Chú giải kinh Tăng Chi Bộ I - Chương 3 - 7.1 Phẩm Lớn - Phật giáo Nguyên thủy (Theravāda, Nam Tông)

Mục lục

(7) 2. Mahāvaggo
- 1. Titthāyatanasuttavaṇṇanā
  - 62. Dutiyassa paṭhame titthāyatanānīti titthabhūtāni āyatanāni, titthiyānaṃ vā āyatanāni.
2. Bhayasuttavaṇṇanā
3. Venāgapurasuttavaṇṇanā
- - Sarabhasuttavaṇṇanā
    - 5. Kesamuttisuttavaṇṇanā

(7) 2. Mahāvaggo

1. Titthāyatanasuttavaṇṇanā

62. Dutiyassa paṭhame titthāyatanānīti titthabhūtāni āyatanāni, titthiyānaṃ vā āyatanāni.

Titthāyatanā nghĩa là những đối tượng trở thành nơi chốn linh thiêng, hoặc là những nơi thuộc về giáo phái.

Tattha titthaṃ jānitabbaṃ, titthakarā jānitabbā, titthiyā jānitabbā, titthiyasāvakā jānitabbā.
Tại đó, cần phải biết đến nơi linh thiêng, người sáng lập giáo phái, tín đồ của giáo phái và đệ tử của tín đồ giáo phái.

Titthaṃ nāma dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo.
Nơi linh thiêng nghĩa là 62 quan điểm.

Titthikarā nāma tāsaṃ diṭṭhīnaṃ uppādakā.
Người sáng lập giáo phái là người tạo ra những quan điểm đó.

Titthiyā nāma yesaṃ tā diṭṭhiyo ruccanti khamanti.
Tín đồ là những người yêu thích và chấp nhận những quan điểm đó.

Titthiyasāvakā nāma tesaṃ paccayadāyakā.
Đệ tử là những người cung cấp các nguồn lực cho tín đồ.

Āyatananti ‘‘kambojo assānaṃ āyatanaṃ, gunnaṃ dakkhiṇāpatho āyatana’’nti ettha sañjātiṭṭhānaṃ āyatanaṃ nāma.
Āyatana (nơi chốn) là nơi sinh ra, như trong câu: “Kamboja là nơi của ngựa, miền Nam là nơi của đàn bò.”

‘‘Manorame āyatane, sevanti naṃ vihaṅgamā;
Chāyaṃ chāyatthino yanti, phalatthaṃ phalabhojino’’ti. (a. ni. 5.38)
“Tại một nơi tuyệt đẹp, các loài chim thích thú ở đó; những người tìm bóng mát tìm đến bóng mát, những người tìm trái quả đến để ăn trái.”

Ettha samosaraṇaṭṭhānaṃ.
Đây là nơi tập hợp lại.

‘‘Pañcimāni, bhikkhave, vimuttāyatanānī’’ti (a. ni. 5.26) ettha kāraṇaṃ.
“Năm loại nơi chốn giải thoát này, này các Tỳ-khưu” – ở đây là nói về nguyên nhân.

Taṃ idha sabbampi labbhati.
Tất cả điều đó có thể tìm thấy ở đây.

Sabbepi hi diṭṭhigatikā sañjāyamānā imesuyeva tīsu ṭhānesu sañjāyanti, samosaraṇamānāpi etesuyeva tīsu ṭhānesu samosaranti sannipatanti.
Mọi người có quan điểm đều sinh ra từ ba nơi này, và khi tụ hợp lại cũng tập trung vào ba nơi đó.

Diṭṭhigatikabhāve ca nesaṃ etāneva tīṇi kāraṇānīti titthabhūtāni sañjātiādinā atthena āyatanānītipi titthāyatanāni.
Trong sự tồn tại của các quan điểm, ba nguyên nhân này chính là nơi linh thiêng, và vì thế được gọi là Titthāyatana.

Tenevatthena titthiyānaṃ āyatanānītipi titthāyatanāni.
Vì lý do đó, những nơi thuộc về giáo phái cũng được gọi là Titthāyatana.

Samanuyuñjiyamānānīti kā nāmetā diṭṭhiyoti evaṃ pucchiyamānāni.
Được hỏi rằng: “Những quan điểm này là gì?”

Samanugāhiyamānānīti kiṃkāraṇā etā diṭṭhiyo uppannāti evaṃ sammā anuggāhiyamānāni.
Được phân tích: “Vì lý do gì mà những quan điểm này xuất hiện?”

Samanubhāsiyamānānīti paṭinissajjetha etāni pāpakāni diṭṭhigatānīti evaṃ sammā anusāsiyamānāni.
Được chỉ dạy rằng: “Hãy từ bỏ những quan điểm xấu xa này.”

Apica tīṇipi etāni anuyogapucchāvevacanāneva.
Thêm vào đó, ba điều này cũng là những câu hỏi và câu trả lời trong sự tranh luận.

Tena vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘samanuyuñjatīti vā samanuggāhatīti vā samanubhāsatīti vā esese ekaṭṭhe same samabhāge tajjāte taññevā’’ti.
Vì vậy, trong chú giải có nói rằng: “Samanuyuñjati, Samanuggāhati, và Samanubhāsati đều có nghĩa giống nhau, liên quan đến cùng một loại sự việc.”

Parampigantvāti ācariyaparamparā laddhiparamparā attabhāvaparamparāti etesu yaṃkiñci paramparaṃ gantvāpi.
Dù theo dòng truyền thừa của thầy, của giáo lý, hay của bản thể, vẫn tiếp nối từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Akiriyāya saṇṭhahantīti akiriyamatte saṃtiṭṭhanti.
Họ chỉ dừng lại ở niềm tin rằng không có hành động nào mang lại kết quả.

‘‘Amhākaṃ ācariyo pubbekatavādī, amhākaṃ pācariyo pubbekatavādī, amhākaṃ ācariyapācariyo pubbekatavādī.
Thầy của chúng ta tin vào nghiệp trong quá khứ, thầy của thầy chúng ta cũng thế, và cả thầy của thầy của thầy chúng ta cũng vậy.

Amhākaṃ ācariyo issaranimmānavādī , amhākaṃ pācariyo issaranimmānavādī, amhākaṃ ācariyapācariyo issaranimmānavādī.
Thầy của chúng ta tin rằng mọi thứ được tạo ra bởi đấng sáng tạo, thầy của thầy chúng ta cũng tin như vậy, và thầy của thầy của thầy chúng ta cũng thế.

Amhākaṃ ācariyo ahetuapaccayavādī, amhākaṃ pācariyo ahetuapaccayavādī, amhākaṃ ācariyapācariyo ahetuapaccayavādī’’ti evaṃ gacchantāni hi etāni ācariyaparamparaṃ gacchanti nāma.
Thầy của chúng ta tin vào sự không có nguyên nhân, thầy của thầy chúng ta cũng vậy, và thầy của thầy của thầy chúng ta cũng tin như thế; đây được gọi là truyền thừa của thầy.

‘‘Amhākaṃ ācariyo pubbekataladdhiko, amhākaṃ pācariyo…pe… amhākaṃ ācariyapācariyo ahetuapaccayaladdhiko’’ti evaṃ gacchantāni laddhiparamparaṃ gacchanti nāma.
Họ tiếp nối giáo lý theo niềm tin vào nghiệp trong quá khứ hoặc vào sự không có nguyên nhân.

‘‘Amhākaṃ ācariyassa attabhāvo pubbekatahetu, amhākaṃ pācariyassa…pe… amhākaṃ ācariyapācariyassa attabhāvo ahetu apaccayo’’ti evaṃ gacchantāni attabhāvaparamparaṃ gacchanti nāma.
Dòng truyền thừa về bản thể cũng được tiếp nối theo niềm tin vào nghiệp quá khứ hoặc không có nguyên nhân.

Evaṃ pana suvidūrampi gacchantāni akiriyamatteyeva saṇṭhahanti, ekopi etesaṃ diṭṭhigatikānaṃ kattā vā kāretā vā na paññāyati.
Dù truyền thừa này có kéo dài bao xa, chúng vẫn dừng lại ở niềm tin vào sự không hành động, và không có người nào trong số họ được thấy là người thực hiện hoặc thúc đẩy điều đó.

Purisapuggaloti satto.
Purisapuggala nghĩa là chúng sinh.

Kāmañca purisotipi vutte puggalotipi vutte sattoyeva vutto hoti, ayaṃ pana sammutikathā nāma yo yathā jānāti, tassa tathā vuccati.
Dù gọi là purisa hay puggala thì đều ám chỉ chúng sinh, và đây chỉ là một cách nói thông thường; mỗi người hiểu thế nào thì gọi theo cách đó.

Paṭisaṃvedetīti attano santāne uppannaṃ jānāti paṭisaṃviditaṃ karoti, anubhavati vā.
Paṭisaṃvedeti nghĩa là biết rõ những gì phát sinh trong tâm mình và trải nghiệm chúng.

Pubbekatahetūti pubbekatakāraṇā, pubbekatakammapaccayeneva paṭisaṃvedetīti attho.
Pubbekatahetu nghĩa là nguyên nhân từ quá khứ, và điều này ám chỉ rằng chúng ta trải nghiệm những gì do nghiệp trong quá khứ gây ra.

Iminā kammavedanañca kiriyavedanañca paṭikkhipitvā ekaṃ vipākavedanameva sampaṭicchanti.
Họ từ chối cảm thọ do nghiệp và cảm thọ do hành động, chỉ chấp nhận cảm thọ do quả báo.

Ye vā ime pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā vātasamuṭṭhānā sannipātikā utupariṇāmajā visamaparihārajā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhāti aṭṭha rogā vuttā, tesu satta paṭikkhipitvā ekaṃ vipākavedanaṃyeva sampaṭicchanti.
Trong tám loại bệnh gồm bệnh do mật, đàm, gió, bốn yếu tố kết hợp, do thời tiết, do ăn uống thất thường, do tác động bên ngoài, và do quả báo nghiệp, họ từ chối bảy loại và chỉ chấp nhận loại do quả báo.

Yepime diṭṭhadhammavedanīyaṃ upapajjavedanīyaṃ aparapariyāyavedanīyanti tayo kammarāsayo vuttā, tesupi dve paṭibāhitvā ekaṃ aparapariyāyakammaṃyeva sampaṭicchanti.
Trong ba loại nghiệp gồm nghiệp cho quả trong đời này, nghiệp cho quả trong đời kế tiếp, và nghiệp cho quả trong đời sau cùng, họ loại bỏ hai và chỉ chấp nhận nghiệp cho quả sau cùng.

Yepime diṭṭhadhammavedanīyo vipāko upapajjavedanīyo aparapariyāyavedanīyoti tayo vipākarāsayo vuttā, tesupi dve paṭibāhitvā ekaṃ aparapariyāyavipākameva sampaṭicchanti.
Trong ba loại quả báo gồm quả trong đời này, quả trong đời sau, và quả sau cùng, họ từ chối hai loại và chỉ chấp nhận quả sau cùng.

Yepime kusalacetanā akusalacetanā vipākacetanā kiriyacetanāti cattāro cetanārāsayo vuttā, tesupi tayo paṭibāhitvā ekaṃ vipākacetanaṃyeva sampaṭicchanti.
Trong bốn loại ý định gồm ý định thiện, ý định bất thiện, ý định do quả, và ý định do hành động, họ loại bỏ ba loại và chỉ chấp nhận ý định do quả.

Issaranimmānahetūti issaranimmānakāraṇā, issarena nimmitattā paṭisaṃvedetīti attho.
Issaranimmānahetu có nghĩa là nguyên nhân tạo ra bởi đấng sáng tạo, và do đó họ trải nghiệm những gì được tạo ra bởi đấng sáng tạo.

