Chú giải Thái kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 3 – 3. Phẩm Người

อรรถกถา อังคุตตรนิกาย ติกนิบาต ปฐมปัณณาสก์ ปุคคลวรรคที่ ๓
Chú giải Tăng Chi Bộ Kinh, Phẩm Ba Pháp, Năm Mươi Kệ Đầu, Chương Ba Về Hạng Người

ปุคคลวรรควรรณนาที่ ๓
Chương giải thích về các hạng người, phần 3

อรรถกถาสวิฏฐสูตรที่ ๑
Chú giải Kinh Savitṭha, phần 1

พึงทราบวินิจฉัยในสวิฏฐสูตรที่ ๑ แห่งวรรคที่ ๓ ดังต่อไปนี้ :-
Nên hiểu rõ sự giải thích Kinh Savitṭha thứ nhất trong chương ba như sau:

พระอริยบุคคล ชื่อว่า กายสกฺขี (พระสูตรเป็น กายกสฺขิ) เพราะสัมผัสฌาน ผัสสะมาก่อน ภายหลังจึงกระทำให้แจ้งซึ่งนิโรธ คือพระนิพพาน.
Bậc Thánh nhân gọi là Thân chứng (Kinh viết là Kaya-sakkhī) vì tiếp xúc thiền trước, sau đó mới làm sáng tỏ Niết-bàn.

ชื่อว่า ทิฏฐิปัตตะ เพราะบรรลุธรรมนั้นที่ตนเห็นแล้ว.
Được gọi là Người đạt pháp do tự mình chứng ngộ.

ชื่อว่า สัทธาวิมุตตะ เพราะเชื่ออยู่ (มีศรัทธา) จึงได้หลุดพ้น.
Được gọi là Người giải thoát nhờ niềm tin vì tin tưởng mà được giải thoát.

บทว่า ขมติ แปลว่า ชอบใจ.
Từ “Khamati” nghĩa là hài lòng.

บทว่า อภิกฺกนฺตตโร๑- แปลว่า ดียิ่งกว่า.
Từ “Abhikkantataro” nghĩa là tốt hơn.

๑- ปาฐะว่า สุนฺทรตโร ฉบับพม่าเป็น อติสุนฺทรตโร แปลตามฉบับพม่า.
1. Câu kinh viết là “Sundarataro,” bản Miến dịch là “Atisundarataro,” theo bản Miến dịch.

บทว่า ปณีตตโร แปลว่า ประณีตยิ่งกว่า.
Từ “Paṇīṭataro” nghĩa là tinh tế hơn.

บทว่า สทฺธินฺทริยํ อธิมตฺตํ โหติ ความว่า พระสวิฏฐเถระ ในขณะแห่งอรหัตมรรค ได้มีสัทธินทรีย์เป็นธุระ (เป็นใหญ่) อินทรีย์ ๔ ที่เหลือเป็นบริวาร. ดังนั้น พระเถระเมื่อจะกล่าวถึงมรรคที่ตนได้บรรลุแล้ว จึงได้กล่าวอย่างนี้.
Từ “Saddhindriyaṃ adhimattaṃ hoti” nghĩa là: Trong lúc đạt đến đạo quả A-la-hán, Tôn giả Savitṭha có tín căn làm chủ, bốn căn còn lại phụ trợ. Vì vậy, khi nói về đạo mà ngài đã chứng, ngài đã phát biểu như vậy.

(ส่วน) ท่านมหาโกฏฐิตเถระ ในขณะแห่งอรหัตมรรค ได้มีสมาธินทรีย์เป็นธุระ (เป็นใหญ่) อินทรีย์ ๔ อย่างที่เหลือได้เป็นบริวารของสมาธินั่นเอง. เพราะฉะนั้น ท่านพระมหาโกฏฐิตเถระแม้นั้นเมื่อจะบอกว่า สมาธินทรีย์มีประมาณยิ่ง (เป็นใหญ่) จึงได้กล่าวถึงมรรคที่ตนได้บรรลุนั่นแหละ.
(Phần) Tôn giả Mahākoṭṭhita, trong khi đạt đến đạo quả A-la-hán, có định căn làm chủ, bốn căn còn lại phụ thuộc vào định căn đó. Vì vậy, Tôn giả Mahākoṭṭhita khi muốn nói rằng định căn nổi trội đã đề cập đến đạo mà ngài đạt được.

ส่วนพระสารีบุตรเถระ ในขณะแห่งอรหัตมรรค ได้มีปัญญินทรีย์เป็นธุระ (เป็นใหญ่) อินทรีย์ ๔ อย่างที่เหลือได้เป็นบริวารของปัญญินทรีย์นั้นนั่นเอง. เพราะฉะนั้น ท่านพระสารีบุตรเถระแม้นั้น เมื่อจะบอกว่า ปัญญินทรีย์มีประมาณหนึ่ง (เป็นใหญ่) จึงได้บอกมรรคที่ตนได้บรรลุแล้วนั่นแหละ.
Riêng Tôn giả Sāriputta, trong khi đạt đến đạo quả A-la-hán, có tuệ căn làm chủ, bốn căn còn lại phụ thuộc vào tuệ căn đó. Do vậy, Tôn giả Sāriputta cũng đã nói về đạo mà ngài đạt được, cho rằng tuệ căn nổi trội.

บทว่า น เขฺวตฺถ ตัดบทเป็น น โข เอตฺถ.
Từ “Na khevattha” tách ra thành “Na kho ettha.”

บทว่า เอกํเสน พฺยากาตุํ ความว่า เพื่อพยากรณ์โดยส่วนเดียว.
Từ “Ekaṃsena vyākātuṃ” có nghĩa là giải thích một cách rõ ràng, dứt khoát.

พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงความพร้อมเพรียงแห่งอรหัตมรรคด้วยบทว่า อรหตฺตาย ปฏิปนฺโน.
Đức Thế Tôn đã giảng giải sự đồng nhất của đạo A-la-hán bằng câu “Arahattaṃ paṭipanno.”

ในพระสูตรนี้ พระเถระแม้ทั้ง ๓ ได้กล่าวเฉพาะมรรคที่ตนบรรลุแล้วด้วยประการดังพรรณนาฉะนี้. แต่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสโดยผู้ดำรงอยู่ในภูมิธรรมอื่น.
Trong kinh này, cả ba vị trưởng lão chỉ nói về đạo mà họ đã chứng đắc như đã nêu trên. Nhưng Đức Phật đã nói dựa trên các bậc tu chứng khác.

จบอรรถกถาสวิฏฐสูตรที่ ๑
Kết thúc chú giải Kinh Savitṭha, phần 1.

อรรถกถาคิลานสูตรที่ ๒
Chú giải Kinh Bệnh Nhân, phần 2

พึงทราบวินิจฉัยในคิลานสูตรที่ ๒ ดังต่อไปนี้ :-
Hãy hiểu rõ sự giải thích trong Kinh Bệnh Nhân, phần 2, như sau:

บทว่า สปฺปายานิ ได้แก่ เป็นประโยชน์เกื้อกูล คือทำความเจริญให้สูงขึ้นไป.
Từ “Sappāyāni” nghĩa là điều lợi ích, mang lại sự tăng trưởng.

บทว่า ปฏิรูปํ แปลว่า สมควร.
Từ “Paṭirūpaṃ” nghĩa là thích hợp.

ด้วยบทว่า เนว วุฏฺฐาติ ตมฺหา อาพาธา นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถึงคนไข้ที่เข้าขั้นตรีทูตแล้ว ประกอบด้วยโรคลม และโรคลมบ้าหมูเป็นต้นที่รักษาไม่ได้.
Với câu “Neva vuṭṭhāti tamhā ābādhā,” Đức Thế Tôn nói về những người bệnh đã đến giai đoạn cuối, mắc các bệnh như rối loạn khí huyết hay động kinh không thể chữa được.

ด้วยบทว่า วุฏฺฐาติ ตมฺหา อาพาธา นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถึงอาพาธเล็กๆ น้อยๆ แยกประเภทเป็นโรคอาเจียน หิตด้านและไข้เปลี่ยนฤดูเป็นต้น.
Với câu “Vuṭṭhāti tamhā ābādhā,” Đức Thế Tôn đề cập đến các bệnh nhẹ như nôn mửa, khó tiêu hay sốt do thay đổi thời tiết.

ก็ด้วยบทว่า ลภนฺโต สปฺปายานิ โภชนานิ โน อลภนฺโต นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถึงอาพาธทุกชนิดที่จะหายได้ด้วยการรักษา.
Câu “Labhanto sappāyāni bhojanāni no alabhamto” nói về tất cả các loại bệnh có thể khỏi nhờ điều trị đúng cách.

ก็ในสูตรนี้ที่ชื่อว่า อุปัฏฐาก (ผู้พยาบาล) ที่เหมาะสมนั้น พึงทราบว่า ได้แก่ผู้ที่ฉลาดขยัน ไม่เกียจคร้าน ประกอบด้วยองค์คุณของผู้พยาบาลไข้.
Trong kinh này, người chăm sóc (upaṭṭhāka) thích hợp là người khéo léo, siêng năng, không lười biếng, và có đủ phẩm chất của một người chăm sóc bệnh nhân.

บทว่า คิลานุปฏฺฐาโก อนุญฺญาโต ได้แก่ คิลานุปัฏฐากที่ทรงอนุญาตไว้ว่า ภิกษุสงฆ์พึงให้. อธิบายว่า เมื่อภิกษุไข้นั้นไม่สามารถจะพยาบาลตามธรรมดาของตนได้ ภิกษุสงฆ์ต้องมอบหมายภิกษุรูปหนึ่งและสามเณรรูปหนึ่งให้แก่เธอว่า จงปฏิบัติภิกษุนี้. ก็ตลอดเวลาที่ภิกษุและสามเณรผู้อุปัฏฐากทั้งสองนั้นปฏิบัติภิกษุไข้นั้นอยู่ ภิกษุไข้ก็ดี ผู้ปฏิบัติทั้งสองนั้นก็ดี มีความต้องการสิ่งใด สิ่งนั้นทั้งหมดเป็นภาระของภิกษุสงฆ์ทั้งนั้น.
Từ “Gilānupaṭṭhāko anujñāto” ám chỉ một người chăm sóc bệnh nhân được Đức Phật cho phép chỉ định. Nghĩa là, khi một vị tỳ-kheo bệnh không thể tự chăm sóc, tăng đoàn phải chỉ định một vị tỳ-kheo và một sa-di giúp chăm sóc vị này. Trong suốt thời gian cả hai người chăm sóc bệnh nhân, mọi nhu cầu của bệnh nhân và người chăm sóc đều thuộc trách nhiệm của tăng đoàn.

บทว่า อญฺเญปิ คิลานา อุปฏฺฐาตพฺพา ความว่า ผู้ป่วยไข้แม้นอกนี้ สงฆ์ก็ควรอุปัฏฐาก.
Từ “Aññepi gilānā upaṭṭhātabbā” nghĩa là: Các bệnh nhân khác ngoài những trường hợp đã nói, tăng đoàn cũng nên chăm sóc.

ถามว่า เพราะเหตุไร.
Hỏi: Vì lý do gì?

