Phụ chú giải kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 1 – 14.1. Phẩm Người Tối Thắng

14. Etadaggavaggo
14. Phẩm về các bậc tối thượng

(14) 1. Paṭhamaetadaggavaggo
(14) 1. Phẩm thứ nhất về các bậc tối thượng

Etadaggapadavaṇṇanā
Giải thích các từ liên quan đến các bậc tối thượng

188. Etadaggesu paṭhamavaggassa paṭhame ādimhi dissatīti ettha aggasaddoti ānetvā yojetabbaṃ.
188. Trong phần đầu tiên của phẩm các bậc tối thượng, chữ “agga” nên được mang đến và áp dụng.

Ajjataggeti ajjadivasaṃ ādiṃ katvāti attho.
“Ajjatagga” có nghĩa là khởi đầu từ ngày hôm nay.

Aṅgulaggenāti aṅgulikoṭiyā.
“Aṅgulagga” nghĩa là đầu ngón tay.

Ambilagganti ambilakoṭṭhāso.
“Ambilagga” nghĩa là phần cuối của quả xoài.

Koṭibhūtāti paramakoṭibhūtā tasmiṃ ṭhāne tādisānaṃ aññesaṃ abhāvato.
“Koṭibhūta” nghĩa là đạt đến cực điểm, bởi vì không còn bất kỳ điều nào tương tự ở vị trí ấy.

Tato eva seṭṭhabhūtātipi aggā.
Do đó, những điều tối thượng cũng được gọi là “agga”.

Etadaggasannikkhepoti etadagge ṭhapanaṃ aṭṭhuppattiādīhi catūhipi kāraṇehi.
“Etadaggasannikkhepo” nghĩa là đặt vào vị trí tối thượng qua bốn lý do như căn nguyên v.v.

Mahāpaññatāya therena etadaggaṭṭhānassa laddhabhāvaṃ vitthārato dassetuṃ – ‘‘katha’’ntiādimāha.
Để giải thích chi tiết về trạng thái đạt được vị trí tối thượng nhờ vào trí tuệ lớn của vị trưởng lão, bắt đầu bằng câu hỏi “Katha”.

Dve padantarānīti kaṇḍambamūle yugandharapabbateti dvīsu ṭhānesu dve padāni dassetvā.
“Dve padantarāni” nghĩa là, tại hai địa điểm, dưới gốc cây Kaṇḍamba và trên núi Yugandhara, đã được trình bày hai câu.

Muṇḍapīṭhakanti yaṃ sattaṅgaṃ pañcaṅgaṃ vā na hoti, kevalaṃ muṇḍakapīṭhaṃ, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
“Muṇḍapīṭhaka” nghĩa là chỉ có phần đầu nhẵn, không có đầy đủ bảy hay năm bộ phận, được đề cập như vậy.

Avattharitvā nisīdīti buddhānubhāvena ajjhottharitvā nisīdi.
“Avattharitvā nisīdi” nghĩa là ngồi xuống với sự che chở bởi oai lực của Phật.

Tenāha – ‘‘evaṃ nisīdanto’’tiādi.
Do đó, nói rằng: “Ngồi xuống như vậy” và v.v.

Kāyasakkhiṃ katvāti nāmakāyena desanāya sampaṭicchanavasena sakkhibhūtaṃ katvā.
“Kāyasakkhiṃ katvā” nghĩa là làm cho thân thể trở thành chứng nhân, qua việc tiếp nhận bài thuyết giảng bằng tâm thức.

Kusalā dhammā akusalā dhammā abyākatā dhammāti iti-saddo ādyattho, tena sabbaṃ abhidhammadesanaṃ saṅgaṇhāti.
“Những pháp thiện, pháp bất thiện, và pháp không xác định” – chữ “iti” mang ý nghĩa khởi đầu, bao trùm toàn bộ bài thuyết pháp Abhidhamma.

Pāṭihāriyaṭṭhāneti yamakapāṭihāriyassa kataṭṭhāne.
“Pāṭihāriyaṭṭhāne” nghĩa là nơi đã thực hiện phép thần thông đôi.

Passathāti tesaṃ bahubhāvaṃ sandhāya vuttaṃ.
“Passatha” được nói để ám chỉ số lượng đông đảo của họ.

Assāti manussasamūhassa ekabhāvaṃ.
“Assā” nghĩa là trạng thái thống nhất của đám đông con người.

Ākappanti ākāraṃ.
“Ākappa” nghĩa là hình tướng, dáng vẻ.

Mahājanoti sadevake loke sabbo mahājano.
“Mahājano” nghĩa là toàn thể đại chúng trong thế giới có chư thiên và con người.

Yathā nirayadassanaṃ saṃvegajananatthaṃ, evaṃ devalokadassanampi saṃvegajananatthameva ‘‘anupubbikathāyaṃ saggakathā viya evaṃ sabbasampattisamupetopi saggo anicco addhuvo cavanadhammo’’ti.
Cũng như việc thấy địa ngục nhằm tạo sự xúc động mạnh, việc thấy cõi trời cũng nhằm mục đích tương tự: “Trong bài thuyết pháp tuần tự, như câu chuyện về cõi trời, dù được trang bị đầy đủ mọi phước lành, cõi trời vẫn vô thường, không bền lâu, và là nơi có bản chất suy tàn.”

Sajjetvāti samapaṇṇāsāya mucchanāhi yathā kāmena nivādetuṃ sakkā, evaṃ sajjetvā.
“Sajjetvā” nghĩa là đã sắp xếp 50 vòng dây buộc sao cho có thể gỡ ra một cách dễ dàng tùy ý.

Puthujjanapañcakaṃ pañhanti puthujjanapañhaṃ ādiṃ katvā pavattitaṃ khīṇāsavapañhapariyantaṃ pañhapañcakaṃ.
“Puthujjanapañcakaṃ pañhaṃ” nghĩa là năm câu hỏi bắt đầu từ các câu hỏi của phàm phu và kết thúc ở câu hỏi dành cho bậc vô lậu.

Paṭhamaṃ…pe… pucchīti puthujjanavisaye pañhaṃ pucchi.
Đầu tiên, các câu hỏi liên quan đến phạm vi của phàm phu đã được hỏi.

Paṭisambhidā yathābhinīhāraṃ yathāsakaṃ vipassanābhinīhārena paṭhamabhūmiyādayo viya pavattitavisayāti vuttaṃ – ‘‘te attano attano paṭisambhidāvisaye ṭhatvā kathayiṃsū’’ti.
“Paṭisambhidā” theo sự khởi đầu và theo từng phương diện của tuệ quán, như các giai đoạn từ sơ địa trở đi, đã được nói rằng: “Họ, đứng vững trên lĩnh vực tuệ phân tích của mình, đã thuyết giảng.”

Buddhavisaye pañhaṃ pucchīti –
Các câu hỏi liên quan đến lĩnh vực của Đức Phật được đặt ra như sau:

‘‘Ye ca saṅkhātadhammāse, ye ca sekhā puthū idha;
Tất cả những pháp đã được xác định, và các bậc tu học nơi đây,

Tesaṃ me nipako iriyaṃ, puṭṭho pabrūhi mārisā’’ti. (su. ni. 1044)
Xin bậc hiền trí trả lời khi được hỏi về oai nghi của họ. (Su. Ni. 1044)

Idaṃ pañhaṃ pucchi.
Đây là câu hỏi đã được đặt ra.

Tattha saṅkhātadhammāti saṅkhātā ñātā catusaccadhammā, ye ca saṅkhātadhammā catūhi maggehi paṭividdhacatusaccadhammāti attho.
Ở đây, “saṅkhātadhammā” nghĩa là các pháp đã được xác định, đã được biết rõ là bốn chân lý, và các pháp này được chứng đạt qua bốn Thánh đạo.

Iminā asekkhā kathitā.
Điều này đề cập đến các bậc vô học.

Puthu-saddo ubhayatthapi yojetabbo ‘‘ye puthū saṅkhātadhammā, ye ca puthū sekhā’’ti.
Từ “puthu” được áp dụng trong cả hai ý nghĩa: “những pháp được biết rõ là saṅkhātadhammā” và “những bậc tu học sekhā.”

Tesanti tesaṃ dvinnaṃ sekkhāsekkhapuggalānaṃ me puṭṭhoti yojetabbaṃ, mayā puṭṭhoti attho.
“Tesaṃ” nghĩa là, “Tôi đã hỏi về hai loại người, bậc tu học sekhā và bậc vô học asekkha.”

Iriyanti sekkhāsekkhabhūmiyā āgamanappaṭipadaṃ.
“Iriya” nghĩa là con đường thực hành để đạt đến các cảnh giới của bậc tu học sekhā và bậc vô học asekkha.

Iriyati gacchati sekkhabhūmiṃ asekkhabhūmiñca etāyāti iriyā, taṃ tesaṃ iriyaṃ āgamanappaṭipadaṃ mayā puṭṭho pabrūhi kathehīti attho.
“Iriya” là con đường dẫn đến cảnh giới của bậc tu học sekhā và bậc vô học asekkha, và tôi hỏi về con đường ấy, xin hãy giảng giải.

Evaṃ bhagavā buddhavisaye pañhaṃ pucchitvā ‘‘imassa nu kho, sāriputta, saṃkhittena bhāsitassa kathaṃ vitthārena attho daṭṭhabbo’’ti āha.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã hỏi câu hỏi liên quan đến lĩnh vực của Đức Phật và nói: “Này Sāriputta, ý nghĩa của những lời nói ngắn gọn này nên được hiểu rộng ra như thế nào?”

Thero pañhaṃ oloketvā ‘‘satthā maṃ sekkhāsekkhānaṃ bhikkhūnaṃ āgamanappaṭipadaṃ pucchatī’’ti pañhe nikkaṅkho hutvā.
Tôn giả Sāriputta, sau khi xem xét câu hỏi, nhận ra rằng: “Đức Thế Tôn đang hỏi tôi về con đường thực hành để đạt đến các cảnh giới của bậc tu học sekhā và bậc vô học asekkha,” và không còn nghi ngờ về câu hỏi này.

‘‘Āgamanappaṭipadā nāma khandhādivasena bahūhipi mukhehi sakkā kathetuṃ, katarākārena nu kho kathento satthu ajjhāsayaṃ gaṇhituṃ sakkhissāmī’’ti ajjhāsaye kaṅkhi.
“Con đường thực hành để đạt đến cảnh giới có thể được giảng giải theo nhiều khía cạnh như các uẩn, v.v. Nhưng theo cách nào tôi có thể giảng giải để phù hợp với ý định của Đức Thế Tôn?” Tôn giả suy xét như vậy.

Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘dhammasenāpati…pe… na sakkotī’’ti.
Vì lý do đó, điều này đã được nói: “Dhammasenāpati… không thể làm được điều đó.”

Pucchitapañhaṃ vissajjetuṃ paṭibhāne asati disāvilokanaṃ sattānaṃ sabhāvoti dassento, ‘‘puratthima…pe… nāsakkhī’’ti āha.
Khi không có sự ứng khẩu để trả lời câu hỏi đã được hỏi, tôn giả đã nhìn về các hướng, chỉ ra bản chất của chúng sinh, và nói: “Hướng đông… không thể được.”

Tattha pañhuppattiṭṭhānanti pañhuppattikāraṇaṃ.
Ở đây, “pañhuppattiṭṭhāna” nghĩa là lý do hoặc nguồn gốc của câu hỏi được đặt ra.

Therassakilamanabhāvaṃ jānitvāti ‘‘sāriputto pañhe nikkaṅkho, ajjhāsaye me kaṅkhamāno kilamatī’’ti therassa kilamanabhāvaṃ ñatvā.
Nhận biết tình trạng mệt mỏi của tôn giả Sāriputta, Đức Thế Tôn nghĩ rằng: “Sāriputta đã không còn nghi ngờ về câu hỏi, nhưng vẫn băn khoăn về ý định của ta và cảm thấy mệt mỏi.”

Catumahābhūtikakāyapariggahanti etena khandhamukhena nāmarūpapariggaho vutto.
“Cầm nắm thân thể do bốn đại tạo thành” ở đây ám chỉ sự nhận biết danh và sắc qua các uẩn.

‘‘Bhūtamidanti, sāriputta, samanupassasī’’ti hi vadantena bhagavatā khandhavasena nāmarūpapariggaho dassito.
“Khi nói: ‘Hãy thấy rõ, này Sāriputta, đây là các yếu tố cấu thành,’ Đức Thế Tôn đã chỉ ra sự nhận biết danh và sắc qua các uẩn.”

Evaṃ kirassa bhagavato ahosi ‘‘sāriputto mayā naye adinne kathetuṃ na sakkhissati, dinne pana naye mamajjhāsayaṃ gahetvā khandhavasena kathessatī’’ti.
Như vậy, Đức Thế Tôn đã nghĩ: “Sāriputta sẽ không thể giảng giải nếu ta không trao cho một phương pháp. Nhưng nếu ta trao phương pháp, Sāriputta sẽ hiểu ý ta và giảng giải theo các uẩn.”

Therassa saha nayadānena so pañho nayasatena nayasahassena upaṭṭhāsi.
Ngay khi Đức Thế Tôn trao phương pháp, câu hỏi đó xuất hiện trước tôn giả Sāriputta với hàng trăm và hàng ngàn cách giảng giải.

Tenāha – ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti.
Do vậy, Sāriputta nói: “Bạch Thế Tôn, đã rõ, bạch Đấng Thiện Thệ, đã rõ.”

Arūpāvacare paṭisandhi nāma na hotīti bodhisambhārasambharaṇassa anokāsabhāvato vuttaṃ.
“Sự tái sinh trong cõi Vô Sắc giới không thể xảy ra” vì không có cơ hội để tích lũy các công đức cần thiết cho việc đạt giác ngộ.

Tenāha – ‘‘abhabbaṭṭhānattā’’ti, laddhabyākaraṇānaṃ bodhisattānaṃ uppattiyā abhabbadesattāti attho.
Do vậy, nói rằng: “Do không có khả năng” nghĩa là các vị Bồ-tát đã được thọ ký sẽ không thể sinh ra trong các cõi không thích hợp cho sự thành tựu Phật quả.

Rūpāvacare nibbattīti kammavasitāsambhavato arūpāvacare anibbattitvā rūpāvacare nibbatti.
“Sinh ra trong cõi Sắc giới” vì không thể đạt được sự thành tựu qua năng lực nghiệp trong cõi Vô Sắc, nên tái sinh xảy ra ở cõi Sắc giới.

Parosahassantiādinā parosahassajātakaṃ dasseti.
Câu “Parosahassantiādinā” dẫn đến tích chuyện Jātaka về hơn ngàn người.

Tattha parosahassampīti atirekasahassampi.
Ở đây, “parosahassampi” nghĩa là hơn cả một ngàn.

Samāgatānanti sannipatitānaṃ bhāsitassa atthaṃ jānituṃ asakkontānaṃ bālānaṃ.
“Samāgatānanti” ám chỉ những kẻ ngu muội tụ hội lại mà không thể hiểu được ý nghĩa của lời nói.

Kandeyyuṃ te vassasataṃ apaññāti te evaṃ samāgatā apaññā ime bālattā sasā viya vassasatampi vassasahassampi rodeyyuṃ parideveyyuṃ.
“Họ sẽ khóc trong cả trăm năm vì ngu muội” nghĩa là những kẻ ngu như vậy sẽ giống như nai, khóc than hàng trăm năm hoặc cả ngàn năm.

Rodamānāpi pana atthaṃ vā kāraṇaṃ vā neva jāneyyunti dīpeti.
Ngay cả khi khóc lóc, họ cũng không biết được ý nghĩa hay lý do, điều này được chỉ rõ.

Ekova seyyo puriso sapaññoti evarūpānaṃ bālānaṃ parosahassatopi eko paṇḍitapurisova seyyo varataroti attho.
“Chỉ một người trí tuệ cũng hơn cả ngàn người ngu muội” nghĩa là trong số những kẻ ngu như vậy, một người trí tuệ vẫn tốt hơn và cao quý hơn.

Kīdiso sapaññoti āha – ‘‘yo bhāsitassa vijānāti attha’’nti, ayaṃ jeṭṭhantevāsiko viya yo bhāsitassa atthaṃ jānāti, so tādiso sapañño varataroti attho.
Người trí tuệ là ai? Đức Phật nói: “Người nào hiểu được ý nghĩa của lời nói,” giống như người đệ tử trưởng, người hiểu được ý nghĩa lời giảng, thì người ấy là trí tuệ và cao quý nhất.

Dutiye parosatajātake jhāyeyyunti yāthāvato atthaṃ jānituṃ samāhitā hutvā cinteyyuṃ.
Trong tích chuyện Jātaka thứ hai, “jhāyeyyuṃ” nghĩa là họ nên trầm tư, giữ tâm định tĩnh để hiểu được ý nghĩa chính xác.

Sesamettha vuttanayameva.
Phần còn lại được hiểu giống như đã giải thích trước đây.

Tatiyajātake ye saññinoti ṭhapetvā nevasaññānāsaññāyatanalābhino avasesacittakasatte dasseti.
Trong tích chuyện Jātaka thứ ba, “ye saññino” ám chỉ các chúng sinh hữu tình, ngoại trừ những người đạt đến cảnh giới “không phải tưởng cũng không phải vô tưởng.”

Tepi duggatāti tassā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā alābhato tepi duggatā dukkhaṃ upagatā saññībhave.
Những chúng sinh này cũng chịu khổ vì không đạt được trạng thái “không phải tưởng cũng không phải vô tưởng.”

‘‘Saññā rogo saññā gaṇḍo saññā salla’’nti (ma. ni. 3.24) hi te saññāya ādīnavadassino.
“Sự nhận thức là bệnh tật, là ung nhọt, là mũi tên” (Trung Bộ Kinh 3.24) – những người ấy thấy rõ tai hại của sự nhận thức.

Yepi asaññinoti asaññībhave nibbatte acittakasatte dasseti.
“Yepi asaññino” ám chỉ các chúng sinh không có tâm, sinh vào trạng thái vô tưởng.

Tepi imissāyeva samāpattiyā alābhato duggatāyeva.
Những chúng sinh này cũng bất hạnh vì không đạt được trạng thái định này.

Jhānasukhaṃ anaṅgaṇaṃ niddosaṃ yathāvuttadosābhāvato.
Hạnh phúc của thiền là không bị ô nhiễm, không tỳ vết, bởi vì không có các lỗi lầm đã nêu trên.

Balavacittekaggatāsabhāvenapi taṃ anaṅgaṇaṃ nāma jātaṃ.
Do trạng thái nhất tâm mạnh mẽ, nên gọi là “không tỳ vết.”

Nevasaññī nāsaññīti āhāti atīte kira bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane kālaṃ karonto antevāsikehi puṭṭho ‘‘nevasaññī nāsaññī’’ti āha.
Khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī trong quá khứ, Bồ-tát trú trong rừng. Khi được các đệ tử hỏi, ngài trả lời: “Không phải tưởng cũng không phải vô tưởng.”

Purimajātake vuttanayeneva tāpasā jeṭṭhantevāsikassa kathaṃ na gaṇhiṃsu.
Như trong tích chuyện trước, các đạo sĩ không tiếp thu lời của đệ tử trưởng.

Bodhisatto ābhassarato āgantvā ākāse ṭhatvā imaṃ gāthamāha.
Bồ-tát từ cõi trời Ábhassara trở về, đứng giữa hư không và nói kệ này.

Tena vuttaṃ – ‘‘sesaṃ vuttanayeneva veditabba’’nti.
Do vậy, đã được nói: “Phần còn lại nên được hiểu như đã giải thích trước đây.”

Catutthajātake (jā. 1.1.135) candassa viya ābhā etassāti candābhaṃ, odātakasiṇaṃ.
Trong tích chuyện Jātaka thứ tư (jā. 1.1.135), “candābhaṃ” nghĩa là ánh sáng giống như của mặt trăng, ám chỉ trạng thái thiền quán trên kasiṇa màu trắng.

Sūriyābhanti sūriyassa viya ābhā etassāti sūriyābhaṃ, pītakasiṇaṃ.
“Sūriyābhaṃ” nghĩa là ánh sáng giống như của mặt trời, ám chỉ trạng thái thiền quán trên kasiṇa màu vàng.

Yodha paññāya gādhatīti yo puggalo idha sattaloke idaṃ kasiṇadvayaṃ paññāya gādhati, ārammaṇaṃ katvā anuppavisati, tattha vā patiṭṭhahati.
Người nào có được sự thâm nhập qua trí tuệ vào hai trạng thái kasiṇa này trong thế giới chúng sinh, lấy đó làm đối tượng và đạt đến hoặc an trụ trong đó.

Avitakkena dutiyajjhānena ābhassarūpago hotīti so puggalo tathā katvā paṭiladdhena dutiyena jhānena ābhassarabrahmalokūpago hoti.
Người ấy, khi thực hành như vậy, đạt được tầng thiền thứ hai không còn tầm, và sinh vào cõi trời Ábhassara.

Sesaṃ purimanayenevaveditabbanti iminā imaṃ dasseti (jā. aṭṭha. 1.1.135 candābhajātakavaṇṇanā).
Phần còn lại nên được hiểu giống như đã giải thích trước đó, điều này được chỉ rõ trong phần giải thích tích chuyện Candābha Jātaka (jā. aṭṭha. 1.1.135).

Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto araññāyatane kālaṃ karonto antevāsikehi pucchito ‘‘candābhaṃ sūriyābha’’nti vatvā ābhassare nibbatto.
Trong quá khứ, khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát, trú trong rừng, khi được các đệ tử hỏi, đã trả lời “Candābhaṃ, Sūriyābhaṃ” và sau đó sinh vào cõi trời Ábhassara.

Tāpasā jeṭṭhantevāsikassa na saddahiṃsu.
Các đạo sĩ không tin lời của đệ tử trưởng.

Bodhisatto āgantvā ākāse ṭhito imaṃ gāthaṃ abhāsi.
Bồ-tát trở về, đứng giữa hư không và thuyết bài kệ này.

