(15) 5. Tikaṇḍakīvaggo
(15) 5. Chương Tikaṇḍakī.
1. Avajānātisuttavaṇṇanā
1. Chú giải kinh Sự Xem Thường.
141. Pañcamassa paṭhame datvā avajānātīti ettha eko bhikkhu mahāpuñño catupaccayalābhī hoti, so cīvarādīni labhitvā aññaṃ appapuññaṃ āpucchati.
141. Trong phần thứ năm, ở phần đầu, “cho rồi xem thường” nghĩa là ở đây có một vị Tỳ-khưu phước đức lớn, được đầy đủ bốn món nhu yếu phẩm, sau khi nhận y áo v.v… lại hỏi người khác ít phước đức.
Sopi tasmiṃ punappunaṃ āpucchantepi gaṇhātiyeva.
Người này dù bị hỏi đi hỏi lại vẫn cứ tiếp tục nhận.
Athassa itaro thokaṃ kupito hutvā maṅkubhāvaṃ uppādetukāmo vadati ‘‘ayaṃ attano dhammatāya cīvarādīni na labhati, amhe nissāya labhatī’’ti.
Rồi một vị khác hơi bất mãn, muốn làm cho người kia xấu hổ, nói rằng: “Vị này không tự mình nhận được y áo v.v…, mà nhờ vào chúng ta mới nhận được.”
Evampi datvā avajānāti nāma.
Như vậy gọi là “cho rồi xem thường.”
Eko pana ekena saddhiṃ dve tīṇi vassāni vasanto pubbe taṃ puggalaṃ garuṃ katvā gacchante gacchante kāle cittīkāraṃ na karoti, āsananisinnaṭṭhānampi na gacchati.
Lại có một vị sống chung với một vị khác hai hoặc ba năm, trước đây từng kính trọng người ấy, nhưng dần dần về sau không còn làm lễ hay đến chỗ ngồi nữa.
Ayampi puggalo saṃvāsena avajānāti nāma.
Vị này cũng gọi là “xem thường qua sự sống chung.”
Ādheyyamukhoti ādito dheyyamukho, paṭhamavacanasmiṃyeva ṭhapitamukhoti attho.
“Ādheyyamukha” nghĩa là từ đầu đã có thái độ lắng nghe, ý nghĩa là ngay từ lời đầu tiên đã dừng lại để lắng nghe.
Tatthāyaṃ nayo – eko puggalo sāruppaṃyeva bhikkhuṃ ‘‘asāruppo eso’’ti katheti.
Ở đây, cách hiểu như sau: một người bình luận rằng vị Tỳ-khưu vốn có phẩm hạnh tốt là “không có phẩm hạnh.”
Taṃ sutvā esa niṭṭhaṃ gacchati, puna aññena sabhāgena bhikkhunā ‘‘sāruppo aya’’nti vuttepi tassa vacanaṃ na gaṇhāti.
Sau khi nghe điều đó, vị này bỏ đi; dù một vị Tỳ-khưu khác cùng hội chúng nói rằng “vị này có phẩm hạnh,” vị ấy vẫn không chấp nhận lời nói đó.
Asukena nāma ‘‘asāruppo aya’’nti amhākaṃ kathitanti purimabhikkhunova kathaṃ gaṇhāti.
Với tâm bất thiện, vị ấy chỉ chấp nhận lời của vị Tỳ-khưu trước đã nói rằng “vị này không có phẩm hạnh.”
Aparopissa dussīlaṃ ‘‘sīlavā’’ti katheti.
Một vị khác lại nói rằng người vô giới là “có giới.”
Tassa vacanaṃ saddahitvā puna aññena ‘‘asāruppo eso bhikkhu, nāyaṃ tumhākaṃ santikaṃ upasaṅkamituṃ yutto’’ti vuttepi tassa vacanaṃ aggahetvā purimaṃyeva kathaṃ gaṇhāti.