Ayaṃ hi tesaṃ adhippāyo – imā tisso vedanā paccuppanne attanā katamūlakena vā āṇattimūlakena vā pubbekatena vā ahetuapaccayā vā paṭisaṃvedituṃ nāma na sakkā, issaranimmānakāraṇāyeva pana imā paṭisaṃvedetīti.
Ý của họ là: Ba loại cảm thọ này không thể trải nghiệm được do bản thân tạo ra, do mệnh lệnh, do nghiệp quá khứ, hay do không có nguyên nhân, mà chỉ có thể trải nghiệm do nguyên nhân từ đấng sáng tạo.

Evaṃvādino panete heṭṭhā vuttesu aṭṭhasu rogesu ekampi asampaṭicchitvā sabbe paṭibāhanti, heṭṭhā vuttesu ca tīsu kammarāsīsu tīsu vipākarāsīsu catūsu cetanārāsīsu ekampi asampaṭicchitvā sabbepi paṭibāhanti.
Những người này không chấp nhận bất kỳ loại bệnh nào trong tám loại đã được nêu, cũng như từ chối tất cả các loại nghiệp, quả báo, và ý định đã được đề cập.

Ahetuapaccayāti hetuñca paccayañca vinā, akāraṇeneva paṭisaṃvedetīti attho.
Ahetuapaccaya có nghĩa là không có nguyên nhân hay điều kiện nào, và họ trải nghiệm mọi thứ một cách không có lý do.

Ayañhi nesaṃ adhippāyo – imā tisso vedanā paccuppanne attanā katamūlakena vā āṇattimūlakena vā pubbekatena vā issaranimmānahetunā vā paṭisaṃvedituṃ nāma na sakkā, ahetuapaccayāyeva pana imā paṭisaṃvedetīti.
Ý của họ là: Ba loại cảm thọ này không thể trải nghiệm do bản thân, mệnh lệnh, nghiệp quá khứ, hay đấng sáng tạo, mà chỉ có thể trải nghiệm do không có nguyên nhân.

Evaṃvādino panete heṭṭhā vuttesu rogādīsu ekampi asampaṭicchitvā sabbaṃ paṭibāhanti.
Những người này từ chối tất cả các loại bệnh đã được nêu.

Evaṃ satthā mātikaṃ nikkhipitvā idāni taṃ vibhajitvā dassetuṃ tatra, bhikkhavetiādimāha.
Bậc Đạo Sư đã xác lập những nguyên lý này và giờ đây giải thích chi tiết cho các Tỳ-khưu.

Tattha evaṃ vadāmīti laddhipatiṭṭhāpanatthaṃ evaṃ vadāmīti dasseti.
Ở đó, Ngài tuyên bố: “Ta nói như thế này để xác lập quan điểm của mình.”

Laddhiñhi appatiṭṭhāpetvā niggayhamānā laddhito laddhiṃ saṅkamanti, bho gotama, na mayaṃ pubbekatavādaṃ vadāmātiādīni vadanti.
Khi chưa xác lập được quan điểm, những người này cố thay đổi quan điểm và nói rằng: “Bạch Gotama, chúng tôi không nói về nghiệp quá khứ.”

Laddhiyā pana patiṭṭhāpitāya saṅkamituṃ alabhantā suniggahitā honti, iti nesaṃ laddhipatiṭṭhāpanatthaṃ evaṃ vadāmīti āha.
Nhưng khi quan điểm đã được xác lập, họ không thể thay đổi và trở nên bị bác bỏ, vì thế họ nói như vậy để củng cố quan điểm của mình.

Tenahāyasmantoti tena hi āyasmanto.
Vì vậy, các Tỳ-khưu thân mến.

Kiṃ vuttaṃ hoti – yadi etaṃ saccaṃ, evaṃ sante tena tumhākaṃ vādena.
Ý nghĩa là: Nếu điều này là đúng, thì theo lý luận của các ông.

Pāṇātipātino bhavissanti pubbekatahetūti ye keci loke pāṇaṃ atipātenti, sabbe te pubbekatahetu pāṇātipātino bhavissanti.
Những ai giết hại chúng sinh trong thế gian đều sẽ là người giết hại do nghiệp quá khứ.

Kiṃkāraṇā? Na hi pāṇātipātakammaṃ attanā katamūlakena na āṇattimūlakena na issaranimmānahetunā na ahetuapaccayā sakkā paṭisaṃvedetuṃ, pubbekatahetuyeva paṭisaṃvedetīti ayaṃ vo laddhi.
Tại sao? Bởi vì hành động sát sinh không thể trải nghiệm do bản thân, mệnh lệnh, đấng sáng tạo, hay không có nguyên nhân; chỉ có thể trải nghiệm do nghiệp quá khứ.

Yathā ca pāṇātipātino, evaṃ pāṇātipātā viramantāpi pubbekatahetuyeva viramissantīti.
Cũng như vậy, những người từ bỏ sát sinh cũng chỉ làm vậy do nghiệp quá khứ.

Iti bhagavā tesaṃyeva laddhiṃ gahetvā tesaṃ niggahaṃ āropeti.
Bậc Đạo Sư đã dùng chính quan điểm của họ để bác bỏ họ.

Iminā nayena adinnādāyinotiādīsupi yojanā veditabbā.
Theo cách này, cần phải hiểu các lý luận khác như trong trường hợp trộm cắp và những điều tương tự.

Sāratopaccāgacchatanti sārabhāvena gaṇhantānaṃ.
Sāratopaccāgacchanta có nghĩa là những người lĩnh hội bằng sự cốt lõi và bản chất.

Chandoti kattukamyatāchando.
Chanda có nghĩa là mong muốn thực hiện.

Idaṃ vā karaṇīyaṃ idaṃ vā akaraṇīyanti ettha ayaṃ adhippāyo – idaṃ vā karaṇīyanti kattabbassa karaṇatthāya, idaṃ vā akaraṇīyanti akattabbassa akaraṇatthāya kattukamyatā vā paccattapurisakāro vā na hoti.
Ý nghĩa ở đây là: “Điều này nên làm” để thực hiện những gì cần làm, hoặc “Điều này không nên làm” để tránh những gì không nên làm; không có sự mong muốn hay nỗ lực cá nhân nào.

Chandavāyāmesu vā asantesu ‘‘idaṃ kattabba’’ntipi ‘‘idaṃ na kattabba’’ntipi na hoti.
Khi không có sự mong muốn và nỗ lực, thì không có khái niệm “điều này nên làm” hay “điều này không nên làm.”

Iti karaṇīyākaraṇīye kho pana saccato thetato anupalabbhiyamāneti evaṃ kattabbe ca akattabbe ca bhūtato thirato apaññāyamāne alabbhamāne.
Như vậy, khi điều nên làm và không nên làm không thể tìm thấy một cách chân thật và rõ ràng, thì không có gì được nhận biết rõ ràng.

Yadi hi kattabbaṃ kātuṃ akattabbato ca viramituṃ labheyya, karaṇīyākaraṇīyaṃ saccato thetato upalabbheyya.
Nếu có thể thực hiện điều cần làm và từ bỏ điều không cần làm, thì điều nên làm và không nên làm sẽ được nhận biết một cách rõ ràng và chân thật.

Yasmā pana ubhayampi taṃ esa nupalabbhati, tasmā taṃ saccato thetato na upalabbhati, evaṃ tasmiṃ ca anupalabbhiyamāneti attho.
Tuy nhiên, vì cả hai điều này đều không được nhận biết, nên chúng không được nhận biết rõ ràng và chân thật.

Muṭṭhassatīnanti naṭṭhassatīnaṃ vissaṭṭhassatīnaṃ.
Muṭṭhassatīnaṃ nghĩa là những người đã mất hoặc buông bỏ chánh niệm.

Anārakkhānaṃ viharatanti chasu dvāresu nirārakkhānaṃ viharantānaṃ.
Họ sống mà không có sự bảo vệ tại sáu cửa giác quan.

Na hoti paccattaṃ sahadhammiko samaṇavādoti evaṃ bhūtānaṃ tumhākaṃ vā aññesaṃ vā mayaṃ samaṇāti paccattaṃ sakāraṇo samaṇavādo na hoti na ijjhati.
Không có lời dạy cá nhân nào về sự giác ngộ cho các ông hay những người khác được chấp nhận là chân thật và hoàn chỉnh.

Samaṇāpi hi pubbekatakāraṇāyeva honti, assamaṇāpi pubbekatakāraṇāyevāti.
Cả những người tu tập và không tu tập đều được cho là do nghiệp quá khứ.

Sahadhammikoti sakāraṇo.
Sahadhammika có nghĩa là có nguyên nhân đúng đắn.

Niggahohotīti mama niggaho hoti, te pana niggahitā hontīti.
Sự bác bỏ này thuộc về ta, và họ đã bị bác bỏ.

Evaṃ pubbekatavādino niggahetvā idāni issaranimmānavādino niggahetuṃ tatra, bhikkhavetiādimāha.
Sau khi bác bỏ những người tin vào nghiệp quá khứ, Đức Phật tiếp tục bác bỏ những người tin vào đấng sáng tạo.

Tassattho pubbekatavāde vuttanayeneva veditabbo, tathā ahetukavādepi.
Ý nghĩa này cần được hiểu theo cách đã giải thích trong lý luận về nghiệp quá khứ, cũng như trong lý luận không có nguyên nhân.

Evaṃ imesaṃ titthāyatanānaṃ parampi gantvā akiriyāya saṇṭhahanabhāvena tucchabhāvaṃ aniyyānikabhāvaṃ, asārabhāvena thusakoṭṭanasadisataṃ āpajjanabhāvena aggisaññāya dhamamānakhajjupanakasarikkhataṃ.
Như vậy, việc theo đuổi những nơi linh thiêng này dẫn đến tình trạng vô ích và không đem lại kết quả, vì thiếu bản chất thực sự, giống như đập trấu. Chúng chỉ như những tia lửa bùng lên rồi tắt, không có giá trị lâu dài.

Taṃdiṭṭhikānaṃ purimassapi majjhimassapi pacchimassapi atthadassanatāya abhāvena andhaveṇūpamataṃ.
Những người theo quan điểm này, dù trước, giữa, hay sau, cũng giống như kẻ mù cầm gậy, vì không thể nhận ra chân lý.

Saddamatteneva tāni gahetvā sāradiṭṭhikānaṃ pathaviyaṃ patitassa beluvapakkassa daddabhāyitasaddaṃ sutvā ‘‘pathavī saṃvaṭṭamānā āgacchatī’’ti saññāya palāyantena sasakena sarikkhabhāvañca.
Những người này chỉ nghe tiếng mà đã tưởng là chân lý, giống như thỏ nghe tiếng rơi của quả beluva và hoảng hốt nghĩ rằng trái đất đang sụp đổ.

Idāni attanā desitassa dhammassa sārabhāvañceva niyyānikabhāvañca dassetuṃ ayaṃkho pana, bhikkhavetiādimāha.
Bây giờ, để chỉ ra giá trị chân thật và khả năng dẫn đến giải thoát của giáo pháp mà Đức Phật đã giảng, Ngài bắt đầu nói: “Này các Tỳ-khưu…”

Tattha aniggahitoti aññehi aniggahito niggahetuṃ asakkuṇeyyo.
Aniggahita có nghĩa là không bị ai bác bỏ và cũng không thể bị bác bỏ.

Asaṃkiliṭṭhoti nikkileso parisuddho, ‘‘saṃkiliṭṭhaṃ naṃ karissāmā’’ti pavattehipi tathā kātuṃ asakkuṇeyyo.
Asaṃkiliṭṭha nghĩa là không nhiễm ô, hoàn toàn thanh tịnh, và không thể bị làm ô nhiễm bởi bất cứ ai.

Anupavajjoti upavādavinimutto.
Anupavajja có nghĩa là không bị chỉ trích hay quở trách.

Appaṭikuṭṭhoti ‘‘kiṃ iminā haratha na’’nti evaṃ appaṭibāhito, anupakkuṭṭho vā.
Appaṭikuṭṭha có nghĩa là không bị phản đối hay bác bỏ.

Viññūhīti paṇḍitehi.
Viññūhi nghĩa là được những người trí tuệ công nhận.

