Mục lục
อรรถกถา อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เอตทัคคบาลี
Chú giải Anguttara Nikaya Ekadasaka Itadakkha
วรรคที่ ๕
Chương 5
หน้าต่างที่ ๒ / ๑๓.
Cửa sổ số 2 / 13
อรรถกถาสูตรที่ ๒
Chú giải kinh số 2
๒. ประวัติพระเขมาเถรี
2. Tiểu sử Tỳ-khưu ni Khéma
ในสูตรที่ ๒ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
Trong kinh số 2, cần hiểu rõ nội dung như sau.
บทว่า เขมา ได้แก่ ภิกษุณีมีชื่ออย่างนี้.
Cụm từ “Khéma” ám chỉ một vị Tỳ-khưu ni có tên như vậy.
ก็แลตั้งแต่นี้ไป ข้าพเจ้าจะกล่าวว่า ในปัญหากรรมของท่าน มีเรื่องที่จะกล่าวตามลำดับดังนี้แล้ว จะกล่าวข้อนี้ควรจะกล่าวตั้งแต่อภินิหารเป็นต้นไปไว้ทุกแห่ง.
Và kể từ đây, tôi sẽ nói rằng, trong vấn đề nghiệp của ngài, có những chuyện cần được trình bày theo thứ tự như sau, từ phép lạ trở đi sẽ được đề cập mọi nơi.
ดังได้สดับมา ในอดีตกาล ครั้งพระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระ นางเขมานี้ก็บังเกิดนับเนื่องกับคนอื่น ในกรุงหังสวดี.
Như đã nghe kể, trong quá khứ, vào thời Đức Phật có tên là Padumuttara, bà Khéma này đã được sinh ra ở kinh thành Hangsavati cùng với những người khác.
ต่อมา วันหนึ่ง นางพบพระสุชาตเถรี อัครสาวิกาของพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น กำลังเที่ยวบิณฑบาต จึงถวายขนมต้ม ๓ ก้อน ในวันนั้นนั่นแล ก็จัดในเรือนของตนแล้วถวายทานแต่พระเถรี ทำความปรารถนาว่า ดิฉันพึงมีปัญญามากเหมือนท่าน ในพุทธุปบาทกาลในอนาคต.
Một ngày nọ, bà gặp Tỳ-khưu ni Suchata, vị đệ tử hàng đầu của Đức Thế Tôn, khi đang đi khất thực, nên bà dâng ba viên bánh luộc vào ngày hôm đó. Bà đã chuẩn bị trong nhà mình và dâng cúng riêng cho vị Tỳ-khưu ni, nguyện rằng “Mong tôi sẽ có trí tuệ như ngài trong thời đại Đức Phật tương lai.”
เป็นผู้ไม่ประมาทในกุศลกรรมทั้งหลายจนตลอดชีวิต ท่องเที่ยวอยู่ในเทวดาและมนุษย์แสนกัป.
Là người không lơ là trong các thiện nghiệp suốt đời, bà đã lang thang trong cõi trời và người suốt hàng trăm ngàn kiếp.
ครั้งพระพุทธเจ้าพระนามว่ากัสสปะ ก็ถือปฏิสนธิในพระราชนิเวศน์ของพระเจ้ากิงกิ เป็นพระธิดาอยู่ระหว่างพระพี่น้องนาง ๗ พระองค์ ทรงประพฤติกุมารีพรหมจรรย์ ในพระราชนิเวศน์ถึง ๒๐,๐๐๐ ปี ร่วมกับพระพี่น้องนางเหล่านั้นสร้างบริเวณที่ประทับอยู่ของพระทศพล เวียนว่ายอยู่ในเทวดาและมนุษย์พุทธันดรหนึ่ง.
Vào thời Đức Phật có tên là Kassapa, bà đã tái sinh trong cung điện của vua Kingki, là con gái giữa bảy chị em. Bà sống đời thanh tịnh trong cung điện suốt 20,000 năm, cùng với những chị em của mình xây dựng nơi cư trú cho Đức Thập Lực, tiếp tục luân hồi trong cõi trời và người suốt một chu kỳ Phật giáo.
ในพุทธุปบาทกาลนี้ ก็ถือปฏิสนธิในราชสกุล กรุงสาคละ แคว้นมัททะ พระประยูรญาติเฉลิมพระนามของพระนางว่า เขมา.
Trong thời đại Đức Phật hiện tại, bà đã tái sinh trong hoàng tộc ở thành phố Sakala, vùng Madda, và được đặt tên là Khéma.