Tin theo lời nói đó, dù một vị Tỳ-khưu khác nói rằng “vị này không có phẩm hạnh, không nên đến gần,” vị ấy vẫn chỉ chấp nhận lời ban đầu.
Aparo vaṇṇampi kathitaṃ gaṇhāti, avaṇṇampi kathitaṃ gaṇhātiyeva.
Vị ấy vừa chấp nhận lời khen, vừa chấp nhận lời chê.
Ayampi ādheyyamukhoyeva nāma ādhātabbamukho, yaṃ yaṃ suṇāti, tattha tattha ṭhapitamukhoti attho.
Vị này cũng gọi là “người có thái độ lắng nghe,” luôn giữ nguyên thái độ, dù nghe gì cũng dừng lại ở đó.
Loloti saddhādīnaṃ ittarakālappatitattā assaddhiyādīhi lulitabhāvena lolo.
“Lolo” nghĩa là do mất niềm tin và các đức tính khác trong thời gian ngắn, bị dao động bởi sự thiếu tín tâm v.v…
Ittarabhattītiādīsu punappunaṃ bhajanena saddhāva bhattipemaṃ.
Trong các trường hợp như “ít lòng bố thí,” sự yêu thích bố thí và lòng tin bị lung lay nhiều lần.
Saddhāpemampi gehassitapemampi vaṭṭati, pasādo saddhāpasādo.
Cả lòng tin lẫn tình cảm gia đình đều xoay chuyển, niềm tin và sự tín nhiệm cũng vậy.
Evaṃ puggalo lolo hotīti evaṃ ittarasaddhāditāya puggalo lolo nāma hoti.
Như vậy, người này được gọi là “lolo” vì sự giảm sút niềm tin.
Haliddirāgo viya, thusarāsimhi koṭṭitakhānuko viya, assapiṭṭhiyaṃ ṭhapitakumbhaṇḍaṃ viya ca anibaddhaṭṭhāne muhuttena kuppati.
Giống như màu vàng nghệ, giống như hạt bụi trong đống tro, giống như cái bình đặt trên lưng con la, vị ấy dễ nổi giận ở nơi không kiên cố chỉ trong khoảnh khắc.
Mando momūhoti aññāṇabhāvena mando, avisayatāya momūho, mahāmūḷhoti attho.
“Mando” nghĩa là ngu si do thiếu trí tuệ, “momūho” nghĩa là mê mờ do không hiểu biết, ý nghĩa là vô minh lớn.
Avajānātisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải kinh Sự Xem Thường đã hoàn tất.
2-3. Ārabhatisuttādivaṇṇanā
2-3. Chú giải kinh Ārabhati và các kinh khác.
142-3. Dutiye ārabhatīti ettha ārambha-saddo kammakiriyahiṃsanavīriyakopanāpattivītikkamesu vattati.
142-3. Trong phần thứ hai, “ārabhati” nghĩa là từ “ārambha” được sử dụng trong các ngữ cảnh như hành động, gây tổn hại, tinh tấn, nổi giận, phạm tội, và vượt qua tội lỗi.
Tathā hesa ‘‘yaṃ kiñci dukkhaṃ sambhoti, sabbaṃ ārambhapaccayā’’ti (su. ni. 749) kamme āgato.
Cũng vậy, câu “mọi khổ đau phát sinh đều do nguyên nhân khởi đầu” (Sumaniddesa 749) thuộc về hành động.
‘‘Mahārambhā mahāyaññā, na te honti mahapphalā’’ti (saṃ. ni. 1.120; a. ni. 4.39) kiriyāya.
Câu “những sự khởi đầu lớn lao và lễ tế lớn không mang lại kết quả lớn” (Saṃyuttanikāya Niddesa 1.120; Aṅguttaranikāya Niddesa 4.39) thuộc về hoạt động.
‘‘Samaṇaṃ gotamaṃ uddissa pāṇaṃ ārabhantī’’ti (ma. ni. 2.51) hiṃsane.