Pañcamajātake āsīsethevāti āsācchedaṃ akatvā attano kammesu āsaṃ kareyyeva.
Trong tích chuyện Jātaka thứ năm, “āsīsetheva” nghĩa là không từ bỏ hy vọng mà hãy tiếp tục đặt niềm tin vào việc làm của mình.

Na nibbindeyyāti na nibbedaṃ uppādeyya, na ukkaṇṭheyyāti attho.
“Na nibbindeyya” nghĩa là không tạo ra sự chán nản hay mệt mỏi, cũng như không cảm thấy thất vọng.

Voti nipātamattaṃ.
“Vo” chỉ là một từ đệm.

Yathā icchinti ahañhi saṭṭhihatthā narakā uṭṭhānaṃ icchiṃ, somhi tatheva jāto, tato uṭṭhitoyevāti dīpeti.
“Như mong muốn” nghĩa là: “Tôi từng ước thoát khỏi địa ngục sâu sáu mươi thước, và như mong muốn, tôi đã sinh ra như vậy và thoát ra khỏi đó.”

Atīte (jā. aṭṭha. 4.13. sarabhamigajātakavaṇṇanā) kira bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sarabhamigayoniyaṃ nibbattitvā araññe paṭivasati.
Trong quá khứ (theo phần giải thích của tích chuyện Sarabhamiga Jātaka, số 4.13), khi vua Brahmadatta trị vì ở Bārāṇasī, Bồ-tát tái sinh làm một con nai Sarabha và sống trong rừng.

Rājā migavittako ahosi thāmasampanno.
Nhà vua là một thợ săn tài giỏi và rất mạnh mẽ.

Ekadivasaṃ gantvā amacce āha – ‘‘yassa passena migo palāyati, teneva so dātabbo’’ti.
Một ngày nọ, nhà vua nói với các cận thần: “Bên nào mà nai chạy qua, bên đó sẽ được thưởng.”

Athekadivasaṃ sarabhamigo uṭṭhāya rañño ṭhitaṭṭhānena palāyi.
Rồi một ngày nọ, con nai Sarabha chạy qua vị trí mà nhà vua đang đứng.

Atha naṃ amaccā uppaṇḍesuṃ.
Các cận thần cười nhạo nhà vua.

Rājā cintesi – ‘‘ime maṃ parihāsanti, mama pamāṇaṃ na jānantī’’ti gāḷhaṃ nivāsetvā pattikova khaggaṃ ādāya ‘‘sarabhaṃ gaṇhissāmī’’ti vegena pakkhandi.
Nhà vua nghĩ: “Họ đang chế giễu ta, không biết sức mạnh của ta,” liền mặc áo giáp, cầm kiếm và vội vàng đuổi theo để bắt con nai Sarabha.

Atha naṃ disvā tīṇi yojanāni anubandhi.
Nhà vua đuổi theo con nai suốt ba do-tuần.

Sarabho araññaṃ pāvisi. Rājāpi pāvisiyeva.
Con nai chạy vào rừng, nhà vua cũng đi theo vào rừng.

Tattha sarabhamigassa gamanamagge saṭṭhihatthamatto mahāpūtipātanarakaāvāṭo atthi, so tiṃsahatthamattaṃ udakena puṇṇo tiṇehi ca paṭicchanno.
Trên đường đi, có một hố sâu sáu mươi thước, đầy nước cao ba mươi thước và được phủ kín bởi cỏ.

Sarabho udakagandhaṃ ghāyitvāva āvāṭabhāvaṃ ñatvā thokaṃ osakkitvā gato.
Con nai ngửi thấy mùi nước và biết đó là một hố sâu nên né tránh đi đường khác.

Rājā pana ujukameva āgacchanto tasmiṃ pati.
Nhưng nhà vua, chạy thẳng mà không để ý, đã rơi xuống hố.

Sarabho tassa padasaddaṃ asuṇanto nivattitvā taṃ apassanto ‘‘narakaāvāṭe patito bhavissatī’’ti ñatvā āgantvā olokento taṃ gambhīre udake appatiṭṭhe kilamantaṃ disvā.
Con nai, không nghe thấy tiếng bước chân nhà vua nữa, quay lại và không thấy ông đâu. Nghĩ rằng nhà vua đã rơi xuống hố, nó đến gần và thấy ông đang kiệt sức trong nước sâu.

Tena katāparādhaṃ hadaye akatvā sañjātakāruñño ‘‘mā mayi passante varāko nassatu, imamhā taṃ dukkhā mocessāmī’’ti āvāṭatīre ṭhito.
Không để tâm đến sự tổn hại mà nhà vua đã gây ra cho mình, con nai đầy lòng từ bi nghĩ: “Đừng để ông ấy chết trước mắt ta. Ta sẽ cứu ông ấy khỏi khổ nạn này.” Nó đứng bên mép hố.

‘‘Mā bhāyi, mahārāja, ahaṃ taṃ dukkhā mocessāmī’’ti vatvā.
“Này đại vương, đừng sợ, ta sẽ cứu ngài khỏi khổ nạn này,” nó nói.

Attano piyaputtaṃ uddharituṃ ussāhaṃ karonto viya tassuddharaṇatthāya silāya yoggaṃ katvā ‘‘vijjhissāmī’’ti āgataṃ rājānaṃ saṭṭhihatthā narakā uddharitvā.
Giống như một người cha cố gắng cứu đứa con yêu quý của mình, con nai dùng sức mạnh đẩy một tảng đá lớn làm bệ đỡ, kéo nhà vua ra khỏi hố sâu sáu mươi thước.

Assāsetvā piṭṭhiṃ āropetvā araññā nīharitvā senāya avidūre otāretvā ovādamassa datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāpesi.
Sau khi an ủi nhà vua, con nai đặt ông lên lưng, đưa ra khỏi rừng, đặt xuống gần đoàn quân của ông, khuyên bảo và khiến nhà vua thực hành Năm giới.

Rājā senaṅgaparivuto nagaraṃ gantvā ‘‘ito paṭṭhāya sakalaraṭṭhavāsino pañca sīlāni rakkhantū’’ti dhammabheriṃ carāpesi.
Nhà vua, được đoàn quân hộ tống, trở về kinh thành và ra lệnh cho tất cả thần dân trong vương quốc gìn giữ Năm giới.

Mahāsattena pana attano kataguṇaṃ kassaci akathetvā sāyaṃ nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā alaṅkatasayane sayitvā paccūsakāle mahāsattassa guṇaṃ saritvā uṭṭhāya sayanapiṭṭhe pallaṅkena nisīditvā pītipuṇṇena hadayena udānaṃ udānento ‘‘āsīsetheva puriso’’tiādinā imā cha gāthā abhāsi.
Bồ-tát, không kể công lao của mình cho ai, buổi tối dùng bữa với nhiều món ngon, rồi ngủ trên giường trang trí đẹp đẽ. Đến sáng sớm, nhớ đến đức hạnh của Bồ-tát, nhà vua ngồi kiết già trên giường, với trái tim tràn đầy hoan hỷ, đã tụng sáu bài kệ, bắt đầu bằng câu: “Người nên luôn hy vọng.”

Tattha ahitā hitā cāti dukkhaphassā sukhaphassā ca, maraṇaphassā, jīvitaphassātipi attho.
Ở đây, “ahitā hitā” nghĩa là các cảm thọ đau khổ và hạnh phúc, hoặc cảm thọ liên quan đến cái chết và sự sống.

Sattānañhi maraṇaphasso ahito, jīvitaphasso hito.
Với chúng sinh, cảm thọ liên quan đến cái chết là bất lợi, trong khi cảm thọ liên quan đến sự sống là có lợi.

Tesaṃ acintito maraṇaphasso āgacchatīti dasseti.
Điều này chỉ ra rằng cảm thọ liên quan đến cái chết đến một cách bất ngờ, không được dự tính trước.

Acintitampīti mayā ‘‘āvāṭe patissāmī’’ti na cintitaṃ, ‘‘sarabhaṃ māressāmī’’ti cintitaṃ.
“Acintitam” nghĩa là: “Ta không nghĩ rằng mình sẽ rơi vào hố sâu, mà chỉ nghĩ đến việc giết con nai Sarabha.”

Idāni pana me cintitaṃ naṭṭhaṃ, acintitameva jātanti udānavasena vadati.
Nhà vua nói với sự cảm thán: “Những gì ta đã dự tính thì tan biến, và những điều không dự tính lại xảy ra.”

Bhogāti yasaparivārā, ete cintāmayā na honti.
“Bhoga” nghĩa là tài sản và những thứ đi kèm với danh vọng, những thứ này không phải là kết quả của suy tính.

Tasmā ñāṇavatā vīriyameva kātabbanti vadati.
Do đó, người trí tuệ nên chỉ dựa vào sự tinh tấn mà hành động.

Vīriyavato hi acintitampi hotiyeva.
Bởi vì với người tinh tấn, ngay cả những điều không mong đợi cũng sẽ xảy đến một cách thuận lợi.

Tassetaṃ udānaṃ udānentasseva aruṇaṃ uṭṭhahi.
Khi nhà vua còn đang tụng bài cảm thán này, mặt trời đã mọc.

Purohito pātova sukhaseyyapucchanatthaṃ āgantvā dvāre ṭhito tassa udānagītasaddaṃ sutvā cintesi – ‘‘rājā hiyyo migavaṃ agamāsi, tattha sarabhamigaṃ viddho bhavissati, tena maññe udānaṃ udānetī’’ti.
Vị giáo sĩ hoàng gia, sáng sớm đến để hỏi thăm nhà vua ngủ ngon hay không, đứng bên cửa và nghe được bài tụng cảm thán của nhà vua, ông suy nghĩ: “Hôm qua nhà vua đi săn, chắc hẳn đã bắn trúng con nai Sarabha, nên nay đang tụng bài cảm thán.”

Evaṃ brāhmaṇassa rañño paripuṇṇabyañjanaṃ udānaṃ sutvā sumajjite ādāse mukhaṃ olokentassa chāyā viya raññā ca sarabhena ca katakāraṇaṃ pākaṭaṃ ahosi.
Với vị Bà-la-môn, khi nghe đầy đủ bài tụng cảm thán của nhà vua, sự việc liên quan giữa nhà vua và con nai Sarabha trở nên rõ ràng, giống như nhìn thấy bóng trong tấm gương sáng bóng.

So nakhaggena dvāraṃ ākoṭesi.
Ông dùng móng tay gõ vào cửa.

Rājā ‘‘ko eso’’ti pucchi.
Nhà vua hỏi: “Ai đó?”

Ahaṃ, deva, purohitoti.
“Thần đây, thưa Đại vương, là giáo sĩ hoàng gia.”

Athassa dvāraṃ vivaritvā ‘‘ito ehācariyā’’ti āha.
Nhà vua mở cửa và nói: “Vào đây, thưa thầy.”

So pavisitvā rājānaṃ jayāpetvā ekamantaṃ ṭhito.
Vị giáo sĩ bước vào, chúc nhà vua chiến thắng và đứng sang một bên.

‘‘Ahaṃ, mahārāja, tayā araññe katakāraṇaṃ jānāmi, tvaṃ ekaṃ sarabhamigaṃ anubandhanto narake patito, atha naṃ so sarabho silāya yoggaṃ katvā narakato uddhari, so tvaṃ tassa guṇaṃ saritvā udānaṃ udānesī’’ti vatvā.
“Thưa Đại vương, thần biết chuyện đã xảy ra trong rừng. Ngài đuổi theo một con nai Sarabha và rơi vào hố sâu. Con nai ấy dùng một tảng đá làm bệ đỡ để cứu ngài ra khỏi hố. Giờ đây, ngài nhớ đến công ơn của nó và tụng bài cảm thán này,” ông nói.

‘‘Sarabhaṃ giriduggasmi’’ntiādinā dve gāthā abhāsi.
Rồi ông đọc hai bài kệ, bắt đầu bằng: “Con nai Sarabha ở nơi rừng núi hiểm trở.”

Tattha anusarīti anubandhi.
Ở đây, “anusarī” nghĩa là đã đuổi theo.

Vikkantanti uddharaṇatthāya kataparakkamaṃ.
“Vikkanta” nghĩa là nỗ lực để thực hiện việc cứu giúp.

Anujīvasīti upajīvasi, tassānubhāvena tayā jīvitaṃ laddhanti attho.
“Anujīvasī” nghĩa là sống nhờ, ở đây ám chỉ việc nhờ vào năng lực của con nai mà nhà vua đã được cứu sống.

Samuddharīti uddharaṇaṃ akāsi.
“Samuddharī” nghĩa là đã thực hiện việc cứu giúp.

Silāya yoggaṃ sarabho karitvāti silāya sopānasadisāya narakato uddharaṇayoggataṃ karitvā.
Con nai Sarabha đã làm một tảng đá giống như bậc thang, giúp cho việc cứu người ra khỏi hố sâu trở nên khả thi.

Alīnacittanti saṅkocaṃ appattacittaṃ.
“Alīnacitta” nghĩa là tâm không hẹp hòi, không bị bó buộc.

Ta migaṃ vadesīti suvaṇṇasarabhamigaṃ idha sirisayane nipanno vaṇṇesi.
“Ta migaṃ vadesī” nghĩa là, khi đang nằm trên giường vua, nhà vua đã ngợi ca con nai Sarabha bằng vàng đó.

Taṃ sutvā rājā, ‘‘ayaṃ mayā saddhiṃ na migavaṃ āgato, sabbañca pavattiṃ jānāti, kathaṃ nu kho jānāti, pucchissāmi na’’nti cintetvā – ‘‘kiṃ tvaṃ nu tatthevā’’ti navamagāthamāha.
Nghe vậy, nhà vua suy nghĩ: “Vị này không cùng ta đi săn, nhưng lại biết toàn bộ sự việc. Làm sao ông ấy biết được? Ta sẽ hỏi ông ấy,” rồi nói bài kệ thứ chín: “Ngài có mặt ở đó hay sao?”

Tattha bhiṃsarūpanti kiṃ nu te ñāṇaṃ balavajātikaṃ, tenetaṃ jānāsīti vadati.
Ở đây, “bhiṃsarūpa” nghĩa là, “Có phải trí tuệ của ngài rất mạnh mẽ, nhờ vậy mà ngài biết được điều này?”

Brāhmaṇo ‘‘nāhaṃ sabbaññubuddho, byañjanaṃ amakkhetvā tayā kathitagāthāya pana mayhaṃ attho upaṭṭhātī’’ti dīpento ‘‘na cevaha’’nti dasamagāthamāha.
Vị Bà-la-môn đáp: “Ta không phải là bậc toàn tri. Tuy nhiên, nhờ vào lời bài kệ mà ngài đã nói, ý nghĩa hiện rõ trong tâm ta.” Và ông nói bài kệ thứ mười: “Ta không phải là người toàn tri.”

Tattha subhāsitānanti byañjanaṃ amakkhetvā suṭṭhu bhāsitānaṃ.
Ở đây, “subhāsitānaṃ” nghĩa là những lời đã được nói một cách đúng đắn mà không cần thêm thắt.

Atthaṃ tadānentīti yo tesaṃ attho, taṃ ānenti upadhārentīti attho.
“Nó mang ý nghĩa” nghĩa là lời nói ấy làm sáng tỏ ý nghĩa, khiến người nghe hiểu được.

Tadā purohito dhammasenāpati ahosi.
Khi ấy, vị Bà-la-môn chính là vị Tướng quân Chánh pháp (Dhammasenāpati).

Tenevāha – ‘‘atītepī’’tiādi.
Do vậy, đã nói rằng: “Trong quá khứ, cũng đã từng như vậy,” và v.v.

Sesaṃ uttānatthameva.
Phần còn lại có ý nghĩa rõ ràng, không cần giải thích thêm.

Aññāsikoṇḍaññattheravatthu
Tích chuyện về Tôn giả Aññāsikoṇḍañña

Aññāsikoṇḍaññattherādayotiādīsu pana yāthāvasarasaguṇavasenāti yathāsabhāvaguṇavasena.
Ở đây, “Aññāsikoṇḍaññattherādayo” nghĩa là theo bản chất và phẩm chất thực sự của các vị trưởng lão như Tôn giả Aññāsikoṇḍañña.

Pabbajjāvasena paṭivedhavasena suciraṃ sunipuṇaṃ rattindivaparicchedajānanavasena ca rattaññutā veditabbāti taṃ dassento ‘‘ṭhapetvā hi sammāsambuddha’’ntiādimāha.
Bằng cách xuất gia, chứng ngộ và qua thời gian dài nghiên cứu một cách tinh thông cả ngày lẫn đêm, họ được biết đến với sự thấu hiểu sâu sắc. Điều này được chỉ rõ trong câu “Ngoại trừ bậc Chánh Đẳng Giác.”

Pākaṭova hotīti satipaññāvepullappattiko pākaṭo vibhūto hoti.
“Rõ ràng” nghĩa là người ấy đạt đến sự đầy đủ về niệm và trí tuệ, trở nên nổi bật và hiển nhiên.

Aññāsikoṇḍaññoti sāvakesu sabbapaṭhamaṃ cattāri ariyasaccāni ñātakoṇḍañño.
Aññāsikoṇḍañña là vị đệ tử đầu tiên trong các vị đệ tử của Đức Phật, người đã hiểu rõ bốn chân lý cao quý.

Sabbesupi etadaggesūti sabbesupi etadaggasuttesu, sabbesu vā etadaggaṭṭhapanesu.
“Trong tất cả các phẩm Etadagga” nghĩa là trong tất cả các bài kinh về các bậc tối thượng hoặc trong mọi sự thiết lập về các bậc tối thượng.

Dhurapattānīti pattānaṃ pamukhabhūtāni bāhirapattāni.
“Dhurapattāni” nghĩa là những chiếc lá bên ngoài, là phần chính yếu của các tán cây.

Navutihatthānīti majjhimapurisassa hatthena navutiratanāni.
“Navutihatthāni” nghĩa là chín mươi đơn vị đo lường chiều dài theo sải tay của một người trung bình, tương đương chín mươi ratanas.

Padumeneva taṃ taṃ padesaṃ uttarati atikkamatīti padumuttaro, bhagavā.
“Padumuttara” là Đức Phật, người vượt qua những nơi chốn với vẻ đẹp như hoa sen.

Gandhadāmamālādāmādīhīti ādisaddena pattadāmādiṃ saṅgaṇhāti.
“Gandhadāma, mālādāma và v.v.” bao gồm cả những vòng hoa làm từ lá.

Tattha gandhadāmehi katamālā gandhadāmaṃ.
Ở đây, vòng hoa được làm từ các chất liệu thơm được gọi là “gandhadāma.”

Lavaṅgatakkolajātipupphādīhi katamālā mālādāmaṃ.
Vòng hoa làm từ các loại hoa như hoa lài, hoa chi tử và các loại khác được gọi là “mālādāma.”

Tamālapattādīhi katamālā pattadāmaṃ.
Vòng hoa làm từ lá như lá tamala được gọi là “pattadāma.”

Vaṅgapaṭṭeti vaṅgadese uppannaghanasukhumavatthe.
“Vaṅgapaṭṭa” nghĩa là loại vải mềm mịn, dày dặn được sản xuất ở vùng Vaṅga.

Uttamasukhumavatthanti kāsikavatthamāha.
“Uttamasukhumavattha” nghĩa là loại vải mịn cao cấp, ám chỉ vải Kāsika.

Teparivaṭṭadhammacakkappavattanasuttantapariyosāneti ettha ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasacca’’ntiādinā saccavasena, ‘‘dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññeyya’’ntiādinā kiccavasena, ‘‘dukkhaṃ ariyasaccaṃ pariññāta’’ntiādinā katavasena ca tīhi ākārehi parivaṭṭetvā catunnaṃ saccānaṃ desitattā.
Ở đây, trong cụm từ “teparivaṭṭadhammacakkappavattanasuttantapariyosāneti,” qua ba cách diễn giải liên quan đến Tứ Thánh Đế:
1. Theo sự xác định bản chất thật của khổ: “Đây là Khổ, Thánh Đế.”
2. Theo nhiệm vụ cần thực hiện: “Khổ, Thánh Đế cần phải được thấu triệt.”
3. Theo nhiệm vụ đã hoàn thành: “Khổ, Thánh Đế đã được thấu triệt.”

Tayo parivaṭṭā etassa atthīti tiparivaṭṭaṃ, tiparivaṭṭameva teparivaṭṭaṃ.
Ba vòng quay này được gọi là “Tiparivaṭṭa” (ba lần xoay chuyển), và “Teparivaṭṭa” là một cách gọi khác của “Tiparivaṭṭa.”

Teparivaṭṭañca taṃ dhammacakkappavattanañcāti teparivaṭṭadhammacakkappavattanaṃ.
“Teparivaṭṭa” (ba lần xoay chuyển) kết hợp với “Dhammacakkappavattana” (Chuyển Pháp Luân) trở thành “Teparivaṭṭadhammacakkappavattana.”

Tadeva suttantaṃ, tassa pariyosāneti attho.
Đó chính là bài kinh, và “pariyosāneti” nghĩa là đoạn kết của bài kinh.

Sāligabbhaṃ phāletvā ādāyāti sāligabbhaṃ phāletvā tattha labbhamānaṃ sālikhīrarasaṃ ādāya.
“Phá vỡ hạt lúa và lấy ra” nghĩa là phá vỡ hạt lúa và lấy được phần tinh chất sữa gạo bên trong.

Anucchavikanti buddhānaṃ anucchavikaṃ khīrapāyasaṃ pacāpema.
“Anucchavikaṃ” nghĩa là phù hợp, ở đây ám chỉ việc nấu món cháo sữa thích hợp dâng lên các Đức Phật.

Veṇiyo purisabhāvavasena bandhitvā kalāpakaraṇe kalāpaggaṃ.
“Veṇiyo” ám chỉ việc buộc một cách gọn gàng theo kiểu nam tính trong quá trình kết bó.

Khale kalāpānaṃ ṭhapanadivase khalaggaṃ.
“Khale” ám chỉ nơi đặt các bó lúa vào ngày chất đống, được gọi là “khalaggaṃ.”

