tạo ra các loại cười nhẹ nhàng như sita và hasita, phổ biến ở các vị Arahant và những bậc thánh.
3.1 Sita – Cười mỉm
Sita là loại cười nhẹ nhàng nhất, thường được gọi là cười mỉm. Đây là nụ cười rất nhẹ, không gây ra tiếng động lớn, chỉ thể hiện qua việc môi khẽ nhếch lên. Trong Phật giáo, sita thường xuất hiện ở các bậc thánh như Arahant khi họ biểu hiện sự an lạc nội tại và lòng từ bi. Nụ cười này xuất phát từ sự bình an và thanh tịnh trong tâm trí, không có sự tham, sân, hay si.
3.2 Hasita – Cười nhẹ
Hasita là nụ cười nhẹ, có thể thấy qua biểu cảm khuôn mặt nhưng không gây ra tiếng. Nụ cười này biểu hiện sự vui vẻ, hài lòng nhẹ nhàng và thường là sự biểu lộ tự nhiên của niềm hạnh phúc trong tâm. Trong Phật giáo, hasita thường gắn liền với sự vui vẻ của các bậc thánh khi họ cảm thấy an lạc trong sự hiểu biết và trí tuệ, nhưng không bị ràng buộc bởi cảm xúc thế tục.
3.3 Vihasita – Cười thành tiếng
Vihasita là nụ cười có tiếng, nhưng âm thanh vẫn nhẹ nhàng, không ồn ào. Đây là nụ cười thể hiện rõ sự vui vẻ, thân thiện, thường gặp khi người ta cảm thấy thoải mái hoặc vui mừng. So với sita và hasita, vihasita mạnh hơn, có thể kèm theo tiếng cười nhẹ, nhưng vẫn giữ sự tĩnh lặng và thanh thản trong tâm trí.
3.4 Upahasita – Cười chế giễu
Upahasita là nụ cười chế giễu hoặc mỉa mai, thể hiện sự khinh bỉ hoặc chỉ trích. Đây là loại cười xuất phát từ tâm lý tiêu cực như giận dữ, khinh thường hoặc cảm giác trên cơ. Upahasita trong Phật giáo không được khuyến khích vì nó đi ngược lại với lòng từ bi và sự thấu hiểu người khác. Nó thường phản ánh tâm trạng không thiện lành, mang theo sự sân hận và phán xét.
3.5 Apahasita – Cười to
Apahasita là tiếng cười lớn, thể hiện sự vui vẻ mãnh liệt hoặc hài hước. Đây là tiếng cười có thể gây chú ý mạnh mẽ, biểu lộ cảm xúc một cách ồn ào. Tuy nhiên, trong Phật giáo, cười lớn không phải lúc nào cũng được khuyến khích, vì có thể làm xao động tâm trí và mất sự điềm tĩnh. Apahasita thường xuất hiện khi người ta cảm thấy hài lòng hoặc gặp điều gì đó buồn cười một cách quá mức.
3.6 Atihasita – Cười rũ rượi
Atihasita là tiếng cười cực kỳ lớn và không kiểm soát, có thể dẫn đến rung chuyển cơ thể. Đây là loại cười bộc phát mãnh liệt, không giữ lại sự kiềm chế nào. Trong Phật giáo, atihasita thể hiện trạng thái mất đi sự điềm tĩnh và bình thản trong tâm trí. Nó thường xuất hiện trong những tình huống cực kỳ vui nhộn hoặc khi cảm xúc trở nên quá khích.