พระนางมีพระฉวีวรรณแห่งพระวรกายเลื่อมเรื่อดังน้ำทอง พอเจริญพระชันษา ก็เสด็จไปอยู่ในพระราชนิเวศน์ [เป็นพระเทวี] ของพระเจัาพิมพิสาร.
Bà có làn da rực rỡ như ánh vàng. Khi trưởng thành, bà trở thành hoàng hậu của vua Bimbisara.
เมื่อพระตถาคตทรงอาศัยกรุงราชคฤห์ประทับอยู่ ณ พระเวฬุวันวิหาร.
Khi Đức Thế Tôn đang ở thành Rajagaha, ngài ngụ tại tịnh xá Venuvana.
พระนางทรงสดับว่า เขาว่าพระศาสดาทรงแสดงโทษในรูป เป็นผู้มัวเมาในรูปโฉม ไม่กล้าไปเฝ้าพระทศพล ด้วยทรงกลัวว่าพระศาสดาจะทรงแสดงโทษในรูปของเรา.
Bà nghe rằng Đức Thế Tôn giảng về tội lỗi của sắc đẹp, khiến người ta mê đắm ngoại hình. Vì vậy, bà không dám đến gặp ngài vì sợ rằng ngài sẽ chỉ trích sắc đẹp của mình.
พระราชาทรงพระดำริว่า เราเป็นอัครอุปฐากของพระศาสดา แต่อัครมเหสีของอริยสาวกเช่นเรา ก็ยังไม่ไปเฝ้าพระทศพล ข้อนี้เราไม่ชอบใจเลย.
Vua suy nghĩ rằng: “Ta là người hộ trì Đức Thế Tôn, nhưng hoàng hậu của ta vẫn chưa đến gặp ngài. Điều này ta không hài lòng.”
จึงทรงให้เหล่ากวีประพันธ์คุณสมบัติของพระเวฬุวันราชอุทยาน รับสั่งว่า พวกท่านจงขับร้องใกล้ๆ ที่พระนางเขมาเทวีทรงได้ยิน.
Vua ra lệnh cho các nhà thơ sáng tác ca ngợi vẻ đẹp của vườn ngự uyển Venuvana và bảo họ hát gần nơi bà Khéma có thể nghe thấy.
พระนางทรงสดับคำพรรณนาคุณของพระราชอุทยาน ก็มีพระประสงค์จะเสด็จไป จึงกราบทูลสอบถามพระราชา.
Khi nghe lời ca ngợi về vườn ngự uyển, bà mong muốn đến đó và hỏi vua.
ท้าวเธอตรัสว่า ไปอุทยานก็ได้ แต่ไม่เฝ้าพระศาสดา อย่าได้กลับมานะ.
Vua nói: “Có thể đến vườn, nhưng nếu không gặp Đức Thế Tôn thì đừng trở về.”
พระนางไม่ถวายคำตอบแด่พระราชา ก็เสด็จไปตามทาง.
Bà không trả lời vua và đi theo con đường đến vườn.
พระราชาตรัสสั่งเหล่าบุรุษที่ไปกับพระนางว่า ถ้าพระเทวีเมื่อจะกลับจากสวน เฝ้าพระทศพลได้อย่างนี้นั่นก็เป็นบุญ ถ้าไม่เฝ้า พวกท่านก็จงใช้ราชอำนาจแสดงกะพระนาง.
Vua ra lệnh cho những người đi cùng bà rằng: “Nếu hoàng hậu gặp Đức Thế Tôn trước khi về thì đó là phước. Nếu không, các ngươi hãy dùng quyền lực để đưa bà đến gặp ngài.”
ครั้งนั้น พระนางเสด็จชมพระราชอุทยานเสียจนสิ้นวัน เมื่อเสด็จกลับก็ไม่เฝ้าพระทศพล เริ่มจะเสด็จกลับ.
Lần đó, bà dạo chơi vườn ngự uyển suốt ngày. Khi định trở về, bà vẫn chưa gặp Đức Thế Tôn.
แต่เหล่าราชบุรุษนำพระนางไปยังสำนักพระศาสดา ทั้งที่พระนางไม่ชอบพระทัย.
Nhưng những người hầu dẫn bà đến gặp Đức Thế Tôn, dù bà không vui lòng.