Madditvā vīhīnaṃ rāsikaraṇadivase khalabhaṇḍaggaṃ.
“Khalabhaṇḍaggaṃ” là tên gọi nơi chất đống gạo đã được nghiền nhỏ vào ngày làm việc.

Koṭṭhesu hi dhaññassa pakkhipanadivase koṭṭhaggaṃ.
“Koṭṭhaggaṃ” là nơi cất giữ lúa gạo trong ngày đổ đầy vào kho lúa.

Dve gatiyoti dve eva nipphattiyo, dve niṭṭhāti attho.
“Dve gatiyo” nghĩa là chỉ có hai kết quả, hoặc hai điểm đến.

Tasmiṃ kumāre sabbaññutaṃ patteti koṇḍaññamāṇavasseva laddhiyaṃ ṭhatvā itarepi cha janā putte anusāsiṃsu.
Khi cậu bé đó đạt được trạng thái toàn tri, giống như sự thấu hiểu của Koṇḍañña, sáu người con khác cũng được hướng dẫn theo cách đó.

Bodhirukkhamūle pācīnapassaṃ acalaṭṭhānaṃ nāma, yaṃ ‘‘vajirāsana’’ntipi vuccati.
Dưới gốc cây Bồ-đề, ở phía đông là nơi bất động, được gọi là “Vajirāsana” (tòa kim cương).

Mahataṃ mahatiyo vahatīti ‘‘pācīnamukho’’ti avatvā ‘‘pācīnalokadhātuabhimukho’’ti vuttaṃ.
Người lớn mang đến những điều vĩ đại, thay vì nói “pācīnamukho” (hướng về phía đông), đã nói “hướng về thế giới phía đông.”

Maṃsacakkhupi lokanāthassa appaṭighātaṃ mahāvisayañcāti.
Ngay cả nhục nhãn của Đức Phật cũng không bị chướng ngại và có khả năng quan sát rộng lớn.

Caturaṅgasamannāgatanti ‘‘kāmaṃ taco ca nhāru ca, aṭṭhi ca avasissatū’’tiādinā (ma. ni. 2.184; saṃ. ni. 2.22, 237; a. ni. 2.5; mahāni. 196) vuttacaturaṅgasamannāgataṃ.
“Caturaṅgasamannāgata” nghĩa là trạng thái kiên quyết, như đã được mô tả: “Dù cho da, gân, và xương còn lại, ta sẽ không từ bỏ.”

Idaṃ pana sabbamevāti ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ desessāmī’’tiādinayappavattaṃ (ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) sabbameva.
“Idaṃ pana sabbameva” nghĩa là: “Ta sẽ thuyết pháp cho ai đầu tiên?” – toàn bộ suy tư này được ghi nhận.

Parivitakkamattameva tathā atthasiddhiyā abhāvato.
Chỉ là một suy tư đơn giản, không phải vì đạt được kết quả cụ thể nào.

Pupphitaphalitaṃ katvāti abhiññāpaṭisambhidāhi sabbapāliphullaṃ, maggaphalehi sabbaso phalabhārabharitañca karonto pupphitaṃ phalitaṃ katvā.
“Đã làm cho nở hoa và kết trái” nghĩa là hoàn toàn phát triển trí tuệ và sự hiểu biết cao cấp, làm tràn đầy các quả vị của con đường và quả báu.

Apakkamitukāmo hutvāti dvepi aggasāvake attano nipaccakāraṃ karonte disvā tesaṃ guṇātirekataṃ bahu maññanto buddhānaṃ santikā apakkamitukāmo hutvā.
Muốn rời khỏi vì thấy hai vị đại đệ tử thể hiện lòng tôn kính với Đức Phật và ngưỡng mộ công đức vượt trội của họ, Ngài muốn tránh đi để không làm ảnh hưởng.

Tatthevāti chaddantadahatīreyeva.
“Tattheva” nghĩa là tại chính nơi đó, ở bờ hồ Chaddanta.

Sāriputta-Moggallānattheravatthu
Tích chuyện về các tôn giả Sāriputta và Moggallāna

189-190. Dutiyatatiyesu iddhimantānanti ettha manta-saddo atisayatthavisayoti therassa atisayikaiddhitaṃ dassetuṃ – ‘‘iddhiyā sampannāna’’nti vuttaṃ.
89-190. Trong đoạn nói về các bậc có thần thông trong bài kinh thứ hai và thứ ba, từ “manta” ám chỉ đến điều vượt trội, nhằm chỉ rõ sức mạnh thần thông vượt bậc của các vị trưởng lão, nên nói rằng: “Những người đầy đủ thần thông.”

Saha paṃsūhi kīḷiṃsūti sahapaṃsukīḷitā.
“Họ chơi đùa với cát” nghĩa là đã cùng nhau vui chơi với cát.

Idhalokattabhāvamevāti diṭṭhadhammikaattabhāvameva.
“Idhalokattabhāva” nghĩa là thân hiện tại trong thế giới này, hay thân thuộc với diṭṭhadhammika (thế gian hiện tại).

Soḷasa paññā paṭivijjhitvā ṭhitoti.
Người ấy, đạt được và chứng ngộ mười sáu loại trí tuệ, đã đứng vững.

Majjhimanikāye anupadasuttantadesanāya ‘‘mahāpañño, bhikkhave, sāriputto, puthupañño, bhikkhave, sāriputto, hāsapañño, bhikkhave, sāriputto, javanapañño, bhikkhave, sāriputto, tikkhapañño, bhikkhave, sāriputto, nibbedhikapañño, bhikkhave, sāriputto’’ti (ma. ni. 3.93).
Trong Trung Bộ Kinh, bài kinh Anupada, Đức Phật đã mô tả tôn giả Sāriputta với các đặc điểm trí tuệ: “Này các Tỳ-khưu, Sāriputta có trí tuệ lớn, trí tuệ sâu rộng, trí tuệ vui vẻ, trí tuệ nhanh nhạy, trí tuệ sắc bén, trí tuệ thâm nhập.”

Evamāgatā mahāpaññādikā cha, tasmiṃyeva sutte āgatā navānupubbavihārasamāpattipaññā, arahattamaggapaññāti imā soḷasavidhā paññā paṭivijjhitvā sacchikatvā ṭhito.
Như vậy, sáu loại trí tuệ như trí tuệ lớn đã được đề cập trong bài kinh này, cùng với trí tuệ về chín tầng thiền định tuần tự và trí tuệ về đạo quả Arahant, hợp thành mười sáu loại trí tuệ mà tôn giả Sāriputta đã đạt được và chứng ngộ.

Pañhasākacchanti pañhassa pucchanavasena vissajjanavasena ca sākacchaṃ karoti.
“Pañhasākaccha” nghĩa là thực hiện việc trao đổi bằng cách đặt câu hỏi và trả lời.

Atthikehi upaññātaṃ magganti etaṃ anubandhanassa kāraṇavacanaṃ.
“Con đường được biết đến bởi những người có ước muốn” là lý do để tiếp tục theo dõi.

Idañhi vuttaṃ hoti – yaṃnūnāhaṃ imaṃ bhikkhuṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandheyyaṃ.
Ý nghĩa ở đây là: “Sẽ ra sao nếu ta theo dõi vị Tỳ-khưu này từng bước một?”

Kasmā? Yasmā idaṃ piṭṭhito piṭṭhito anubandhanaṃ nāma atthikehi upaññātaṃ maggaṃ, ñāto ceva upagato ca maggoti attho.
Tại sao? Vì sự theo dõi từng bước như vậy là con đường đã được những người có ước muốn biết đến, tức là con đường đã được hiểu và thực hiện.

Atha vā atthikehi amhehi maraṇe sati amatenapi bhavitabbanti evaṃ kevalaṃ atthīti upaññātaṃ.
Hoặc, những người có ước muốn nghĩ rằng: “Dù chúng ta có chết, vẫn phải có một điều bất tử (Amata) tồn tại,” nên họ chỉ đơn thuần chấp nhận sự tồn tại của nó.

Anumānañāṇena upagantvā ñātaṃ nibbānaṃ nāma atthi, taṃ magganto pariyesantoti evampettha attho daṭṭhabbo.
Hoặc thông qua trí tuệ suy đoán, họ biết rằng có một thứ gọi là Niết-bàn, và họ tìm kiếm con đường dẫn đến Niết-bàn. Ý nghĩa ở đây nên được hiểu theo cách này.

Nesaṃ parisāyāti dvinnaṃ aggasāvakānaṃ parivārabhūtaparisāya.
“Nesaṃ parisāya” nghĩa là hội chúng đi theo hai vị đại đệ tử đứng đầu.

Dve aggasāvaketi sāriputtamoggallāne dve mahānubhāve sāvake.
“Dve aggasāvake” nghĩa là hai vị đại đệ tử vĩ đại, Sāriputta và Moggallāna.

Ṭhānantareti aggasāvakattasaññite ṭhānantare ṭhapesi.
“Ṭhānantare” nghĩa là Đức Phật đã đặt hai vị này vào vị trí được nhận biết là các đại đệ tử hàng đầu.

Kasmā panettha ‘‘aggasāvake’’ti avatvā ‘‘mahāsāvake’’ti vuttaṃ.
Tại sao trong trường hợp này không gọi là “aggasāvake” (đại đệ tử đứng đầu), mà lại gọi là “mahāsāvake” (đại đệ tử vĩ đại)?

Yadi aññepi mahātherā abhiññātādiguṇavisesayogena ‘‘mahāsāvakā’’ti vattabbataṃ labhanti.
Nếu các vị đại trưởng lão khác, nhờ sở hữu những phẩm chất đặc biệt như thần thông và trí tuệ, cũng có thể được gọi là “mahāsāvake” (đại đệ tử vĩ đại).

Imeyeva pana sāvakesu anaññasādhāraṇabhūtā visesato ‘‘mahāsāvakā’’ti vattabbāti dassanatthaṃ ‘‘dvepi mahāsāvake’’ti vuttaṃ.
Nhưng hai vị này có những phẩm chất độc nhất vô nhị giữa các đệ tử, nên đặc biệt được gọi là “mahāsāvake” để chỉ rõ sự vĩ đại của họ. Vì vậy, nói rằng “hai đại đệ tử vĩ đại.”

Mahākassapattheravatthu
Tích chuyện về tôn giả Mahākassapa

191. Catutthe yasmā dhutavādadhutadhammadhutaṅgāni dhutamūlakāni, tasmā ‘‘dhuto veditabbo’’ti āraddhaṃ.
191. Trong phần thứ tư, vì các pháp Dhutavāda (lời dạy về sự thanh tịnh), Dhutadhamma (những pháp thanh tịnh) và Dhutaṅga (các hạnh đầu đà) đều lấy sự thanh tịnh làm nền tảng, nên nói rằng: “Người ấy được gọi là thanh tịnh.”

Tattha kilese dhuni dhutavāti dhuto, dhutakileso puggalo.
Ở đây, “dhuto” nghĩa là người đã quét sạch các lậu hoặc. Người thanh tịnh là người đã đoạn trừ các lậu hoặc.

Kilesadhunano vā dhammo, kilesadhunano dhammoti ca sapubbabhāgo ariyamaggo daṭṭhabbo.
Hoặc, “Dhuto” ám chỉ pháp giúp quét sạch lậu hoặc. Pháp quét sạch lậu hoặc này chính là con đường thánh đạo (Ariyamagga) với phần chuẩn bị.

Taṃ dhutasaññitaṃ kilesadhunanadhammaṃ vadati, pare tattha patiṭṭhāpetīti dhutavādo.
Pháp được gọi là “Dhuta” là pháp quét sạch lậu hoặc, và việc khiến người khác tu tập pháp này được gọi là “Dhutavāda.”

Catukkañcettha sambhavatīti taṃ dassetuṃ – ‘‘ettha panā’’tiādi āraddhaṃ.
Ở đây có bốn yếu tố chính, và để giải thích điều đó, phần “ettha panā” đã được bắt đầu.

Tayidanti nipāto, tassa so ayanti attho.
“Tayidanti” là một từ chỉ định, có nghĩa là: “Điều này là cái đó.”

Dhutabhūtassa dhutabhūtā dhammā dhutadhammā.
“Các pháp thanh tịnh” là những pháp thuộc về người thanh tịnh, và chúng được gọi là “Dhutadhammā.”

Appicchatā santuṭṭhitā heṭṭhā vuttā eva.
“Tính ít muốn và sự hài lòng” đã được giải thích ở phần trước.

Kilese sammā likhati tacchatīti sallekho, kilesajegucchī, tassa bhāvo sallekhatā.
“Sallekho” là sự loại bỏ đúng đắn các lậu hoặc, sự ghê tởm lậu hoặc, và trạng thái đó được gọi là “sallekhatā.”

Dvīhipi kāmehi viviccatīti paviveko, yonisomanasikārabahulo puggalo, tassa bhāvo pavivekatā.
“Paviveko” là sự xa lìa hai loại dục, và người luôn thực hành suy xét đúng đắn được gọi là người có “pavivekatā” (trạng thái xa lìa).

Iminā sarīraṭṭhapanamattena atthīti idamaṭṭhi ttha-kārassa ṭṭha-kāraṃ katvā.
“Idamaṭṭhi” nghĩa là duy trì thân thể chỉ bằng những điều cần thiết, với “ṭṭha” thay thế cho “ttha.”

Tassa bhāvo idamaṭṭhitā.
Trạng thái đó được gọi là “idamaṭṭhitā” (trạng thái vừa đủ).

Imehi vā kusaladhammehi atthi idamaṭṭhi.
Hoặc, nhờ các thiện pháp này, sự vừa đủ tồn tại.

Yena ñāṇena ‘‘pabbajitena nāma paṃsukūlikaṅgādīsu patiṭṭhitena bhavitabba’’nti yathānusiṭṭhaṃ dhutaguṇe samādiyati ceva pariharati ca.
Bằng trí tuệ đó, người xuất gia được dạy rằng họ nên thực hành và giữ gìn các đức hạnh thanh tịnh như Paṃsukūlikanga (hạnh mặc y phục nhặt được).

Taṃ ñāṇaṃ idamaṭṭhitā.
Trí tuệ đó được gọi là “idamaṭṭhitā.”

Tenāha – ‘‘idamaṭṭhitā ñāṇamevā’’ti.
Do vậy, nói rằng: “Idamaṭṭhitā chính là trí tuệ.”

Dhutadhammā nāmāti dhutaṅgasevanāya paṭipakkhabhūtānaṃ pāpadhammānaṃ dhunanavasena pavattiyā dhutoti laddhanāmāya dhutaṅgacetanāya upakārakā dhammāti katvā dhutadhammā nāma.
“Dhutadhammā” là những pháp hỗ trợ việc thực hành các hạnh đầu đà (Dhutaṅga), giúp quét sạch các pháp bất thiện, và từ đó có tên gọi là “Dhutadhammā.”

Anupatantīti tadantogadhā tappariyāpannā honti tadubhayasseva pavattivisesabhāvato.
“Anupatanti” nghĩa là chúng thuộc về hoặc bao gồm trong thực hành và hỗ trợ cả hai mặt của sự tiến triển.

Paṭikkhepavatthūsūti dhutaṅgasevanāya paṭikkhipitabbavatthūsu pahātabbavatthūsu.
“Paṭikkhepavatthūsu” nghĩa là những đối tượng cần được từ bỏ khi thực hành các hạnh đầu đà.

Paṃsukūlikaṅgaṃ…pe… nesajjikaṅganti uddesopi peyyālanayena dassito.
Các hạnh đầu đà như Paṃsukūlikaṅga (hạnh mặc y phục nhặt được) đến Nesajjikaṅga (hạnh không nằm mà chỉ ngồi) được liệt kê đầy đủ theo phương pháp tóm lược.

Yadettha vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.22 ādayo) vitthārato vuttaṃ.
Những điều cần nói về các hạnh đầu đà này đã được giải thích chi tiết trong tác phẩm *Visuddhimagga* (Thanh Tịnh Đạo, từ đoạn 1.22 trở đi).

Dhutavādaggahaṇeneva therassa dhutabhāvopi gahito hotīti ‘‘dhutavādāna’’nteva vuttaṃ.
Việc đề cập đến Dhutavāda (lời dạy về sự thanh tịnh) cũng đồng thời ngụ ý đến tính chất thanh tịnh của vị trưởng lão, nên nói rằng: “Dhutavādānaṃ.”

Ayaṃ mahāti abhinīhārādimahantatāyapi sāsanassa upakāritāyapi ayaṃ thero mahā.
Vị trưởng lão này được gọi là “Mahā” (vĩ đại) vì sự quyết tâm vượt trội, sự to lớn trong hành động, và sự đóng góp lớn lao cho giáo pháp.

Guṇamahantatāya pasaṃsāvacanameva vā etaṃ therassa yadidaṃ mahākassapoti yathā ‘‘mahāmoggallāno’’ti.
Hoặc, đây là lời tán dương về sự vĩ đại trong đức hạnh của vị trưởng lão, như cách gọi ngài là “Mahākassapa,” tương tự như cách gọi ngài “Mahāmoggallāna.”

Satthu dhammadesanāya vatthuttaye sañjātappasādatāya upāsakabhāve ṭhitattā vuttaṃ – ‘‘uposathaṅgāni adhiṭṭhāyā’’tiādi.
Do phát sinh niềm tin nơi ba đối tượng của pháp thuyết giảng của Đức Phật và giữ vững vai trò là người cư sĩ, nên nói rằng: “Sau khi thực hành Uposathaṅga (bát quan trai giới)…”

Etassa aggabhāvassāti yojetabbaṃ.
Điều này liên quan đến vị trí tối cao của vị ấy.

Saccakāroti saccabhāvāvaho kāro, avisaṃvādanavasena vā tadatthasādhanoti attho.
“Saccakāro” nghĩa là hành động mang lại sự thật, hoặc sự thực hiện mà không làm sai lệch ý nghĩa.

Kolāhalanti kutūhalavipphāro.
“Kolāhala” nghĩa là sự ồn ào hoặc huyên náo do tò mò.

Satthā sattame sattame saṃvacchare dhammaṃ kathento sattānaṃ savanayoggaṃ kālaṃ sallakkhento divā sāyanhasamayaṃ katheti, rattiyaṃ sakalayāmaṃ.
Đức Phật, trong mỗi bảy năm, giảng pháp vào thời gian thích hợp để chúng sinh lắng nghe, giảng vào ban ngày trong buổi chiều và vào ban đêm trong suốt cả đêm.

Tenāha – ‘‘brāhmaṇo brāhmaṇe āha – ‘bhoti kiṃ rattiṃ dhammaṃ suṇissasi divā’’’ti.
Do đó, có câu: “Vị Bà-la-môn hỏi vị Bà-la-môn khác: ‘Này bạn, bạn có nghe pháp vào ban đêm hay ban ngày?'”

Vissāsikoti vissāsikabhāvo.
“Vissāsiko” nghĩa là trạng thái đáng tin cậy hoặc sự tín nhiệm.

‘‘Tato paṭṭhāya so’’ti vā pāṭho.
Câu này có thể đọc là: “Từ đó trở đi, người ấy…”

Dveasaṅkhyeyyāni pūritapāramissāti idaṃ sā paramparāya sotapatitaṃ atthaṃ gahetvā āha.
“Những công hạnh viên mãn qua hai khoảng thời gian không thể đếm được” là điều được nói dựa trên ý nghĩa đã truyền lại qua dòng pháp.

Adinnavipākassāti avipakkavipākassa.
“Adinnavipāka” nghĩa là kết quả chưa chín muồi.

Bhaddake kāleti yutte kāle.
“Bhaddaka kāle” nghĩa là vào thời điểm thích hợp.

Nakkhattanti nakkhattena lakkhitaṃ chaṇaṃ.
“Nakkhatta” nghĩa là một dịp đặc biệt được đánh dấu bởi một chòm sao.

Tasmiṃ tasmiñhi nakkhatte anubhavitabbachaṇāni nakkhattāni nāma, itarāni pana chaṇāni nāma.
Những dịp đặc biệt liên quan đến các chòm sao được gọi là “nakkhattāni,” còn các dịp khác chỉ đơn giản được gọi là “chaṇāni” (lễ hội).

Sammāpatitadukkhato vimocanena tato niyyānāvahatāya icchitatthassa labhāpanato ca niyyānikaṃ.
“Niyyānikaṃ” nghĩa là dẫn đến giải thoát nhờ giải thoát hoàn toàn khỏi khổ đau và đạt được mục đích mong muốn.

Tesanti suvaṇṇapadumānaṃ.
“Tesanti” nghĩa là những đóa sen bằng vàng.

Olambakāti suvaṇṇaratanavicittā ratanadāmā.
“Olambakā” nghĩa là những vòng hoa trang trí bằng vàng và đá quý.

Puññaniyāmenāti puññānubhāvasiddhena niyāmena.
“Puññaniyāmena” nghĩa là theo cách thức được thành tựu nhờ phước báu.

Svassa bārāṇasirajjaṃ dātuṃ katokāso.
“Ông đã được trao cơ hội để nhận vương quốc Bārāṇasī.”

Phussarathanti maṅgalarathaṃ.
“Phussaratha” nghĩa là cỗ xe được trang trí như xe lễ hội mang điềm lành.

Setacchattauṇhīsavālabījanikhaggamaṇipādukāni pañcavidhaṃ rājakakudhabhaṇḍanti vadanti.
“Setacchatta” (lọng trắng), “uṇhīsa” (mũ miện), “vālābīja” (quạt lông), “nikhagga” (kiếm), và “maṇipādukā” (dép báu) được gọi là năm biểu tượng hoàng gia.

Idha pana setacchattaṃ visuṃ gahitanti sīhāsanaṃ pañcamaṃ katvā vadanti.
Ở đây, lọng trắng được tách riêng, và ngai sư tử được tính là biểu tượng thứ năm.

Pārupanakaṇṇanti pārupanavatthassa dasantaṃ.
“Pārupanakaṇṇa” nghĩa là góc vải phủ.

Dibbavatthadāyipuññānubhāvacodito ‘‘nanu tātā thūla’’nti āha.
Bị thúc giục bởi phước báu của việc dâng cúng y phục thiên giới, ngài nói: “Chẳng phải điều này thật cao quý hay sao?”

