1. Sammukhībhāvasuttavaṇṇanā
1. Chú giải Kinh Hiện Diện.
41. Pañcamassa paṭhame sammukho bhavati yena so sammukhībhāvo, purato vijjamānatā, tasmā sammukhībhāvā.
41. Đối với vị thứ năm trong phần đầu, vì sự hiện diện đối diện được thiết lập nên gọi là “sammukhībhāva”, nghĩa là hiện hữu ngay trước mặt, do đó gọi là “sự hiện diện”.
Puññakammanti dānasaṅkhātaṃ puññakammaṃ.
Phước nghiệp tức là phước thiện được xem như là bố thí.
Dve dhammā sulabhā bāhirattā yathāsakaṃ paccayasamavāyena labbhanato.
Hai pháp dễ đạt được nhờ các điều kiện bên ngoài tùy theo từng trường hợp.
Saddhā pana dullabhā pacurajanassa anavaṭṭhitakiccattā.
Tuy nhiên, lòng tin thì khó đạt được bởi vì đa số người đời không ổn định trong việc làm của mình.
Tenevāha ‘‘puthujjanassā’’tiādi.
Do đó nói rằng: “Đối với kẻ phàm phu…”
Sammukhībhāvasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Hiện Diện kết thúc.
2. Tiṭhānasuttavaṇṇanā
2. Chú giải Kinh Bền Vững.
42. Dutiye macchariyameva malaṃ macchariyamalaṃ, cittassa malīnasabhāvāpādanato vigataṃ macchariyamalaṃ etthāti vigatamacchariyamalaṃ.
42. Trong phần thứ hai, keo kiệt chính là ô nhiễm; vì nó làm cho tâm trở nên nhơ bẩn, nên khi keo kiệt bị loại trừ, tâm không còn ô nhiễm, do đó gọi là “tâm không còn ô nhiễm keo kiệt”.
Gedhābhāvena koci kiñci dentopi tattha āsattiṃ na vissajjeti, ayaṃ pana na tādisoti āha ‘‘vissaṭṭhacāgo’’ti.
Mặc dù có người vì tham lam mà cho đi một chút nhưng vẫn giữ lại sự ràng buộc, nhưng ở đây không phải như vậy, nên nói rằng: “bố thí hoàn toàn không ràng buộc”.
Malīnahatthova cittavisuddhiyā abhāvato.
Như bàn tay bị nhơ bẩn vì thiếu sự thanh tịnh của tâm.
Dhotahatthova dhotahatthena kātabbakiccasādhanato.
Như bàn tay sạch sẽ vì đã làm xong công việc cần làm bằng bàn tay sạch.
Tena vuttaṃ – ‘‘citte suddhe visujjhanti, iti vuttaṃ mahesinā’’ti.
Do đó, bậc Đại Hiền đã nói: “Khi tâm thanh tịnh, mọi ô nhiễm đều được rửa sạch.”
Yācituṃ yutto yācakānaṃ manorathapūraṇato.
Người có khả năng xin để thực hiện ước nguyện của người khác.
Yācayogo payogāsahehi yācakehi suṭṭhu yuttabhāvato.
Sự cầu xin phù hợp và đúng đắn với những người xin nhờ vào nỗ lực chăm chỉ.
Taṃsamaṅgī eva tattha rato nāma, na cittamattenevāti āha ‘‘dānaṃ…pe… rato nāma hotī’’ti.
Người ấy thật sự thích thú trong việc đó, không chỉ đơn thuần là tâm ý, nên nói rằng: “Bố thí… thật sự thích thú.”
‘‘Uccā, bhante’’ti vatvā ayaṃ maṃ uccato vadatīti cinteyyāti puna ‘‘nātiuccā tumhe’’ti āha, sarīrenāti adhippāyo.
“Kính bạch Ngài, quá cao”, vị ấy nói và nghĩ rằng vị này đang gọi ta từ chỗ cao, nhưng rồi lại nói: “Không quá cao đâu, các vị”, ý nói về thân thể.
Mecakavaṇṇassāti nīlobhāsassa.
“Mecakavaṇṇa” nghĩa là có màu xanh dương.
Pucchīti bhikkhū pucchi.
“Pucchī” nghĩa là các vị Tỳ-khưu đã hỏi.