แก้ว่า เพราะผู้ที่อาพาธถึงขั้นตรีทูต เมื่อสงฆ์ไม่อุปัฏฐากจะทำความขุ่นเคืองใจว่า ถ้าหากภิกษุทั้งหลายพยาบาล เราก็จักหาย แต่ภิกษุทั้งหลายไม่พยาบาลเราเลย แล้วจะพึงไปเกิดในอบาย.
Trả lời: Vì người bệnh đã đến giai đoạn cuối, nếu không được tăng đoàn chăm sóc, họ sẽ sinh tâm buồn phiền rằng: “Nếu các tỳ-kheo chăm sóc ta, ta có thể khỏi bệnh, nhưng họ không làm vậy,” và họ có thể tái sinh vào cõi khổ.

แต่เมื่อสงฆ์พยาบาลอยู่ เธอจะมีความคิดอย่างนี้ว่า ภิกษุสงฆ์ได้กระทำกรรมที่ควรทำแล้ว แต่อาพาธเช่นนี้เป็นกรรมวิบากของเราเอง เธอจะเจริญเมตตาไปในภิกษุสงฆ์ แล้วจักเกิดในสวรรค์.
Nhưng nếu tăng đoàn chăm sóc, người bệnh sẽ nghĩ: “Các tỳ-kheo đã làm tròn bổn phận của họ, nhưng bệnh này là do nghiệp quả của ta.” Họ sẽ phát sinh tâm từ bi với tăng đoàn và có thể tái sinh vào cõi trời.

ส่วนภิกษุใดประกอบด้วยอาพาธเล็กน้อย ถึงจะได้อุปัฏฐากก็หาย ไม่ได้ก็หายทั้งนั้น อาพาธของภิกษุนั้น แม้จะเว้นจากยาก็หายได้ แต่เมื่อปรุงยาถวายจะหายได้เร็วกว่า.
Với những tỳ-kheo chỉ mắc bệnh nhẹ, dù được chăm sóc hay không, bệnh cũng sẽ khỏi. Ngay cả khi không dùng thuốc, bệnh của họ cũng có thể khỏi, nhưng nếu có thuốc, sẽ hồi phục nhanh hơn.

ต่อจากนั้น เธอก็สามารถจะเรียนพระพุทธพจน์ หรือบำเพ็ญสมณธรรมได้ ด้วยเหตุนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า แม้ภิกษุผู้อาพาธเหล่าอื่น สงฆ์ก็ควรอุปัฏฐาก.
Sau đó, họ có thể học lời Phật dạy hoặc thực hành hạnh Sa-môn. Vì lý do này, Đức Phật dạy rằng, ngay cả các tỳ-kheo mắc bệnh nhẹ, tăng đoàn cũng nên chăm sóc.

บทว่า เนว โอกฺกมติ ได้แก่ ไม่เข้าไปสู่ทาง (ไม่ถูกทาง).
Từ “Neva okkamati” nghĩa là không đi vào đúng đường.

บทว่า นิยามํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตํ ได้แก่ ความถูกกล่าว คือถูกครรลองในกุศลธรรมทั้งหลาย (ถูกต้องทำนองคลองธรรม).
Từ “Niyāmaṃ kusalesu dhammesu sammattaṃ” nghĩa là sự đúng đắn, đi đúng con đường của các pháp thiện.

ด้วยบทนี้ เป็นอันตรัสหมายถึง บุคคลผู้เป็นปทปรมะ.
Câu này ám chỉ người thuộc loại “Padaparama” (học được nhưng không thể giác ngộ trong đời này).

โดยวาระที่ ๒ ทรงหมายเอาอุคฆฏิตัญญูบุคคล เช่นพระนาลกเถระในพระศาสนา ได้รับโอวาทในสำนักของพระปัจเจกพุทธเจ้าทั้งหลายครั้งเดียว ก็ได้แทงตลอดปัจเจกโพธิญาณทันทีในพุทธันดร.
Trong trường hợp thứ hai, ám chỉ người “Ugghatitannu” như Tôn giả Nālaka, người chỉ cần nghe một lần từ Đức Phật Độc Giác đã đạt được giác ngộ ngay.

โดยวาระที่ ๓ ตรัสหมายถึงวิปจิตัญญูบุคคล.
Trường hợp thứ ba ám chỉ người “Vipacitannu,” cần thời gian lâu hơn để hiểu và giác ngộ.

ส่วนเนยยบุคคลก็ต้องอาศัยนัยนั่นแหละ (จึงจะได้ตรัสรู้).
Còn người “Neyya” cần sự hướng dẫn để tiến tới giác ngộ.

บทว่า ธมฺมเทสนา อนุญฺญาตา ได้แก่ ธรรมกถาที่ทรงอนุญาตไว้เดือนละ ๘ ครั้ง.
Từ “Dhammadesanā anujñātā” nghĩa là các buổi giảng pháp được Đức Phật cho phép tổ chức tám lần mỗi tháng.

บทว่า อญฺเญสมฺปิ ธมฺโม เทเสตพฺโพ ความว่า พระธรรมที่จะพึงตรัสแก่บุคคลแม้นอกนี้.
Từ “Aññesampi dhammo desetabbo” nghĩa là pháp cần được giảng cho cả những người khác nữa.

เพราะเหตุไร.
Tại sao?

เพราะว่าปทปรมบุคคล ถึงจะไม่สามารถบรรลุธรรมในอัตภาพนี้ได้ แต่ก็จักได้เป็นปัจจัยในอนาคต.
Vì người thuộc loại Padaparama, dù không thể giác ngộ trong kiếp sống này, nhưng pháp vẫn sẽ trở thành nhân duyên cho sự giác ngộ trong tương lai.

ส่วนผู้ใด เมื่อได้เห็นพระรูป พระโฉมของพระตถาคตเจ้า จึงได้บรรลุก็ดี เมื่อไม่ได้เห็นก็ได้บรรลุก็ดี.
Đối với những người có thể giác ngộ khi nhìn thấy dung mạo của Đức Thế Tôn hoặc không cần thấy nhưng vẫn giác ngộ.