พระศาสดาทรงเห็นพระนางกำลังเสด็จมาจึงทรงใช้พุทธฤทธิ์เนรมิตเทพอัปสรนางหนึ่งซึ่งกำลังถือก้านใบตาลถวายงานพัดอยู่.
Khi Đức Thế Tôn thấy bà đang đến, ngài dùng thần thông tạo ra một thiên nữ đang cầm cành lá thốt nốt để quạt hầu.
พระนางเขมาเทวีเห็นเทพอัปสรนั้นแล้วทรงพระดำริว่า เสียหายแล้วสิเรา เหล่าสตรีที่เทียบกับเทพอัปสรเห็นปานนี้ ยังยืนอยู่ไม่ไกลพระทศพล เราแม้จะเป็นปริจาริกาของสตรีเหล่านั้นก็ยังไม่คู่ควรเลย.
Khi bà Khéma nhìn thấy thiên nữ ấy, bà nghĩ: “Ta thật thất bại. Những người phụ nữ so với thiên nữ như thế này mà còn đứng gần Đức Thế Tôn, thì ta ngay cả làm người hầu cho họ cũng không xứng đáng.”
ก็เพราะเหตุไรเล่า เราจึงเป็นผู้เสียหายด้วยอำนาจจิตที่คิดชั่ว เพราะอาศัยความมัวเมา แล้วก็ถือนิมิตนั้น ยืนทอดพระเนตรสตรีนั้นอยู่.
“Vì sao ta lại bị thất bại do ý nghĩ xấu và sự mê đắm của mình?” Bà suy ngẫm và đứng nhìn thiên nữ ấy mãi.
เมื่อพระนางพิจารณาสตรีนั้นอยู่นั่นแล แต่ด้วยกำลังพระอธิษฐานของพระตถาคต สตรีนั้นล่วงปฐมวัยไปเหมือนตั้งอยู่ในมัชฌิมวัยฉะนั้น ล่วงมัชฌิมวัยไปเหมือนตั้งอยู่ในปัจฉิมวัยฉะนั้น ได้เป็นผู้มีหนังเหี่ยวย่น ผมหงอก ฟันหักแล้ว.
Khi bà đang ngắm nhìn thiên nữ, nhờ năng lực thần thông của Đức Thế Tôn, thiên nữ ấy từ tuổi thanh xuân trở thành trung niên, rồi từ trung niên trở thành già nua, với da nhăn nheo, tóc bạc và răng rụng.
แต่นั้นเมื่อพระนางกำลังแลดูอยู่นั่นแหละ สตรีนั้นก็ล้มลงกลิ้งพร้อมกับพัดใบตาล.
Khi bà vẫn đang nhìn, thiên nữ ấy ngã xuống, lăn lộn cùng với chiếc quạt lá thốt nốt.
ลำดับนั้น พระนางเขมา เมื่ออารมณ์นั้นมาสู่วิถี เพราะเป็นผู้สมบูรณ์ด้วยบุพเหตุ จึงทรงพระดำริอย่างนี้ว่า สรีระมีอย่างอย่างนี้ ยังถึงความวิบัติอย่างนี้ได้ แม้สรีระของเราก็จักมีคติอย่างนี้เหมือนกัน.
Lúc đó, bà Khéma, khi những suy nghĩ ấy tràn vào tâm trí, do đã tích lũy đủ duyên lành, bà nghĩ rằng: “Thân thể như thế này mà cũng gặp phải sự suy tàn như vậy, thì thân thể của ta cũng sẽ chịu chung số phận.”
ขณะที่พระนางมีพระดำริอย่างนี้ พระศาสดาจึงตรัสพระคาถาในธรรมบทนี้ว่า
Khi bà đang suy nghĩ như vậy, Đức Thế Tôn liền nói lên bài kệ trong kinh Pháp Cú rằng:
เย ราครตฺตานุปตนฺติ โสตํ
Những ai bị dòng thác dục vọng cuốn trôi,
สยํ กตํ มกฺกฏโกว ชาลํ
Giống như con nhện tự giăng lấy mạng nhện,
เอตมฺปิ เฉตฺวาน ปริพฺพชนฺติ
Cắt đứt nó, người ấy sẽ xuất gia,
อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหาย.
Không còn bận tâm, từ bỏ mọi dục lạc.
ชนเหล่าใดถูกราคะย้อมแล้ว ย่อมตกไปตามกระแส
Những ai bị nhuốm bởi tham dục, sẽ bị cuốn theo dòng chảy.