Apaṇḍitānañhi ajānitvā kathentānaṃ vacanaṃ appamāṇaṃ.
Lời nói của những người không trí tuệ, nói mà không hiểu biết, không có giá trị.

Tasmā viññūhīti āha.
Vì thế, Ngài nói rằng chỉ những người trí tuệ mới hiểu được.

Idāni tassa dhammassa dassanatthaṃ ‘‘katamo ca, bhikkhave’’ti pañhaṃ pucchitvā ‘‘imā cha dhātuyo’’tiādinā nayena mātikaṃ nikkhipitvā yathāpaṭipāṭiyā vibhajitvā dassento puna imā cha dhātuyotiādimāha.
Bây giờ, để giải thích rõ hơn về giáo pháp này, Đức Phật hỏi: “Này các Tỳ-khưu, cái gì vậy?” Sau đó, Ngài nói về “sáu yếu tố” và tiếp tục phân tích chúng theo trình tự.

Tattha dhātuyoti sabhāvā.
Dhātu có nghĩa là những yếu tố tự nhiên.

Nijjīvanissattabhāvappakāsako hi sabhāvaṭṭho dhātvaṭṭho nāma.
Sabhāvaṭṭha và dhātuṭṭha chỉ ra sự vô ngã và không có linh hồn trong các yếu tố tự nhiên.

Phassāyatanānīti vipākaphassānaṃ ākaraṭṭhena āyatanāni.
Phassāyatana là các giác quan, nơi phát sinh cảm thọ do quả báo.

Manopavicārāti vitakkavicārapādehi aṭṭhārasasu ṭhānesu manassa upavicārā.
Manopavicāra là những hoạt động của tâm, bao gồm suy nghĩ và phân tích, trong mười tám trạng thái tâm trí.

Pathavīdhātūti patiṭṭhādhātu.
Pathavīdhātu (địa đại) là yếu tố vững chắc, nền tảng.

Āpodhātūti ābandhanadhātu.
Āpodhātu (thủy đại) là yếu tố kết nối, liên kết.

Tejodhātūti paripācanadhātu.
Tejodhātu (hỏa đại) là yếu tố làm chín, mang tính chất nhiệt.

Vāyodhātūti vitthambhanadhātu.
Vāyodhātu (phong đại) là yếu tố mở rộng, lan tỏa.

Ākāsadhātūti asamphuṭṭhadhātu.
Ākāsadhātu (không đại) là yếu tố không gian, không bị che lấp.

Viññāṇadhātūti vijānanadhātu.
Viññāṇadhātu (thức đại) là yếu tố nhận biết và phân biệt.

Evamidaṃ dhātukammaṭṭhānaṃ āgataṃ.
Như vậy, phương pháp thiền quán dựa trên các yếu tố này đã được đề cập.

Taṃ kho panetaṃ saṅkhepato āgataṭṭhāne saṅkhepatopi vitthāratopi kathetuṃ vaṭṭati.
Những yếu tố này có thể được giảng dạy cả trong dạng tóm lược lẫn chi tiết.

Vitthārato āgataṭṭhāne saṅkhepato kathetuṃ na vaṭṭati, vitthāratova vaṭṭati.
Tuy nhiên, nếu chúng được trình bày một cách chi tiết, thì không nên tóm lược, mà phải giữ nguyên chi tiết.

Imasmiṃ pana titthāyatanasutte idaṃ saṅkhepato chadhātuvasena kammaṭṭhānaṃ āgataṃ.
Trong kinh Titthāyatana, phương pháp thiền này được trình bày dưới dạng tóm lược với sáu yếu tố.

Taṃ ubhayathāpi kathetuṃ vaṭṭati.
Những yếu tố này có thể được giảng dạy cả hai cách: tóm lược hoặc chi tiết.

Saṅkhepato chadhātuvasena kammaṭṭhānaṃ pariggaṇhantopi evaṃ pariggaṇhāti – pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātūti imāni cattāri mahābhūtāni, ākāsadhātu upādārūpaṃ.
Khi thực hành thiền quán dựa trên sáu yếu tố này, chúng ta nhận ra rằng: địa đại, thủy đại, hỏa đại và phong đại là bốn đại chủ yếu, còn không đại là yếu tố phụ thuộc.

Ekasmiṃ ca upādārūpe diṭṭhe sesāni tevīsati diṭṭhānevāti sallakkhetabbāni.
Khi thấy một yếu tố vật chất phụ thuộc, chúng ta cũng phải nhận biết các yếu tố còn lại trong số 23 yếu tố phụ.

Viññāṇadhātūti cittaṃ viññāṇakkhandho hoti, tena sahajātā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, phasso ca cetanā ca saṅkhārakkhandhoti ime cattāro arūpakkhandhā nāma.
Viññāṇadhātu (thức đại) là tâm, thuộc về uẩn thức. Cùng với nó là thọ uẩn, tưởng uẩn, xúc và ý hành, tất cả tạo thành bốn uẩn phi vật chất.

Cattāri pana mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādārūpaṃ rūpakkhandho nāma.
Bốn đại chủ yếu và các yếu tố phụ của chúng hợp thành sắc uẩn.

Tattha cattāro arūpakkhandhā nāmaṃ, rūpakkhandho rūpanti nāmañca rūpañcāti dveyeva dhammā honti, tato uddhaṃ satto vā jīvo vā natthīti.
Trong đó, bốn uẩn phi vật chất được gọi là danh, còn sắc uẩn được gọi là sắc. Chỉ có hai pháp này: danh và sắc, không có chúng sinh hay linh hồn nào tồn tại ngoài chúng.

Evaṃ ekassa bhikkhuno saṅkhepato chadhātuvasena arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
Như vậy, một Tỳ-khưu cần hiểu rằng phương pháp thiền quán dựa trên sáu yếu tố này là con đường dẫn đến A-la-hán quả.

Vitthārato pariggaṇhanto pana cattāri mahābhūtāni pariggaṇhitvā ākāsadhātupariggahānusārena tevīsati upādārūpāni pariggaṇhāti.
Khi quán chi tiết, sau khi nhận biết bốn đại chủ yếu, người tu tiếp tục nhận biết 23 yếu tố phụ thuộc dựa trên không đại.

Atha nesaṃ paccayaṃ upaparikkhanto puna cattāreva mahābhūtāni disvā tesu pathavīdhātu vīsatikoṭṭhāsā, āpodhātu dvādasa, tejodhātu cattāro, vāyodhātu chakoṭṭhāsāti koṭṭhāsavasena samodhānetvā dvācattālīsa mahābhūtāni ca vavatthapetvā tesu tevīsati upādārūpāni pakkhipitvā pañcasaṭṭhi rūpāni vavatthapeti.
Sau đó, người tu phân tích các yếu tố phụ thuộc và nhận ra địa đại có 20 phần, thủy đại 12 phần, hỏa đại 4 phần, và phong đại 6 phần, tổng cộng 42 yếu tố chủ yếu. Thêm vào 23 yếu tố phụ, tổng cộng có 65 yếu tố vật chất.

Tāni ca vatthurūpena saddhiṃ chasaṭṭhi hontīti chasaṭṭhi rūpāni passati.
Tất cả các yếu tố vật chất này, cùng với yếu tố căn bản, tạo thành 66 yếu tố vật chất.

Viññāṇadhātu pana lokiyacittavasena ekāsīti cittāni.
Viññāṇadhātu bao gồm 81 loại tâm thế tục.

Tāni sabbānipi viññāṇakkhandho nāma hoti.
Tất cả những tâm này thuộc về uẩn thức.

Tehi sahajātā vedanādayopi tattakāyevāti ekāsīti vedanā vedanākkhandho, ekāsīti saññā saññākkhandho, ekāsīti cetanā saṅkhārakkhandhoti ime cattāro arūpakkhandhā tebhūmakavasena gayhamānā catuvīsādhikāni tīṇi dhammasatāni hontīti.
Cùng với thức, có 81 loại thọ, 81 loại tưởng, và 81 loại hành. Bốn uẩn phi vật chất này tổng cộng là 324 pháp.

Iti ime ca arūpadhammā chasaṭṭhi ca rūpadhammāti sabbepi samodhānetvā nāmañca rūpañcāti dveva dhammā honti, tato uddhaṃ satto vā jīvo vā natthīti.
Như vậy, tất cả các pháp phi vật chất và vật chất được kết hợp thành hai loại: danh và sắc. Ngoài hai pháp này, không có chúng sinh hay linh hồn nào tồn tại.

Nāmarūpavasena pañcakkhandhe vavatthapetvā tesaṃ paccayaṃ pariyesanto avijjāpaccayā taṇhāpaccayā kammapaccayā āhārapaccayāti evaṃ paccayaṃ disvā.
Khi phân tích năm uẩn dựa trên danh và sắc, người tu nhận ra các duyên: vô minh, tham ái, nghiệp và thực phẩm.

‘‘Atītepi imehi paccayehi idaṃ vaṭṭaṃ pavattittha, anāgatepi etehi paccayehi pavattissati, etarahipi etehiyeva pavattatī’’ti tīsu kālesu kaṅkhaṃ vitaritvā anukkamena paṭipajjamāno arahattaṃ pāpuṇāti.
Nhận ra rằng vòng luân hồi đã vận hành trong quá khứ, sẽ tiếp tục trong tương lai, và vẫn đang diễn ra ở hiện tại do các duyên này, người tu loại bỏ nghi ngờ và từng bước đạt đến A-la-hán quả.

Evaṃ vitthāratopi chadhātuvasena arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
Như vậy, ngay cả khi quán chi tiết, phương pháp thiền quán dựa trên sáu yếu tố này vẫn dẫn đến A-la-hán quả.

Cakkhu phassāyatananti suvaṇṇādīnaṃ suvaṇṇādiākaro viya dve cakkhuviññāṇāni dve sampaṭicchanāni tīṇi santīraṇānīti imehi sattahi viññāṇehi sahajātānaṃ sattannaṃ phassānaṃ samuṭṭhānaṭṭhena ākaroti āyatanaṃ.
Căn mắt là nơi sinh khởi bảy loại thức, cùng với bảy loại xúc, giống như một mỏ vàng chứa đựng các loại vàng.

Sotaṃ phassāyatanantiādīsupi eseva nayo.
Tương tự, tai và các giác quan khác cũng được hiểu theo cách này.

Mano phassāyatananti ettha pana dvāvīsati vipākaphassā yojetabbā.
Với tâm thức, có 22 loại xúc quả báo được kết hợp.

Iti hidaṃ chaphassāyatanānaṃ vasena kammaṭṭhānaṃ āgataṃ.
Như vậy, phương pháp thiền quán này được trình bày dựa trên sáu căn.

Taṃ saṅkhepatopi vitthāratopi kathetabbaṃ.
Phương pháp này có thể được giảng dạy cả trong dạng tóm lược và chi tiết.

Saṅkhepato tāva – ettha hi purimāni pañca āyatanāni upādārūpaṃ, tesu diṭṭhesu avasesaṃ upādārūpaṃ diṭṭhameva hoti.
Trong dạng tóm lược, năm căn đầu là yếu tố phụ thuộc, khi một căn được nhận biết, các căn còn lại cũng được nhận biết.

Chaṭṭhaṃ āyatanaṃ cittaṃ, taṃ viññāṇakkhandho hoti, tena sahajātā vedanādayo sesā tayo arūpakkhandhāti.
Căn thứ sáu là tâm, thuộc về uẩn thức, và cùng với nó là thọ, tưởng, và hành, tạo thành ba uẩn phi vật chất còn lại.

Heṭṭhā vuttanayeneva saṅkhepato ca vitthārato ca arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
Như đã được giải thích trước đây, phương pháp thiền này cần được hiểu theo cả hai cách tóm lược và chi tiết để dẫn đến A-la-hán quả.

Cakkhunā rūpaṃ disvāti cakkhuviññāṇena rūpaṃ passitvā.
Khi mắt nhìn thấy hình sắc thông qua nhãn thức.

Somanassaṭṭhāniyanti somanassassa kāraṇabhūtaṃ.
Somanassaṭṭhāniya là nguyên nhân gây ra sự hỷ lạc.