Câu “họ bắt đầu sát hại vì mục đích chống lại Sa-môn Gotama” (Mahāniddesa 2.51) thuộc về sự gây tổn hại.
‘‘Ārambhatha nikkhamatha, yuñjatha buddhasāsane’’ti (saṃ. ni. 1.185; netti. 29; peṭako. 38; mi. pa. 5.1.4) vīriye.
Câu “hãy khởi đầu, hãy xuất gia, hãy tinh tấn trong giáo pháp của Đức Phật” (Saṃyuttanikāya Niddesa 1.185; Nettippakaraṇa 29; Peṭakopadesa 38; Milindapañhā 5.1.4) thuộc về tinh tấn.
‘‘Bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirato hotī’’ti (dī. ni. 1.10, 195; ma. ni. 1.293) kopane.
Câu “người ấy từ bỏ việc phá hoại hạt giống, làng mạc, và tài sản” (Dīghanikāya Niddesa 1.10, 195; Mahāniddesa 1.293) thuộc về sự nổi giận.
‘‘Ārabhati ca vippaṭisārī ca hotī’’ti (a. ni. 5.142; pu. pa. 191) ayaṃ pana āpattivītikkame āgato, tasmā āpattivītikkamavasena ārabhati ceva, tappaccayā ca vippaṭisārī hotīti ayamettha attho.
Câu “người ấy vừa khởi đầu vừa hối hận” (Aṅguttaranikāya Niddesa 5.142; Puggalapaññatti 191) thuộc về phạm tội và vượt qua tội lỗi; do đó, ý nghĩa ở đây là người ấy khởi đầu và do đó cảm thấy hối hận.
Yathābhūtaṃ nappajānātīti anadhigatattā yathāsabhāvato na jānāti.
“Không biết đúng như thật” nghĩa là do chưa đạt được, nên không hiểu đúng bản chất.
Yatthassāti yasmiṃ assa, yaṃ ṭhānaṃ patvā etassa puggalassa uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhantīti attho.
“Yatthassā” nghĩa là nơi mà khi đạt được, các pháp ác và bất thiện đã sinh khởi trong cá nhân này sẽ hoàn toàn chấm dứt – đó là ý nghĩa.
Kiṃ pana patvā te nirujjhantīti? Arahattamaggaṃ, phalappattassa pana niruddhā nāma honti.
Nhưng đạt được gì thì chúng chấm dứt? Đó là con đường A-la-hán; đối với người đạt được quả vị, chúng được gọi là đã chấm dứt.
Evaṃ santepi idha maggakiccavasena pana phalameva vuttanti veditabbaṃ.
Mặc dù có như vậy, nhưng ở đây cần hiểu rằng chỉ đề cập đến quả vị theo chức năng của con đường.
Ārabhatī na vippaṭisārī hotīti āpattiṃ āpajjati, taṃ panesa desetuṃ sabhāgapuggalaṃ pariyesati, tasmā na vippaṭisārī hoti.
Người ấy khởi đầu nhưng không hối hận, vì phạm tội và tìm kiếm người đồng hội để giảng dạy, do đó không hối hận.
Na ārabhati vippaṭisārī hotīti āpattiṃ na āpajjati, vinayapaññattiyaṃ pana akovidattā anāpattiyā āpattisaññī hutvā vippaṭisārī hotīti evamettha attho daṭṭhabbo.
Người ấy không khởi đầu nhưng hối hận, vì không phạm tội nhưng do thiếu hiểu biết về luật, nghĩ rằng mình phạm tội và cảm thấy hối hận – ý nghĩa ở đây cần được hiểu như vậy.
‘‘Na ārabhati na vippaṭisārī hotī’’ti yo vutto, kataro so puggalo? Ossaṭṭhavīriyapuggalo.
“Không khởi đầu và không hối hận” – người được nói đến ở đây là ai? Đó là người lười biếng trong việc thực hành tinh tấn.