เหมือนแมงมุมตกไปตามใยข่ายที่ตนเองทำไว้
Giống như con nhện bị mắc kẹt trong lưới tự giăng.
ชนเหล่านั้นตัดกระแสนั้นได้แล้ว ไม่เยื่อใย ละกามสุข
Những người ấy cắt đứt dòng chảy ấy, không còn lưu luyến, từ bỏ dục lạc.
เสีย ย่อมบวช ดังนี้.
Họ sẽ xuất gia, như vậy.
จบพระคาถา พระนางประทับยืนในอิริยาบถที่ยืนอยู่นั่นแล ก็บรรลุพระอรหัตพร้อมด้วยปฏิสัมภิทา.
Kết thúc bài kệ, bà đứng tại chỗ đó và chứng quả A-la-hán cùng với đầy đủ các trí tuệ.
ธรรมดาว่า ผู้อยู่ครองเรือนบรรลุพระอรหัต จำต้องปรินิพพานหรือบวชเสียในวันนั้นนั่นแหละ.
Thông thường, người tại gia khi chứng quả A-la-hán thì phải nhập Niết-bàn hoặc xuất gia trong ngày hôm đó.
ก็พระนางรู้ว่าอายุสังขารของพระองค์ยังเป็นไปได้ ทรงพระดำริว่า เราจักให้พระราชาทรงอนุญาตการบวชของพระองค์ จึงเสด็จกลับพระราชนิเวศน์ ไม่ถวายบังคมพระราชา ประทับยืนอยู่.
Nhưng bà biết rằng tuổi thọ của mình vẫn còn, nên bà nghĩ rằng sẽ xin vua cho phép xuất gia, rồi bà trở về cung mà không lạy vua, đứng đó chờ.
พระราชาก็ทรงทราบโดยสัญญาณ คือพระอาการว่าพระนางคงจักบรรลุอริยธรรมแล้ว.
Vua nhận ra qua dấu hiệu, rằng bà đã đạt đến thánh quả.
พระราชาจึงตรัสกะพระนางว่า พระเทวีเสด็จไปเฝ้าพระศาสดาหรือ.
Vua hỏi bà rằng: “Hoàng hậu đã đến gặp Đức Thế Tôn chứ?”
ทูลว่า พระมหาราชเจ้า หม่อมฉันประพฤติทัศนะอย่างที่พระองค์ทรงเห็นแล้ว หม่อมฉันได้ทำพระทศพลให้เป็นผู้อันหม่อมฉันเห็นด้วยดีแล้ว ขอได้โปรดทรงอนุญาตการบรรพชาแก่หม่อมฉันเถิด.
Bà đáp: “Thưa Đại vương, tôi đã hành theo quan điểm như ngài đã thấy, tôi đã thấy rõ Đức Thế Tôn. Xin hãy cho phép tôi xuất gia.”
พระราชาตรัสรับว่า ดีละพระเทวี ทรงนำไปยังสำนักภิกษุณีด้วยวอทอง ให้ทรงผนวช.
Vua đồng ý: “Tốt lắm, hoàng hậu.” Vua cho bà lên kiệu vàng đưa đến tịnh xá Tỳ-khưu ni để xuất gia.
ครั้งนั้น ความที่พระนางมีพระปัญญามาก ปรากฏไปว่า ชื่อพระเขมาเถรีบรรลุพระอรหัตทั้งที่อยู่ในเพศคฤหัสถ์.
Vào thời đó, trí tuệ của bà nổi tiếng, rằng bà Khéma đạt quả A-la-hán ngay khi còn là người tại gia.
ในข้อนี้มีเรื่องดังนี้.
Trong sự việc này có câu chuyện như vậy.
ต่อมาภายหลัง พระศาสดาประทับนั่ง ณ พระเชตวันวิหาร เมื่อทรงสถาปนาภิกษุณีทั้งหลายไว้ในตำแหน่งต่างๆ จึงทรงสถาปนาพระเขมาเถรีไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นเลิศกว่าพวกภิกษุณีสาวิกาผู้มีปัญญามากแล.
Sau đó, Đức Thế Tôn ngồi tại tịnh xá Kỳ Viên, khi ngài thiết lập các vị Tỳ-khưu ni vào những vị trí khác nhau, ngài đã lập bà Khéma vào vị trí tối thượng, xuất sắc nhất trong các Tỳ-khưu ni có trí tuệ.
จบอรรถกถาสูตรที่ ๒
Kết thúc chú giải kinh số 2.