Upavicaratīti tattha manaṃ cārento upavicarati.
Upavicarati nghĩa là tâm lang thang, suy nghĩ về điều đó.

Sesapadesupi eseva nayo.
Những trường hợp khác cũng được hiểu theo cách này.

Ettha ca iṭṭhaṃ vā hotu aniṭṭhaṃ vā, yaṃ rūpaṃ disvā somanassaṃ uppajjati, taṃ somanassaṭṭhāniyaṃ nāma.
Dù là hình ảnh dễ chịu hay khó chịu, bất cứ thứ gì nhìn thấy mà sinh hỷ lạc đều được gọi là somanassaṭṭhāniya.

Yaṃ disvā domanassaṃ uppajjati, taṃ domanassaṭṭhāniyaṃ nāma.
Bất cứ gì thấy mà gây ra buồn khổ thì được gọi là domanassaṭṭhāniya.

Yaṃ disvā upekkhā uppajjati, taṃ upekkhāṭṭhāniyaṃ nāmāti veditabbaṃ.
Bất cứ gì thấy mà gây ra sự xả thì được gọi là upekkhāṭṭhāniya.

Saddādīsupi eseva nayo.
Âm thanh và các đối tượng giác quan khác cũng được hiểu theo cách này.

Iti idaṃ saṅkhepato kammaṭṭhānaṃ āgataṃ.
Như vậy, đây là cách thực hành thiền quán dưới dạng tóm lược.

Taṃ kho panetaṃ saṅkhepato āgataṭṭhāne saṅkhepatopi vitthāratopi kathetuṃ vaṭṭati.
Nếu thiền quán được trình bày trong dạng tóm lược, nó có thể được giảng dạy cả trong dạng tóm lược lẫn chi tiết.

Vitthārato āgataṭṭhāne saṅkhepato kathetuṃ na vaṭṭati.
Tuy nhiên, nếu nó được trình bày chi tiết, thì không nên tóm lược lại.

Imasmiṃ pana titthāyatanasutte idaṃ saṅkhepato aṭṭhārasamanopavicāravasena kammaṭṭhānaṃ āgataṃ.
Trong kinh Titthāyatana, phương pháp thiền quán này được trình bày dưới dạng tóm lược với 18 hoạt động của tâm.

Taṃ saṅkhepatopi vitthāratopi kathetuṃ vaṭṭati.
Nó có thể được giảng dạy cả dưới dạng tóm lược và chi tiết.

Tattha saṅkhepato tāva – cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo, rūpaṃ saddo gandho rasoti imāni nava upādārūpāni, tesu diṭṭhesu sesaṃ upādārūpaṃ diṭṭhameva hoti.
Trong dạng tóm lược, các giác quan gồm mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, và đối tượng của chúng gồm sắc, âm thanh, mùi, vị, là 9 yếu tố vật chất phụ thuộc. Khi nhận biết một yếu tố, các yếu tố còn lại cũng được nhận biết.

Phoṭṭhabbaṃ tīṇi mahābhūtāni, tehi diṭṭhehi catutthaṃ diṭṭhameva hoti.
Xúc chạm liên quan đến ba đại chủ yếu, khi ba đại được nhận biết, đại thứ tư cũng được nhận biết.

Mano viññāṇakkhandho, tena sahajātā vedanādayo tayo arūpakkhandhāti.
Tâm thuộc về uẩn thức, và cùng với nó là thọ, tưởng và hành, tạo thành ba uẩn phi vật chất còn lại.

Heṭṭhā vuttanayeneva saṅkhepato ca vitthārato ca arahattasampāpakaṃ kammaṭṭhānaṃ veditabbaṃ.
Như đã giải thích trước đây, phương pháp thiền này cần được hiểu theo cả hai cách tóm lược và chi tiết để dẫn đến A-la-hán quả.

Ariyasaccānīti ariyabhāvakarāni, ariyapaṭividdhāni vā saccāni.
Ariyasacca (Thánh đế) là những chân lý tạo ra phẩm chất thánh thiện hoặc được các bậc thánh giác ngộ.

Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ padaṃ visuddhimagge (visuddhi. 2.529) pakāsitaṃ.
Đây là phần tóm lược, còn chi tiết về thuật ngữ này được giải thích trong Visuddhimagga (Thanh Tịnh Đạo) 2.529.

Channaṃ, bhikkhave, dhātūnanti idaṃ kimatthaṃ āraddhaṃ? Sukhāvabodhanatthaṃ.
“Này các Tỳ-khưu, sáu yếu tố được khởi lên vì mục đích gì?” – Đó là để tạo sự giác ngộ dễ dàng.

Yassa hi tathāgato dvādasapadaṃ paccayāvaṭṭaṃ kathetukāmo hoti, tassa gabbhāvakkanti vaṭṭaṃ dasseti.
Khi Đức Như Lai muốn giảng về vòng luân hồi qua mười hai duyên khởi, Ngài chỉ ra sự tái sinh trong bào thai.

Gabbhāvakkanti vaṭṭasmiṃ hi dassite kathetumpi sukhaṃ hoti paraṃ avabodhe utumpīti sukhāvabodhanatthaṃ idamāraddhanti veditabbaṃ.
Khi sự tái sinh trong bào thai được chỉ ra, việc giảng giải trở nên dễ dàng và người nghe dễ dàng đạt được sự giác ngộ.

Tattha channaṃ dhātūnanti heṭṭhā vuttānaṃyeva pathavīdhātuādīnaṃ.
Ở đây, sáu yếu tố được đề cập là địa đại và các yếu tố đã được trình bày trước đó.

Upādāyāti paṭicca.
Upādāya nghĩa là dựa vào, phụ thuộc vào.

Etena paccayamattaṃ dasseti.
Điều này chỉ ra sự phụ thuộc nhân duyên.

Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘chadhātupaccayā gabbhassāvakkanti hotī’’ti.
Ý nghĩa là: “Do duyên từ sáu yếu tố, sự tái sinh trong bào thai xảy ra.”

Kassa channaṃ dhātūnaṃ paccayena, kiṃ mātu, udāhu pitūti?
Sự tái sinh này là do sáu yếu tố từ người mẹ, người cha hay từ ai khác?

Na mātu na pitu, paṭisandhiggaṇhanakasattasseva pana channaṃ dhātūnaṃ paccayena gabbhassāvakkanti nāma hoti.
Không phải từ mẹ hay cha, mà sự tái sinh xảy ra do sáu yếu tố liên quan đến chúng sinh thọ nghiệp.

Gabbho ca nāmesa nirayagabbho tiracchānayonigabbho pettivisayagabbho manussagabbho devagabbhoti nānappakāro hoti.
Sự tái sinh có nhiều loại: trong địa ngục, súc sinh, ngạ quỷ, con người và cõi trời.

Imasmiṃ pana ṭhāne manussagabbho adhippeto.
Trong trường hợp này, sự tái sinh trong loài người được đề cập.

Avakkanti hotīti okkanti nibbatti pātubhāvo hoti, kathaṃ hotīti? Tiṇṇaṃ sannipātena.
Sự tái sinh xảy ra qua quá trình tụ hội của ba yếu tố.

Vuttañhetaṃ –
Điều này đã được dạy:

‘‘Tiṇṇaṃ kho pana, bhikkhave, sannipātā gabbhassāvakkanti hoti. Katamesaṃ tiṇṇaṃ?
“Này các Tỳ-khưu, sự tái sinh trong bào thai xảy ra khi ba yếu tố tụ hội. Ba yếu tố đó là gì?”

Idha mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca na utunī hoti, gandhabbo ca na paccupaṭṭhito hoti. Neva tāva gabbhassāvakkanti hoti.
Khi cha mẹ gặp nhau, nhưng người mẹ chưa đến kỳ kinh nguyệt và chưa có thức đầu thai, sự thụ thai không xảy ra.

Idha mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca utunī hoti, gandhabbo ca na paccupaṭṭhito hoti, neva tāva gabbhassāvakkanti hoti.
Khi cha mẹ gặp nhau và người mẹ đã đến kỳ, nhưng chưa có thức đầu thai, sự thụ thai cũng không xảy ra.

Yato ca kho, bhikkhave, mātāpitaro ca sannipatitā honti, mātā ca utunī hoti, gandhabbo ca paccupaṭṭhito hoti.
Khi cha mẹ gặp nhau, người mẹ đã đến kỳ và thức đầu thai xuất hiện…

Evaṃ tiṇṇaṃ sannipātā gabbhassāvakkanti hotī’’ti (ma. ni. 1.408).
…thì sự tái sinh trong bào thai mới xảy ra.”

Okkantiyāsati nāmarūpanti ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti vuttaṭṭhāne vatthudasakaṃ kāyadasakaṃ bhāvadasakaṃ tayo arūpino khandhāti tettiṃsa dhammā gahitā.
Khi có sự thụ thai, danh và sắc xuất hiện; trong trường hợp này, “danh và sắc do thức làm duyên mà có” được hiểu bao gồm mười yếu tố của căn, mười yếu tố của thân, mười yếu tố của sinh, và ba uẩn phi vật chất, tổng cộng 33 pháp.

Imasmiṃ pana ‘‘okkantiyā sati nāmarūpa’’nti vuttaṭṭhāne viññāṇakkhandhampi pakkhipitvā gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhikkhaṇe catuttiṃsa dhammā gahitāti veditabbā.
Tuy nhiên, trong trường hợp này, thêm vào uẩn thức, tổng cộng 34 pháp được tính vào thời điểm tái sinh trong bào thai.

Nāmarūpapaccayā saḷāyatanantiādīhi yatheva okkantiyā sati nāmarūpapātubhāvo dassito, evaṃ nāmarūpe sati saḷāyatanapātubhāvo, saḷāyatane sati phassapātubhāvo, phasse sati vedanāpātubhāvo dassito.
Như đã chỉ ra rằng với sự thụ thai, danh và sắc xuất hiện; tương tự, khi có danh và sắc, sáu căn xuất hiện; khi có sáu căn, xúc xuất hiện; và khi có xúc, thọ xuất hiện.

Vediyamānassāti ettha vedanaṃ anubhavantopi vediyamānoti vuccati jānantopi.
Vediyamāna có nghĩa là người đang trải nghiệm cảm thọ hoặc người đang biết về nó.

‘‘Vediyāmahaṃ, bhante, vediyatīti maṃ saṅgho dhāretū’’ti (cūḷava. aṭṭha. 102) ettha hi anubhavanto vediyamāno nāma.
Câu “Bạch thầy, tôi đang trải nghiệm cảm thọ, xin Tăng đoàn ghi nhận điều này” cho thấy người đang trải nghiệm cảm thọ được gọi là vediyamāna.

‘‘Sukhaṃ vedanaṃ vediyamāno sukhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānātī’’ti (ma. ni. 1.113; dī. ni. 2.380; vibha. 363) ettha jānanto.
Câu “Khi trải nghiệm cảm thọ lạc, ta biết rằng đang trải nghiệm cảm thọ lạc” cho thấy người này đang biết về cảm thọ của mình.

Idhāpi jānantova adhippeto.
Ở đây cũng vậy, ý nghĩa là người biết rõ về cảm thọ của mình.

Idaṃ dukkhanti paññapemīti evaṃ jānantassa sattassa ‘‘idaṃ dukkhaṃ ettakaṃ dukkhaṃ, natthi ito uddhaṃ dukkha’’nti paññapemi bodhemi jānāpemi.
Ta tuyên bố: “Đây là khổ” – với sự hiểu biết này, ta chỉ ra rằng “Đây là khổ, đây là toàn bộ khổ, không có khổ nào vượt ra ngoài điều này.”

Ayaṃ dukkhasamudayotiādīsupi eseva nayo.
Cách hiểu tương tự cũng áp dụng cho các chân lý khác, chẳng hạn như “Đây là nguyên nhân của khổ.”