So hi ‘‘kiṃ me imasmiṃ kāle parinibbānena, anāgate metteyyasammāsambuddhakāle parinibbāyissāmī’’ti visuddhasīlopi paṭipattiṃ na pūreti.
Vị ấy nghĩ rằng: “Tại sao ta phải Niết-bàn ngay bây giờ? Ta sẽ Niết-bàn vào thời của Đức Phật Di-lặc trong tương lai,” dù có giới đức thanh tịnh nhưng không thực hành đầy đủ con đường.
So hi ‘‘kimatthaṃ āyasmā pamatto viharati, puthujjanassa nāma gati anibaddhā, tasmā hi metteyyasammāsambuddhassa sammukhībhāvaṃ labheyyāsi, arahattatthāya vipassanaṃ bhāvehī’’ti ovaditabbova.
Vị ấy nên được khuyên nhủ rằng: “Kính bạch Tôn giả, tại sao ngài lại sống trong sự lười biếnga? Chúng sinh phàm phu không có gì đảm bảo, do đó ngài nên mong gặp Đức Phật Di-lặc để tu tập thiền minh sát nhằm đạt được quả vị A-la-hán.”
Sādhūti āyācanatthe nipāto. Idaṃ vuttaṃ hoti – yāva aparaddhaṃ vata āyasmatā, evaṃ santepi mayaṃ āyasmantaṃ yācāma,
“Sādhu” nghĩa là sự chấp nhận lời thỉnh cầu. Điều này có nghĩa là: “Dù Tôn giả không có lỗi, nhưng chúng con vẫn xin thỉnh cầu ngài,”
desetabbayuttakassa desanāya, vuṭṭhātabbayuttakassa vuṭṭhānena, āvikātabbayuttakassa āvikiriyāya ārambhaje āsave pahāya suddhante ṭhitabhāvapaccavekkhaṇena vippaṭisāraje āsave paṭivinodetvā nīharitvā vipassanācittañceva vipassanāpaññañca vaḍḍhetūti.
để giảng dạy cho người cần được giảng dạy, giúp người cần phục hồi được đứng dậy, và giúp người cần được khai sáng được tỏ ngộ; bằng cách loại bỏ phiền não từ khởi đầu, kiểm tra trạng thái cuối cùng, xóa tan hối hận, và nuôi dưỡng tâm thiền minh sát cùng trí tuệ minh sát.
Amunā pañcamena puggalenāti etena pañcamena khīṇāsavapuggalena.
“Bởi vị thứ năm” nghĩa là bởi vị Tỳ-khưu đã đoạn tận lậu hoặc.
Samasamo bhavissatīti lokuttaraguṇehi samabhāveneva samo bhavissatīti evaṃ khīṇāsavena ovaditabboti attho.
“Sẽ trở nên bình đẳng” nghĩa là sẽ bình đẳng về công đức siêu thế; do đó, ý nghĩa ở đây là vị đã đoạn tận lậu hoặc nên khuyên bảo như vậy.
Tatiyaṃ uttānameva.
Phần thứ ba đã được trình bày rõ ràng.
Ārabhatisuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải kinh Ārabhati và các kinh khác đã hoàn tất.
4-6. Tikaṇḍakīsuttādivaṇṇanā
4-6. Chú giải kinh Tikaṇḍakī và các kinh khác.
144-6. Catutthe paṭikūleti amanuññe aniṭṭhe.
144-6. Trong phần thứ tư, “paṭikūla” nghĩa là không được ưa thích, không tốt đẹp.
Appaṭikūlasaññīti iṭṭhākāreneva pavattacitto.
“Appaṭikūlasaññī” nghĩa là tâm hành động với ý niệm về điều tốt đẹp.
Iṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ asubhāya vā pharati, aniccato vā upasaṃharati upaneti pavatteti.
Đối với đối tượng tốt đẹp, vị ấy quán chiếu về sự bất tịnh hoặc suy xét về tính vô thường, đưa ra và khơi dậy.