อนึ่ง เมื่อได้ฟังพระธรรมวินัย จึงได้บรรลุก็ดี ไม่ได้ฟังก็ได้บรรลุก็ดี บุคคลนั้นจะได้บรรลุทั้งๆ ที่ไม่ได้เห็น ไม่ได้ฟัง.
Ngoài ra, có người giác ngộ khi nghe pháp và luật hoặc không nghe mà vẫn giác ngộ. Những người này có thể đạt giác ngộ dù không thấy, không nghe.

แต่เมื่อได้เห็น เมื่อได้ฟัง ก็จักได้บรรลุเร็วขึ้น ด้วยเหตุดังว่ามานี้ จึงควรแสดงธรรมแก่คนเหล่านั้น.
Nhưng nếu họ được thấy, được nghe pháp, thì sẽ giác ngộ nhanh hơn. Do đó, nên giảng pháp cho những người này.

ส่วนบุคคลจำพวกที่ ๓ (ปทปรมะ) จำต้องแสดงธรรมซ้ำๆ ซาก.
Riêng những người thuộc loại thứ ba (Padaparama), cần phải giảng đi giảng lại pháp nhiều lần.

จบอรรถกถาคิลานสูตรที่ ๒
Kết thúc chú giải Kinh Bệnh Nhân, phần 2.

อรรถกถาสังขารสูตรที่ ๓
Chú giải Kinh Hành Pháp, phần 3

พึงทราบวินิจฉัยในสังขารสูตรที่ ๓ ดังต่อไปนี้ :-
Hãy hiểu rõ sự giải thích trong Kinh Hành Pháp, phần 3, như sau:

บทว่า สพฺยาปชฺฌํ แปลว่า มีทุกข์.๑-
Từ “Sabyāpajjhaṃ” nghĩa là có khổ.

๑- ปาฐะว่า สพฺยาปชฺชนฺติ สทุกฺขํ ฉบับพม่าเป็น สพฺยาพชฺฌนฺติ สทุกฺขํ ตามแนวของฉบับพม่า บาลีและอรรถสมกัน เพราะคำว่า พฺยาพชฺช ฎีกาขยายว่า พฺยาพาโธว พยาพชฺฌํ และปาฐะว่า พยาปชฺฌ ในฉบับพม่าเป็น พฺยาพชฺฌ ทั้งหมด.
Câu kinh “Sabyāpajanti sadukkhaṃ” trong bản Miến được viết là “Sabyābajjhanti sadukkhaṃ.” Bản Miến phù hợp với cả văn bản Pali và ý nghĩa, vì từ “Byābajja” được giải thích trong ṭīkā (chú giải) là “Byābādha,” nghĩa là “Byāpajja,” và trong bản Miến tất cả đều là “Byābajjha.”

บทว่า กายสงฺขารํ ได้แก่ กองเจตนาในกายทวาร.
Từ “Kāyasaṅkhāraṃ” nghĩa là tập hợp các tâm sở (ý chí) trong thân môn.

บทว่า อภิสงฺขโรติ ความว่า ประมวลมา คือทำให้เป็นกอง ได้แก่ทำให้เป็นก้อน.
Từ “Abhisaṅkharoti” nghĩa là gom lại, tức là làm cho thành một nhóm hoặc một khối.

แม้ในวจีทวารและมโนทวารก็มีนัยนี้เหมือนกัน.
Ngay cả trong khẩu môn và ý môn cũng có ý nghĩa tương tự.

บทว่า สพฺยาปชฺฌํ โลกํ ได้แก่ สัตว์โลกผู้มีทุกข์.
Từ “Sabyāpajjhaṃ lokaṃ” nghĩa là chúng sinh trong thế gian chịu khổ.

บทว่า สพฺยาปชฺฌา ผสฺสา ผุสนฺติ ความว่า ผัสสะที่เป็นผลมีทุกข์ ย่อมถูกต้อง.
Từ “Sabyāpajjhā phassā phusanti” nghĩa là các xúc chạm mang lại quả khổ đau sẽ xảy ra.

บทว่า สพฺยาปชฺฌํ เวทนํ เวทิยติ ความว่า เสวยเวทนาที่เป็นผลมีทุกข์. อธิบายว่า เสวยความเจ็บไข้และอาพาธ คือหมดความสดชื่น.
Từ “Sabyāpajjhaṃ vedanaṃ vediyati” nghĩa là trải nghiệm cảm thọ khổ đau. Giải thích: chịu đựng bệnh tật và mất đi sự sảng khoái.

บทว่า เสยฺยถาปิ สตฺตา เนรยิกา มีอธิบายว่า เขาย่อมเสวยเวทนาเหมือนสัตว์ทั้งหลายผู้เกิดในนรก เสวยแต่เวทนาที่เป็นทุกข์โดยส่วนเดียวฉะนั้น.
Từ “Seyyathāpi sattā nerayikā” được giải thích là: Họ chịu đựng cảm thọ giống như chúng sinh trong địa ngục, chỉ trải qua khổ thọ mà thôi.

ถามว่า ก็นรกนั้น ไม่มีอุเบกขาเวทนาหรือ.
Hỏi: Vậy trong địa ngục không có xả thọ sao?

ตอบว่า มี แต่เวทนานั้นอยู่ในฐานะเป็นอัพโพหาริก เพราะทุกขเวทนามีพลังมาก. ด้วยเหตุดังพรรณนามานี้ เป็นอันพระองค์ทรงนำนรกนั่นแหละมาเปรียบเทียบกับนรก.
Đáp: Có, nhưng xả thọ ở đó chỉ là phụ trợ, vì khổ thọ quá mạnh. Với những điều đã giải thích như trên, Đức Phật đã so sánh địa ngục với chính địa ngục.