Tattha dukkhādīsu ayaṃ sanniṭṭhānakathā – ṭhapetvā hi taṇhaṃ tebhūmakā pañcakkhandhā dukkhaṃ nāma.
Về các khái niệm khổ, nguyên nhân, sự diệt và con đường, sự xác định như sau: Năm uẩn thuộc ba cõi, ngoại trừ tham ái, được gọi là khổ.

Tasseva pabhāvikā pubbataṇhā dukkhasamudayo nāma.
Nguyên nhân sinh ra khổ là tham ái từ trước, được gọi là Tập đế (nguyên nhân của khổ).

Tesaṃ dvinnampi saccānaṃ anuppattinirodho dukkhanirodho nāma.
Sự đoạn diệt hoàn toàn của hai chân lý này là Diệt đế, tức sự chấm dứt của khổ.

Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo dukkhanirodhagāminī paṭipadā nāma.
Bát Chánh Đạo là con đường đưa đến sự chấm dứt của khổ, được gọi là Đạo đế.

Iti bhagavā okkantiyā sati nāmarūpanti kathentopi vediyamānassa jānamānasseva kathesi.
Như vậy, khi Đức Phật giảng về “Do có sự thụ thai mà danh và sắc xuất hiện”, Ngài đã giảng cho người đang biết và hiểu rõ.

Nāmarūpapaccayā saḷāyatananti kathentopi, saḷāyatanapaccayā phassoti kathentopi, phassapaccayā vedanāti kathentopi.
Ngài cũng giảng rằng: “Do danh và sắc làm duyên mà sáu căn xuất hiện”, “Do sáu căn làm duyên mà xúc xuất hiện”, “Do xúc làm duyên mà thọ xuất hiện”.

Vediyamānassa kho panāhaṃ, bhikkhave, idaṃ dukkhanti paññapemīti kathentopi.
Ngài nói: “Này các Tỳ-khưu, ta tuyên bố rằng đây là khổ” cho những ai đang biết và hiểu rõ.

Ayaṃ dukkhasamudayoti, ayaṃ dukkhanirodhoti, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti paññapemīti kathentopi vediyamānassa jānamānasseva kathesi.
Ngài cũng giảng rằng: “Đây là nguyên nhân của khổ”, “Đây là sự diệt khổ”, “Đây là con đường dẫn đến sự diệt khổ” cho những ai đang biết và hiểu rõ.

Idāni tāni paṭipāṭiyā ṭhapitāni saccāni vitthārento katamañca, bhikkhavetiādimāha.
Bây giờ, để giảng chi tiết về các chân lý theo thứ tự, Ngài bắt đầu bằng: “Này các Tỳ-khưu…”

Taṃ sabbaṃ sabbākārena visuddhimagge (visuddhi. 2.537) vitthāritameva.
Tất cả điều này đã được giải thích chi tiết trong Visuddhimagga (Thanh Tịnh Đạo) 2.537.

Tattha vuttanayeneva veditabbaṃ.
Cần hiểu theo cách đã được giảng trong Visuddhimagga.

Ayaṃ pana viseso – tattha ‘‘dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ yāyaṃ taṇhā ponobbhavikā’’ti (ma. ni. 1.133; dī. ni. 2.400; vibha. 203) imāya tantiyā āgataṃ, idha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti paccayākāravasena.
Điểm khác biệt là, trong Majjhima Nikāya và Dīgha Nikāya, Tập đế được định nghĩa là “Tham ái dẫn đến tái sinh”, trong khi ở đây, nó được giải thích qua mối liên hệ nhân duyên: “Do vô minh mà có hành”.

Tattha ca dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ ‘‘yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho’’ti (ma. ni. 1.134; dī. ni. 2.401; vibha. 204) imāya tantiyā āgataṃ, idha ‘‘avijjāyatveva asesavirāganirodhā’’ti paccayākāranirodhavasena.
Tương tự, trong các kinh điển khác, Diệt đế được định nghĩa là “Sự đoạn diệt hoàn toàn của tham ái”, trong khi ở đây, nó được giải thích là “Sự đoạn diệt hoàn toàn của vô minh”.

Tattha asesavirāganirodhāti asesavirāgena ca asesanirodhena ca.
Ở đây, asesavirāganirodha nghĩa là sự đoạn diệt hoàn toàn không còn dư sót và sự chấm dứt hoàn toàn.

Ubhayampetaṃ aññamaññavevacanameva.
Hai từ này có ý nghĩa tương đương và thay thế cho nhau.

Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppattinirodho hoti.
Saṅkhāranirodha là sự đoạn diệt của các hành, ngăn chặn sự tái sinh của chúng.

Sesapadesupi eseva nayo.
Các trường hợp khác cũng được hiểu theo cách tương tự.

Imehi pana padehi yaṃ āgamma avijjādayo nirujjhanti, atthato taṃ nibbānaṃ dīpitaṃ hoti.
Thông qua những từ ngữ này, điều khiến vô minh và các duyên khác đoạn diệt chính là Niết-bàn.

Nibbānañhi avijjānirodhotipi saṅkhāranirodhotipi evaṃ tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ nirodhanāmena kathīyati.
Niết-bàn được gọi là sự đoạn diệt của vô minh và của các hành; nó được mô tả qua sự chấm dứt của từng pháp một.

Kevalassāti sakalassa.
Kevalassa có nghĩa là toàn bộ, trọn vẹn.

Dukkhakkhandhassāti vaṭṭadukkharāsissa.
Dukkhakkhandha là khối đau khổ, tức là toàn bộ sự khổ trong vòng luân hồi.

Nirodho hotīti appavatti hoti.
Sự diệt ở đây có nghĩa là sự chấm dứt hoàn toàn, không còn phát sinh nữa.

Tattha yasmā avijjādīnaṃ nirodho nāma khīṇākāropi vuccati arahattampi nibbānampi.
Sự đoạn diệt của vô minh và các duyên khác cũng được gọi là khīṇākāra (sự chấm dứt hoàn toàn), tương đương với A-la-hán quả và Niết-bàn.

Tasmā idha khīṇākāradassanavasena dvādasasu ṭhānesu arahattaṃ, dvādasasuyeva nibbānaṃ kathitanti veditabbaṃ.
Vì vậy, thông qua khái niệm khīṇākāra, A-la-hán quả và Niết-bàn được trình bày ở 12 trường hợp khác nhau.

Idaṃ vuccatīti ettha nibbānameva sandhāya idanti vuttaṃ.
Cụm từ “đây là” ám chỉ Niết-bàn.

Aṭṭhaṅgikoti na aṭṭhahi aṅgehi vinimutto añño maggo nāma atthi.
Aṭṭhaṅgika có nghĩa là không có con đường nào khác ngoài Bát Chánh Đạo, bao gồm tám chi phần.

Yathā pana pañcaṅgikaṃ tūriyanti vutte pañcaṅgamattameva tūriyanti vuttaṃ hoti, evamidhāpi aṭṭhaṅgikamattameva maggo hotīti veditabbo.
Cũng như khi nói về một nhạc cụ có năm chi phần, điều đó chỉ đơn giản có nghĩa là nhạc cụ có năm phần. Tương tự, Bát Chánh Đạo chỉ có tám chi phần, không thiếu, không thừa.

Aniggahitoti na niggahito.
Aniggahito có nghĩa là không thể bị bác bỏ hay phủ nhận.

Niggaṇhanto hi hāpetvā vā dasseti vaḍḍhetvā vā taṃ parivattetvā vā.
Khi bác bỏ, người ta có thể làm giảm, thêm vào hoặc thay đổi điều gì đó.

Tattha yasmā cattāri ariyasaccāni ‘‘na imāni cattāri, dve vā tīṇi vā’’ti evaṃ hāpetvāpi ‘‘pañca vā cha vā’’ti evaṃ vaḍḍhetvāpi ‘‘na imāni cattāri ariyasaccāni, aññāneva cattāri ariyasaccānī’’ti dassetuṃ na sakkā.
Vì không thể giảm bớt hay thêm vào các Thánh Đế để thành ít hơn hoặc nhiều hơn bốn, cũng không thể thay thế chúng bằng các chân lý khác.

Tasmā ayaṃ dhammo aniggahito nāma.
Do đó, giáo pháp này được gọi là không thể bị bác bỏ.

Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
Phần còn lại đã được giải thích rõ ràng ở các nơi khác.

2. Bhayasuttavaṇṇanā

63. Dutiye amātāputtikānīti mātā ca putto ca mātāputtaṃ, parittātuṃ samatthabhāvena natthi ettha mātāputtanti amātāputtikāni.
Trong bối cảnh này, amātāputtikāni ám chỉ hoàn cảnh mà người mẹ và người con không thể bảo vệ lẫn nhau, không còn mối quan hệ mẹ con hiệu quả.

Yanti yasmiṃ samaye.
Câu này nghĩa là “vào thời điểm nào đó”.

Tattha mātāpi puttaṃ nappaṭilabhatīti tasmiṃ aggibhaye uppanne mātāpi puttaṃ passituṃ na labhati, puttopi mātaraṃ passituṃ na labhatīti attho.
Khi ngọn lửa đe dọa, người mẹ không thể tìm thấy con mình, và người con cũng không thể gặp được mẹ.

Bhayaṃ hotīti cittutrāsabhayaṃ hoti.
Sự sợ hãi này chính là sự hoảng loạn trong tâm.

Aṭavisaṅkopoti aṭaviyā saṅkopo.
Aṭavisaṅkopa ám chỉ sự xâm lược từ rừng sâu.

Aṭavīti cettha aṭavivāsino corā veditabbā.
Ở đây, aṭavi ám chỉ những tên cướp sống trong rừng.

Yadā hi te aṭavito janapadaṃ otaritvā gāmanigamarājadhāniyo paharitvā vilumpanti, tadā aṭavisaṅkopo nāma hoti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
Khi những tên cướp từ rừng tràn xuống các làng mạc, thành phố và cướp bóc, đó gọi là aṭavisaṅkopa.

Cakkasamārūḷhāti ettha iriyāpathacakkampi vaṭṭati yānacakkampi.
Cakkasamārūḷha ám chỉ việc di chuyển bằng xe hoặc các phương tiện có bánh.

Bhayasmiṃ hi sampatte yesaṃ yānakāni atthi, te attano parikkhārabhaṇḍaṃ tesu āropetvā palāyanti.
Khi có sự sợ hãi, những ai có xe sẽ chất đồ đạc của mình lên xe và bỏ chạy.

Yesaṃ natthi, te kājena vā ādāya sīsena vā ukkhipitvā palāyantiyeva.
Những ai không có xe thì vác đồ lên vai hoặc đầu và bỏ chạy.

Te cakkasamārūḷhā nāma honti.
Những người này được gọi là cakkasamārūḷha vì họ đang chạy trốn bằng phương tiện có bánh.

Pariyāyantīti ito cito ca gacchanti.
Họ chạy tán loạn khắp nơi.

Kadācīti kismiñcideva kāle.
Kadāci có nghĩa là vào một thời điểm nào đó.

Karahacīti tasseva vevacanaṃ.
Karahaci là một cách nói khác của kadāci.

Mātāpi puttaṃ paṭilabhatīti āgacchantaṃ vā gacchantaṃ vā ekasmiṃ ṭhāne nilīnaṃ vā passituṃ labhati.
Người mẹ có thể gặp lại con mình khi nó đang đi tới, rời đi, hoặc ẩn mình ở một nơi nào đó.

Udakavāhakoti nadīpūro.
Udakavāhaka là dòng sông đầy nước.

Mātāpi puttaṃ paṭilabhatīti kulle vā uḷumpe vā mattikābhājane vā dārukkhaṇḍe vā laggaṃ vuyhamānaṃ passituṃ paṭilabhati, sotthinā vā puna uttaritvā gāme vā araññe vā ṭhitaṃ passituṃ labhatīti.
Người mẹ có thể gặp lại con mình khi thấy nó bám vào một cành cây, một chiếc bình đất, hoặc một mảnh gỗ đang trôi trên nước; hoặc có thể thấy nó đã an toàn, đứng trên đất ở một làng hoặc trong rừng.