Bhūmiyaṃ lekhaṃ likhanto acchīti paṭhamaṃ mañce nipajjitvā uṭṭhāya bhūmiyaṃ lekhaṃ likhanto acchi ‘‘akhīṇāsavoti maññanā hotū’’ti.
Vị ấy sau khi nằm xuống rồi đứng dậy, viết chữ trên mặt đất và nghĩ rằng: “Mong rằng ta được coi là người đã tận trừ lậu hoặc.”
Tathā hi rājā khīṇāsavassa nāma…pe… nivatti.
Vì thực tế, vua nghĩ rằng người đã tận trừ lậu hoặc… rồi quay đi.
Dhajapaggahitāvāti paggahitadhajāva.
“Dhajapaggahitā” nghĩa là cờ đã được dựng lên.
Silācetiyaṭṭhānanti thūpārāmassa ca mahācetiyassa ca antare silāya katacetiyaṭṭhānaṃ.
“Nơi tháp đá” nghĩa là nơi tháp bằng đá được xây giữa Thūpārāma và Đại Tháp.
Cetiyaṃ…pe… aṭṭhāsi sāvakassa taṃ kūṭāgāranti katvā.
Tháp… đứng đó như là tầng gác của vị Thánh đệ tử.
Pacchābhāgenāti dhammakathikassa therassa piṭṭhipassena.
“Phía sau lưng” nghĩa là phía sau lưng của vị Trưởng lão thuyết pháp.
Gonasoti maṇḍalasappo.
“Gona” nghĩa là con rắn hình tròn.
Dhammassavanantarāya bahūnaṃ saggamaggappaṭilābhantarāyo bhaveyyāti adhippāyena ‘‘dhammassavanantarāyaṃ na karissāmī’’ti cintesi.
Với ý nghĩ rằng việc nghe pháp bị trở ngại sẽ làm chướng ngại con đường dẫn đến thiên giới cho nhiều người, vị ấy suy nghĩ: “Ta sẽ không tạo ra chướng ngại cho việc nghe pháp.”
Visaṃ vikkhambhetvāti vipassanātejena visavegaṃ vikkhambhetvā.
“Đẩy lui độc tố” nghĩa là đẩy lui sức mạnh của độc tố bằng năng lực thiền quán.
Gāthāsahassanti gāthāsahassavantaṃ.
“Gāthāsahassa” nghĩa là gồm một ngàn bài kệ.
Paṭṭhānagāthāyāti paṭṭhāpanagāthāya, ādigāthāyāti attho.
“Bài kệ mở đầu” nghĩa là bài kệ khởi đầu, tức là ý nghĩa của nó.
Paṭṭhāna…pe… avasānagāthaṃ eva vavatthapesi, na dvinnaṃ antare vuttaṃ kilantakāyattā.
“Paṭṭhāna”… chỉ định rõ bài kệ kết thúc, không nói giữa hai phần vì thân thể mệt mỏi.
Sarabhāṇaṃ sāyanhadhammakathā.
Bài thuyết giảng vào buổi chiều của Sarabha.
Paggaṇhātīti paccakkhaṃ karontī gaṇhāti, sakkaccaṃ suṇātīti attho.
“Paggaṇhā” nghĩa là chấp nhận rõ ràng, chăm chú lắng nghe.
Dhammakathanadivase dhammakathikānaṃ akilamanatthaṃ saddhā upāsakā siniddhabhojanaṃ madhupānakañca denti sarassa madhurabhāvāya sappimadhukatelādiñca bhesajjaṃ.
Vào ngày thuyết pháp, những cư sĩ với lòng tin cúng dường bữa ăn tinh khiết và nước mật ong cho các vị thuyết pháp để tăng thêm sự ngọt ngào, cùng với thuốc men như dầu mật ong.
Tenāha ‘‘ariyavaṃsaṃ kathessāmī’’tiādi.
Do đó, vị ấy nói rằng: “Ta sẽ thuyết giảng về dòng dõi bậc Thánh.”
Catūhi dāṭhāhi ḍaṃsitvāti daḷhadaṭṭhabhāvadassanaṃ.
“Nhìn bằng bốn răng” nghĩa là thấy trạng thái cắn chặt.
Carissāmīti sammānessāmi, sakkaccaṃ suṇissāmīti attho.
“Ta sẽ đi” nghĩa là ta sẽ chăm chú lắng nghe.
Nimmathetvāti nimmadditvā, apanetvāti attho.