ได้ยินว่า นี้ชื่อ ปฏิภาคอุปมา ในข้อนั้น.
Được gọi là “Paccibhāga upamā” (so sánh tương ứng) trong trường hợp này.

แม้ในบทว่า เสยฺยถาปิ เทวา สุภกิณฺหา นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงนำเอาเทวโลกนั้นแหละ มาเปรียบเทียบกับเทวโลก.
Ngay cả trong câu “Seyyathāpi devā subhakiṇhā,” Đức Thế Tôn đã so sánh thiên giới với chính thiên giới.

ก็เพราะวิบากของฌานที่มีปีติ ย่อมเป็นไปในพรหมโลกชั้นต่ำ ส่วนวิบากของฌานที่ไม่มีปีติ มีแต่สุขอย่างเดียวจะเป็นไปในพรหมชั้นสุภกิณหะ ฉะนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสสุภกิณหพรหม ไม่ทรงถือพรหมชั้นต่ำเหล่านั้น.
Vì quả của thiền có hỷ lạc sẽ dẫn đến các cõi Phạm thiên thấp, còn quả của thiền không có hỷ nhưng chỉ có lạc sẽ dẫn đến cõi Subhakiṇha. Do đó, Đức Phật đã nhắc đến cõi Subhakiṇha mà không nhắc đến các cõi Phạm thiên thấp hơn.

ด้วยประการดังพรรณนามานี้ แม้อุปมานี้ในข้อนั้นก็พึงทราบว่า เป็นปฏิภาคอุปมา.
Với cách giải thích như trên, phép so sánh trong trường hợp này cũng nên được hiểu là “Paccibhāga upamā” (so sánh tương ứng).

บทว่า โวกิณฺณสุขทุกฺขํ ได้แก่ เวทนาที่มีสุขและทุกข์คลุกเคล้ากันไป.
Từ “Vokinna-sukha-dukkhaṃ” nghĩa là cảm thọ pha trộn giữa lạc và khổ.

บทว่า เสยฺยถาปิ มนุสฺสา ความว่า แท้จริง มนุษย์ทั้งหลายย่อมมีสุขมีทุกข์ตามกาลเวลา.
Từ “Seyyathāpi manussā” nghĩa là, thật vậy, con người thường trải qua lạc và khổ theo thời gian.

บทว่า เอกจฺเจ จ เทวา ได้แก่ เทวดาชั้นกามาวจร.
Từ “Ekacce ca devā” nghĩa là một số chư thiên thuộc cõi Dục giới.

แม้เทวดาชั้นกามาวจรเหล่านั้นก็มีสุขมีทุกข์ตามกาลเวลา. เพราะเทวดาชั้นกามาวจรผู้ต่ำศักดิ์กว่าเหล่านั้น จะต้องลุกจากอาสนะ จะต้องหลีกออกจากทาง จะต้องเปลื้องผ้าห่มออก จะต้องทำอัญชลีกรรม เพราะเห็นเทวดาที่มีศักดิ์สูงกว่า กิจกรรมแม้ทั้งหมดนั้นย่อมชื่อว่าเป็นทุกข์.
Ngay cả các chư thiên Dục giới này cũng trải qua lạc và khổ theo thời gian. Vì các chư thiên có địa vị thấp hơn phải đứng dậy khỏi chỗ ngồi, tránh đường, cởi áo choàng hoặc chắp tay kính lễ khi gặp các chư thiên có địa vị cao hơn. Những hoạt động này được gọi là khổ.

บทว่า เอกจฺเจ จ วินิปาติกา ได้แก่ เวมานิกเปรต.
Từ “Ekacce ca vinipātikā” nghĩa là các vong linh Vemānika.

ก็เปรตเหล่านั้นย่อมเสวยสมบัติตามกาลเวลา เสวยกรรมตามกาลเวลา เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่ามีสุขมีทุกข์คลุกเคล้ากันไปทีเดียว.
Những vong linh này đôi lúc hưởng phước, đôi lúc chịu quả báo, nên chúng cũng trải qua cảm thọ pha trộn giữa lạc và khổ.

ด้วยประการดังพรรณนามานี้ สุจริต ๓ อย่างในพระสูตรนี้ พึงทราบว่า พระองค์ตรัสให้เจือกันไปทั้งที่เป็นโลกิยะและโลกุตระ.
Như đã giải thích, ba thiện hạnh (sucarita) được đề cập trong kinh này nên hiểu là liên quan đến cả thế tục (lokiya) và siêu thế (lokuttara).

จบอรรถกถาสังขารสูตรที่ ๓
Kết thúc chú giải Kinh Hành Pháp, phần 3.

อรรถกถาพหุการสูตรที่ ๔
Chú giải Kinh Nhiều Lợi Ích, phần 4

พึงทราบวินิจฉัยในพหุการสูตรที่ ๔ ดังต่อไปนี้ :-
Hãy hiểu rõ sự giải thích trong Kinh Nhiều Lợi Ích, phần 4, như sau:

บทว่า ตโยเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา ได้แก่ บุคคลผู้เป็นอาจารย์ ๓ จำพวก.
Từ “Tayo me bhikkhave puggala” nghĩa là ba hạng người làm thầy.

บทว่า ปุคฺคลสฺส พหุการา ได้แก่ ผู้มีอุปการะมากแก่คนผู้เป็นอันเตวาสิก.
Từ “Puggalassa bahukārā” nghĩa là người có nhiều lợi ích đối với học trò của mình.

บทว่า พุทฺธํ ได้แก่ พระสัพพัญญูพุทธเจ้า.
Từ “Buddhaṃ” nghĩa là Đức Phật Toàn Giác.