Evaṃ pariyāyato amātāputtikāni bhayāni dassetvā idāni nippariyāyena dassento tīṇimānītiādimāha.
Sau khi trình bày các nỗi sợ theo cách gián tiếp, Đức Phật tiếp tục chỉ rõ những nỗi sợ này một cách trực tiếp.

Tattha jarābhayanti jaraṃ paṭicca uppajjanakabhayaṃ.
Jarābhaya là nỗi sợ phát sinh từ sự già nua.

Itaresupi eseva nayo.
Những nỗi sợ khác cũng được hiểu theo cách tương tự.

Vuttampi cetaṃ – ‘‘jaraṃ paṭicca uppajjati bhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso utrāso. Byādhiṃ paṭicca, maraṇaṃ paṭicca uppajjati bhayaṃ bhayānakaṃ chambhitattaṃ lomahaṃso cetaso utrāso’’ti (vibha. 921).
Đoạn kinh này nói rằng: “Do sự già, bệnh, và chết mà phát sinh nỗi sợ khủng khiếp, rùng mình, sởn gai ốc, và hoảng loạn trong tâm.”

Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
Những phần còn lại đã được giải thích rõ ràng ở các nơi khác.

3. Venāgapurasuttavaṇṇanā

64. Tatiye kosalesūti evaṃnāmake janapade.
Trong bài kinh thứ ba, “Kosalesu” ám chỉ vùng đất tên là Kosala.

Cārikaṃ caramānoti addhānagamanaṃ gacchanto.
“Cārikaṃ caramāna” nghĩa là đi du hành trên con đường dài.

Cārikā ca nāmesā bhagavato duvidhā hoti turitacārikā ca aturitacārikā cāti.
Việc du hành của Đức Phật được chia thành hai loại: du hành nhanh (turitacārikā) và du hành chậm (aturitacārikā).

Tattha dūrepi bodhaneyyapuggalaṃ disvā tassa bodhanatthāya sahasā gamanaṃ turitacārikā nāma.
Du hành nhanh xảy ra khi Đức Phật nhìn thấy một người cần được giác ngộ ở xa và vội vã đến để hướng dẫn.

Sā mahākassapapaccuggamanādīsu daṭṭhabbā.
Điều này được thấy rõ trong việc Đức Phật đến gặp Đại Ca Diếp và các tình huống tương tự.

Yaṃ pana gāmanigamapaṭipāṭiyā devasikaṃ yojanaaddhayojanavasena piṇḍapātacariyādīhi lokaṃ anuggaṇhantassa gamanaṃ, ayaṃ aturitacārikā nāma.
Du hành chậm là khi Đức Phật đi từng làng mạc, mỗi ngày đi một hoặc nửa do-tuần để khất thực và giúp đỡ thế gian.

Imaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ – ‘‘cārikaṃ caramāno’’ti.
Câu “đang đi du hành” ở đây ám chỉ loại du hành chậm này.

Vitthārena pana cārikākathā sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya ambaṭṭhasuttavaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 1.254) vuttā.
Chi tiết về việc du hành được trình bày trong Sumaṅgalavilāsinī, phần chú giải về Kinh Trường Bộ, trong Ambaṭṭhasutta.

Brāhmaṇagāmoti brāhmaṇānaṃ samosaraṇagāmopi brāhmaṇagāmoti vuccati, brāhmaṇānaṃ bhogagāmopi.
Brāhmaṇagāma có thể ám chỉ nơi tụ hội của các Bà-la-môn hoặc ngôi làng giàu có của họ.

Idha samosaraṇagāmo brāhmaṇavasanagāmoti adhippeto.
Ở đây, ngôi làng nơi các Bà-la-môn cư ngụ được nhắc đến.

Tadavasarīti tattha avasari, sampattoti attho.
Tatthāvasari nghĩa là Đức Phật đã đến và cư ngụ ở đó.

Vihāro panettha aniyāmito.
Không có nơi cư ngụ cố định nào được chỉ định ở đây.

Tasmā tassa avidūre buddhānaṃ anucchaviko eko vanasaṇḍo atthi, satthā taṃ vanasaṇḍaṃ gatoti veditabbo.
Vì vậy, gần đó có một khu rừng thích hợp cho chư Phật, và Đức Phật đã đến khu rừng đó để cư ngụ.

Assosunti suṇiṃsu upalabhiṃsu, sotadvārasampattavacananigghosānusārena jāniṃsu.
Assosuṃ có nghĩa là họ đã nghe, đã nhận biết qua âm thanh đi vào qua tai.

Khoti avadhāraṇatthe, padapūraṇamatte vā nipāto.
Kho được dùng để nhấn mạnh hoặc để bổ sung vào câu văn.

Tattha avadhāraṇatthena ‘‘assosuṃ eva, na tesaṃ koci savanantarāyo ahosī’’ti ayamattho veditabbo.
Nhấn mạnh ở đây có nghĩa là: “Họ đã nghe mà không gặp bất kỳ trở ngại nào.”

Padapūraṇena byañjanasiliṭṭhatāmattameva.
Ở đây, từ kho chỉ làm cho câu văn trở nên trôi chảy hơn.

Idāni yamatthaṃ assosuṃ, taṃ pakāsetuṃ samaṇo khalu, bho, gotamotiādi vuttaṃ.
Bây giờ, để làm rõ điều mà họ đã nghe, câu nói “Samaṇo khalu, bho, Gotamo” được đề cập.

Tattha samitapāpattā samaṇoti veditabbo.
Samaṇo nghĩa là người đã dứt bỏ tội lỗi.

Khalūti anussavatthe nipāto.
Khalu là từ dùng để nhấn mạnh, xác nhận.

Bhoti tesaṃ aññamaññaṃ ālapanamattaṃ.
Bho được dùng như một cách xưng hô thân mật giữa hai người.

Gotamoti bhagavato gottavasena paridīpanaṃ, tasmā ‘‘samaṇo khalu, bho, gotamo’’ti ettha samaṇo kira, bho, gotamagottoti evamattho daṭṭhabbo.
Gotamo là cách gọi Đức Phật dựa theo dòng họ của Ngài, và câu này có thể được hiểu là: “Người tu hành tên Gotama.”

Sakyaputtoti idaṃ pana bhagavato uccākulaparidīpanaṃ.
Saṅkaputto cho thấy rằng Đức Phật thuộc dòng dõi cao quý của bộ tộc Sakya.

Sakyakulā pabbajitoti saddhāpabbajitabhāvaparidīpanaṃ.
Cụm từ này biểu thị rằng Ngài đã từ bỏ gia tộc Sakya để xuất gia với lòng tin chân thành.

Kenaci pārijuññena anabhibhūto aparikkhīṇaṃyeva taṃ kulaṃ pahāya saddhāya pabbajitoti vuttaṃ hoti.
Nghĩa là Ngài không bị khuất phục bởi sự thiếu thốn và đã từ bỏ gia tộc Sakya một cách trọn vẹn để xuất gia với đức tin.

Taṃ kho panāti itthambhūtākhyānatthe upayogavacanaṃ, tassa kho pana bhoto gotamassāti attho.
Cụm từ taṃ kho pana được dùng để chỉ định rằng điều đó thuộc về Ngài Gotama.

Kalyāṇoti kalyāṇaguṇasamannāgato, seṭṭhoti vuttaṃ hoti.
Kalyāṇo nghĩa là người có phẩm hạnh tốt đẹp, hay người cao thượng.

Kittisaddoti kittiyeva, thutighoso vā.
Kittisaddo nghĩa là tiếng khen ngợi hoặc danh tiếng.

Abbhuggatoti sadevakaṃ lokaṃ ajjhottharitvā uggato.
Abbhuggato nghĩa là danh tiếng đã lan tỏa khắp thế gian, bao gồm cả chư thiên và loài người.

Kinti? Itipi so bhagavā…pe… buddho bhagavāti.
Vậy danh tiếng này nói gì? “Ngài là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác… cho đến Phật, Thế Tôn.”

Tatrāyaṃ padasambandho – so bhagavā itipi arahaṃ, itipi sammāsambuddho…pe… itipi bhagavāti.
Cấu trúc của câu này là: “Ngài là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác… và là Phật, Thế Tôn.”

Iminā ca iminā ca kāraṇenāti vuttaṃ hoti.
Điều này được nói lên vì những lý do đó.

Tattha ‘‘ārakattā, arīnaṃ arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi kāraṇehi so bhagavā arahanti veditabbo’’tiādinā nayena mātikaṃ nikkhipitvā sabbāneva etāni padāni visuddhimagge (visuddhi. 1.125-127) buddhānussatiniddese vitthāritānīti tato nesaṃ vitthāro gahetabbo.
Ở đây, dựa theo những lý do như xa lìa ô nhiễm (āraka), chiến thắng kẻ thù và các chướng ngại (arīnaṃ và arānañca), đạt được quả vị A-la-hán thông qua sự diệt tận các duyên, và không còn làm điều ác, Đức Phật được gọi là Arahant. Tất cả những từ này đã được giải thích chi tiết trong phần Buddhānussatiniddesa của Visuddhimagga (Thanh Tịnh Đạo) 1.125-127.

Soimaṃ lokanti so bhavaṃ gotamo imaṃ lokaṃ, idāni vattabbaṃ nidasseti.
Cụm từ “So imaṃ lokaṃ” nghĩa là Ngài Gotama đã thuyết giảng về thế gian này.

Sadevakanti saha devehi sadevakaṃ.
Sadevaka nghĩa là cùng với chư thiên.

Evaṃ saha mārena samārakaṃ.
Tương tự, samāraka nghĩa là cùng với Ma vương.

Saha brahmunā sabrahmakaṃ.
Sabrahmaka nghĩa là cùng với Phạm thiên.

Saha samaṇabrāhmaṇehi sassamaṇabrāhmaṇiṃ.
Sassamaṇabrāhmaṇi nghĩa là cùng với các Sa-môn và Bà-la-môn.

Pajātattā pajā, taṃ pajaṃ.
Pajā nghĩa là các loài chúng sinh do sanh ra mà có.

Saha devamanussehi sadevamanussaṃ.
Sadevamanussa nghĩa là cùng với chư thiên và loài người.

Tattha sadevakavacanena pañcakāmāvacaradevaggahaṇaṃ veditabbaṃ, samārakavacanena chaṭṭhakāmāvacaradevaggahaṇaṃ, sabrahmakavacanena brahmakāyikādibrahmaggahaṇaṃ, sassamaṇabrāhmaṇivacanena sāsanassa paccatthikapaccāmittasamaṇabrāhmaṇaggahaṇaṃ, samitapāpabāhitapāpasamaṇabrāhmaṇaggahaṇañca.
– Sadevakavacana ám chỉ các vị trời ở năm cõi Dục giới.
– Samārakavacana ám chỉ các vị trời ở cõi thứ sáu của Dục giới, nơi Ma vương cư ngụ.
– Sabrahmakavacana ám chỉ các Phạm thiên như Phạm thiên thân.
– Sassamaṇabrāhmaṇivacana ám chỉ những người Sa-môn và Bà-la-môn đối lập với giáo pháp và những người tu hành chính đạo.

Pajāvacanena sattalokaggahaṇaṃ, sadevamanussavacanena sammutidevaavasesamanussaggahaṇaṃ.
– Pajāvacana ám chỉ tất cả chúng sinh trong thế gian.
– Sadevamanussavacana ám chỉ chư thiên và những người còn lại trong xã hội loài người.

Evamettha tīhi padehi okāsalokena saddhiṃ sattaloko, dvīhi pajāvasena sattalokova gahitoti veditabbo.
Như vậy, với ba cụm từ, thế gian bao gồm cả không gian và chúng sinh được nêu ra. Với hai cụm từ liên quan đến chúng sinh, chỉ riêng thế gian của chúng sinh được nhấn mạnh.