“Nimmathetvā” nghĩa là làm sạch, “apanetvā” là ý nghĩa.
Tiṭhānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Bền Vững kết thúc.
3. Atthavasasuttavaṇṇanā
3. Chú giải Kinh Ý Nghĩa và Công Đức.
43. Tatiye attho nāma phalaṃ, taṃ etassa vasoti atthavaso.
43. Trong phần thứ ba, “attho” nghĩa là quả, và quả ấy là chỗ nương tựa của nó, nên gọi là “atthavaso”.
Hetu, attho etassa atthīti attho, so evāti āha ‘‘tayo atthe tīṇi kāraṇānī’’ti.
Nguyên nhân, quả này có ý nghĩa là “attho”, và điều đó được nói rằng: “Ba ý nghĩa, tức là ba nguyên nhân.”
Dhammadesanā nāma ukkaṭṭhaniddesena catunnaṃ ariyasaccānaṃ pakāsanāti āha ‘‘catusaccadhammaṃ pakāsetī’’ti.
“Giảng pháp” có nghĩa là việc giảng giải bốn sự thật cao quý qua lời dạy rõ ràng, nên nói rằng: “Làm sáng tỏ pháp của bốn sự thật.”
Aṭṭhakathaṃ ñāṇena paṭisaṃvedīti pāḷipadānaṃ atthaṃ vivaraṇañāṇena paṭi paṭi saṃvedanasīlo ‘‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho’’ti.
“Hiểu biết qua trí tuệ về chú giải” nghĩa là người có thói quen hiểu biết từng phần ý nghĩa của các từ Pāli qua trí tuệ giải thích, và nghĩ rằng: “Đây là ý nghĩa của lời nói này.”
Etena atthapaṭisambhidābyāpāramāha.
Bằng cách này, vị ấy nói đến sự thông suốt về ý nghĩa.
Pāḷidhammaṃ paṭisaṃvedīti pāḷigatiṃ pāḷiṃ padavivaraṇaṃ paṭi paṭi saṃvedanasīlo.
“Hiểu biết pháp Pāli” nghĩa là người có thói quen hiểu biết từng phần ý nghĩa của từ ngữ Pāli qua sự giải thích chi tiết.
Etena dhammapaṭisambhidābyāpāramāha.
Bằng cách này, vị ấy nói đến sự thông suốt về pháp.
Atthavasasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Ý Nghĩa và Công Đức kết thúc.
4. Kathāpavattisuttavaṇṇanā
4. Chú giải Kinh Sự Lưu Truyền Pháp Thoại.
44. Catutthe pavattinīti yāva adhippetatthanigamanā avicchedena pavattinī.
44. Trong phần thứ tư, “pavattinī” nghĩa là sự lưu truyền liên tục không gián đoạn cho đến khi đạt được mục đích mong muốn.
Paṭighātābhāvena appaṭihatā.
Do không bị ngăn trở bởi sự chống đối.
Niyyānikā sappāṭihīrakā.
Dẫn dắt đến đích và có thể chứng minh được.
Kathāpavattisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Sự Lưu Truyền Pháp Thoại kết thúc.
5. Paṇḍitasuttavaṇṇanā
5. Chú giải Kinh Bậc Trí Tuệ.
45. Pañcame paṇḍitapaññattānīti paṇḍitehi paṭhamaṃ paññattāni.
45. Trong phần thứ năm, “paṇḍitapaññattāni” nghĩa là những điều được các bậc trí tuệ thiết lập trước tiên.
Kathitānīti seyyaso kathitāni.
“Kathitāni” nghĩa là những điều đã được giảng dạy một cách tốt đẹp.
Mahāpurisehīti buddhabodhisattehi.
“Mahāpurisā” nghĩa là chư Phật và Bồ-tát.
Karuṇāti karuṇācetovimutti vuttā.
“Karuṇā” nghĩa là tâm giải thoát qua lòng bi mẫn.
Pubbabhāgoti tassa upacāro.
“Pubbabhāga” nghĩa là sự tiếp cận hoặc dẫn nhập của nó.
Damoti indriyasaṃvaro ‘‘manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ damana’’nti katvā.
“Điều phục” nghĩa là sự chế ngự các căn, như đã nói: “Chế ngự sáu căn.”
Attadamananti cittadamanaṃ.
“Điều phục tự thân” nghĩa là điều phục tâm.