บทว่า สรณํ คโต โหติ ความว่า ถึงพระพุทธเจ้าว่าเป็นที่พึ่ง.
Từ “Saraṇaṃ gato hoti” nghĩa là đã nương tựa Đức Phật như một nơi an lành.

บทว่า ธมฺมํ ได้แก่ นวโลกุตรธรรมพร้อมทั้งแบบแผน (พระปริยัติธรรม).
Từ “Dhammaṃ” nghĩa là Chín pháp siêu thế cùng với giáo pháp trong kinh điển.

บทว่า สํฆํ ได้แก่ ชุมนุมพระอริยบุคคล ๘ จำพวก.
Từ “Saṅghaṃ” nghĩa là hội chúng gồm tám bậc Thánh nhân.

ก็การถึงสรณะนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ด้วยสามารถแห่งบุคคลผู้ไม่เคยถึงสรณะ คือผู้ไม่เคยทำความเชื่อมั่น.
Sự nương tựa vào Tam Bảo này được Đức Phật giảng cho những người chưa từng có niềm tin.

เป็นอันว่า อาจารย์ ๓ จำพวก คือ ผู้ให้สรณะ ๑ ผู้ให้ถึงโสดาปัตติมรรค ๑ ผู้ให้ถึงพระอรหัตมรรค ๑ มาแล้วในพระสูตรนี้ว่ามีอุปการะมาก.
Ba loại thầy được nói đến trong kinh này là: thầy dạy nương tựa Tam Bảo, thầy dẫn đến quả Dự Lưu, và thầy dẫn đến quả A-la-hán.

อาจารย์ ๕ จำพวกคือ อาจารย์ผู้ให้บรรพชา ๑ อาจารย์ผู้ให้ (บอก) พุทธพจน์ ๑ กรรมวาจาจาริย์ ๑ อาจารย์ผู้ให้บรรลุสกทาคามิมรรค ๑ อาจารย์ผู้ให้บรรลุอนาคามิมรรค ๑ ไม่ได้มาแล้วในสูตรนี้.
Năm loại thầy khác, gồm: thầy truyền giới xuất gia, thầy dạy giáo pháp, thầy giảng luật, thầy dẫn đến quả Nhất Lai, và thầy dẫn đến quả Bất Lai, không được đề cập trong kinh này.

ถามว่า อาจารย์เหล่านี้ไม่มีอุปการะมากหรือ.
Hỏi: Vậy những thầy này không có nhiều lợi ích sao?

ตอบว่า ไม่ใช่ไม่มีอุปการะมาก แต่พระธรรมเทศนานี้กำหนดไว้ ๒ ส่วน เพราะฉะนั้น อาจารย์เหล่านี้แม้ทั้งหมด ชื่อว่ามีอุปการะมาก.
Đáp: Không phải là không có nhiều lợi ích, nhưng bài pháp này chỉ phân loại theo hai nhóm. Do đó, tất cả các thầy này đều được coi là có nhiều lợi ích.

ในบรรดาคุณธรรมเหล่านั้น ผู้ไม่ได้ทำอภินิเวส (บุญญาธิการ) ไว้ ย่อมเหมาะในการถึงสรณคมน์เท่านั้น.
Trong số những đức tính ấy, những ai chưa từng tạo các thiện nghiệp (Bunya-dhikara) chỉ thích hợp với việc nương tựa Tam Bảo.

ส่วนจตุปาริสุทธิศีล กสิณบริกรรมและวิปัสสนาญาณ เป็นคุณธรรมที่อาศัยปฐมมรรค.
Còn Tứ thanh tịnh giới, thiền đề mục Kasina, và tuệ minh sát là những đức tính dựa trên Sơ đạo.

(ส่วน) มรรคและผลเบื้องสูงทั้ง ๒ อย่าง พึงทราบว่าอาศัยอรหัตมรรค.
Còn hai loại Thánh đạo và Thánh quả cao nhất nên hiểu là dựa trên A-la-hán đạo.

บทว่า อิมินา ปุคฺคเลน ได้แก่ บุคคลผู้เป็นอันเตวาสิกนี้.
Từ “Imena puggala” nghĩa là người học trò này.

บทว่า น สุปฺปฏิการํ วทามิ ความว่า เราตถาคตกล่าวการทำการตอบแทนว่า ไม่ใช่เป็นของที่ทำได้ง่าย.
Từ “Na suppaṭikāraṃ vadāmi” nghĩa là: Ta, Đức Như Lai, nói rằng sự đền đáp không phải là việc dễ dàng.

พึงทราบอธิบายอย่างนี้ว่า จริงอยู่ บรรดาอภิวาทนกรรมเป็นต้น อันเตวาสิก เมื่อหมอบลงไหว้ด้วยเบญจางคประดิษฐ์ หลายร้อยครั้ง หลายพันครั้ง ลุกจากอาสนะไปต้อนรับ (อาจารย์) ในขณะที่เห็นทุกครั้ง ประนมมือ ทำสามีจิกรรมที่สมควร ถวายจีวร ๑๐๐ ผืน ๑,๐๐๐ ผืน ถวายบิณฑบาต ๑๐๐ ครั้ง ๑,๐๐๐ ครั้ง ทุกวัน สร้างที่อยู่ล้วนไปด้วยแก้ว ๗ ประการโดยมีจักรวาลเป็นขอบเขต (และ) ถวายเภสัชนานัปการมีเนยใส เนยข้นเป็นต้นเป็นประจำ ชื่อว่ายังไม่สามารถจะทำการตอบแทนอุปการะที่อาจารย์ทำแล้ว (ให้หมด) ได้.
Nên hiểu rằng: Thật vậy, dù học trò cúi lạy hàng trăm, hàng nghìn lần bằng Ngũ Luân Cúi Lạy (pañcāṅga), đứng dậy khỏi chỗ ngồi để đón tiếp thầy mỗi khi gặp, chắp tay kính lễ, thực hiện các việc phục vụ phù hợp, dâng 100 hoặc 1.000 tấm y, cúng dường thức ăn hàng ngày 100 hoặc 1.000 lần, xây dựng chỗ ở làm bằng bảy loại báu vật với chu vi toàn vũ trụ, và cung cấp đủ loại thuốc men như bơ tan, bơ đông,… đều không thể trả hết ơn thầy đã ban.