Aho tapassīti aho kapaṇo ahaṃ rājāti attho.
“Aho tapassi” nghĩa là: “Thật đáng thương thay, ta là một vị vua.”

Buddhānaṃ saddahitvāti buddhānaṃ sāsanaṃ saddahitvā.
“Tin tưởng vào chư Phật” nghĩa là đặt niềm tin vào giáo pháp của các Ngài.

Caṅkamanasatānīti iti-saddo ādyattho.
“Caṅkamanasatāni” nghĩa là đi kinh hành hàng trăm lần; từ “iti” ám chỉ ý nghĩa tổng quát.

Tena hi aggisālādīni pabbajitasāruppāni ṭhānāni saṅgaṇhāti.
Do đó, điều này bao gồm các nơi thích hợp cho người xuất gia, như những nơi trú ẩn hay thiền viện được gọi là “aggisālā.”

Sādhukīḷitanti ariyānaṃ parinibbutaṭṭhāne kātabbasakkāraṃ vadati.
“Sādhukīḷita” nghĩa là sự cúng dường, kính trọng đúng đắn nên được thực hiện tại nơi mà các bậc Thánh đã đạt Niết-bàn.

Nappamajji, nirogā ayyāti pucchitākāradassanaṃ.
“Nappamajji, nirogā ayya” biểu hiện câu hỏi về sức khỏe và sự không sao lãng của bậc Thánh.

Parinibbutā devāti devī paṭivacanaṃ adāsi.
“Parinibbutā devā” là câu trả lời của vị nữ thần, ám chỉ rằng các vị Thánh đã đạt Niết-bàn.

Paṭiyādetvāti niyyātetvā.
“Paṭiyādetvā” nghĩa là đã chuẩn bị sẵn và dâng hiến.

Samaṇakapabbajjanti samitapāpehi ariyehi anuṭṭhātabbapabbajjaṃ.
“Samaṇakapabbajja” nghĩa là việc xuất gia mà những bậc Thánh đã diệt trừ mọi tội lỗi phải thực hành.

So hi rājā paccekabuddhānaṃ vesassa diṭṭhattā ‘‘idameva bhaddaka’’nti tādisaṃyeva liṅgaṃ gaṇhi.
Nhà vua, khi thấy phong cách của các vị Độc Giác Phật, đã nhận ra rằng: “Đây chính là điều tốt đẹp,” và ông chọn kiểu cách xuất gia như vậy.

Tatthevāti brahmaloke eva.
“Tattheva” nghĩa là tại chính nơi đó, trong cõi Phạm thiên.

Vīsatime vasse sampatteti āharitvā sambandho.
“Sau hai mươi năm” là ý nghĩa được đưa ra, liên quan đến một chu kỳ hai mươi năm.

Brahmalokato cavitvā nibbattattā, brahmacariyādhikārassa ca cirakālasambhūtattā ‘‘evarūpaṃ kathaṃ mā kathethā’’ti āha.
Khi sinh xuống từ cõi Phạm thiên và đã thực hành phạm hạnh trong một thời gian dài, người ấy nói: “Đừng nói những lời như thế.”

Vīsati dharaṇāni nikkhanti vadanti, pañcapalaṃ nikkhanti apare.
Một số người nói rằng lượng vàng tương đương hai mươi thước cân được xuất ra, trong khi người khác nói là năm pala.

Itthākaroti itthiratanassa uppattiṭṭhānaṃ.
“Itthākaroti” nghĩa là nơi mà bảo vật nữ nhân (itthiratanam) xuất hiện.

Ayyadhītāti amhākaṃ ayyassa dhītā, bhaddakāpilānīti attho.
“Ayyadhītā” nghĩa là con gái của vị Thánh chúng tôi, tức là Bhaddakāpilānī.

Samānapaṇṇanti sadisapaṇṇaṃ sadisalekhaṃ kumārassa kumārikāya ca yuttaṃ paṇṇalekhaṃ.
“Samānapaṇṇa” nghĩa là lá thư phù hợp, có nội dung tương ứng, dành cho hoàng tử và công chúa.

Te purisā samāgataṭṭhānato magadharaṭṭhe mahātitthagāmaṃ maddaraṭṭhe sāgalanagarañca uddissa apakkamantā aññamaññaṃ vissajjantā nāma hontīti ‘‘ito ca etto ca pesesu’’nti vuttā.
Những người ấy, xuất phát từ nơi tập trung, hướng đến làng Mahātittha ở xứ Magadha và thành phố Sāgala ở xứ Madda, khi di chuyển và gửi tin nhắn cho nhau, được gọi là “ito ca etto ca pesesu” (họ đã gửi từ đây và kia).

Pupphadāmanti hatthihatthappamāṇaṃ pupphadāmaṃ.
“Pupphadāma” nghĩa là vòng hoa có kích thước bằng một sải tay.

Tānīti tāni ubhohi ganthāpitāni dve pupphadāmāni.
“Tāni” ám chỉ hai vòng hoa được kết lại từ cả hai phía.

Teti ubho bhaddā ceva pippalikumāro ca.
“Teti” nghĩa là ám chỉ cả hai người: Bhaddā và Pippalikumāra.

Lokāmisenāti kāmassādena.
“Lokāmisa” nghĩa là sự dính mắc vào các dục lạc của thế gian.

Asaṃsaṭṭhāti na saṃyuttā ghaṭe jalantena viya padīpena ajjhāsaye samujjalantena vimokkhabījena samussāhitacittattā.
“Asaṃsaṭṭhā” nghĩa là không bị dính mắc, giống như ngọn đèn sáng trong bình, với tâm được khích lệ bởi hạt giống giải thoát.

Yantabaddhānīti sassasampādanatthaṃ tattha tattha dvārakavāṭayojanavasena baddhāni nikkhamanatumbāni.
“Yantabaddhāni” nghĩa là các hệ thống đóng mở được buộc lại để quản lý nước cho canh tác nông nghiệp.

Kammantoti kasikammakaraṇaṭṭhānaṃ.
“Kammanto” là nơi thực hiện các công việc nông nghiệp.

Dāsikagāmāti dāsānaṃ vasanagāmā.
“Dāsikagāmā” nghĩa là ngôi làng nơi các nô lệ sinh sống.

Osāretvāti pakkhipitvā.
“Osāretvā” nghĩa là đặt vào hoặc đổ vào.

Ākappakuttavasenāti ākāravasena kiriyāvasena.
“Ākappakuttavasena” nghĩa là dựa trên thái độ hoặc cách thức hành động.

Ananucchavikanti pabbajitabhāvassa ananurūpaṃ.
“Ananucchavika” nghĩa là không phù hợp với trạng thái của người xuất gia.

Tassa matthaketi dvedhāpathassa dvidhābhūtaṭṭhāne.
“Tassa matthake” nghĩa là tại điểm phân nhánh của con đường hai ngả.

Etesaṃ saṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatīti nisīdatīti sambandho.
“Việc ngồi lại để tập hợp họ là điều cần thiết” được diễn đạt bằng từ “nisīdatīti.”

Sā pana tattha satthu nisajjā edisīti dassetuṃ – ‘‘nisīdanto panā’’tiādi vuttaṃ.
“Sự ngồi của Đức Phật tại nơi đó là như vậy,” được diễn đạt trong đoạn văn: “Khi ngồi xuống…”

Tattha yā buddhānaṃ aparimitakālasambhūtācinteyyāpariññeyyapuññasambhārūpacayanibbattā rūpappabhāvabuddhaguṇavijjotitā dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanasamujjalitā byāmappabhāketumālālaṅkatā sabhāvasiddhitāya akittimā rūpakāyasirī.
Tại đó, hình thể của Đức Phật, được trang hoàng bởi 32 tướng tốt và 80 vẻ đẹp phụ, phát ra ánh sáng tự nhiên, hình thành từ vô lượng công đức đã tích lũy qua thời gian không thể tính toán, thể hiện các phẩm hạnh và trí tuệ của Ngài, được ví như vòng sáng của một mặt trời.

Taṃyeva mahākassapassa adiṭṭhapubbappasādasaṃvaddhanatthaṃ aniggūhitvā nisinno bhagavā ‘‘buddhavesaṃ gahetvā…pe… nisīdī’’ti vutto.
Để làm tăng thêm niềm tin mà Mahākassapa chưa từng có trước đó, Đức Phật đã không che giấu hình tướng của mình và ngồi xuống trong dáng vẻ Phật.

Asītihatthappadesaṃ byāpetvā pavattiyā asītihatthāti vuttā.
“Asītihatthā” nghĩa là lan tỏa đến một phạm vi 80 thước.

Satasākhoti bahusākho anekasākho.
“Satasākho” nghĩa là cây có trăm nhánh, hoặc nhiều nhánh.

Suvaṇṇavaṇṇova ahosi nirantaraṃ buddharasmīhi samantato samokiṇṇabhāvato.
Ngài có màu sắc vàng rực rỡ, được bao quanh liên tục bởi ánh hào quang của Đức Phật chiếu sáng khắp mọi nơi.

Tīsu ṭhānesūti dūrato nātidūre āsanneti tīsu ṭhānesu.
“Ba vị trí” ở đây là: xa, không quá xa, và gần.

Tīhi ovādehīti ‘‘tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ…
“Ba lời dạy” là: “Này Kassapa, ngươi hãy học tập như sau:

‘Tibbaṃ me hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesū’ti.
‘Ta sẽ duy trì lòng hổ thẹn mãnh liệt đối với các bậc lớn, nhỏ, và trung bình.’

Evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ.
Ngươi phải học tập như vậy, này Kassapa.”

Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ…
“Vậy nên, này Kassapa, ngươi hãy học tập như sau:

‘Yaṃ kiñci dhammaṃ suṇissāmi kusalūpasaṃhitaṃ, sabbaṃ taṃ aṭṭhiṃ katvā manasi karitvā sabbaṃ cetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇissāmī’ti.
‘Bất cứ pháp nào ta nghe được có liên hệ đến điều thiện, ta sẽ xem đó như điều quý giá, ghi nhớ trong tâm trí, tập trung toàn tâm, và lắng nghe với đôi tai cởi mở.’

Evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ.
Ngươi phải học tập như vậy, này Kassapa.”

Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ…
“Vậy nên, này Kassapa, ngươi hãy học tập như sau:

‘Sātasahagatā ca me kāyagatāsati na vijahissatī’ti.
‘Ta sẽ duy trì niệm về thân kèm theo cảm giác an lạc mà không từ bỏ nó.’

Evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti. (Saṃ. Ni. 2.154)
“Này Kassapa, ngươi phải học tập như vậy.” (Trong Kinh Tương Ưng Bộ (Saṃyutta Nikāya), chương 2, đoạn 154)

Imehi tīhi ovādehi.
Đây là ba lời dạy.

Ettha hi bhagavā paṭhamaṃ ovādaṃ therassa brāhmaṇajātikattā jātimānappahānatthamabhāsi.
Ở đây, Đức Thế Tôn đã đưa ra lời dạy đầu tiên để giúp vị trưởng lão từ bỏ sự kiêu mạn về dòng dõi Bà-la-môn.

Dutiyaṃ bāhusaccaṃ nissāya uppajjanakaahaṃkārappahānatthaṃ.
Lời dạy thứ hai nhằm giúp từ bỏ sự kiêu ngạo phát sinh từ tri thức rộng lớn.

Tatiyaṃ upadhisampattiṃ nissāya uppajjanakaattasinehappahānatthaṃ.
Lời dạy thứ ba nhằm giúp từ bỏ sự chấp ngã phát sinh từ sự đạt được các trạng thái cao hơn.

Mudukā kho tyāyanti mudukā kho te ayaṃ.
“Điều này mềm mại đối với ngươi, điều này thích hợp cho ngươi.”

Kasmā pana bhagavā evamāha? Therena saha cīvaraṃ parivattetukāmatāya.
Tại sao Đức Thế Tôn lại nói như vậy? Vì Ngài muốn đổi y phục với vị trưởng lão.

Kasmā parivattetukāmo jātoti? Theraṃ attano ṭhāne ṭhapetukāmatāya.
Tại sao Ngài muốn đổi y phục? Vì Ngài muốn đặt vị trưởng lão vào vị trí của mình.

Kiṃ sāriputtamoggallānā natthīti?
Có phải Sāriputta và Moggallāna không còn không?

Atthi, evaṃ panassa ahosi ‘‘imena ciraṃ ṭhassanti, kassapo pana vīsativassasatāyuko.
Không, họ vẫn còn. Nhưng Đức Phật nghĩ rằng: “Họ sẽ không sống lâu, trong khi Kassapa sống đến 120 năm.”

So mayi parinibbute sattapaṇṇiguhāyaṃ vasitvā dhammavinayasaṅgahaṃ katvā mama sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇakālappavattanakaṃ karissati.
“Sau khi ta nhập Niết-bàn, Kassapa sẽ sống trong hang Sattapaṇṇi, biên tập lại Pháp và Luật, và duy trì giáo pháp trong thời gian 5.000 năm.”

Iti attano ṭhāne ṭhapesi.
Do vậy, Đức Phật đã đặt Kassapa vào vị trí của mình.

Evaṃ bhikkhū kassapassa sussūsitabbaṃ maññissantī’’ti.
“Như vậy, các Tỳ-khưu sẽ nghĩ rằng Kassapa là người đáng được kính nghe.”

Tasmā evamāha.
Do đó, Đức Phật đã nói như vậy.

Dịch lần 2:
Tīsu ṭhānesūti dūrato nātidūre āsanneti tīsu ṭhānesu. Tīhi ovādehīti ‘‘tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘tibbaṃ me hirottappaṃ paccupaṭṭhitaṃ bhavissati theresu navesu majjhimesū’ti. Evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘yaṃ kiñci dhammaṃ suṇissāmi kusalūpasaṃhitaṃ, sabbaṃ taṃ aṭṭhiṃ katvā manasi karitvā sabbaṃ cetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇissāmī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabbaṃ. Tasmātiha te, kassapa, evaṃ sikkhitabbaṃ ‘sātasahagatā ca me kāyagatāsati na vijahissatī’ti, evañhi te, kassapa, sikkhitabba’’nti (saṃ. ni. 2.154) imehi tīhi ovādehi. Ettha hi bhagavā paṭhamaṃ ovādaṃ therassa brāhmaṇajātikattā jātimānappahānatthamabhāsi, dutiyaṃ bāhusaccaṃ nissāya uppajjanakaahaṃkārappahānatthaṃ, tatiyaṃ upadhisampattiṃ nissāya uppajjanakaattasinehappahānatthaṃ . Mudukā kho tyāyanti mudukā kho te ayaṃ. Kasmā pana bhagavā evamāha? Therena saha cīvaraṃ parivattetukāmatāya. Kasmā parivattetukāmo jātoti? Theraṃ attano ṭhāne ṭhapetukāmatāya. Kiṃ sāriputtamoggallānā natthīti? Atthi, evaṃ panassa ahosi ‘‘imena ciraṃ ṭhassanti, kassapo pana vīsativassasatāyuko, so mayi parinibbute sattapaṇṇiguhāyaṃ vasitvā dhammavinayasaṅgahaṃ katvā mama sāsanaṃ pañcavassasahassaparimāṇakālappavattanakaṃ karissatīti attano ṭhāne ṭhapesi. Evaṃ bhikkhū kassapassa sussūsitabbaṃ maññissantī’’ti. Tasmā evamāha.
Ba vị trí ở đây được nói đến là xa, không quá xa và gần. Với ba lời dạy, Đức Thế Tôn đã khuyến khích Tôn giả Kassapa học tập như sau: “Ta sẽ duy trì lòng hổ thẹn mãnh liệt đối với các bậc lớn, nhỏ và trung bình.” Tiếp theo, Đức Phật dạy: “Bất cứ pháp nào ta nghe được có liên hệ đến điều thiện, ta sẽ xem đó như điều quý giá, ghi nhớ trong tâm trí, tập trung toàn tâm và lắng nghe với đôi tai cởi mở.” Cuối cùng, Đức Phật dạy: “Ta sẽ duy trì niệm về thân kèm theo cảm giác an lạc mà không từ bỏ nó.” Đây là ba lời dạy mà Đức Thế Tôn đã ban cho Tôn giả Kassapa. Đức Phật đã đưa ra lời dạy đầu tiên để giúp Tôn giả từ bỏ sự kiêu mạn về dòng dõi Bà-la-môn, lời dạy thứ hai để từ bỏ sự kiêu ngạo phát sinh từ tri thức rộng lớn, và lời dạy thứ ba để loại bỏ sự chấp ngã phát sinh từ việc đạt được các trạng thái cao hơn.Khi Đức Thế Tôn nói: “Điều này mềm mại đối với ngươi,” Ngài muốn thể hiện ý muốn đổi y phục với Tôn giả Kassapa. Đức Phật mong muốn thực hiện việc này để đặt Tôn giả vào vị trí của mình. Mặc dù hai vị Sāriputta và Moggallāna vẫn còn đó, Đức Phật nghĩ rằng: “Họ sẽ không sống lâu, nhưng Kassapa sẽ sống đến 120 năm. Sau khi ta nhập Niết-bàn, Kassapa sẽ sống trong hang Sattapaṇṇi, biên tập lại Pháp và Luật, và duy trì giáo pháp trong thời gian 5.000 năm.” Vì vậy, Đức Phật đặt Kassapa vào vị trí của mình và mong rằng các Tỳ-khưu sẽ xem Kassapa là người đáng kính nghe. Do đó, Ngài đã nói như vậy.

Candūpamoti candasadiso hutvā.
“Candūpamo” có nghĩa là giống như mặt trăng.

Kiṃ parimaṇḍalatāya?
Là vì lý do tròn đầy chăng?

No, apica kho yathā cando gaganatalaṃ pakkhandamāno na kenaci saddhiṃ santhavaṃ vā sinehaṃ vā ālayaṃ vā karoti,
Không phải vậy, mà như mặt trăng khi vươn lên bầu trời, không tạo sự thân cận, dính mắc hay chấp thủ với bất kỳ ai.

Na ca na hoti mahājanassa piyo manāpo,
Tuy nhiên, mặt trăng vẫn luôn được mọi người yêu mến và ưa thích.

Ayampi evaṃ kenaci saddhiṃ santhavādīnaṃ akaraṇena bahujanassa piyo manāpo candūpamo hutvā khattiyakulādīni cattāri kulāni upasaṅkamatīti attho.
Người này cũng vậy, do không tạo sự thân cận với bất kỳ ai, nên được mọi người yêu mến và ưa thích, giống như mặt trăng, và từ đó tiếp cận được bốn dòng họ lớn, như dòng họ Khattiya.

Apakasseva kāyaṃ apakassa cittanti.
Người ấy tránh xa cả thân và tâm.

Teneva santhavādīnaṃ akaraṇena kāyañca cittañca apakaḍḍhitvā, apanetvāti attho.
Vì không tạo sự thân cận, người ấy giữ thân và tâm xa lìa, tránh xa.

Niccaṃ navoti niccanavakova, āgantukasadiso hutvāti attho.
Luôn luôn mới mẻ, giống như một người khách lạ.

Āgantuko hi paṭipāṭiyā sampattagehaṃ pavisitvā sace naṃ gharasāmikā disvā “amhākampi puttabhātaro vippavāsaṃ gantvā evaṃ vicariṃsū”ti anukampamānā nisīdāpetvā bhojenti,
Một người khách lạ, khi đến một ngôi nhà, nếu chủ nhà thấy và nghĩ rằng: “Con trai hay em trai của chúng ta cũng từng lang thang như vậy,” họ sẽ cảm thông, mời ngồi và cung cấp thức ăn.

Bhuttamattoyeva “tumhākaṃ bhājanaṃ gaṇhathā”ti uṭṭhāya pakkamati,
Sau khi ăn xong, người khách đứng dậy và rời đi, nói rằng: “Hãy lấy lại chén bát của các vị.”

Na tehi saddhiṃ santhavaṃ vā karoti, kiccakaraṇīyāni vā saṃvidahati,
Người ấy không tạo sự thân cận hay tham gia vào công việc của họ.

Evamayampi paṭipāṭiyā sampattaṃ gharaṃ pavisitvā yaṃ iriyāpathe pasannā manussā denti, taṃ gahetvā chinnasanthavo tesaṃ kiccakaraṇīye abyāvaṭo hutvā nikkhamatīti dīpeti.
Cũng vậy, người này khi đến một ngôi nhà, nhận những gì được chủ nhà hoan hỷ dâng cúng và rời đi, không tạo sự thân cận hay can thiệp vào công việc của họ.

Appagabbhoti nappagabbho, aṭṭhaṭṭhānena kāyapāgabbhiyena, catuṭṭhānena vacīpāgabbhiyena, anekaṭṭhānena manopāgabbhiyena ca virahitoti attho.
“Appagabbho” nghĩa là không thô lỗ, không có sự bất lịch sự về thân trong tám trường hợp, về lời nói trong bốn trường hợp và về tâm trong nhiều trường hợp.

Aṭṭhaṭṭhānaṃ kāyapāgabbhiyaṃ nāma saṅghagaṇapuggalabhojanasālajantāgharanahānatitthabhikkhācāramaggesu antaragharapavesane ca kāyena appatirūpakaraṇaṃ.
Bất lịch sự về thân trong tám trường hợp là các hành động không phù hợp nơi hội chúng Tăng, nhà ăn, nhà tắm, bến nước, đường khất thực và khi vào nhà người khác.

Catuṭṭhānaṃ vacīpāgabbhiyaṃ nāma saṅghagaṇapuggalaantaragharesu appatirūpavācānicchāraṇaṃ.
Bất lịch sự về lời nói trong bốn trường hợp là những lời không phù hợp trong hội chúng Tăng, giữa các cá nhân hoặc trong nhà người khác.

Anekaṭṭhānaṃ manopāgabbhiyaṃ nāma tesu tesu ṭhānesu kāyavācāhi ajjhācāraṃ anāpajjitvāpi manasā kāmavitakkādīnaṃ vitakkanaṃ.
Bất lịch sự về tâm trong nhiều trường hợp nghĩa là ngay cả khi không có hành động hay lời nói sai trái, tâm vẫn suy nghĩ về dục vọng và các ý nghĩ bất thiện.