Puṇṇovāde (ma. ni. 3.396) ‘‘sakkhissasi kho, tvaṃ puṇṇa, iminā damūpasamenā’’ti āgatattā damoti vuttā khantipi.
Trong bài giảng Puṇṇovāda (Ma. Ni. 3.396), vì có câu: “Này Puṇṇa, nhờ sự an tịnh này, ngươi sẽ có thể điều phục,” nên từ “điều phục” cũng bao gồm cả nhẫn nhục.
Āḷavake āḷavakasutte (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 190) ‘‘saccā damā cāgā’’ti evaṃ vuttā paññāpi imasmiṃ sutte ‘‘damo’’ti vattuṃ vaṭṭati.
Trong kinh Āḷavaka (Saṃ. Ni. 1.246; Su. Ni. 190), vì có nói rằng: “Sự thật, điều phục, và bố thí,” nên trong kinh này, trí tuệ cũng có thể được gọi là “điều phục.”
Rakkhanaṃ gopanaṃ paṭijaggananti mātāpitūnaṃ manussāmanussakatūpaddavato rakkhanaṃ, byādhiādianatthato gopanaṃ, ghāsacchādanādīhi veyyāvaccakaraṇena paṭijagganaṃ.
“Bảo vệ, che chở, chăm sóc” nghĩa là bảo vệ cha mẹ khỏi tai họa do người hay phi nhân gây ra, che chở khỏi bệnh tật và các nguy hại, và chăm sóc bằng cách dâng cỏ, thức ăn, và làm các việc phục vụ.
Santo nāma sabbakilesadarathapariḷāhūpasamena upasantakāyavacīsamācāratāya ca.
“Gọi là bậc Thánh” bởi vì tất cả các lậu hoặc, gánh nặng, và phiền não đều lắng dịu, và hành vi thân khẩu ý được an tịnh.
Uttamaṭṭhena santānanti matteyyatādīhi seṭṭhaṭṭhena santānaṃ.
Theo nghĩa tối thượng, “bậc Thánh” là những ai có lòng hiếu kính và các đức tính cao quý.
Idha imesaṃyeva tiṇṇaṃ ṭhānānaṃ karaṇenāti imasmiṃ sutte āgatānaṃ tiṇṇaṃ ṭhānānaṃ karaṇena nibbattanena.
Ở đây, “do sự thực hiện của ba điều này” nghĩa là sự phát sinh do việc thực hiện ba điều đã đề cập trong kinh này.
Etāni…pe… kāraṇānīti mātupaṭṭhānaṃ pitupaṭṭhānanti etāni dve uttamapurisānaṃ kāraṇāni.
“Những nguyên nhân này”… tức là hai nguyên nhân: phụng dưỡng mẹ và phụng dưỡng cha – đây là hai nguyên nhân của bậc tối thượng.
Uttamakiccakaraṇena hi mātāpituupaṭṭhākā ‘‘uttamapurisā’’ti vuttā.
Bởi vì thực hiện những công việc tối thượng, những ai phụng dưỡng cha mẹ được gọi là “bậc tối thượng.”
Tenāha ‘‘mātāpitu…pe… vutto’’ti.
Do đó nói rằng: “Phụng dưỡng cha mẹ…”
Anupaddavabhāvena khemaṃ.
Vì không có tai họa, nên được an ổn.
Paṇḍitasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Bậc Trí Tuệ kết thúc.
6. Sīlavantasuttavaṇṇanā
6. Chú giải Kinh Người Có Giới.
46. Chaṭṭhe lokiyalokuttaramissakanti ettha ‘‘manussā puññaṃ pasavantī’’ti avisesena vuttattā bhāvanāmayassapi puññassa saṅgaṇhanato lokuttarassapi sambhavo daṭṭhabbo.
46. Trong phần thứ sáu, “lokiyalokuttaramissaka” nghĩa là ở đây, vì có nói rằng: “Con người tạo ra phước lành,” nên cần hiểu rằng phước lành được tích lũy qua sự tu tập cũng bao hàm cả pháp thế gian lẫn xuất thế gian.
Sīlavantasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Người Có Giới kết thúc.
7. Saṅkhatalakkhaṇasuttavaṇṇanā
7. Chú giải Kinh Đặc Tính của Pháp Hữu Vi.
47. Sattame samecca sambhūya paccayehi kataṃ saṅkhataṃ.
47. Trong phần thứ bảy, “saṅkhata” nghĩa là những gì được tạo thành do các duyên hội đủ.
Nimittānīti sañjānanassa nimittāni.