จบอรรถกถาพหุการสูตรที่ ๔
Kết thúc chú giải Kinh Nhiều Lợi Ích, phần 4.

อรรถกถาวชิรสูตรที่ ๕
Chú giải Kinh Kim Cương, phần 5

พึงทราบวินิจฉัยในวชิรสูตรที่ ๕ ดังต่อไปนี้ :-
Hãy hiểu rõ sự giải thích trong Kinh Kim Cương, phần 5, như sau:

บทว่า อรุกูปมจิตฺโต ได้แก่ มีจิตเช่นกับแผลเรื้อรัง.
Từ “Arukūpamacitto” nghĩa là có tâm như vết thương mãn tính.

บทว่า วิชฺชูปมจิตฺโต ได้แก่ มีจิตเช่นกับสายฟ้า เพราะส่องสว่างชั่วเวลาเล็กน้อย.
Từ “Vijjūpamacitto” nghĩa là có tâm như tia chớp, vì nó sáng lên trong thời gian rất ngắn.

บทว่า วชิรูปมจิตฺโต ได้แก่ มีจิตเช่นกับเพชร เพราะสามารถทำการโค่นรากเหง้าของกิเลสทั้งหลายได้.
Từ “Vajirūpamacitto” nghĩa là có tâm như kim cương, vì có khả năng phá hủy tận gốc rễ các phiền não.

บทว่า อภิสชฺชติ แปลว่า ข้องอยู่.
Từ “Abhisajjati” nghĩa là vướng mắc.

บทว่า กุปฺปติ แปลว่า ย่อมกำเริบ ด้วยสามารถแห่งความโกรธ.
Từ “Kuppati” nghĩa là nổi lên do sự tức giận.

บทว่า พฺยาปชฺชติ ความว่า ละสภาพปกติ คือเป็นของเน่า.
Từ “Byāpajjati” nghĩa là mất trạng thái bình thường, tức là bị hư hoại.

บทว่า ปติตฺถิยติ ได้แก่ ย่อมถึงความหงุดหงิด คือความกระด้าง.
Từ “Patitthiyati” nghĩa là rơi vào sự bực bội, tức là trở nên cứng nhắc.

บทว่า โกปํ ได้แก่ ความโกรธมีกำลังทราม.
Từ “Kopaṃ” nghĩa là cơn giận nhẹ.

บทว่า โทสํ ได้แก่ โทสะที่มีกำลังมากกว่าความหงุดหงิดนั้นด้วยสามารถแห่งความประทุษร้าย.
Từ “Dosaṃ” nghĩa là tâm sân mạnh hơn sự bực bội, do khả năng gây hại.

บทว่า อปฺปจฺจยํ ได้แก่ โทมนัสที่เป็นอาการแห่งความไม่พอใจ.
Từ “Appaccayaṃ” nghĩa là cảm giác bất mãn dẫn đến tâm trạng phiền muộn.

บทว่า ทุฏฺฐารุโก ได้แก่ แผลเรื้อรัง.
Từ “Duṭṭhāruko” nghĩa là một vết thương mãn tính.

บทว่า กฏเฐน ได้แก่ ปลายไม้เท้า.
Từ “Kaṭṭhena” nghĩa là bằng đầu gậy.

บทว่า กถเลน ได้แก่ กระเบื้อง.
Từ “Kathalena” nghĩa là bằng miếng gạch.

บทว่า อาสวํ เนติ ได้แก่ ไหลติดต่อกันไป. อธิบายว่า แผลเรื้อรังจะหลั่งออกซึ่งของ ๓ อย่างนี้คือหนอง เลือด และเยื่อ ตามธรรมดาของตนอยู่แล้ว แต่เมื่อถูกกระทบเข้าจะหลั่งสิ่งเหล่านั้นออกยิ่งขึ้น.
Từ “Āsavaṃ neti” nghĩa là chảy liên tục. Giải thích: Vết thương mãn tính tự nhiên tiết ra ba thứ là mủ, máu, và dịch, nhưng khi bị tác động, nó sẽ tiết ra nhiều hơn.

ในบทว่า เอวเมว โข นี้ มีข้อเปรียบเทียบดังต่อไปนี้
Trong đoạn “Evameva kho,” có các phép so sánh như sau:

ก็คนมักโกรธ พึงเห็นเหมือนแผลร้าย.
Người hay nổi giận nên được ví như một vết thương nghiêm trọng.

จรณะ (พฤติกรรม) ของคนมักโกรธ พึงเห็นเหมือนการหลั่ง (ของไม่สะอาด) ของแผลร้ายนั้นออกไปตามธรรมดาของตนบ้าง.
Hành vi của người hay nổi giận nên được ví như sự chảy mủ tự nhiên từ một vết thương.

จรณะ (พฤติกรรม) ของเขาผู้ดุร้าย พึงเห็นเหมือนการหลั่ง (ของไม่สะอาด) ของซากศพที่ขึ้นพองออกไปตามธรรมดาของตนบ้าง.
Hành vi của người hung dữ nên được ví như sự rỉ nước từ một xác chết sưng phồng.