Aniṭṭhasmiṃ vatthusminti aniṭṭhe sattasaññite ārammaṇe.
“Aniṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ” nghĩa là đối tượng không tốt đẹp, được nhận thức là khổ đau.
Mettāya vā pharatīti mettaṃ hitesitaṃ upasaṃharanto sabbatthakameva vā tattha pharati.
Hoặc vị ấy quán chiếu về lòng từ ái, mang lại lợi ích và hạnh phúc, và áp dụng điều đó vào mọi nơi.
Dhātuto vā upasaṃharatīti dhammasabhāvacintanena dhātuto paccavekkhaṇāya dhātumanasikāraṃ vā tattha pavatteti.
Hoặc vị ấy quán chiếu về yếu tố (dhātu), suy nghĩ về bản chất của pháp, kiểm tra yếu tố, hoặc thực hành chú tâm vào yếu tố tại đó.
Tadubhayaṃ abhinivajjetvāti sabhāvato ānubhāvato ca upatiṭṭhantaṃ ārammaṇe paṭikūlabhāvaṃ appaṭikūlabhāvañcāti taṃ ubhayaṃ pahāya aggahetvā, sabbasmiṃ pana tasmiṃ majjhatto hutvāti vuttaṃ hoti.
Vị ấy tránh xa cả hai điều này, nghĩa là từ bỏ hoàn toàn trạng thái đối tượng có bản chất và tác động vừa thuận vừa nghịch, trở nên trung dung trong tất cả mọi thứ – điều này đã được nói đến.
Majjhatto hutvā viharitukāmo pana kiṃ karotīti? Iṭṭhāniṭṭhesu āpāthaṃ gatesu neva somanassito hoti, na domanassito hoti.
Khi đã trở nên trung dung và muốn an trú, vị ấy làm gì? Khi gặp điều tốt đẹp hay không tốt đẹp, vị ấy không cảm thấy vui mừng cũng không cảm thấy buồn phiền.
Upekkhako vihareyyāti iṭṭhe arajjanto aniṭṭhe adussanto yathā aññe asamapekkhanena mohaṃ uppādenti, evaṃ anuppādento chasu ārammaṇesu chaḷaṅgupekkhāya upekkhako vihareyya.
Vị ấy an trú trong sự xả ly, không tham luyến điều tốt đẹp, không sân hận điều không tốt đẹp; trong khi những người khác do thiếu suy xét phát sinh si mê, vị ấy không phát sinh như vậy và an trú trong sự xả ly đối với sáu đối tượng.
Tenevāha ‘‘chaḷaṅgupekkhāvasena pañcamo’’ti.
Do đó nói rằng “vị thứ năm qua sáu loại xả ly.”
Iṭṭhāniṭṭhachaḷārammaṇāpāthe parisuddhapakatibhāvāvijahanalakkhaṇāya chasu dvāresu pavattanato ‘‘chaḷaṅgupekkhā’’ti laddhanāmāya tatramajjhattupekkhāya vasena pañcamo vāro vuttoti attho.
Do đặc tính không bị ô nhiễm và không bị dao động trong trạng thái tự nhiên khi đối diện với sáu đối tượng, hoạt động qua sáu cửa, nên gọi là “sáu loại xả ly”; theo cách này, vòng thứ năm đã được giải thích.
Pañcamaṃ chaṭṭhañca uttānameva.
Phần thứ năm và thứ sáu đã được trình bày rõ ràng.
Tikaṇḍakīsuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải kinh Tikaṇḍakī và các kinh khác đã hoàn tất.
7-10. Asappurisadānasuttādivaṇṇanā
7-10. Chú giải kinh Bố Thí của Kẻ Xấu và các kinh khác.
147-150. Sattame asakkaccanti anādaraṃ katvā.
147-150. Trong phần thứ bảy, “asakkacca” nghĩa là làm một cách thiếu tôn trọng.