Aparo nayo – sadevakaggahaṇena arūpāvacaraloko gahito, samārakaggahaṇena chakāmāvacaradevaloko, sabrahmakaggahaṇena rūpībrahmaloko, sassamaṇabrāhmaṇādiggahaṇena catuparisavasena, sammutidevehi vā saha manussaloko, avasesasabbasattaloko vā.
Một cách giải thích khác: Sadevakagahaṇa ám chỉ thế giới Vô sắc giới; Samārakagahaṇa chỉ thế giới Dục giới bao gồm các cõi trời của Ma vương; Sabrahmakagahaṇa ám chỉ thế giới Phạm thiên thuộc Sắc giới. Các cụm từ như Sassamaṇabrāhmaṇi biểu thị bốn hội chúng, hoặc thế giới loài người cùng với các thiên thần giả lập, và avasesasabbasattaloko ám chỉ toàn bộ thế giới của chúng sinh còn lại.

Porāṇā panāhu – sadevakanti devatāhi saddhiṃ avasesalokaṃ.
Các bậc cổ đức giải thích rằng Sadevaka là thế giới bao gồm chư thiên và các chúng sinh khác.

Samārakanti mārena saddhiṃ avasesalokaṃ.
Samāraka là thế giới bao gồm Ma vương và các chúng sinh khác.

Sabrahmakanti brahmehi saddhiṃ avasesalokaṃ.
Sabrahmaka là thế giới bao gồm Phạm thiên và các chúng sinh khác.

Evaṃ sabbepi tibhavūpage satte tīhākārehi tīsu padesu pakkhipitvā puna dvīhi padehi pariyādātuṃ sassamaṇabrāhmaṇiṃ pajaṃ sadevamanussanti vuttaṃ.
Như vậy, toàn bộ chúng sinh thuộc ba cõi được phân loại thành ba cách. Sau đó, với hai cụm từ Sassamaṇabrāhmaṇi và Sadevamanussa, thế giới loài người và các chúng sinh khác được bao trùm.

Evaṃ pañcahi padehi tena tenākārena tedhātukameva pariyādinnanti.
Như vậy, với năm cụm từ, toàn bộ ba giới (Dục giới, Sắc giới, và Vô sắc giới) được bao trọn qua từng cách diễn đạt.

Sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedetīti sayanti sāmaṃ, aparaneyyo hutvā.
Cụm từ “sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedeti” nghĩa là tự mình chứng ngộ, không cần dựa vào ai khác.

Abhiññāti abhiññāya, adhikena ñāṇena ñatvāti attho.
Abhiññā có nghĩa là sự hiểu biết cao hơn, nhờ vào trí tuệ vượt trội.

Sacchikatvāti paccakkhaṃ katvā, etena anumānādipaṭikkhepo kato.
Sacchikatvā có nghĩa là tự mình chứng nghiệm, loại bỏ mọi suy đoán hoặc suy luận.

Pavedetīti bodheti ñāpeti pakāseti.
Pavedeti có nghĩa là khai thị, làm cho người khác hiểu rõ và tỏ bày chân lý.

So dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… pariyosānakalyāṇanti so bhagavā sattesu kāruññataṃ paṭicca hitvāpi anuttaraṃ vivekasukhaṃ dhammaṃ deseti.
Ngài giảng dạy giáo pháp từ lúc khởi đầu tốt lành cho đến khi kết thúc tốt đẹp, vì lòng từ bi với chúng sinh, mặc dù Ngài đã từ bỏ mọi hạnh phúc thế tục và đạt được niềm an lạc tuyệt đối.

Tañca kho appaṃ vā bahuṃ vā desento ādikalyāṇādippakārameva deseti, ādimhipi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā deseti, majjhepi, pariyosānepi kalyāṇaṃ bhaddakaṃ anavajjameva katvā desetīti vuttaṃ hoti.
Dù giảng dạy ít hay nhiều, Ngài luôn giảng dạy với sự tốt lành từ đầu đến cuối. Ngay từ đầu, ở giữa và ở cuối, giáo pháp đều được trình bày một cách tốt đẹp, đúng đắn và không có lỗi lầm.

Tattha atthi desanāya ādimajjhapariyosānaṃ, atthi sāsanassa.
Ở đây, có sự khởi đầu, phần giữa và phần kết thúc trong cả bài giảng lẫn giáo pháp.

Desanāya tāva catuppadikāyapi gāthāya paṭhamapādo ādi nāma, tato dve majjhaṃ nāma, ante eko pariyosānaṃ nāma.
Trong một bài kệ bốn dòng, dòng đầu được gọi là khởi đầu (ādi), hai dòng giữa là phần giữa (majjhaṃ), và dòng cuối là phần kết thúc (pariyosānaṃ).

Ekānusandhikassa suttassa nidānaṃ ādi, idamavocāti pariyosānaṃ, ubhinnaṃ antarā majjhaṃ.
Trong một bài kinh có một chủ đề duy nhất, phần mở đầu là nidāna (dẫn nhập), phần cuối là idamavocā (kết luận), và phần giữa là majjhaṃ.

Anekānusandhikassa suttassa paṭhamānusandhi ādi, ante anusandhi pariyosānaṃ, majjhe eko vā dve vā bahū vā majjhameva.
Trong một bài kinh có nhiều chủ đề, chủ đề đầu tiên là khởi đầu (ādi), chủ đề cuối là kết thúc (pariyosānaṃ), và các chủ đề giữa được gọi là majjhaṃ.

Sāsanassa sīlasamādhivipassanā ādi nāma.
Trong giáo pháp, giới, định, và tuệ được xem là khởi đầu (ādi).

Vuttampi cetaṃ – ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ, sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.369).
Điều này đã được nói: “Điều gì là khởi đầu của các pháp thiện? Đó là giới thanh tịnh và chánh kiến ngay thẳng.”

‘‘Atthi, bhikkhave, majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā’’ti evaṃ vutto pana ariyamaggo majjhaṃ nāma.
Bát Chánh Đạo được Đức Phật khám phá ra được gọi là con đường trung đạo (majjhaṃ).

Phalañceva nibbānañca pariyosānaṃ nāma.
Quả và Niết-bàn được gọi là phần kết thúc (pariyosānaṃ).

‘‘Tasmātiha tvaṃ, brāhmaṇa, brahmacariyaṃ etaṃpāraṃ etaṃpariyosāna’’nti ettha phalaṃ pariyosananti vuttaṃ.
Câu: “Hỡi Bà-la-môn, đời sống phạm hạnh này có mục tiêu và kết thúc ở Niết-bàn” ám chỉ rằng quả là sự hoàn tất.

‘‘Nibbānogadhañhi, āvuso visākha, brahmacariyaṃ vussati nibbānaparāyaṇaṃ nibbānapariyosāna’’nti (ma. ni. 1.466) ettha nibbānaṃ pariyosānanti vuttaṃ.
Trong câu: “Này Visākha, đời sống phạm hạnh có mục đích và kết thúc ở Niết-bàn,” Niết-bàn được coi là phần kết thúc.

Idha pana desanāya ādimajjhapariyosānaṃ adhippetaṃ.
Ở đây, ý nghĩa được đề cập là khởi đầu, phần giữa, và phần kết thúc của bài giảng.

Bhagavā hi dhammaṃ desento ādimhi sīlaṃ dassetvā majjhe maggaṃ pariyosāne nibbānaṃ dasseti.
Khi giảng pháp, Đức Phật trình bày giới ở phần đầu, Bát Chánh Đạo ở phần giữa, và Niết-bàn ở phần cuối.

Tena vuttaṃ – ‘‘so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇa’’nti.
Do đó, câu: “Ngài giảng pháp với khởi đầu tốt lành, phần giữa tốt lành, và phần kết thúc tốt lành” được thuyết giảng.

Tasmā aññopi dhammakathiko dhammaṃ kathento –
Do đó, bất kỳ ai thuyết giảng pháp cũng nên giảng như sau:

‘‘Ādimhi sīlaṃ dasseyya, majjhe maggaṃ vibhāvaye;
Pariyosānamhi nibbānaṃ, esā kathikasaṇṭhitī’’ti.

“Ở phần đầu, trình bày về giới;
Ở phần giữa, giải thích về đạo lộ;
Ở phần kết thúc, trình bày về Niết-bàn.
Đây là cách thuyết giảng chuẩn mực.”

Sātthaṃ sabyañjananti yassa hi yāgubhattaitthipurisādivaṇṇanānissitā desanā hoti, na so sātthaṃ deseti.
Bài giảng nào tập trung vào mô tả chi tiết về đồ ăn thức uống, đàn ông và phụ nữ, thì không phải là bài giảng có ý nghĩa thực sự.

Bhagavā pana tathārūpaṃ desanaṃ pahāya catusatipaṭṭhānādinissitaṃ desanaṃ deseti.
Đức Phật đã từ bỏ những bài giảng như vậy và chỉ giảng về các pháp như Tứ Niệm Xứ.

Tasmā ‘‘sātthaṃ desetī’’ti vuccati.
Do đó, Ngài được nói là giảng pháp một cách có ý nghĩa.

Yassa pana desanā ekabyañjanādiyuttā vā sabbaniroṭṭhabyañjanā vā sabbavissaṭṭhabyañjanā vā sabbaniggahitabyañjanā vā, tassa damiḷakirātayavanādimilakkhānaṃ bhāsā viya byañjanapāripūriyā abhāvato abyañjanā nāma desanā hoti.
Nếu bài giảng không đầy đủ hoặc có lỗi trong từ ngữ giống như các ngôn ngữ của những người ngoại tộc, thì nó được xem là một bài giảng thiếu trọn vẹn về mặt ngôn từ.

Bhagavā pana –
Nhưng Đức Phật giảng:

‘‘Sithilaṃ dhanitañca dīgharassaṃ, lahukaṃ garukañca niggahītaṃ;
Sambandhaṃ vavatthitaṃ vimuttaṃ, dasadhā byañjanabuddhiyā pabhedo’’ti.

“Từ ngữ có thể lỏng lẻo hay rõ ràng, ngắn hay dài, nhẹ hay nặng, ngắt quãng hay liên tục.
Sự thông hiểu ngôn từ được chia thành mười dạng khác nhau.”

Evaṃ vuttaṃ dasavidhaṃ byañjanaṃ amakkhetvā paripuṇṇabyañjanameva katvā dhammaṃ deseti.
Được nói rằng, Đức Phật không làm biến đổi mười dạng ngôn từ, mà giảng pháp với ngôn từ đầy đủ, chính xác.

Tasmā ‘‘sabyañjanaṃ katvā desetī’’ti vuccati.
Do đó, Ngài được nói là “giảng pháp với ngôn từ hoàn chỉnh”.

Kevalaparipuṇṇanti ettha kevalanti sakalādhivacanaṃ.
“Kevala” có nghĩa là toàn bộ, đầy đủ.

Paripuṇṇanti anūnādhikavacanaṃ.
“Paripuṇṇa” nghĩa là không thiếu, không thừa.

Idaṃ vuttaṃ hoti – sakalaparipuṇṇameva deseti, ekadesanāpi aparipuṇṇā natthīti.
Ý ở đây là: Ngài giảng pháp toàn diện và đầy đủ, không thiếu bất kỳ phần nào.

Parisuddhanti nirupakkilesaṃ.
“Parisuddha” có nghĩa là trong sạch, không tì vết.

Yo hi ‘‘imaṃ dhammadesanaṃ nissāya lābhaṃ vā sakkāraṃ vā labhissāmī’’ti deseti, tassa aparisuddhā desanā nāma hoti.
Nếu ai đó giảng pháp với mong cầu lợi lộc hoặc danh vọng, thì bài giảng đó không trong sạch.

Bhagavā pana lokāmisanirapekkho hitapharaṇeneva mettābhāvanāya muduhadayo ullumpanasabhāvasaṇṭhitena cittena deseti.
Đức Phật, không màng lợi lộc thế gian, giảng pháp với tâm từ bi, ôn hòa và thanh thản.

Tasmā parisuddhaṃ desetīti vuccati.
Do đó, Ngài được nói là “giảng pháp trong sạch”.