“Nimitta” nghĩa là các dấu hiệu để nhận biết.
Hetupaccayasamavāye uppajjanaṃ uppādo, attalābho.
Do sự kết hợp của nhân và duyên mà có sự sinh khởi, tức là sự hiện hữu, đạt được tự ngã.
Vayoti bhaṅgo.
“Vaya” nghĩa là sự hoại diệt.
Ṭhitassāti uppādakkhaṇato uddhaṃ ṭhitikkhaṇapattassa.
“Ṭhita” nghĩa là từ thời điểm sinh khởi cho đến khi đạt được thời điểm tồn tại.
Sā panassa avatthā uppādāvatthāya bhinnāti katvā aññathattaṃ jarāti ca vuttā.
Nó không tồn tại ở thời điểm sinh khởi, nhưng bị phân chia, và sự thay đổi được gọi là già.
Yasmā dhammo uppajjamāno eva bhijjati, tathā sati uppādabhaṅgā samānakkhaṇā siyuṃ, na ca taṃ yujjati, tasmā uppādāvatthāya bhinnā bhaṅgābhimukhāvatthā jarāti veditabbā.
Vì pháp khi sinh khởi liền bị phân chia, nếu như vậy thì sự sinh khởi và hoại diệt sẽ cùng một thời điểm, điều này không hợp lý; do đó, sự hoại diệt hướng tới già nên được hiểu là khác biệt với thời điểm sinh khởi.
Ye pana ‘‘saṅkhārānaṃ ṭhiti natthī’’ti vadanti, tesaṃ taṃ micchā.
Những ai nói rằng: “Không có sự tồn tại của hành,” thì điều đó là sai lầm.
Yathā hi tasseva dhammassa uppādāvatthāya bhinnā bhaṅgāvatthā icchitā, aññathā ‘‘aññaṃ uppajjati, aññaṃ nirujjhatī’’ti āpajjati, evaṃ uppajjamānassa bhaṅgābhimukhā dhammā icchitabbā.
Vì đối với pháp ấy, thời điểm hoại diệt mong muốn khác biệt với thời điểm sinh khởi, còn nếu không thì “cái này sinh khởi, cái kia diệt mất,” như vậy pháp đang sinh khởi hướng tới hoại diệt cần phải được mong muốn.
Sā ca ṭhitikkhaṇo. Na hi uppajjamāno bhijjatīti sakkā viññātunti.
Thời điểm tồn tại là như vậy. Không thể nói rằng pháp đang sinh khởi liền bị phân chia.
Saṅkhatanti tebhūmakā dhammā paccayasamuppannattā.
“Saṅkhata” nghĩa là các pháp thuộc ba giới (dục giới, sắc giới, vô sắc giới) phát sinh do duyên.
Yadi evaṃ maggaphaladhammā kathanti āha ‘‘maggaphalāni panā’’tiādi.
Nếu vậy, làm thế nào để giảng giải về pháp và quả của đạo lộ? Nên nói rằng: “Pháp và quả của đạo lộ…”
Lakkhaṇakathā hi yāvadeva sammasanatthā.
Giảng giải về đặc tính chỉ nhằm mục đích quán sát rõ ràng.
Uppādakkhaṇe uppādo, na ṭhānabhaṅgakkhaṇesu.
Sự sinh khởi xảy ra vào thời điểm sinh khởi, không phải vào thời điểm tồn tại hay hoại diệt.
Kasmā? Uppādauppādakkhaṇānaṃ aññamaññaṃ paricchinnattā.
Tại sao? Vì thời điểm sinh khởi và sự sinh khởi giới hạn lẫn nhau.
Yathā hi uppādasaṅkhātena vikārena uppādakkhaṇo paricchinno, evaṃ uppādakkhaṇenapi uppādo paricchinno.
Như cách mà thời điểm sinh khởi được giới hạn bởi biến chuyển của sự sinh khởi, tương tự, sự sinh khởi cũng bị giới hạn bởi thời điểm sinh khởi.
Sesadvayepi eseva nayo.
Hai trường hợp còn lại cũng theo cách này.
Dhammappavattimattatāyapi kālassa lokasamaññāvaseneva vuttaṃ.
Dù chỉ xét về sự vận hành của pháp, điều này vẫn được nói theo quan điểm thông thường của thế gian.