Sabbesampi imesaṃ pāgabbhiyānaṃ abhāvena appagabbho hutvā kulāni upasaṅkamatīti attho.
Do không có bất kỳ sự bất lịch sự nào, người này được gọi là “Appagabbho” và tiếp cận các gia đình một cách đúng đắn.

Kassapasaṃyuttena ca candūpamappaṭipadāditherassa dhutavādesu aggabhāvassa bodhitattā vuttaṃ “etadeva kassapasaṃyuttaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā”ti.
Dựa trên phẩm hạnh của Tôn giả Kassapa, như sự thực hành giống mặt trăng và những hạnh đầu đà, đã được tuyên bố: “Đây chính là nền tảng gắn liền với Tôn giả Kassapa.”

Anuruddhattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Anuruddha

192. Pañcame bhojanapapañcamattanti gocaragāme piṇḍāya caraṇāhāraparibhogasaññitaṃ bhojanapapañcamattaṃ.
192. Trong phần thứ năm, “bhojanapapañcamatta” nghĩa là lượng thức ăn phù hợp mà Tôn giả nhận được khi đi khất thực trong làng, và dùng để duy trì thân mạng.

Dīparukkhānanti lohadantakaṭṭhamayānaṃ mahantānaṃ dīparukkhānaṃ.
“Dīparukkhānaṃ” nghĩa là những cây đèn lớn được làm bằng kim loại, ngà hoặc gỗ.

Lohamayesupi hi tesu dīpādhāresu dīparukkhakāti ruḷhiresā daṭṭhabbā.
Ngay cả các giá đèn bằng kim loại cũng được gọi là “dīparukkha” theo cách dùng thông thường.

Olambakadīpamaṇḍaladīpasañcaraṇadīpādikā sesadīpā.
Các loại đèn còn lại bao gồm đèn treo, đèn vòng tròn, và đèn di động.

Anupariyāyi padakkhiṇakaraṇavasena.
“Anupariyāyi” nghĩa là đi nhiễu quanh theo chiều kim đồng hồ.

Ahaṃ tenāti yena tuyhaṃ attho, ahaṃ tena pavāremi, tasmā taṃ āharāpetvā gaṇhāti attho.
“Cái này là của ta” nghĩa là ta mời ngươi, vì thế hãy mang điều đó đến và nhận lấy.

Suvaṇṇapātiyaṃyevassa bhattaṃ uppajjīti devatānubhāvena uppajji, na kiñci pacanakiccaṃ atthi.
Thức ăn của ngài xuất hiện trong một bát vàng nhờ vào năng lực của chư thiên, không cần bất kỳ công việc nấu nướng nào.

Satta mahāpurisavitakke vitakkesīti ‘‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’’tiādike satta mahāpurisavitakke vitakkesi.
Ngài suy nghĩ về bảy điều suy tư của bậc đại nhân, như: “Pháp này dành cho người ít ham muốn, không phải cho người nhiều ham muốn,” và những suy tư khác tương tự.

Aṭṭhameti ‘‘nippapañcārāmassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo papañcārāmassā’’ti etasmiṃ purisavitakke.
Điều suy tư thứ tám là: “Pháp này dành cho người thích sự đơn giản, không phải cho người thích sự phức tạp.”

Mama saṅkappamaññāyāti ‘‘appicchassāyaṃ dhammo, nāyaṃ dhammo mahicchassā’’tiādinā mahāpurisavitakkavasena āraddhamattaṃ matthakaṃ pāpetuṃ asamatthabhāvena ṭhitaṃ mama saṅkappaṃ jānitvā.
“Hiểu rõ ý định của ta” nghĩa là khi ta khởi lên ý niệm theo bảy suy tư của bậc đại nhân, như “Pháp này dành cho người ít ham muốn, không dành cho người nhiều ham muốn,” nhưng vì chưa hoàn toàn đạt được sự viên mãn, Ngài đã biết rõ ý định đó của ta.

Manomayenāti manomayena viya manasā nimmitasadisena, pariṇāmitenāti attho.
“Manomayena” nghĩa là như được tạo ra bởi tâm, giống như một hình thể được biến hóa nhờ tâm ý.

Iddhiyāti ‘‘ayaṃ kāyo idaṃ cittaṃ viya hotū’’ti evaṃ pavattāya adhiṭṭhāniddhiyā.
“Iddhi” ở đây ám chỉ năng lực thần thông, như khi ta muốn: “Hãy để thân này giống như tâm ý của ta.”

Yadā me ahu saṅkappoti yasmiṃ kāle mayhaṃ ‘‘kīdiso nu kho aṭṭhamo mahāpurisavitakko’’ti parivitakko ahosi, yadā me ahu saṅkappo,
“Khi nào ý định này khởi lên trong ta,” nghĩa là vào thời điểm ta suy tư: “Điều suy nghĩ thứ tám của bậc đại nhân là gì?”

Tato mama saṅkappamaññāya iddhiyā upasaṅkami, uttari desayīti yojanā.
“Hiểu rõ ý định của ta, Ngài đến gần bằng thần thông và giảng giải thêm chi tiết.”

Uttari desayīti ‘‘nippapañcārāmassāyaṃ dhammo nippapañcaratino, nāyaṃ dhammo papañcārāmassa papañcaratino’’ti imaṃ aṭṭhamaṃ mahāpurisavitakkaṃ pūrento upari desayi.
“Ngài giảng giải thêm, hoàn thiện điều suy tư thứ tám của bậc đại nhân rằng: ‘Pháp này dành cho người thích sự đơn giản, không dành cho người thích sự phức tạp.'”

Taṃ pana desitaṃ dassento āha – ‘‘nippapañcarato buddho, nippapañcamadesayī’’ti,
Để minh họa điều đã được giảng, Ngài nói: “Đức Phật hoan hỷ sự đơn giản và giảng dạy về sự đơn giản.”

Papañcā nāma rāgādayo kilesā, tesaṃ vūpasamanatāya tadabhāvato ca lokuttaradhammā nippapañcā nāma.
“Papañcā” nghĩa là các phiền não như tham ái và sân hận. Sự vắng mặt của chúng và sự dập tắt hoàn toàn dẫn đến các pháp siêu thế được gọi là “nippapañcā” (không phức tạp).

Yathā taṃ pāpuṇāti, tathā dhammaṃ desesi, sāmukkaṃsikaṃ catusaccadesanaṃ adesayīti attho.
Ngài giảng dạy Pháp theo cách dẫn dắt chúng sinh đạt đến điều đó, nhưng Ngài không giảng dạy pháp Tứ Diệu Đế theo cách thông thường mà nhấn mạnh sự nổi bật và đặc biệt của nó.

Tassāhaṃ dhammamaññāyāti tassa satthu desanādhammaṃ jānitvā.
“Hiểu rõ giáo pháp của Ngài” nghĩa là ta đã nhận ra và hiểu được giáo pháp mà bậc Đạo Sư đã giảng dạy.

Vihāsinti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjanto vihariṃ.
“Ta đã sống” nghĩa là ta đã thực hành đúng theo những gì được chỉ dẫn.

Sāsane ratoti sikkhattayasaṅgahe sāsane abhirato.
“Vui thích trong giáo pháp” nghĩa là ta đã hoan hỷ và tận tâm thực hành Tam học (Giới, Định, Tuệ) trong giáo pháp.

Tisso vijjā anuppattāti pubbenivāsañāṇaṃ, dibbacakkhuñāṇaṃ, āsavakkhayañāṇanti imā tisso vijjā mayā anuppattā sacchikatā.
“Ta đã chứng đạt ba minh” nghĩa là ta đã đạt được ba loại trí tuệ: trí tuệ về các đời sống quá khứ (pubbenivāsañāṇa), thiên nhãn minh (dibbacakkhuñāṇa), và trí tuệ đoạn trừ lậu hoặc (āsavakkhayañāṇa).

Tato eva kataṃ buddhassa sāsanaṃ, anusiṭṭhi ovādo anuṭṭhitoti attho.
“Do vậy, ta đã thực hiện hoàn tất giáo pháp của Đức Phật” nghĩa là ta đã làm trọn vẹn những chỉ dẫn và lời dạy của Ngài.

Bhaddiyattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Bhaddiya

193. Chaṭṭhe ucca-saddena samānattho uccā-saddoti āha – ‘‘uccākulikānanti ucce kule jātāna’’nti.
193. Trong phần thứ sáu, từ “uccā-saddo” có nghĩa tương đương với “ucca-saddo,” ám chỉ những người sinh ra trong gia đình cao quý.

Kāḷī sā devīti kāḷavaṇṇatāya kāḷī sā devī.
“Kāḷī sā devī” nghĩa là nữ thần Kāḷī, gọi theo màu đen của bà.

Kulānukkamena rajjānuppatti mahākulinassevāti vuttaṃ – ‘‘soyeva cā’’tiādi.
Theo trình tự dòng tộc, quyền trị vì chỉ thuộc về những người xuất thân từ dòng dõi cao quý, như được giải thích trong câu “soyeva cā.”

Lakuṇḍakabhaddiyattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Lakuṇḍaka Bhaddiya

194. Sattame rittakoti deyyavatthurahito.
194. Trong phần thứ bảy, “rittako” nghĩa là không có tài sản để dâng tặng.

Guṇe āvajjetvāti bhagavato rūpaguṇe ceva ākappasampadādiguṇe ca attano adhippāyaṃ ñatvā ambapakkassa paṭiggahaṇaṃ paribhuñjananti evamādike yathāupaṭṭhite guṇe āvajjetvā.
“Suy xét các phẩm chất” nghĩa là suy xét về các phẩm chất của Đức Thế Tôn, bao gồm cả vẻ đẹp hình thể và phong thái hoàn hảo, sau đó nhận và sử dụng trái xoài dâng cúng, phù hợp với sự hiện diện của các phẩm chất đó.

Piṇḍolabhāradvājattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Piṇḍolabhāradvāja

195. Aṭṭhame abhītanādabhāvena sīhassa viya nādo sīhanādo, so etesaṃ atthīti sīhanādikā, tesaṃ sīhanādikānaṃ.
195. Trong phần thứ tám, “sīhanādo” là tiếng gầm của sư tử, ám chỉ những tuyên bố mạnh mẽ của các vị thánh nhân.

Garahitabbapasaṃsitabbadhamme yāthāvato jānantasseva garahā pasaṃsā ca yuttarūpāti āha – ‘‘buddhā ca nāmā’’tiādi.
Đức Phật và các vị thánh nhân biết rõ điều đáng trách hay đáng khen trong các pháp, nên sự khiển trách hay tán dương của các Ngài luôn phù hợp, như được nói trong “buddhā ca nāmā.”

Khīṇā jātītiādīhi paccavekkhaṇañāṇassa bhūmiṃ dasseti.
Cụm “khīṇā jātī” chỉ ra nền tảng của trí tuệ quán sát.

Tena hi ñāṇena ariyasāvako paccavekkhanto ‘‘khīṇā jātī’’tiādiṃ pajānāti.
Với trí tuệ này, vị thánh đệ tử quán sát và biết rằng: “Sự sinh đã chấm dứt.”

Katamā panassa jāti khīṇā, kathañca pajānātīti?
Nhưng loại sinh nào đã chấm dứt, và làm thế nào để biết được điều đó?

Na tāvassa atītā khīṇā pubbeva khīṇattā, na anāgatā anāgate vāyāmābhāvato, na paccuppannā vijjamānattā.
Không phải sự sinh trong quá khứ đã chấm dứt, vì nó đã chấm dứt từ trước; cũng không phải sự sinh trong tương lai, vì không còn nỗ lực hướng đến tương lai; và cũng không phải sự sinh hiện tại, vì nó vẫn đang tồn tại.

Yā pana maggassa abhāvitattā uppajjeyya ekacatupañcavokārabhavesu ekacatupañcakkhandhappabhedā jāti, sā maggassa bhāvitattā anuppādadhammataṃ āpajjanena khīṇā.
Nhưng sự sinh nào có thể xảy ra do chưa phát triển đạo lộ, trong các cõi một, bốn, hoặc năm uẩn, thì nay đã chấm dứt nhờ vào sự phát triển đạo lộ và đạt đến trạng thái không còn tái sinh.

Taṃ so maggabhāvanāya pahīnakilese paccavekkhitvā ‘‘kilesābhāve vijjamānampi kammaṃ āyatiṃ appaṭisandhikaṃ hotī’’ti jānanto pajānāti.
Sau khi quán sát rằng các phiền não đã bị đoạn trừ nhờ vào sự phát triển đạo lộ, vị ấy biết rằng: “Ngay cả nghiệp hiện có, khi không còn phiền não, cũng không thể dẫn đến tái sinh trong tương lai.”

Vusitanti vuṭṭhaṃ parivuṭṭhaṃ, kataṃ caritaṃ niṭṭhitanti attho.
“Vusitaṃ” có nghĩa là đã hoàn tất, đã sống trọn vẹn và đã hoàn thành điều cần làm.

Brahmacariyanti maggabrahmacariyaṃ.
“Brahmacariya” ám chỉ đời sống phạm hạnh liên quan đến con đường đạo (maggabrahmacariya).

Puthujjanakalyāṇakena hi saddhiṃ satta sekkhā maggabrahmacariyaṃ vasanti nāma, khīṇāsavo vuṭṭhavāso.
Bảy vị Thánh hữu học (sekkhā) sống đời phạm hạnh liên quan đến con đường cùng với người phàm thiện lành, còn bậc A-la-hán thì đã hoàn tất đời sống phạm hạnh đó.

Tasmā ariyasāvako attano brahmacariyavāsaṃ paccavekkhanto ‘‘vusitaṃ brahmacariya’’nti pajānāti.
Do vậy, một vị đệ tử Thánh quán sát đời sống phạm hạnh của mình và nhận biết rằng: “Đời sống phạm hạnh đã được hoàn tất.”

Kataṃ karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññāpahānasacchikiriyābhāvanābhisamayavasena soḷasavidhaṃ kiccaṃ niṭṭhāpitanti attho.
“Điều cần làm đã làm xong” nghĩa là tất cả 16 nhiệm vụ liên quan đến bốn chân lý và bốn đạo (như thấu hiểu, đoạn diệt, chứng ngộ, tu tập) đã được hoàn tất.

Puthujjanakalyāṇakādayo hi taṃ kiccaṃ karonti, khīṇāsavo katakaraṇīyo.
Người phàm thiện lành và các vị hữu học thực hiện các nhiệm vụ đó, nhưng bậc A-la-hán là người đã làm xong những gì cần làm.

Tasmā ariyasāvako attano karaṇīyaṃ paccavekkhanto ‘‘kataṃ karaṇīya’’nti pajānāti.
Do vậy, vị đệ tử Thánh quán sát nhiệm vụ của mình và nhận biết rằng: “Điều cần làm đã làm xong.”

Nāparaṃ itthattāyāti idāni puna itthabhāvāya evaṃ soḷasavidhakiccabhāvāya, kilesakkhayāya vā maggabhāvanāya kiccaṃ me natthīti pajānāti.
“Không còn việc gì nữa trong trạng thái này” nghĩa là giờ đây không còn nhiệm vụ nào liên quan đến 16 nhiệm vụ đó, sự đoạn trừ phiền não hay việc tu tập đạo nữa.

Atha vā itthattāyāti itthabhāvato imasmā evaṃpakārā idāni vattamānakkhandhasantānā aparaṃ khandhasantānaṃ mayhaṃ natthi,
Hoặc, “Không còn việc gì nữa trong trạng thái này” nghĩa là từ trạng thái hiện tại, dòng các uẩn hiện tại này, ta không còn dòng uẩn nào khác trong tương lai.

Ime pana pañcakkhandhā pariññātā tiṭṭhanti chinnamūlakā rukkhā viya,
Năm uẩn này đã được thấu hiểu, chúng tồn tại như những cây đã bị chặt đứt gốc rễ.

Te carimakaviññāṇanirodhena anupādāno viya jātavedo nibbāyissantīti pajānāti.
Khi ý thức cuối cùng chấm dứt, chúng sẽ tàn lụi như ngọn lửa không còn nhiên liệu, và vị ấy nhận biết điều đó.

Mantāṇiputtapuṇṇattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Mantāṇiputta Puṇṇa

196. Navame aṭṭhārasasupi vijjāṭṭhānesu nipphattiṃ gatattā ‘‘sabbasippesu kovido hutvā’’ti vuttaṃ.
196. Trong phần thứ chín, vì đạt đến sự thành tựu trong 18 lĩnh vực học thuật, nên ngài được gọi là “thành thạo trong mọi kỹ năng.”

Abhidayāabbhaññāvahasseva dhammassa tattha upalabbhanato ‘‘mokkhadhammaṃ adisvā’’ti vuttaṃ.
Do giáo pháp dẫn đến sự giác ngộ và giải thoát không được tìm thấy trong đó, nên được nói rằng “không thấy pháp giải thoát.”

Tenāha – ‘‘idaṃ vedattayaṃ nāmā’’tiādi.
Vì vậy, ngài nói: “Đây là ba loại tri thức.”

Tathā hi anena duggatiparimuccanampi dullabhaṃ,
Nhờ đó, việc vượt qua cảnh khổ cũng khó khăn.

Abhiññāparivārānaṃ aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ lābhitāya sayaṃ ekadesena upasanto paramukkaṃsagataṃ uttamadamathasamathaṃ anaññasādhāraṇaṃ bhagavantaṃ sambhāvento ‘‘ayaṃ puriso’’tiādimāha.
Với sự thành tựu tám loại thiền định đi kèm với các năng lực siêu phàm, tự mình đã đạt được một phần sự tịnh chỉ, ngài tôn kính Đức Thế Tôn, người đã đạt đến sự tĩnh lặng và chế ngự tối thượng mà không ai sánh bằng, và nói rằng: “Người này…”

Piṭakāni gahetvā āgacchantīti phalabhājanāni gahetvā assāmikāya āgacchanti.
“Họ mang theo những chiếc bát đựng trái cây không chủ và đến.”

Buddhānanti gāravavasena bahuvacananiddeso kato.
“Đức Phật” được nói ở số nhiều như một cách diễn đạt sự kính trọng.

Paribhuñjīti devatāhi pakkhittadibbojaṃ vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñji.
Ngài thọ dụng trái cây trong rừng mà chư thiên đã gia trì bằng thực phẩm thiên giới.

Patte patiṭṭhāpitasamanantarameva hi devatā tattha dibbojaṃ pakkhipiṃsu.
Ngay khi thực phẩm được đặt vào bát, chư thiên đã thêm thực phẩm thiên giới vào đó.

Sammasitvāti paccavekkhitvā, parivattetvāti ca vadanti.
“Quán sát” nghĩa là suy xét lại, và “đổi bát” cũng được nói đến theo nghĩa này.

Arahattaṃ pāpuṇiṃsūti mahādevattherassa anumodanakathāya anupubbikathāsakkhikāya suvisodhitacittasantānā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
Họ đã chứng đạt A-la-hán quả sau khi nghe bài thuyết pháp chúc tụng và giảng dạy từ Tôn giả Mahādeva, làm tâm họ hoàn toàn trong sạch.

Dasahi kathāvatthūhīti appicchakathā santuṭṭhikathā pavivekakathā asaṃsaggakathā vīriyārambhakathā sīlasampadākathā samādhisampadākathā paññāsampadākathā vimuttisampadākathā vimuttiñāṇadassanasampadākathāti imehi dasahi kathāvatthūhi.
Mười đề tài thuyết giảng bao gồm: nói về ít ham muốn, nói về sự biết đủ, nói về sự yên tĩnh, nói về không giao du, nói về sự tinh tấn, nói về sự thành tựu giới, nói về sự thành tựu định, nói về sự thành tựu trí tuệ, nói về sự thành tựu giải thoát, và nói về sự thành tựu trí tuệ giải thoát.

Jātibhūmiraṭṭhavāsinoti jātibhūmivantadesavāsino, satthu jātadesavāsinoti attho.
“Những người sống tại quốc gia và vùng đất nơi họ sinh ra” nghĩa là họ sống tại nơi Đức Phật đã sinh ra.

Sīsānulokikoti purato gacchantassa sīsaṃ anu anu passanto.
“Sīsānulokiko” nghĩa là nhìn theo từng bước cái đầu của người đang đi trước.

Okāsaṃ sallakkhetvāti sākacchāya avasaraṃ sallakkhetvā.
“Quan sát cơ hội” nghĩa là chú ý đến thời điểm thích hợp để thảo luận.

Sattavisuddhikkamaṃ pucchīti ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, sīlavisuddhatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’tiādinā satta visuddhiyo pucchi.
Ngài hỏi về bảy giai đoạn thanh tịnh, như: “Này bạn, có phải đời sống phạm hạnh được thực hành để đạt thanh tịnh về giới không?”

Dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi savisesena dasakathāvatthulābhitāya.
Ngài được đặt vào vị trí cao nhất trong số những người thuyết pháp, nhờ sự thành tựu nổi bật trong mười đề tài thuyết giảng.

Mahākaccānattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Mahākaccāna

197. Dasame saṃkhittena kathitadhammassāti madhupiṇḍikasuttantadesanāsu viya saṅkhepena desitadhammassa.
197. Trong phần thứ mười, “saṃkhittena kathitadhammassa” nghĩa là pháp được giảng dạy một cách tóm lược, như trong bài kinh Madhupiṇḍika.

Taṃ desanaṃ vitthāretvāti taṃ saṅkhepadesanaṃ āyatanādivasena vitthāretvā.
“Pháp ấy được giảng rộng hơn” nghĩa là mở rộng bài pháp giảng tóm lược theo các khía cạnh như sáu căn và sáu trần.

Atthaṃ vibhajamānānanti tassā saṅkhepadesanāya atthaṃ vibhajitvā kathentānaṃ.
“Những người phân tích ý nghĩa” nghĩa là giải thích ý nghĩa của bài pháp giảng tóm lược.