Brahmacariyaṃ pakāsetīti ettha brahmacariyanti sikkhattayasaṅgahitaṃ sakalaṃ sāsanaṃ.
“Brahmacariya” ở đây ám chỉ toàn bộ giáo pháp, bao gồm giới, định và tuệ.

Tasmā brahmacariyaṃ pakāsetīti so dhammaṃ deseti ādikalyāṇaṃ…pe… parisuddhaṃ, evaṃ desento ca sikkhattayasaṅgahitaṃ sakalasāsanabrahmacariyaṃ pakāsetīti evamettha attho daṭṭhabbo.
Vì vậy, Ngài giảng về đời sống phạm hạnh với khởi đầu tốt lành, giữa tốt lành và kết thúc trong sạch, đồng thời làm sáng tỏ toàn bộ giáo pháp.

Brahmacariyanti seṭṭhaṭṭhena brahmabhūtaṃ cariyaṃ, brahmabhūtānaṃ vā buddhādīnaṃ cariyanti vuttaṃ hoti.
“Brahmacariya” nghĩa là đời sống cao thượng, hoặc đời sống của những bậc đã giác ngộ như Đức Phật.

Sādhu kho panāti sundaraṃ kho pana, atthāvahaṃ sukhāvahanti vuttaṃ hoti.
“Sādhu kho pana” nghĩa là tốt đẹp và mang lại lợi ích và an lạc.

Tathārūpānaṃ arahatanti yathārūpo so bhavaṃ gotamo, evarūpānaṃ anekehipi kappakoṭisatasahassehi dullabhadassanānaṃ byāmappabhāparikkhittehi asītianubyañjanapaṭimaṇḍitehi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇavarehi samākiṇṇamanoramasarīrānaṃ anappakadassanānaṃ atimadhuradhammanigghosānaṃ yathābhūtaguṇādhigamena loke arahantoti laddhasaddānaṃ arahataṃ.
Đức Phật Gotama được tôn vinh là A-la-hán, bậc giác ngộ hoàn toàn, với thân tướng trang nghiêm, ánh hào quang rực rỡ, và lời dạy êm dịu vang vọng.

Dassanaṃ hotīti pasādasommāni akkhīni ummīletvā dassanamattampi sādhu hoti.
Chỉ cần mở mắt ra để nhìn thấy Ngài thôi cũng đã là phúc lành lớn.

Sace pana aṭṭhaṅgasamannāgatena brahmassarena dhammaṃ desentassa ekapadampi sotuṃ labhissāma, sādhutaraṃyeva bhavissatīti evaṃ ajjhāsayaṃ katvā.
Nếu có thể nghe được dù chỉ một lời giảng của Ngài bằng giọng nói thanh tịnh, thì đó sẽ là điều phúc lành vô cùng.

Yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsūti sabbakiccāni pahāya tuṭṭhamānasā agamaṃsu.
Vì vậy, họ đã từ bỏ mọi việc để đến gặp Đức Phật với tâm hoan hỷ.

Añjaliṃ paṇāmetvāti ete ubhatopakkhikā, te evaṃ cintesuṃ – ‘‘sace no micchādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā tumhe samaṇaṃ gotamaṃ vanditthā’ti, tesaṃ ‘kiṃ añjalikaraṇamattenāpi vanditaṃ hotī’ti vakkhāma.
Họ chắp tay đảnh lễ và nghĩ: “Nếu những người theo tà kiến chỉ trích chúng ta vì đảnh lễ Đức Phật Gotama, chúng ta sẽ đáp rằng: ‘Làm lễ bằng cách chắp tay cũng đã là đảnh lễ.’”

Sace no sammādiṭṭhikā codessanti ‘kasmā bhagavantaṃ na vanditthā’ti, ‘kiṃ sīsena bhūmiṃ paharanteneva vanditaṃ hoti. Nanu añjalikammampi vandanā evā’ti vakkhāmā’’ti.
Nếu những người theo chánh kiến hỏi tại sao chúng ta không đảnh lễ bằng cách cúi đầu chạm đất, chúng ta sẽ đáp: ‘Chẳng phải chắp tay đảnh lễ cũng là cách thể hiện sự tôn kính sao?’”

Nāmagottanti, ‘‘bho gotama, ahaṃ asukassa putto datto nāma mitto nāma idhāgato’’ti vadantā nāmaṃ sāventi nāma.
Nāmagotta có nghĩa là: “Thưa Gotama, tôi là con của ông tên Dattā, bạn của người này, tôi đã đến đây,” khi nói như vậy là họ giới thiệu tên của mình.

‘‘Bho gotama, ahaṃ vāseṭṭho nāma kaccāno nāma idhāgato’’ti vadantā gottaṃ sāventi nāma.
“Thưa Gotama, tôi tên là Vāseṭṭho, thuộc dòng họ Kaccāna, tôi đã đến đây,” khi nói như vậy là họ giới thiệu dòng tộc của mình.

Ete kira daliddā jiṇṇakulaputtā ‘‘parisamajjhe nāmagottavasena pākaṭā bhavissāmā’’ti evaṃ akaṃsu.
Những người này, con cái của các gia đình đã suy tàn, nghĩ rằng: “Chúng ta sẽ được biết đến giữa hội chúng qua tên và dòng họ của mình,” nên đã làm như vậy.

Ye pana tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, te kerāṭikā ceva andhabālā ca.
Những người ngồi im lặng là những kẻ gian dối và ngu muội.

Tattha kerāṭikā ‘‘ekaṃ dve kathāsallāpe karonte vissāsiko hoti, atha vissāse sati ekaṃ dve bhikkhā adātuṃ na yutta’’nti tato attānaṃ mocentā tuṇhībhūtā nisīdanti.
Kẻ gian dối nghĩ rằng: “Nói chuyện với nhau một hoặc hai câu sẽ tạo ra sự tin tưởng, và khi đã có sự tin tưởng thì không thể từ chối cúng dường một hoặc hai bữa ăn,” nên họ cố ý ngồi im để lảng tránh.

Andhabālā aññāṇatāyeva avakkhittamattikāpiṇḍā viya yattha katthaci tuṇhībhūtā nisīdanti.
Kẻ ngu muội ngồi im lặng như những khối đất sét vô tri, ở bất kỳ nơi nào, vì thiếu hiểu biết.

Venāgapurikoti venāgapuravāsī.
Venāgapuriko là người cư ngụ ở thành Venāgapura.

Etadavocāti pādantato paṭṭhāya yāva kesaggā tathāgatassa sarīraṃ olokento asītianubyañjanasamujjalehi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi paṭimaṇḍitaṃ sarīrā nikkhamitvā samantato asītihatthappadesaṃ ajjhottharitvā ṭhitāhi chabbaṇṇāhi ghanabuddharaṃsīhi samparivāritaṃ tathāgatassa sarīraṃ disvā sañjātavimhayo vaṇṇaṃ bhaṇanto etaṃ ‘‘acchariyaṃ, bho gotamā’’tiādivacanaṃ avoca.
Sau đó, ông ta bắt đầu từ chân đến đỉnh đầu ngắm nhìn thân thể của Đức Thế Tôn, được trang nghiêm bởi 80 dấu hiệu phụ và 32 tướng tốt của bậc Đại Nhân, và tỏa ra ánh sáng Phật rực rỡ sáu màu, bao phủ toàn bộ thân Ngài trong phạm vi 80 hắc tay. Khi chiêm ngưỡng, ông ta đã thốt lên với lòng kinh ngạc và tán thán: “Thật kỳ diệu thay, thưa Gotama!”.

Tattha yāvañcidanti adhimattappamāṇaparicchedavacanametaṃ.
Ở đây, yāvañcidaṃ ám chỉ một cách nói về mức độ cực kỳ vượt trội.

Tassa vippasannapadena saddhiṃ sambandho.
Cụm từ này có liên quan đến từ vippasanna (sáng tỏ, thanh tịnh).

Yāvañca vippasannāni adhimattavippasannānīti attho.
Nghĩa là: “Thanh tịnh đến mức cao độ.”

Indriyānīti cakkhādīni cha indriyāni.
Indriyāni ám chỉ sáu căn: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý.

Tassa hi pañcannaṃ indriyānaṃ patiṭṭhitokāsassa vippasannataṃ disvā tesaṃ vippasannatā pākaṭā ahosi.
Nhìn thấy năm căn đã được thanh tịnh, sự thanh tịnh của chúng trở nên rõ ràng.

Yasmā pana sā mane vippasanneyeva hoti, avippasannacittānañhi indriyappasādo nāma natthi, tasmāssa manindriyappasādopi pākaṭo ahosi.
Bởi vì tâm thanh tịnh thì các căn cũng thanh tịnh, còn khi tâm không thanh tịnh thì các căn không thể thanh tịnh. Do đó, sự thanh tịnh của ý căn cũng trở nên rõ ràng.

Taṃ esa vippasannataṃ gahetvā ‘‘vippasannāni indriyānī’’ti āha.
Do đó, lấy sự thanh tịnh này mà nói: “Các căn đã thanh tịnh.”

Parisuddhoti nimmalo.
Parisuddho nghĩa là “trong sạch, không tỳ vết.”

Pariyodātoti pabhassaro.
Pariyodāto nghĩa là “sáng ngời.”

Sāradaṃbadarapaṇḍunti saradakāle jātaṃ nātisuparipakkaṃ badaraṃ.
Badara là loại trái cây chín trong mùa thu, chưa quá chín nhưng cũng không còn xanh.

Tañhi parisuddhañceva hoti pariyodātañca.
Loại trái này vừa trong sạch vừa sáng ngời.

Tālapakkanti suparipakkatālaphalaṃ.
Tālapakka là trái cọ chín hoàn toàn.

Sampati bandhanā pamuttanti taṃkhaṇaññeva bandhanā pamuttaṃ.
Điều này chỉ việc được giải thoát ngay lập tức khỏi ràng buộc.

Tassa hi bandhanamūlaṃ apanetvā paramukhaṃ katvā phalake ṭhapitassa caturaṅgulamattaṃ ṭhānaṃ olokentānaṃ parisuddhaṃ pariyodātaṃ hutvā khāyati.
Khi ràng buộc bị loại bỏ và trái được đặt trên mâm, nhìn từ bất kỳ góc độ nào cũng thấy nó trong sáng và sạch sẽ.

Taṃ sandhāyevamāha.
Do đó, điều này được nói như vậy.

Nekkhaṃ jambonadanti surattavaṇṇassa jambonadasuvaṇṇassa ghaṭikā.
Nekkhaṃ jambonada là một thỏi vàng Jambu màu đỏ tươi.

Dakkhakammāraputtasuparikammakatanti dakkhena suvaṇṇakāraputtena suṭṭhu kataparikammaṃ.
Đây là một thỏi vàng được chế tác hoàn hảo bởi một người thợ kim hoàn tài năng.

Ukkāmukhe sukusalasampahaṭṭhanti suvaṇṇakārauddhane pacitvā sukusalena suvaṇṇakārena ghaṭṭanaparimajjanahaṃsanena suṭṭhu pahaṭṭhaṃ suparimadditanti attho.
Thỏi vàng này đã được nung trong lò, rồi được đánh bóng kỹ lưỡng bởi bàn tay khéo léo của người thợ kim hoàn.

Paṇḍukambale nikkhittanti agginā pacitvā dīpidāṭhāya ghaṃsitvā gerukaparikammaṃ katvā rattakambale ṭhapitaṃ.
Sau khi nung qua lửa và đánh bóng bằng răng sư tử, thỏi vàng được đặt lên một tấm thảm đỏ.

Bhāsateti sañjātaobhāsatāya bhāsate.
Bhāsate nghĩa là nó tỏa sáng rực rỡ.

Tapateti andhakāraviddhaṃsanatāya tapate.
Tapateti nghĩa là nó tỏa sáng, phá tan bóng tối.

Virocatīti vijjotamānaṃ hutvā virocati, sobhatīti attho.
Virocati nghĩa là nó chiếu sáng lộng lẫy, nghĩa là trở nên rực rỡ và đẹp đẽ.