Deyyadhammassa asakkaccakaraṇaṃ nāma asampannaṃ karotīti āha ‘‘na sakkaritvā suciṃ katvā detī’’ti, uttaṇḍulādidosavirahitaṃ sucisampannaṃ katvā na detīti attho.
Việc bố thí vật phẩm mà không cẩn thận nghĩa là làm một cách không hoàn thiện; nói rằng “không kính cẩn, không làm sạch rồi mới cho,” ý nghĩa là dù đã làm sạch nhưng vẫn không bố thí.
Acittīkatvāti na citte katvā, na pūjetvāti attho.
“Acittīkatva” nghĩa là không đặt trong tâm, không cúng dường – đó là ý nghĩa.
Pūjento hi pūjetabbavatthuṃ citte ṭhapeti, na tato bahi karoti.
Khi cúng dường, người ta đặt đối tượng cần cúng dường vào trong tâm, chứ không làm qua loa bên ngoài.
Cittaṃ vā acchariyaṃ katvā paṭipattivikaraṇaṃ sambhāvanakiriyā, tappaṭikkhepato acittīkaraṇaṃ asambhāvanakiriyā.
Tâm làm điều kỳ diệu thông qua hành động thực hành và việc tạo dựng; ngược lại, việc thiếu tâm là không tạo dựng.
Agāravena detīti puggale agaruṃ karonto nisīdanaṭṭhāne asammajjitvā yattha vā tattha vā nisīdāpetvā yaṃ vā taṃ vā ādhārakaṃ ṭhapetvā dānaṃ deti.
Bố thí với sự khinh miệt nghĩa là coi thường người nhận, không sắp xếp chỗ ngồi đúng cách, để họ ngồi tùy tiện ở đâu đó, hoặc bố thí bằng cách đặt đại một chỗ dựa rồi cho.
Asahatthāti na attano hatthena deti, dāsakammakarodīhi dāpeti.
“Asahattha” nghĩa là không tự tay mình cho, mà sai bảo nô lệ hoặc người làm công bố thí.
Apaviddhaṃ detīti antarā apaviddhaṃ vicchedaṃ katvā deti.
“Apaviddhaṃ deti” nghĩa là bố thí giữa chừng bị gián đoạn.
Tenāha ‘‘na nirantaraṃ detī’’ti.
Do đó nói rằng “không bố thí liên tục.”
Atha vā apaviddhaṃ detīti ucchiṭṭhādichaḍḍanīyadhammaṃ viya avakkhittakaṃ katvā deti.
Hoặc “apaviddhaṃ deti” nghĩa là bố thí như thể vứt bỏ đồ thừa, làm một cách tùy tiện.
Tenāha ‘‘chaḍḍetukāmo viya detī’’ti.
Do đó nói rằng “bố thí như thể muốn vứt bỏ.”
‘‘Addhā imassa dānassa phalameva āgacchatī’’ti evaṃ yassa kammassakatādiṭṭhi atthi, so āgamanadiṭṭhiko, ayaṃ pana na tādisoti anāgamanadiṭṭhiko.
Người nào có quan điểm rằng “chắc chắn quả báo của việc bố thí này sẽ đến,” người ấy thuộc loại tin vào sự tái sinh; còn đây không phải như vậy, thuộc loại không tin vào sự tái sinh.
Tenāha ‘‘katassa nāma phalaṃ āgamissatī’’tiādi.
Do đó nói rằng “quả báo của việc đã làm sẽ đến.”
Aṭṭhamādīsu natthi vattabbaṃ.
Trong phần thứ tám và tiếp theo không có gì cần nói thêm.
Asappurisadānasuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải kinh Bố Thí của Kẻ Xấu và các kinh khác đã hoàn tất.
Tikaṇḍakīvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải chương Tikaṇḍakī đã hoàn tất.
Tatiyapaṇṇāsakaṃ niṭṭhitaṃ.
Phần thứ ba của năm mươi bài kinh đã hoàn tất.
4. Catutthapaṇṇāsakaṃ
4. Phần thứ tư của năm mươi bài kinh.