Atthavasena vāti ‘‘ettakā etassa atthā’’ti atthavasena vā desanaṃ pūretuṃ sakkonti.
Theo cách phân tích ý nghĩa, họ có thể bổ sung bài pháp bằng cách giải thích rằng: “Đây là ý nghĩa của điều này.”

Byañjanavasena vāti ‘‘ettakāni ettha byañjanāni desanāvasena vattabbānī’’ti byañjanavasena vā pūretuṃ sakkonti.
Theo cách phân tích văn từ, họ có thể bổ sung bài pháp bằng cách giải thích rằng: “Đây là những từ cần được sử dụng trong bài giảng.”

Ayaṃ pana mahākaccānatthero ubhayavasenapi sakkoti tassa saṅkhepena uddiṭṭhassa vitthārena satthu ajjhāsayānurūpaṃ desanato, tasmā tattha aggoti vutto.
Nhưng Tôn giả Mahākaccāna có khả năng làm được cả hai: mở rộng bài pháp giảng tóm lược phù hợp với ý muốn của Đức Phật, nên ngài được xem là bậc thượng thủ trong việc này.

Vuttanayenevāti ‘‘pātova subhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāyā’’tiādinā heṭṭhā vuttanayeneva.
Điều này đã được giải thích theo cách đã nêu trước đó, như: “Sau khi ăn sáng và thực hành các chi phần của ngày lễ Uposatha.”

Aññehīti aññāsaṃ itthīnaṃ kesehi ativiya dīghā.
“Aññehī” có nghĩa là tóc của những phụ nữ khác, mà dài hơn bình thường, được miêu tả là rất dài so với những người khác.
“So với tóc của những phụ nữ khác, tóc của người này rất dài.”

Na kevalañca dīghā eva, atha kho siniddhanīlamudukañcikā ca.
Không chỉ dài, mà tóc còn mềm mại, đen mượt và óng ánh.

Nikkesīti appakesī yathā ‘‘anudarā kaññā’’ti.
“Nikkesī” nghĩa là tóc ngắn, giống như cụm từ “anudarā kaññā” (người phụ nữ có vóc dáng mảnh mai).
Dịch lần 2:
“Nikkesī” có nghĩa là tóc ngắn, giống như cách diễn đạt “anudarā kaññā”, chỉ người phụ nữ có vóc dáng thanh thoát và mảnh mai.

Paṇiyanti vikketabbabhaṇḍaṃ.
“Paṇiya” nghĩa là hàng hóa được đem bán.

Āvajjetvāti upanissayaṃ kesānaṃ pakatibhāvāpattiñca āvajjetvā.
“Āvajjetvā” có nghĩa là suy xét về sự hỗ trợ của các yếu tố và bản chất tự nhiên của tóc, tức là suy nghĩ về nguyên nhân và điều kiện dẫn đến sự xuất hiện của chúng.
“Suy xét” nghĩa là suy nghĩ về mối liên hệ và bản chất tự nhiên của tóc.

Gāravenāti muṇḍasīsāpi there gāravena ekavacaneneva āgantvā.
Với lòng kính trọng, ngay cả những người có đầu cạo trọc cũng đến gặp các vị trưởng lão bằng lời mời đơn giản.

Nimantetvāti svātanāya nimantetvā.
“Nimantetvā” nghĩa là mời để tham dự vào ngày hôm sau.

Imissā itthiyāti yathāvuttaseṭṭhidhītaramāha.
“Người phụ nữ này” ám chỉ con gái của trưởng giả đã được nhắc đến trước đó.
“Imissā itthiyā” có nghĩa là chỉ người phụ nữ này, như đã được nói đến trước đó, là người có phẩm hạnh cao quý, với đức hạnh được thể hiện rõ ràng.

Diṭṭhadhammikovāti avadhāraṇaṃ aṭṭhānapayuttaṃ, diṭṭhadhammiko yasapaṭilābhova ahosīti attho.
“Diṭṭhadhammiko” ám chỉ sự thành công và danh vọng ngay trong kiếp hiện tại.

Yasapaṭilābhoti ca bhavasampattipaṭilābho.
“Yasapaṭilābho” là việc đạt được danh vọng, trong khi “bhavasampattipaṭilābho” là sự thành tựu trong các điều kiện sinh tồn, như thành công trong sự nghiệp hoặc trong cuộc sống.
“Thành công và danh vọng” cũng bao gồm việc đạt được phước báo trong đời sống này.

Sattasu hi javanacetanāsu paṭhamā diṭṭhadhammavedanīyaphalā, pacchimā upapajjavedanīyaphalā, majjhe pañca aparāpariyavedanīyaphalā,
Trong bảy ý định mạnh mẽ (javanacetanā), ý định đầu tiên tạo ra quả hiện tại, ý định cuối cùng tạo ra quả ở đời kế tiếp, và năm ý định giữa tạo ra quả trong tương lai xa.

Tasmā paṭhamaṃ ekaṃ cetanaṃ ṭhapetvā sesā yathāsakaṃ paripuṇṇaphaladāyino honti, paṭhamacetanāya pana diṭṭhadhammiko yasapaṭilābhova ahosi.
Do đó, ngoại trừ ý định đầu tiên, các ý định khác tạo ra quả đầy đủ theo thời gian của chúng; và ý định đầu tiên dẫn đến thành công và danh vọng ngay trong kiếp hiện tại.

Paṭhamaetadaggavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Phần giải thích về nhóm đầu tiên trong kinh Etadagga đã hoàn tất.

(14) 2. Dutiyaetadaggavaggavaṇṇanā
Phần giải thích về nhóm Etadagga thứ hai

Cūḷapanthakattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Cūḷapanthaka

198-200. Dutiyassa paṭhame manena nibbattitanti abhiññāmanena uppāditaṃ.
198-200. Trong phần đầu của câu chuyện thứ hai, “manena nibbattita” nghĩa là được tạo ra bởi tâm thông qua thần thông trí (abhiññā).

Manena katakāyoti abhiññācittena desantaraṃ pattakāyo.
“Manena katakāyo” nghĩa là thân được tạo ra bằng tâm thần thông, xuất hiện ở một nơi khác.

Manena nibbattitakāyoti abhiññāmanasā nimmitakāyo ‘‘aññaṃ kāyaṃ abhinimminātī’’tiādīsu viya.
“Manena nibbattitakāyo” nghĩa là thân được tạo ra bằng tâm thần thông, giống như được đề cập trong câu: “Ngài tạo ra một thân khác.”

Ekasadiseyevāti attasadiseyeva.
“Ekasadiseyevā” có nghĩa là giống hệt nhau, tức là sự tương đồng hoàn toàn, ví dụ như giống hệt với chính mình.
“Giống hệt nhau” nghĩa là thân được tạo ra hoàn toàn giống với thân thật.

Ekavidhamevāti attanā katappakārameva.
“Ekavidhamevāti” có nghĩa là chỉ những hành động mà chính bản thân mình đã thực hiện, tức là chỉ hành động mà bản thân mình đã làm, không có sự thay đổi hay can thiệp từ bên ngoài.
“Đồng nhất về đặc tính” nghĩa là thân ấy có cùng hình dáng và đặc điểm với thân chính.

Etapparamo hi yebhuyyena sāvakānaṃ iddhinimmānavidhi.
Đây là phương pháp tối thượng mà đa phần các vị đệ tử sử dụng để tạo ra thân nhờ vào thần thông.

Aggo nāma jāto ekadesena satthu iddhinimmānānuvidhānato.
Vị ấy được xem là bậc tối thượng nhờ vào việc tuân theo và thực hành phương pháp tạo thân thần thông theo Đức Phật.

Lābhitāyāti ettha lābhīti īkāro atisayattho.
Từ “lābhitāya” ở đây, âm “ī” mang ý nghĩa chỉ sự vượt trội.

Tena therassa catunnaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ atisayena savisesalābhitaṃ dasseti.
Điều này chỉ ra rằng vị Tôn giả đã đạt được bốn tầng thiền sắc giới với sự thành tựu vượt bậc.

Arūpāvacarajjhānānaṃ lābhitāyāti etthāpi eseva nayo.
Cũng theo cách tương tự, ngài đạt được các tầng thiền vô sắc giới.

Na kevalañcetā cetosaññāvivaṭṭakusalatā rūpārūpajjhānalābhitāya eva, atha kho imehipi kāraṇehīti dassetuṃ – ‘‘cūḷapanthako cā’’tiādi vuttaṃ.
Không chỉ khả năng chuyển đổi tâm và nhận thức thông qua thiền sắc giới và vô sắc giới, mà còn qua những lý do khác được giải thích trong câu: “Cūḷapanthako cũng…”

Cetoti cettha cittasīsena samādhi vutto, tasmā cetaso samādhissa vivaṭṭanaṃ cetovivaṭṭo,
“Ceto” ở đây ám chỉ định (samādhi), và chuyển đổi tâm định được gọi là “cetovivaṭṭo”.
“Cetovivaṭṭo” có nghĩa là sự chuyển đổi của tâm, tức là sự thay đổi trong tâm thức hoặc sự chuyển hướng của tâm từ trạng thái này sang trạng thái khác, ví dụ như từ sự chú ý vào một đối tượng thiền này sang đối tượng thiền khác.

Ekasmiṃyevārammaṇe samādhicittaṃ vivaṭṭetvā heṭṭhimassa heṭṭhimassa uparūpari hāpanato rūpāvacarajjhānalābhī cetovivaṭṭakusalo nāma.
Khi tâm định được chuyển đổi qua từng đối tượng thiền, từ thấp lên cao, người đạt thiền sắc giới được gọi là “người thành thạo trong chuyển đổi tâm định.”

‘‘Sabbaso rūpasaññāna’’ntiādinā vuttasaññā atikkamitvā ‘‘ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagata’’nti saññāsīsena vuttajjhānānaṃ vivaṭṭakusalo,
Người vượt qua các nhận thức như được đề cập trong câu: “Từ bỏ toàn bộ nhận thức sắc pháp…” và đạt được thiền vô sắc giới, được gọi là “người thành thạo trong chuyển đổi nhận thức.”

Tathā itthipurisādisaññā niccasaññādito cittaṃ vivaṭṭetvā kevale rūpārūpadhammamatte asaṅkhate nibbāne ca visesato vaṭṭanato ca suññatānupassanābahulo saññāvivaṭṭakusalo.
Người từ bỏ các nhận thức về nam nữ, tính thường hằng, và hướng tâm đến pháp sắc, pháp vô sắc, và niết bàn không tạo tác, được gọi là “người thành thạo trong chuyển đổi nhận thức.”
Dịch lần 2:
Tương tự, sau khi chuyển đổi tâm từ các nhận thức về nam nữ, sự thường hằng, và nhận thức về các pháp, tâm đó được chuyển hóa thành sự nhận thức về những pháp vô thường, vô ngã. Cũng như vậy, qua việc quán sát sự vô ngã và vô thường của các pháp, người này trở nên thành thạo trong việc chuyển đổi nhận thức, luôn quán sát sự trống không và suốt con đường dẫn đến niết bàn.

Samādhikusalatāya cetovivaṭṭakusalatā tabbahulavihāritāya.
Sự thành thạo trong định dẫn đến sự thành thạo trong chuyển đổi tâm định, nhờ việc an trú thường xuyên trong trạng thái ấy.

Tathā vipassanākusalatāya saññāvivaṭṭakusalatā.
Tương tự, sự thành thạo trong tuệ quán dẫn đến sự thành thạo trong chuyển đổi nhận thức.

Ekoti cūḷapanthakattheraṃ vadati.
“Ekoti” ám chỉ Tôn giả Cūḷapanthaka.

Samādhilakkhaṇeti savitakkasavicārādisamādhisabhāve.
“Samādhilakkhaṇa” là các đặc tính của thiền định, như sơ thiền với tầm và tứ.

Puna ekoti mahāpanthakattheramāha.
“Ekoti” cũng ám chỉ Tôn giả Mahāpanthaka.

Vipassanālakkhaṇeti sattaanupassanā aṭṭhārasamahāvipassanādivipassanāsabhāve.
“Vipassanālakkhaṇa” là các đặc tính của tuệ quán, bao gồm quán sát sự sinh diệt và 18 loại đại tuệ quán.

Samādhigāḷhoti samādhismiṃ ogāḷhacitto subhāvitabhāvanatā.
“Samādhigāḷha” là tâm hoàn toàn an trú trong định nhờ thực hành thiền định một cách thuần thục.

Aṅgasaṃkhitteti caturaṅgikativaṅgikādivasena jhānaṅgānaṃ saṅkhipane.
“Aṅgasaṃkhitta” nghĩa là tóm tắt các yếu tố thiền, như bốn hoặc ba yếu tố của thiền định.

Ārammaṇasaṃkhitteti kasiṇugghāṭimākāsādinibbattanena kasiṇādiārammaṇānaṃ saṃkhipane.
“Ārammaṇasaṃkhitta” là tóm tắt các đối tượng thiền như màu sắc của kasiṇa, không gian vô biên, v.v.

Aṅgavavatthāpaneti vitakkādīnaṃ jhānaṅgānaṃ vavatthāpane.
“Aṅgavavatthāpana” là định nghĩa rõ ràng các yếu tố thiền như tầm và tứ.

Ārammaṇavavatthāpaneti pathavīkasiṇādijjhānārammaṇānaṃ vavatthāpane.
“Ārammaṇavavatthāpana” là định nghĩa rõ ràng các đối tượng thiền như kasiṇa đất, v.v.

Jhānaṅgehīti rūpāvacarajjhānaṅgehi, jhānaṅgāneva jhānaṃ.
“Jhānaṅgehi” nghĩa là các yếu tố của thiền sắc giới, chính những yếu tố thiền này làm nên thiền định.

Puna jhānaṅgehīti arūpāvacarajjhānaṅgehi.
Lại nữa, “jhānaṅgehi” ở đây ám chỉ các yếu tố của thiền vô sắc giới.

Bhātāti jeṭṭhabhātā.
“Bhātā” nghĩa là người anh cả.

Assāti kuṭumbiyassa.
“Assa” ở đây ám chỉ người đứng đầu gia đình.

Suvaṇṇapūjanti sovaṇṇamayaṃ pupphapūjaṃ katvā.
“Suvaṇṇapūja” nghĩa là thực hiện lễ cúng dường bằng hoa làm từ vàng.

Devapureti tāvatiṃsabhavane sudassanamahānagare.
“Devapura” ám chỉ cõi trời Đao Lợi (Tāvatiṃsa), trong đại đô thị Sudassana.

Aggadvārenāti tasmiṃ divase aggaṃ sabbapaṭhamaṃ vivaṭena nagaradvārena nikkhamitvā.
“Aggadvārena” nghĩa là vào ngày hôm đó, cánh cổng chính của thành phố được mở đầu tiên và ngài xuất hiện qua đó.

Kokanadanti padumavisesanaṃ yathā ‘‘kokāsaka’’nti.
“Kokanada” là một loại hoa sen đặc biệt, giống như từ “kokāsaka.”

Taṃ kira bahupattaṃ vaṇṇasampannaṃ atisugandhañca hoti.
Loại hoa này được cho là có nhiều cánh, màu sắc đẹp mắt và tỏa hương thơm tuyệt vời.

‘‘Kokanadaṃ nāma setapaduma’’ntipi vadanti.
Cũng có người nói rằng “Kokanada” là loại sen trắng.

Pātoti pageva.
“Pāto” nghĩa là “từ sáng sớm.”

Ayañhettha attho – yathā kokanadasaṅkhātaṃ padumaṃ pāto sūriyuggamanavelāyaṃ phullaṃ vikasitaṃ avītagandhaṃ siyā virocamānaṃ,
Ý nghĩa ở đây là: giống như hoa sen Kokanada nở rộ vào buổi sáng sớm khi mặt trời mọc, tỏa hương thơm ngát và rực rỡ.

Evaṃ sarīragandhena guṇagandhena ca sugandhaṃ saradakāle antalikkhe ādiccamiva attano tejasā tapantaṃ aṅgehi niccharaṇakajutiyā aṅgīrasaṃ sammāsambuddhaṃ passāti.
Cũng như vậy, Đức Phật Tối Thượng, tỏa hương thơm từ thân thể và phẩm hạnh, rực sáng như mặt trời giữa bầu trời trong mùa thu, với ánh sáng phát ra từ các bộ phận trên thân, hãy chiêm ngưỡng Ngài.

Cūḷapanthako kira kassapasammāsambuddhakāle pabbajitvā paññavā hutvā aññatarassa dandhabhikkhuno uddesagahaṇakāle parihāsakeḷiṃ akāsi.
Tôn giả Cūḷapanthaka vào thời Đức Phật Kassapa đã xuất gia và trở thành người trí, nhưng đã chế nhạo một vị Tỳ-khưu khác trong khi học thuộc lòng.

So bhikkhu tena parihāsena lajjito neva uddesaṃ gaṇhi, na sajjhāyamakāsi.
Vị Tỳ-khưu đó, vì xấu hổ trước sự chế nhạo, đã không học thuộc lòng và không ôn tập kinh điển.

Tena kammenāyaṃ pabbajitvāva dandho jāto, tasmā gahitagahitapadaṃ upariuparipadaṃ gaṇhantassa nassati.
Vì nghiệp này, khi xuất gia lại, ngài trở nên chậm chạp, và khi cố gắng học thuộc từng câu từng chữ, câu trước học được lại bị quên khi học câu sau.

Iddhiyā abhisaṅkharitvā suddhaṃ coḷakhaṇḍaṃ adāsīti tassa pubbahetuṃ disvā tadanurūpe kammaṭṭhāne niyojento suddhaṃ coḷakhaṇḍaṃ adāsi.
Nhờ thần thông, Đức Phật đã trao cho ngài một mảnh vải sạch, nhìn thấy nguyên nhân từ kiếp trước và chỉ dẫn ngài thực hành pháp môn phù hợp.

So kira pubbe rājā hutvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ karonto nalāṭato sede muccante parisuddhena sāṭakena nalāṭaṃ puñchi, sāṭako kiliṭṭho ahosi.
Trong tiền kiếp, ngài từng làm vua. Khi diễu hành quanh thành phố, ngài lau mồ hôi trên trán bằng một tấm khăn sạch, nhưng tấm khăn ấy trở nên dơ bẩn.

So ‘‘imaṃ sarīraṃ nissāya evarūpo parisuddhasāṭako pakatiṃ jahitvā kiliṭṭho jāto, aniccā vata saṅkhārā’’ti aniccasaññaṃ paṭilabhi.
Ngài suy nghĩ: “Do thân này, một tấm khăn vốn sạch sẽ đã trở nên dơ bẩn; quả thật các pháp hữu vi là vô thường,” và phát khởi ý niệm vô thường (aniccasaññā).

Tena kāraṇenassa rajoharaṇameva paccayo jāto.
Vì lý do đó, việc lau bụi bẩn trở thành nhân duyên giúp ngài nhận ra pháp môn này.

Lomānīti coḷakhaṇḍatantagataaṃsuke vadati.
“Lomāni” nghĩa là các sợi vải trong mảnh vải nhỏ.

‘‘Kiliṭṭhadhātukānī’’ti kiliṭṭhasabhāvāni.
“Kiliṭṭhadhātukānī” nghĩa là những yếu tố có bản chất ô nhiễm.
Dịch lần 2:
“Các yếu tố cấu bẩn” ám chỉ bản chất nhiễm ô của chúng.

Evaṃgatikamevāti idaṃ cittampi bhavaṅgavasena pakatiyā paṇḍaraṃ parisuddhaṃ rāgādisampayuttadhammavasena saṃkiliṭṭhaṃ jātanti dasseti.
“Evaṃgatikamevāti” có nghĩa là tâm này, vốn trong sáng theo bản chất tự nhiên (bhavaṅga), lại bị ô nhiễm bởi các pháp như tham ái, thể hiện rõ qua các cảm giác và sự tương tác của tâm.
Dịch lần 2:
“Với bản chất như vậy,” tâm này vốn trong sạch theo bản chất tự nhiên, nhưng bị ô nhiễm bởi các pháp như tham ái.

Nakkhattaṃ samānetvāti nakkhattaṃ samannāharitvā, āvajjetvāti attho.
“Samānetvā” nghĩa là tập trung suy nghĩ về sao chiếu mệnh, ám chỉ việc suy xét và quán chiếu.

Biḷārassatthāyāti biḷārassa gocaratthāya.
“Biḷārassatthāya” nghĩa là dành cho mục đích sử dụng của mèo, như thức ăn dành cho mèo trong khu vực của nó.
Dịch lần 2:
“Dành cho mèo” nghĩa là làm thức ăn cho mèo.

Jalapathakammikenāti samuddakammikena.
“Jalapathakammika” ám chỉ người làm việc trên biển.

Cārinti khāditabbatiṇaṃ.
“Cārin” nghĩa là cỏ được dùng làm thức ăn.

Saccakāranti saccabhāvāvahaṃ kāraṃ, ‘‘attanā gahite bhaṇḍe aññesaṃ na dātabba’’nti vatvā dātabbalañjanti vuttaṃ hoti.
“Saccakāra” nghĩa là sự chân thật, như nói rằng: “Không được trao đồ của mình cho người khác.”

Tatiyena paṭihārenāti tatiyena sāsanena.
“Tatiyena paṭihārenā” nghĩa là bằng cách sử dụng sự chỉ dẫn thứ ba, hoặc theo cách thức của lời dạy thứ ba.

Pattikā hutvāti sāmino hutvā.
“Pattikā hutvāti” nghĩa là trở thành chủ nhân, “sāmino hutvā” nghĩa là trở thành người sở hữu hoặc chủ của một vật gì đó.
“Trở thành chủ nhân” nghĩa là trở thành người sở hữu.

Appakenapīti thokenapi parittenapi.
“Appakenapī” có nghĩa là một lượng nhỏ, dù chỉ là một phần nhỏ hoặc một phần hạn chế.

Medhāvīti paññavā.
“Medhāvī” có nghĩa là người trí tuệ, người có sự hiểu biết sâu sắc.

Pābhatenāti bhaṇḍamūlena.
“Pābhatenā” có nghĩa là từ gốc của kho báu, chỉ việc phát triển hoặc làm lớn mạnh từ nguồn tài nguyên cơ bản.