Lakkhaṇaṃ na saṅkhataṃ, saṅkhataṃ na lakkhaṇanti nesaṃ bhedadassanaṃ.
Đặc tính không phải là pháp hữu vi, và pháp hữu vi không phải là đặc tính – đây là sự thấy rõ sự khác biệt giữa chúng.
Avatthāvato hi avatthā bhinnāvāti . Paricchinnanti ettha uppādavayehi tāva saṅkhataṃ paricchinnaṃ hotu, jarāya pana taṃ kathaṃ paricchinnanti vuccati?
Vì không có thời điểm cố định, nên thời điểm bị phân chia. “Paricchinna” nghĩa là ở đây, pháp hữu vi bị giới hạn bởi sinh và diệt; nhưng làm thế nào già có thể được gọi là giới hạn?
Na vuccati paricchedo pubbantāparantamattena, atha kho sabhāvabhedenāti nāyaṃ doso.
Không được gọi là sự cắt đứt chỉ dựa trên quá khứ và tương lai, mà dựa trên bản chất riêng biệt – điều này không phải là lỗi.
Saṅkhataṃ dhammajātaṃ paricchinnaṃ tabbantaṃ dhammajātaṃ saṅkhatanti paññāyati evaṃ tesaṃ abhāvena nibbānametanti lakkhitabbato sañjānitabbato.
Pháp hữu vi là pháp đã được giới hạn, và pháp ấy kết thúc khi nó được gọi là “saṅkhata.” Do sự không hiện hữu của chúng, Niết-bàn được nhận biết qua đặc tính và dấu hiệu.
Idāni ‘‘yathā hī’’tiādinā yathāvuttamattaṃ upamāhi vibhāveti.
Bây giờ, bắt đầu bằng “như thế nào,” dùng ví dụ để làm sáng tỏ ý nghĩa đã được trình bày.
Saṅkhatalakkhaṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Đặc Tính của Pháp Hữu Vi kết thúc.
8. Asaṅkhatalakkhaṇasuttavaṇṇanā
8. Chú giải Kinh Đặc Tính của Pháp Vô Vi.
48. Aṭṭhame asaṅkhatassāti vuttanayena na saṅkhatassa.
48. Trong phần thứ tám, “asaṅkhata” nghĩa là không phải pháp hữu vi, theo cách đã nói.
Tenāha ‘‘paccayehī’’tiādi.
Do đó nói rằng: “Không do duyên…”
Yathā uppādādīnaṃ bhāvena saṅkhatadhammajātaṃ saṅkhatanti paññāyati, evaṃ tesaṃ abhāvena nibbānaṃ asaṅkhatanti paññāyati.
Như cách mà pháp hữu vi được nhận biết qua sự sinh khởi và các đặc tính khác, tương tự, Niết-bàn được nhận biết là pháp vô vi do sự không hiện hữu của những đặc tính ấy.
Asaṅkhatalakkhaṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Đặc Tính của Pháp Vô Vi kết thúc.
9. Pabbatarājasuttavaṇṇanā
9. Chú giải Kinh Vua Núi.
49. Navame idha sāla-saddo rukkhasāmaññapariyāyo, na rukkhavisesapariyāyoti āha ‘‘mahāsālāti mahārukkhā’’ti.
49. Trong phần thứ chín, ở đây từ “sāla” mang ý nghĩa chung là cây, không chỉ riêng loại cây đặc biệt nào, nên nói rằng: “mahāsāla nghĩa là cây lớn.”
Kulajeṭṭhakanti tasmiṃ kule jeṭṭhabhūtaṃ sāmibhūtaṃ.
“Kulajeṭṭhaka” nghĩa là người trưởng trong gia đình, có vai trò chủ gia đình.
Silāmayo na paṃsumayo missako ca.
“Làm bằng đá, không phải làm bằng bụi, hỗn hợp.”
Gāmaṃ gāmūpacārañca ṭhapetvā sabbaṃ araññanti āha ‘‘araññasminti agāmakaṭṭhāne’’ti.
“Bỏ lại làng mạc và vùng phụ cận, tất cả đều là rừng,” nên nói rằng: “Trong khu rừng, tức là nơi không có làng mạc.”
Mahanto pabbato seloti yojanā.
“Núi lớn, tức là núi Sela,” có chiều dài một do-tuần.
Pabbatarājasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Vua Núi kết thúc.