Vicakkhaṇoti vohārakusalo.
“Vicakkhaṇo” có nghĩa là người khéo léo trong giao tiếp và xử lý công việc.

Samuṭṭhāpeti attānanti mahantaṃ dhanaṃ yasañca uppādetvā tattha attānaṃ saṇṭhapeti patiṭṭhāpeti.
“Samuṭṭhāpeti attānanti” có nghĩa là tạo ra sự giàu có và danh vọng, rồi thiết lập và duy trì sự ổn định trong đó.

Yathā kiṃ? Aṇuṃ aggiṃva sandhamaṃ, yathā paṇḍito puriso parittakaṃ aggiṃ anukkamena gomayacuṇṇādīni pakkhipitvā mukhavātena dhamento samuṭṭhāpeti vaḍḍheti, mahantaṃ aggikkhandhaṃ karoti,
Lấy ví dụ như ngọn lửa nhỏ, giống như người trí tuệ sử dụng các phương tiện nhỏ để tạo ra ngọn lửa lớn bằng cách thêm vào các vật liệu như bột phân bò, từ đó ngọn lửa lớn dần lên.

evameva paṇḍito thokampi pābhataṃ labhitvā nānāupāyehi payojetvā dhanañca yasañca vaḍḍheti, vaḍḍhetvā puna tattha attānaṃ patiṭṭhāpeti.
Cũng tương tự như vậy, người trí tuệ dù chỉ có một phần nhỏ tài sản nhưng bằng cách sử dụng nhiều phương pháp khác nhau, sẽ làm tăng trưởng sự giàu có và danh vọng, rồi lại củng cố và duy trì chúng.

Tāya eva vā pana dhanassa mahantatāya attānaṃ samuṭṭhāpeti, abhiññātaṃ pākaṭaṃ karotīti attho.
Nhờ vào sự phát triển của tài sản, người đó có thể tạo dựng được danh tiếng và làm cho những gì đã được biết trở nên rõ ràng, thể hiện sự hiểu biết và thành công.

Subhūtittheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Subhūti

201-202. Tatiye raṇāti hi rāgādayo kilesā vuccantīti ‘‘saraṇā dhammā’’tiādīsu (dha. sa. 100 dukamātikā) rāgādayo kilesā ‘‘raṇā’’ti vuccanti.
201-202. Trong phần thứ ba, “raṇā” nghĩa là những tham ái như tham, sân, và si được gọi là “raṇā” (chiến tranh), trong các câu như “Saraṇā dhammā” trong sách Pali (Dhammapada).

Raṇanti etehīti raṇā.
“Raṇā” là từ chỉ chiến tranh, dùng để ám chỉ sự tác động của các phiền não (rāga, sân, si).

Yehi abhibhūtā sattā nānappakārena kandanti paridevanti, tasmā te rāgādayo ‘‘raṇā’’ti vuttā.
Những chúng sinh bị các phiền não này chi phối thường than khóc và đau khổ, vì vậy các phiền não như tham, sân, si được gọi là “raṇā” (chiến tranh).

Desitaniyāmato anokkamitvāti desitānokkamanato anupagantvā deseti, satthārā desitaniyāmeneva anodissakaṃ katvā dhammaṃ desetīti vuttaṃ hoti.
“Desitaniyāmato anokkamitvāti” có nghĩa là Đức Phật giảng dạy theo các quy luật đã được định trước, không đi ngược lại mà giảng dạy về pháp đúng đắn. “Satthārā desitaniyāmeneva anodissakaṃ katvā dhammaṃ desetīti vuttaṃ” có nghĩa là Đức Phật giảng dạy pháp mà không gây khó khăn cho người nghe.

Evanti evaṃ mettājhānato vuṭṭhāya bhikkhāgahaṇe sati.
Sau khi xuất thiền từ thiền yêu thương (mettājhāna), ngài đi xin alms (bhikkhā).

Bhikkhādāyakānaṃ mahapphalaṃ bhavissatīti idaṃ cūḷaccharāsaṅghātasuttena (a. ni. 1.51 ādayo) dīpetabbaṃ.
“Bhikkhādāyakānaṃ mahapphalaṃ bhavissatī” có nghĩa là sự cúng dường của người cho sẽ có phước báo lớn, điều này được giảng giải trong các bài giảng của Đức Phật (Aṅguttara Nikāya).

Accharāsaṅghātamattampi hi kālaṃ mettacittaṃ āsevantassa bhikkhuno dinnadānaṃ mahapphalaṃ hoti mahānisaṃsaṃ, tena ca so amoghaṃ raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjatīti ayamattho tattha āgatoyeva.
Ngay cả khi chỉ một chút thôi, việc cúng dường trong khi có tâm từ bi sẽ mang lại quả phước lớn cho người cúng dường, và người cúng dường sẽ được hưởng lợi ích vô cùng.

Nimittaṃ gaṇhitvāti ākāraṃ sallakkhetvā.
“Nimittaṃ gaṇhitvā” có nghĩa là nhận ra dấu hiệu, nhận diện sự vật và phân tích chúng theo hình thức rõ ràng.

Khadiravaniyarevatattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Khadiravaniya Revata

203. Pañcame vanasabhāganti sabhāgaṃ vanaṃ, sabhāganti ca sappāyanti attho.
203. Trong phần thứ năm, “vanasabhāga” có nghĩa là một phần của khu rừng, và “sabhāga” có nghĩa là thích hợp, hợp lý.

Yañhi pakativiruddhaṃ byādhiviruddhañca na hoti, taṃ ‘‘sabhāga’’nti vuccati.
Bất kỳ điều gì không trái với tự nhiên và bệnh tật, sẽ được gọi là “sabhāga” (thích hợp, phù hợp).

Udakasabhāgantiādīsupi imināva nayena attho veditabbo.
Tương tự, “udakasabhāga” có nghĩa là phần nước thích hợp, cũng như các phần tương tự khác.

Kalyāṇakammāyūhanakkhaṇoti kalyāṇakammūpacayassa okāso.
“Kalyāṇakammāyūhanakkhaṇo” có nghĩa là cơ hội để tích lũy công đức và thiện nghiệp.

Tiṇṇaṃ bhātikānanti upatisso, cundo, upasenoti imesaṃ tiṇṇaṃ jeṭṭhabhātikānaṃ.
“Tiṇṇaṃ bhātikānanti” có nghĩa là ba người anh lớn: Upatisso, Cundo và Upaseno.

Tissannañca bhaginīnanti cālā, upacālā, sīsupacālāti imesaṃ tissannaṃ jeṭṭhabhaginīnaṃ.
“Tissannañca bhaginīnanti” có nghĩa là ba người chị lớn: Cālā, Upacālā và Sīsupacālā.

Ettha ca sāriputtatthero sayaṃ pabbajitvā cālā, upacālā, sīsupacālāti tisso bhaginiyo, cundo upasenoti ime bhātaro pabbājesi, revatakumāro ekova gehe avasissati.
Ở đây, Tôn giả Sāriputta sau khi xuất gia đã cho ba chị lớn Cālā, Upacālā và Sīsupacālā xuất gia, còn Cundo và Upaseno là anh em. Revata vẫn ở lại trong gia đình.

Tena vuttaṃ – ‘‘amhākaṃ…pe… pabbājentī’’ti.
Do đó, có câu nói: “Chúng tôi đã cho họ xuất gia.”

Mahallakatarāti vuddhatarā.
“Mahallakatarā” có nghĩa là những người già hơn.

Idañca kumārikāya cirajīvitaṃ abhikaṅkhamānā āhaṃsu.
Họ đã nói rằng cô gái này mong muốn sống lâu.

Sā kira tassa ayyikā vīsativassasatikā khaṇḍadantā palitakesā valittacā tilakāhatagattā gopānasivaṅkā ahosi.
Cô ấy là người nữ phục vụ cho ngài, đã ngoài 20 tuổi, với răng bị gãy, tóc bạc và làn da nhăn nheo.

Vidhāvanikanti vidhāvanakīḷikaṃ.
“Vidhāvanikā” có nghĩa là trò chơi của sự chuyển động, hay trò chơi gắn liền với những công việc nhất định.

Tissannaṃ sampattīnanti anussavavasena manussadevamokkhasampattiyo sandhāya vadati, manussadevabrahmasampattiyo vā.
“Tissannaṃ sampattīnanti” có nghĩa là sự thành công của ba người, ám chỉ sự thành tựu trong cuộc sống con người, cõi trời và cõi đạo, được nói đến qua những lời dạy về thành tựu.

Sīvalissa puññaṃ vīmaṃsissāmāti ‘‘sīvalinā katapuññassa vipākadānaṭṭhānamida’’nti ñatvā evamāha.
“Vì vậy, Sīvalinā đã nói rằng: ‘Công đức của Sīvalinā sẽ có quả báo xứng đáng’, và hiểu rõ điều này.”

Sabhāgaṭṭhānanti samaṃ desaṃ.
“Sabhāgaṭṭhānanti” có nghĩa là một nơi thích hợp, một vùng đất thuận lợi cho việc tu học.

Taṃ bhūmirāmaṇeyyakanti kiñcāpi arahanto gāmante kāyavivekaṃ na labhanti, cittavivekaṃ pana labhanteva.
“Bhūmirāmaṇeyyaka” ám chỉ nơi trú ngụ của các bậc Arahant, dù họ không thể có sự tách biệt thân thể trong làng, nhưng lại có thể thực hành sự tách biệt tâm trí.

Tesañhi dibbappaṭibhāgānipi ārammaṇāni cittaṃ cāletuṃ na sakkonti, tasmā gāmo vā hotu araññādīnaṃ vā aññataraṃ, ‘yattha arahanto viharanti, taṃ bhūmirāmaṇeyyakaṃ’, so bhūmippadeso ramaṇīyo evāti attho.
Tâm của các bậc Arahant không bị lay động bởi các đối tượng thần thánh, do đó nơi họ sống, dù là trong làng hay nơi hoang dã, đều là nơi dễ chịu và thích hợp cho việc tu hành.

Kaṅkhārevatattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Kaṅkhārevatat

204. Chaṭṭhe akappiyo, āvuso, guḷoti ekadivasaṃ thero antarāmagge guḷakaraṇaṃ okkamitvā guḷe piṭṭhampi chārikampi pakkhitte disvāna ‘‘akappiyo guḷo, sāmiso na kappati guḷo vikāle paribhuñjitu’’nti kukkuccāyanto evamāha.
204. Trong phần thứ sáu, “akappiyo” có nghĩa là không thích hợp, và “guḷo” là món ăn ngọt, thầy đã từ bỏ việc làm món ăn ngọt sau khi thấy nó không hợp lý, và nói rằng không nên ăn món đó vào thời gian không thích hợp.

Akappiyā muggāti ekadivasaṃ antarāmagge vacce muggaṃ jātaṃ disvā ‘‘akappiyā muggā, pakkāpi muggā jāyantī’’ti kukkuccāyanto evamāha.
Trong một ngày khác, khi thấy món muggā (một loại bột) đã bị hỏng, thầy nói rằng “Món muggā này không thích hợp, kể cả khi nó đã bị hỏng.”

Sesamettha sabbaṃ uttānameva.
Các phần còn lại của câu chuyện đều có ý nghĩa tương tự, chỉ ra sự không thích hợp trong hành động.

Soṇakoḷivisattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Soṇakoḷivisa

205. Sattame hāpetabbameva ahosi accāraddhavīriyattā.
205. Trong phần thứ bảy, điều cần làm là từ bỏ hành động đó vì sự thiếu nỗ lực.

Udakena samupabyūḷheti udakena thalaṃ ussāretvā tattha tattha rāsikate.
“Nước dâng lên” có nghĩa là nước được đổ vào thửa ruộng và làm cho đất trở nên màu mỡ.

Haritūpalittāyāti gomayaparibhaṇḍakatāya.
“Haritūpalittā” có nghĩa là lớp đất màu mỡ, do có phân bò hoặc các chất dinh dưỡng khác.

Tividhena udakenaposentīti khīrodakaṃ gandhodakaṃ kevalodakanti evaṃ tividhena udakena posenti paripālenti.
“Nước được sử dụng theo ba cách” có nghĩa là nước được dùng để tưới cây, bao gồm sữa, nước thơm, và nước sạch.

Parissāvetvāti parisodhetvā gahite taṇḍuleti yojetabbaṃ.
“Parissāvetvā” có nghĩa là làm sạch, và “taṇḍuleti” có nghĩa là gội đầu hoặc làm sạch.

Devo maññeti devo viya.
“Devo maññeti” có nghĩa là người đó nghĩ rằng mình là thần, có quyền lực và sự hiểu biết đặc biệt.

Vīṇovādenāti ‘‘taṃ kiṃ maññasi, soṇa, yadā te vīṇāya tantiyo accāyatā honti, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? No hetaṃ, bhanteti. Evameva kho, soṇa, accāraddhavīriyaṃ uddhaccāya saṃvattati, atisithilavīriyaṃ kosajjāya saṃvattati.
“Tôn giả Soṇa, bạn có nghĩ rằng, khi các sợi dây đàn của bạn bị đứt, bạn có nghĩ rằng đàn của bạn sẽ có âm thanh hay không? Không, bạn sẽ không thể có âm thanh nếu không điều chỉnh.”

Tasmātiha tvaṃ, soṇa, vīriyasamataṃ adhiṭṭhaha, indriyānañca samataṃ paṭivijjhā’’ti (mahāva. 243) evaṃ vīṇaṃ upamaṃ katvā pavattitena vīṇopamovādena.
“Do đó, Soṇa, bạn hãy thực hành sự điều chỉnh năng lực và sự bình tĩnh của các giác quan để có thể đạt được thành tựu, như người điều chỉnh đàn cho đúng âm thanh.”

Vīriyasamathayojanatthāyāti vīriyassa samathena yojanatthāya.
“Vīriyasamathayojanatthāyāti” có nghĩa là điều chỉnh năng lực để đạt được sự bình tĩnh trong công việc và tâm trí.

Soṇakuṭikaṇṇattheravatthu
Câu chuyện về Tôn giả Soṇakuṭikaṇṇā

206. Aṭṭhame kuṭikaṇṇoti vuccatīti ‘‘koṭikaṇṇo’’ti vattabbe ‘‘kuṭikaṇṇo’’ti voharīyati.
206. Trong phần thứ tám, “kuṭikaṇṇo” được nói là “koṭikaṇṇo” trong việc sử dụng, và từ “kuṭikaṇṇo” có nghĩa là cách gọi tên một vị trong nhà.

Kulaghare bhavā kulagharikā.
“Sống trong gia đình hoàng gia” có nghĩa là những người xuất thân từ gia đình quý tộc hoặc những gia đình có phẩm hạnh cao.
Dịch lần 2:
“Sống trong gia đình hoàng gia” ám chỉ việc sống trong một gia đình quý tộc, gia đình có phẩm hạnh cao.

Sā kira avantiraṭṭhe kulaghare mahāvibhavassa seṭṭhissa bhariyā.
Cô ấy là vợ của một người giàu có và quý tộc ở vùng Avantira.

Dasabalassa dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya cintesīti idaṃ aṅguttarabhāṇakānaṃ matena vuttaṃ.
Sau khi nghe pháp của Đức Phật, cô ấy đã đạt được quả vị Sōtapatti (Nhập Lưu) và suy nghĩ về sự thật này.

Suttanipātaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘sapariso bhagavantaṃ upasaṅkamma dhammadesanaṃ assosi, na ca kañci visesaṃ adhigañchi. Kasmā? So hi dhammaṃ suṇanto hemavataṃ anussaritvā ‘āgato nu kho me sahāyako, no’ti disādisaṃ oloketvā taṃ apassanto ‘vañcito me sahāyo, yo evaṃ vicittappaṭibhānaṃ bhagavato desanaṃ na suṇātī’ti vikkhittacitto ahosī’’ti vuttaṃ.
Trong các bài giảng, có nói rằng một người nghe pháp từ Đức Phật mà không đạt được sự giác ngộ hay hiểu biết sâu sắc, đã trở nên phân tâm và có sự nghi ngờ về người bạn đồng hành của mình.

Yasmā paṭisandhijātiabhinikkhamanabodhiparinibbānesveva dvattiṃsa pubbanimittāni hutvāva paṭivigacchanti, na ciraṭṭhitikāni honti, dhammacakkappavattane (saṃ. ni. 5.1081; paṭi. ma. 2.30) pana tāni savisesāni hutvā cirataraṃ ṭhatvā nirujjhanti, tasmā vuttaṃ – ‘‘tiyojanasahassaṃ himavantaṃ akālapupphitaṃ disvā’’tiādi.
Do sự thay đổi của nhân duyên và nghiệp báo, những dấu hiệu trước khi tái sinh sẽ được kết thúc sớm, không kéo dài lâu. Những tín hiệu đặc biệt khi bánh xe pháp được quay lại sẽ từ từ dừng lại khi đạt được sự giác ngộ.

Aggabalakāyāti sabbapurato gacchantā balakāyā.
“Aggabalakāyā” có nghĩa là những người mạnh mẽ tiến về phía trước, đi từ tất cả mọi nơi.

Kena pupphitabhāvaṃ jānāsīti kena kāraṇena himavantassa pupphitabhāvaṃ jānāsīti, yena kāraṇena imaṃ akālapupphapāṭihāriyaṃ jātaṃ, taṃ jānāsīti vuttaṃ hoti.
“Biết được nguyên nhân của việc nở hoa, giống như hiểu được lý do của sự xuất hiện của hoa nở vào đúng thời điểm, sẽ hiểu được lý do vì sao cây cối nở hoa theo cách ấy.”

Tassa pavattitabhāvanti tassa dhammacakkassa bhagavatā pavattitabhāvaṃ.
“Biết được sự chuyển động của bánh xe pháp, giống như sự diễn biến của pháp từ Đức Phật.”

Sadde nimittaṃ gaṇhīti sadde ākāraṃ sallakkhesi.
“Tập trung vào âm thanh, nhận thức được dấu hiệu và hình dáng của âm thanh đó.”

Tatoti ‘‘ahaṃ ‘etaṃ amatadhammaṃ tampi jānāpessāmī’ti tava santikaṃ āgatosmī’’ti yaṃ vuttaṃ, tadanantaranti attho.
Từ đó, tôi đã đến gần bạn và nói rằng tôi sẽ dạy bạn về những pháp chân thật, những điều bạn chưa biết, ngay sau đó là sự hiểu biết sâu sắc này.

Sātāgiro hemavatassa buddhuppādaṃ kathetvā taṃ bhagavato santikaṃ ānetukāmo ‘‘ajja pannaraso’’tiādigāthamāha.
Sātāgiro, muốn kể lại sự ra đời của Đức Phật ở Hemavata, đã nói rằng “Hôm nay là ngày pannaraso.”

Tattha (su. ni. aṭṭha. 1.153) ajjāti ayaṃ rattindivo pakkhagaṇanato pannaraso, upavasitabbato uposatho.
Tại đó, “Ajja” có nghĩa là đêm nay, là ngày pannaraso, là một ngày để ăn chay và tu hành, là ngày của uposatha (ngày tu tập).

Tīsu vā uposathesu ajja pannaraso uposatho, na cātuddasiuposatho, na sāmaggīuposatho.
Trong ba loại uposatha, hôm nay là ngày pannaraso, không phải là ngày cātuddasi hay sāmaggī.

Divi bhavāni dibbāni, dibbāni ettha atthīti dibbāni.
“Divi bhavāni” có nghĩa là những vị trời, “dibbāni” có nghĩa là những thứ thần thánh, được cho là vô hạn và vượt xa giới hạn của thế giới vật chất.

Kāni tāni? Rūpāni.
Những thứ đó là gì? Đó là những hình dạng đẹp đẽ.

Tañhi rattiṃ devānaṃ dasasahassilokadhātuto sannipatitānaṃ sarīravatthābharaṇavimānappabhāhi abbhādiupakkilesavirahitāya candappabhāya ca sakalajambudīpo alaṅkato ahosīti ativiya alaṅkato ca parivisuddhidevassa bhagavato sarīrappabhāya.
Vào ban đêm, những thiên thần từ hàng ngàn thế giới tụ tập lại, với thân thể trang nghiêm, ánh sáng của họ chiếu sáng khắp mọi nơi, trang hoàng toàn bộ thế giới Jambudīpa, giống như ánh sáng của mặt trăng, phát ra từ thân thể thanh tịnh của Đức Phật.

Tenāha – ‘‘dibbā ratti upaṭṭhitā’’ti.
Vì lý do đó, nói rằng “Đêm thiêng liêng đã đến”.

Evaṃ rattiguṇavaṇṇanāpadesenapi sahāyassa cittaṃ pasādaṃ janento buddhuppādaṃ kathetvā āha – ‘‘anomanāmaṃ satthāraṃ, handa passāma gotama’’nti.
Để làm cho tâm của bạn đồng hành yên ổn và an lành, người ấy đã kể về sự ra đời của Đức Phật và nói: “Người thầy vĩ đại của chúng ta, chúng ta hãy đi gặp Gotama.”

Tattha anomehi alāmakehi sabbākāraparipūrehi guṇehi nāmaṃ assāti anomanāmo.
Ở đó, “Anomanāmo” có nghĩa là danh hiệu của một người có đầy đủ các phẩm hạnh, với đầy đủ những phẩm chất tốt.

Tathā hissa ‘‘bujjhitā saccānīti buddho, bodhetā pajāyāti buddho’’tiādinā (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddeso 97; paṭi. ma. 1.162) nayena buddhoti anomehi guṇehi nāmaṃ.
Như vậy, tên của Đức Phật đã được xác định qua các phẩm hạnh, như là người giác ngộ sự thật và dẫn dắt chúng sinh, theo cách thức được mô tả trong các kinh điển.

‘‘Bhaggarāgoti bhagavā, bhaggadosoti bhagavā’’tiādinā (mahāni. 84) nayena bhagavāti anomehi guṇehi nāmaṃ.
“Bhagavā” có nghĩa là bậc thánh, được biết đến qua phẩm hạnh như là người đã loại bỏ những ràng buộc và ái luyến.

Esa nayo ‘‘arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno’’tiādīsu.
Cách thức này cũng được áp dụng trong các lời dạy khác như “Ngài là Arahant, bậc giác ngộ, đầy đủ trí tuệ và đạo hạnh.”

Diṭṭhadhammikādiatthehi devamanusse anusāsati ‘‘imaṃ pajahatha, imaṃ samādāya vattathā’’ti satthā.
Đức Phật hướng dẫn mọi người, từ các vị trời đến loài người, rằng họ nên bỏ đi những điều này và thực hành những điều khác để đạt được lợi ích trong cuộc sống hiện tại và trong tương lai.

Taṃ anomanāmaṃ satthāraṃ.
Danh hiệu của Đức Phật, “Người thầy vĩ đại”, chính là một lời khẳng định về phẩm hạnh cao cả của ngài.

Handāti vacasāyatthe nipāto.
“Handāti” có nghĩa là dùng lời để khẳng định, như một lời tuyên bố hoặc yêu cầu.

Passāmāti tena attānaṃ saha saṅgahetvā paccuppannabahuvacanaṃ.
“Passāmāti” có nghĩa là nhìn nhận và hiểu rõ, cùng với những lời nói đầy ý nghĩa trong cuộc sống này.

Gotamanti gotamagottaṃ.
“Gotama” là tên của Đức Phật, gọi tên ngài theo dòng dõi của ngài.

Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘satthā, na satthā’’ti mā vimatiṃ akāsi, ekantabyavasito hutvāva ehi passāma gotamanti.
Điều này có nghĩa là, khi nhận thức rõ ràng về Đức Phật, không còn nghi ngờ, họ quyết định gặp ngài và theo ngài mà không còn bất kỳ sự do dự nào.

Evaṃ vutte hemavato ‘‘ayaṃ sātāgiro ‘anomanāmaṃ satthāra’nti bhaṇanto tassa sabbaññutaṃ pakāseti, sabbaññuno ca dullabhā loke, sabbaññupaṭiññehi pūraṇādisadiseheva loko upadduto. So pana yadi sabbaññū, addhā tādilakkhaṇaṃ patto bhavissati, tena evaṃ gahessāmī’’ti cintetvā tādilakkhaṇaṃ pucchanto āha – ‘‘kacci mano’’tiādi.
Sau khi nghe điều này, Hemavato nói: “Sātāgiro khi nói rằng ‘Người thầy vĩ đại của chúng ta’ đã chỉ ra sự toàn trí của Đức Phật, và rằng người toàn trí rất hiếm trong thế giới này, những người nhận thức được toàn trí như vậy trong cuộc đời này hầu như không có. Nhưng nếu Đức Phật thật sự là người toàn trí, thì chắc chắn sẽ đạt được các đặc tính như vậy. Vì thế, tôi muốn hỏi về các đặc điểm này” và sau đó hỏi: “Có phải tâm của Ngài…”

Tattha kaccīti pucchā. Manoti cittaṃ. Supaṇihitoti suṭṭhu ṭhapito acalo asampavedhī. Sabbesu bhūtesu sabbabhūtesu.
Ở đây, “kaccīti” có nghĩa là hỏi, “manoti” có nghĩa là “tâm” (citta), và “supaṇihito” có nghĩa là “được thiết lập vững vàng, ổn định, không bị dao động”. “Sabbesu bhūtesu sabbabhūtesu” có nghĩa là “trong tất cả chúng sinh”.

Tādinoti tādilakkhaṇaṃ pattasseva sato.
“Tādinoti” có nghĩa là “người có đặc tính như vậy”.

Pucchā eva vā ayaṃ ‘‘so tava satthā sabbabhūtesu tādī, udāhu no’’ti. Iṭṭhe aniṭṭhecāti evarūpe ārammaṇe.
Đây là câu hỏi: “Có phải thầy của bạn có đặc tính như vậy với tất cả chúng sinh không?” “Iṭṭhe aniṭṭhecāti” có nghĩa là “với những đối tượng như vậy, với những điều thích hay không thích”.

Saṅkappāti vitakkā. Vasīkatāti vasaṃ gamitā.
“Saṅkappa” có nghĩa là những suy nghĩ, những ý định, “Vasīkatā” có nghĩa là có thể quản lý, có thể kiểm soát.

Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ taṃ satthāraṃ vadasi, tassa te satthuno kacci tādilakkhaṇaṃ sampattassa sato sabbabhūtesu mano supaṇihito, udāhu yāva paccayaṃ na labhati, tāva supaṇihito viya khāyati.
Điều này có nghĩa là, nếu bạn nói về thầy của bạn, thì đối với thầy đó, liệu tâm của thầy có đầy đủ đặc tính ổn định và không bị dao động trong tất cả chúng sinh không, hay liệu có phải khi không có điều kiện thì tâm của thầy chỉ là ổn định mà thôi, giống như một người đạt được mức độ thiền ổn định.

So vā te satthā kacci sabbabhūtesu sattesu tādī, udāhu no, ye ca iṭṭhāniṭṭhesu ārammaṇesu rāgadosavasena saṅkappā uppajjeyyuṃ, tyāssa kacci vasīkatā, udāhu kadāci tesampi vasena vattatīti.
Liệu thầy của bạn có phải là người có đặc tính đó trong tất cả chúng sinh, hay là thầy có thể kiểm soát và điều khiển các suy nghĩ của mình dù cho đối diện với các đối tượng trong cuộc sống, nơi mà những cảm xúc và ý muốn có thể xuất hiện không? Có phải thầy có thể điều khiển được tâm của mình khi gặp phải các cảm xúc đó không?

Tīṇi vassānīti soṇassa pabbajitadivasato paṭṭhāya tīṇi vassāni.
“Tīṇi vassānīti” có nghĩa là từ ngày Soṇa bắt đầu xuất gia, đã qua ba năm.

Tadā kira bhikkhū yebhuyyena majjhimadeseyeva vasiṃsu, tasmā tattha katipayā eva ahesuṃ.
Vào thời điểm đó, các tỳ khưu hầu hết đều sống ở vùng trung tâm, vì vậy chỉ có một số ít ở những nơi khác.

Te ca ekasmiṃ nigame eko dveti evaṃ visuṃ visuṃ vasiṃsu, therānañca katipaye bhikkhū ānetvā aññesu ānīyamānesu pubbaṃ ānītā kenacideva karaṇīyena pakkamiṃsu, kañci kālaṃ āgametvā puna tesu ānīyamānesu itare pakkamiṃsu, evaṃ punappunaṃ ānayanena sannipāto cireneva ahosi, thero ca tadā ekavihārī ahosi.
Họ sống tách biệt ở các làng khác nhau, với một hoặc hai người sống ở mỗi làng, và những vị thầy đã mời một số tỳ khưu về sống với họ, nhưng sau một thời gian, một số tỳ khưu lại rời đi vì lý do riêng, rồi sau đó lại quay lại. Việc di chuyển liên tục tạo ra sự hội tụ dần dần, và lúc đó, thầy của chúng ta là người sống một mình.

Tena vuttaṃ – ‘‘tīṇi vassāni gaṇaṃ pariyesitvā’’ti.
Vì vậy, có câu nói: “Ba năm qua đã tìm kiếm một cộng đồng.”

Tīṇi vassānīti ca accantasaṃyoge upayogavacanaṃ.
“Tīṇi vassānīti” ở đây có nghĩa là một cách sử dụng ngữ nghĩa liên quan đến sự gắn bó lâu dài.

Satthu adhippāyaṃ ñatvāti attano āṇāpaneneva ‘‘iminā saddhiṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasitukāmo bhagavā’’ti satthu adhippāyaṃ jānitvā.
Biết được ý định của thầy, Đức Phật đã ra lệnh cho A-nan đưa Ngài đến ở trong một căn nhà nhỏ riêng biệt cùng với người ấy.

Bhagavā kira yena saddhiṃ ekagandhakuṭiyaṃ vasitukāmo, tassa senāsanapaññattiyaṃ ānandattheraṃ āṇāpeti.
Đức Phật, muốn ở cùng với người ấy trong một căn nhà nhỏ, đã ra lệnh cho Ananda về việc chuẩn bị chỗ ở cho Ngài.
Dịch lần 2:
Đức Phật, muốn ở cùng với người ấy trong một căn nhà nhỏ, đã ra lệnh cho Ananda chuẩn bị chỗ ở phù hợp cho Ngài.

Ajjhokāse vītināmetvāti ajjhokāse nisajjāya vītināmetvā.
“Ajjhokāse vītināmetvāti” có nghĩa là, Đức Phật, sau khi đã nghỉ ngơi trong tư thế ngồi, tiếp tục thực hành trong lúc ngồi đó.

Yasmā bhagavā āyasmato soṇassa samāpattisamāpajjanena paṭisanthāraṃ karonto sāvakasādhāraṇā sabbā samāpattiyo anulomappaṭilomaṃ samāpajjanto bahudeva rattiṃ ajjhokāse nisajjāya vītināmetvā pāde pakkhāletvā vihāraṃ pāvisi, tasmā āyasmāpi soṇo bhagavato adhippāyaṃ ñatvā tadanurūpaṃ sabbā tā samāpattiyo samāpajjanto bahudeva rattiṃ ajjhokāse nisajjāya vītināmetvā pāde pakkhāletvā vihāraṃ pāvisīti vadanti.
Vì Đức Phật đã hành thiền với tất cả các cấp độ samāpatti, làm việc với những phương pháp đúng đắn cho cả bản thân và người khác, ngài đã nhiều lần thức dậy vào ban đêm, làm sạch chân và bước vào chỗ ngồi sau khi thực hành trong suốt đêm. Vì vậy, A-yasmat Soṇa, khi nhận thức được ý định của Đức Phật, đã làm theo và đạt được các mức độ samāpatti phù hợp với phương pháp đó.
Cụm từ “āyasmato soṇassa” có nghĩa là “Tôn giả Soṇa”, với “āyasmato” là cách gọi tôn kính dành cho một vị tỳ khưu, và “soṇassa” là tên của vị ấy, Soṇa.
Từ “samāpatti” có nghĩa là “sự nhập định” hoặc “trạng thái nhập định.”

Pavisitvā ca bhagavatā anuññāto cīvaratirokaraṇiyaṃ katvā bhagavato pādapasse nisajjāya vītināmesi.
Khi vào trong phòng, được sự cho phép của Đức Phật, sau khi đã cởi bỏ y phục, ngài tiếp tục thực hành thiền theo các bước đã học.

Ajjhesīti āṇāpesi.
Đức Phật ra lệnh cho các tỳ khưu: “Hãy thực hành giảng dạy pháp cho họ.”

Paṭibhātu taṃ bhikkhu dhammo bhāsitunti bhikkhu tuyhaṃ dhammo bhāsituṃ upaṭṭhātu, ñāṇamukhaṃ āgacchatu, yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ bhaṇāhīti attho.
Ý nghĩa là: “Hãy để người đó đứng ra giảng dạy pháp, hãy để họ đi theo con đường của trí tuệ, và giảng dạy pháp theo cách đã học.”

Aṭṭhakavaggiyānīti aṭṭhakavaggabhūtāni kāmasuttādisoḷasasuttāni (mahāni. 1).
Câu này chỉ ra các kinh điển từ Aṭṭhakavaggiyā (Phẩm Tám thuộc Kinh Tập), bao gồm các kinh như Kāmasutta (Bài kinh về Sự tham muốn) và 16 kinh khác trong bộ Mahāniddesa (Đại Diễn Giải).

Suggahitoti sammā uggahito.
Ý nghĩa là đã được thu nhận đúng cách, thông qua phương pháp chuẩn xác.

Sabbe vare yācīti vinayadharapañcamena gaṇena upasampadā dhuvanhānaṃ cammattharaṇaṃ gaṇaṅgaṇūpāhanaṃ cīvaravippavāsoti ime pañca vare yāci.
Các yêu cầu này bao gồm việc đạt được sự thanh tịnh trong học tập và thực hành, thông qua những phương pháp đúng đắn được thỉnh cầu.

Sutte āgatamevāti udānapāḷiyaṃ āgatasuttaṃ sandhāya vadati.
“Sutte āgatamevāti” có nghĩa là nói về các sutta đã được nghe, được chia sẻ trong các tài liệu của Đức Phật, là sự trích dẫn và giảng giải các sutta từ các bài kinh có sẵn trong các bộ phận giáo lý.
“Sutta” là một thuật ngữ trong tiếng Pali, có nghĩa là một bài giảng, một đoạn kinh hoặc một bài thuyết pháp do Đức Phật hoặc các vị thầy của Ngài thuyết giảng.
Dịch lần 2:
“Đã đến với các sutta” có nghĩa là nói về các sutta trong bộ Udānapāḷiya đã được thảo luận trong bài học.

Sīvalittheravatthu
Câu chuyện của Tôn giả Sīvali

Navame sākacchitvā sākacchitvāti raññā saddhiṃ paṭivirujjhanavasena punappunaṃ sākacchaṃ katvā.
Trong câu này, “Navame sākacchitvā” có nghĩa là, trong tháng thứ chín, Đức Vua đã liên tục thảo luận và đối đáp, liên tiếp cãi vã với nhau.

Guḷadadhinti patthinnaṃ guḷasadisaṃ kaṭhinadadhiṃ.
“Guḷadadhinti” có nghĩa là một loại sữa chua đặc giống như ghee, có thể dùng để ám chỉ những thứ có độ đặc và bền.

Atiañchitunti ativiya ākaḍḍhituṃ.
“Atiañchitunti” có nghĩa là sức mạnh vượt trội, có thể kéo căng quá mức.

Kañjiyaṃ vāhetvāti dadhimatthuṃ pavāhetvā, parissāvetvāti attho.
“Vāhetvāti” có nghĩa là, việc truyền dòng sữa cho những đứa trẻ, hay là vất vả làm một việc gì đó, dâng cao để gây ra sự thay đổi.

‘‘Dadhito kañjiyaṃ gahetvā’’tipi pāṭho.
Dẫn chứng này có nghĩa là hành động dâng sữa cho một đứa trẻ là một cách thể hiện.

Nanti suppavāsaṃ.
Có nghĩa là “có sự tiếp cận tinh thần”.

Bījapacchiṃ phusāpentīti iminā sambandho.
“Phusāpentīti” có nghĩa là, liên quan đến việc làm sao để truyền đạt những điều có thể giúp giảm bớt sự khổ đau.

Yāva na ukkaḍḍhantīti yāva dāne na ukkaḍḍhanti, dātukāmāva hontīti adhippāyo mahādukkhaṃ anubhosīti pasavanibandhanaṃ mahantaṃ dukkhaṃ anubhosi.
Khi chưa thể hoàn thành, thì người đó cần phải giữ cho đúng, tiếp tục thực hành, hoặc như thế, sự khó khăn vẫn tiếp tục.

Sāmikaṃ āmantetvāti sattāhaṃ mūḷhagabbhā tibbāhi kharāhi dukkhavedanāhi phuṭṭhā ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā, yo imassa evarūpassa dukkhassa pahānāya dhammaṃ deseti. Suppaṭipanno vata tassa bhagavato sāvakasaṅgho, yo imassa evarūpassa dukkhassa pahānāya paṭipanno. Susukhaṃ vata nibbānaṃ, yatthidaṃ evarūpaṃ dukkhaṃ na saṃvijjatī’’ti (udā. 18) imehi tīhi vitakkehi taṃ dukkhaṃ adhivāsentī satthu santikaṃ pesetukāmatāya sāmikaṃ āmantetvā.
Câu này nói rằng, sau một tuần, khi bị đau đớn bởi một nỗi đau sâu sắc, họ đã đến gần Đức Phật, thừa nhận sự thống khổ và tìm kiếm sự an lạc. Câu này cũng nhắc về sự giải thoát và khổ đau mà Đức Phật giảng dạy.

Pure maraṇāti maraṇato puretarameva.
“Pure maraṇāti” có nghĩa là, khi cái chết đến gần, nó xảy ra một cách nhanh chóng hơn so với sự chờ đợi.

Iṅgitanti ākāraṃ.
“Iṅgitanti” có nghĩa là ám chỉ một hình thức, một cách thức thể hiện.

Jīvitabhattanti jīvitasaṃsaye dātabbabhattaṃ.
“Jīvitabhattanti” có nghĩa là những thứ có thể được dâng lên để duy trì sự sống.

Sabbakammakkhamo ahosīti sattavassikehi dārakehi kātabbaṃ yaṃ kiñci kammaṃ kātuṃ samatthatāya sabbassa kammassa khamo ahosi.
Câu này có nghĩa là, qua bảy năm, vị thầy đã có thể thực hiện mọi hành động và công việc mà mình muốn làm, nhờ sự giúp đỡ của các đứa trẻ.

Teneva so sattāhaṃ mahādāne dīyamāne jātadivasato paṭṭhāya dhammakaraṇaṃ ādāya saṅghassa udakaṃ parissāvetvā adāsi.
Vị thầy đã thực hiện việc dâng nước, lấy công đức từ việc này và đã giúp đỡ trong sự giáo dục của tăng đoàn từ ngày đầu cho đến khi mọi công việc được hoàn thành.

Yomantiādigāthāya ‘‘yo bhikkhu imaṃ rāgapalipathañceva kilesaduggañca saṃsāravaṭṭañca catunnaṃ saccānaṃ appaṭivijjhanakamohañca atīto cattāro oghe tiṇṇo hutvā pāraṃ anuppatto, duvidhena jhānena jhāyī, taṇhāya abhāvena anejo, kathaṃkathāya abhāvena akathaṃkathī, upādānānaṃ abhāvena anupādiyitvā kilesanibbānena nibbuto, tamahaṃ brāhmaṇaṃ vadāmī’’ti attho.
Trong câu này, đoạn thơ mô tả về một vị tỳ khưu đã vượt qua các con đường của tham ái, khổ đau và vòng sinh tử, đạt đến trạng thái giải thoát qua việc hiểu rõ và thực hành bốn chân lý cao quý. Vị tỳ khưu ấy đã từ bỏ những tham ái, không còn bị chi phối bởi bất kỳ thứ gì trong thế giới vật chất và tinh thần. Những trạng thái này được mô tả như là sự giải thoát qua việc từ bỏ các nắm giữ và chấm dứt các khổ đau, trở thành một người giác ngộ.

Sabbesaṃyeva pana kesānaṃ oropanañca arahattasacchikiriyā ca apacchāapurimā ahosīti iminā therassa khuraggeyeva arahattuppatti dīpitā.
Mọi việc, từ việc cạo tóc đến việc chứng đạt A-ra-hán, đều thể hiện rõ ràng qua sự chứng ngộ của vị thầy. Qua đó, con đường đến với A-ra-hán được giải thích và minh họa qua hành trình của thầy, mà không có sự thiếu sót nào trong việc thực hành hay chứng ngộ.

Ekacce pana ācariyā evaṃ vadanti ‘‘heṭṭhā vuttanayena dhammasenāpatinā ovāde dinne ‘yaṃ mayā kātuṃ sakkā, tamahaṃ jānissāmī’ti pabbajitvā vipassanākammaṭṭhānaṃ gahetvā taṃ divasaṃyeva aññataraṃ vicittaṃ kuṭikaṃ disvā pavisitvā mātukucchiyaṃ satta vassāni attanā anubhūtadukkhaṃ anussaritvā tadanusārena atītānāgate ñāṇaṃ nentassa ādittā viya tayo bhavā upaṭṭhahiṃsu. Ñāṇassa paripākaṃ gatattā vipassanāvīthiṃ otaritvā tāvadeva maggappaṭipāṭiyā sabbepi āsave khepento arahattaṃ pāpuṇī’’ti.
Một số giáo viên nói rằng sau khi nhận lời dạy từ đức Phật, vị thầy đã thực hành hành thiền quán và trong một ngày khi vào một chỗ vắng, đã thiền định trong bảy năm. Vị thầy đã nhớ lại những khổ đau mà mình đã trải qua trước kia và qua việc nhìn nhận quá khứ, trí tuệ đã đến và giúp vị thầy chứng ngộ A-ra-hán, phá bỏ mọi tham ái và dứt bỏ các nghiệp.

Ubhayathāpi therassa arahattuppattiyeva pakāsitā, thero pana pabhinnappaṭisambhido chaḷabhiñño ahosi.
Cả hai phương pháp đều dẫn đến chứng ngộ A-ra-hán, trong đó vị thầy đã phá bỏ mọi chướng ngại, đạt được trí tuệ hoàn hảo và trở thành người có trí tuệ siêu việt, chứng ngộ hoàn toàn với sáu khả năng hiểu biết sâu sắc.

Vakkalittheravatthu
Câu chuyện của Tôn giả Vakkali

208. Dasame āhārakaraṇavelanti bhojanakiccavelaṃ.
208. Trong câu này, “Āhārakaraṇavelanti” có nghĩa là thời gian thực hiện các hành động liên quan đến việc ăn uống, là khoảng thời gian dành cho việc ăn uống.

Adhigacche padaṃ santanti saṅkhārūpasamaṃ sukhanti laddhanāmaṃ santaṃ padaṃ nibbānaṃ adhigaccheyya.
Câu này nói về việc đạt được “padaṃ santaṃ”, tức là trạng thái tĩnh lặng, không còn các tham ái, và cũng là trạng thái hạnh phúc do sự chấm dứt của các “saṅkhārā” (tạo tác) và khổ đau, chính là Nibbāna (Niết-bàn), nơi không còn sự tham luyến và các khổ đau.

Paṭhamapādena pabbate ṭhitoyevāti paṭhamena pādena gijjhakūṭe pabbate ṭhitoyeva.
Câu này ám chỉ đến việc đứng vững trên đỉnh núi Gijjhakūṭa, nơi Đức Phật đã đứng trong khi thuyết pháp. “Paṭhamapādena” có nghĩa là bằng chân phải, có thể hiểu là “ngay lập tức, đứng vững trên nền tảng vững chắc.”

Sesamettha suviññeyyameva.
Các phần còn lại của đoạn này đều dễ hiểu và có thể tự giải thích được trong bối cảnh văn bản này.