10. Ātappakaraṇīyasuttavaṇṇanā
10. Chú giải Kinh Cần Phải Tinh Tấn.
50. Dasame sarīrasambhavānanti sarīre sambhūtānaṃ.
50. Trong phần thứ mười, “sarīrasambhava” nghĩa là những gì phát sinh trong thân.
Dukkhānanti aniṭṭhānaṃ.
“Dukkha” nghĩa là những điều không mong muốn.
Bahalānanti nirantarappavattiyā aviraḷānaṃ.
“Bahala” nghĩa là liên tục xảy ra, không gián đoạn.
Tāpanavasenāti dukkhāpanavasena.
“Do bản chất gây đau đớn,” nghĩa là bởi vì nó gây ra sự khổ đau.
Tibbānanti kurūrānaṃ.
“Tibba” nghĩa là dữ dội, khốc liệt.
Tāsaṃ yathāvuttānaṃ adhivāsanāya pahātabbadukkhavedanānaṃ pajahanaṃ nāma khamanamevāti āha ‘‘khamanatthāyā’’ti.
Việc chịu đựng những cảm thọ khổ đau cần được từ bỏ, như đã nói, thực sự là sự nhẫn chịu, nên nói rằng: “Vì mục đích nhẫn chịu.”
Āṇāpetvāti ‘‘ātappaṃ karaṇīya’’nti buddhāṇaṃ vidhāya.
“Được Đức Phật dạy rằng:”Tinh tấn cần phải thực hành.”
Lokiyalokuttaramissakā kathitā sasambhārānaṃ maggadhammānaṃ kathitattā.
Các pháp thế gian và xuất thế gian đã được giảng giải cùng với các chi phần của đạo lộ.
Ātappakaraṇīyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Cần Phải Tinh Tấn kết thúc.
11. Mahācorasuttavaṇṇanā
11. Chú giải Kinh Đại Tặc.
51. Ekādasame mahābalavacoro mahācoroti āha ‘‘mahanto balavacoro’’ti.
51. Trong phần thứ mười một, “đại tặc mạnh mẽ” được gọi là “mahācora,” nghĩa là kẻ trộm lớn và mạnh mẽ.
Balavacoroti ca mahāthāmatāya mahāparivāratāya mahācoriyakammasamatthatāya ca veditabbo.
“Balavacora” cần được hiểu là người có đại oai lực, có đoàn tùy tùng lớn, và có khả năng thực hiện những hành vi của một đại tặc.
Mahataṃ gāmanigamānaṃ viluppanaṃ mahāvilopo.
Sự phá hủy các làng mạc và thành thị lớn được gọi là “mahāvilopa” (sự tàn phá lớn).
Taṃ taṃ kāraṇaṃ pakkhipitvāti taṃ taṃ akaraṇameva kāraṇāṃ katvā tappaṭibaddhāya kathāya pakkhipitvā.
“Đưa từng lý do vào” nghĩa là tạo ra lý do không làm việc này hay việc kia, rồi gắn nó vào câu chuyện liên quan.
Atthaṃ kathayissantīti tassa tassa atthañca kathayissanti.
“Sẽ giảng giải ý nghĩa” nghĩa là họ sẽ thuyết giảng ý nghĩa của từng điều ấy.
Harantāti apanentā pariharantā.
“Haranta” nghĩa là mang đi, chuyển đi, hoặc tránh né.
Dasavatthukāyāti ‘‘sassato loko’’ti (ma. ni. 1.269) ādidasavatthusannissitāya.
“Dasavatthukāya” nghĩa là dựa trên mười chủ đề như “thế giới là thường còn” (Ma. Ni. 1.269).
Antaṃ gahetvā ṭhitadiṭṭhiyāti tameva sassatādiantaṃ gahetvā avissajjetvā ṭhitadiṭṭhiyā.
“Cố chấp kiến giải” nghĩa là nắm giữ quan điểm về sự thường còn hoặc tương tự, không buông bỏ, và kiên định trong tà kiến.
Mahācorasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Kinh Đại Tặc kết thúc.
Cūḷavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Chú giải Tiểu Phẩm kết thúc.
Paṭhamapaṇṇāsakaṃ niṭṭhitaṃ.
Phần đầu năm mươi bài kinh kết thúc.
2. Dutiyapaṇṇāsakaṃ
2. Phần thứ hai năm mươi bài kinh.