คำพูดเล็กน้อยก็พึงเห็นเหมือนถูกกระทบด้วยไม้หรือกระเบื้อง.
Một lời nói nhỏ nhặt cũng nên được ví như vết thương bị tác động bởi gậy hoặc mảnh gạch.

ภาวะที่เขาจะลำพองมากยิ่งขึ้นว่า คนผู้นี้ (กล้า) พูดเช่นนี้กับคนเช่นเรา พึงเห็นเหมือนการไหลออกมากยิ่งขึ้นแห่งแผลเรื้อรัง.
Sự tức giận ngày càng gia tăng với ý nghĩ rằng, “Người này dám nói như vậy với ta,” nên được ví như vết thương mãn tính chảy nhiều mủ hơn.

บทว่า รตฺตนฺธการติมิสฺสาย ความว่า ในยามราตรี คือในเวลาที่มืดสนิท เพราะกระทำความมืด โดยห้ามไม่ให้จักษุวิญญาณเกิดขึ้น.
Từ “Rattandhakāratimisāya” nghĩa là vào ban đêm, lúc bóng tối dày đặc, khi không có ánh sáng khiến nhãn thức không thể sinh khởi.

บทว่า วิชฺชนฺตริกาย ได้แก่ ในขณะที่ฟ้าแลบ.
Từ “Vijjantarikāya” nghĩa là trong khoảnh khắc tia chớp lóe sáng.

แม้ในข้อนี้ ก็มีข้อเปรียบเทียบดังต่อไปนี้
Trong trường hợp này, có các phép so sánh như sau:

ก็พระโยคาวจรพึงเห็นเหมือนบุรุษผู้มีตาดี.
Người tu hành nên được ví như một người sáng mắt.

กิเลสที่โสดาปัตติมรรคฆ่า พึงเห็นเหมือนความมืด.
Phiền não bị diệt bởi quả Dự Lưu nên được ví như bóng tối.

กาลเวลาที่พระโสดาปัตติมรรคเกิดขึ้น พึงเห็นเหมือนการแลบของสายฟ้า.
Thời điểm quả Dự Lưu sinh khởi nên được ví như tia chớp lóe sáng.

การเห็นพระนิพพานในขณะแห่งโสดาปัตติมรรค พึงเห็นเหมือนการเห็นรูปได้รอบด้านของบุรุษผู้มีจักษุในระหว่างฟ้าแลบ.
Việc chứng kiến Niết-bàn tại thời điểm quả Dự Lưu nên được ví như người sáng mắt nhìn thấy mọi vật trong chớp nhoáng.

กิเลสที่สกทาคามิมรรคฆ่า พึงเห็นเหมือนการกำจัดความมืดได้อีกครั้ง.
Phiền não bị diệt bởi quả Nhất Lai nên được ví như việc loại bỏ bóng tối thêm lần nữa.

การบังเกิดขึ้นแห่งสกทาคามิมัคคญาณ พึงเห็นเหมือนการแลบของสายฟ้าอีกครั้งหนึ่ง.
Sự sinh khởi của trí Nhất Lai nên được ví như tia chớp thứ hai lóe sáng.

การเห็นพระนิพพานในขณะแห่งสกทาคามิมรรค พึงเห็นเหมือนการเห็นรูปได้โดยรอบแห่งบุรุษผู้มีตาดี ในระหว่างฟ้าแลบ.
Việc chứng kiến Niết-bàn tại thời điểm quả Nhất Lai nên được ví như người sáng mắt thấy toàn cảnh trong ánh chớp thứ hai.

กิเลสที่อนาคามมิมรรคฆ่า เหมือนการกำจัดความมืดมนอันธการอีกครั้ง.
Phiền não bị diệt bởi quả Bất Lai nên được ví như việc xóa tan bóng tối thêm một lần nữa.

ความเกิดขึ้นแห่งอนาคามิมัคคญาณ พึงเห็นเหมือนการแลบของสายฟ้าอีกครั้ง.
Sự sinh khởi của trí Bất Lai nên được ví như tia chớp thứ ba lóe sáng.

การเห็นพระนิพพานในขณะแห่งอนาคามิมรรค พึงเห็นเหมือนการเห็นรูปโดยรอบด้านแห่งบุรุษผู้มีตาดีในระหว่างฟ้าแลบ.
Việc chứng kiến Niết-bàn tại thời điểm quả Bất Lai nên được ví như người sáng mắt nhìn thấy toàn cảnh trong ánh chớp thứ ba.

แม้ในภาวะที่บุคคลมีจิตเปรียบด้วยเพชร ก็มีข้อเปรียบเทียบดังต่อไปนี้
Ngay cả trong trạng thái tâm được ví như kim cương, cũng có các phép so sánh như sau:

จริงอยู่ อรหัตมัคคญาณพึงเห็นเหมือนเพชร.
Thật vậy, trí tuệ A-la-hán đạo nên được ví như kim cương.

กิเลสทั้งหลายที่พระอรหัตมัคคญาณตัดแล้ว พึงเห็นเหมือนกระเปาะแก้วมณี หรือกระเปาะหิน.
Phiền não bị trí tuệ A-la-hán đạo diệt trừ nên được ví như những mảnh vỡ của ngọc báu hoặc đá cứng.

ภาวะที่กิเลสทั้งหลายที่พระอรหัตมัคคญาณจะตัดไม่ขาดไม่มี พึงเห็นเหมือนภาวะที่เพชรจะไม่ตัดกระเปาะแล้ว หรือกระเปาะหินไปไม่มี.
Trạng thái mà phiền não không thể bị trí tuệ A-la-hán đạo cắt đứt không tồn tại, nên được ví như trường hợp không có mảnh ngọc hoặc đá cứng nào mà kim cương không thể cắt đứt.

การที่กิเลสที่พระอรหัตมัคคญาณตัดได้แล้วจะไม่กลับเกิดขึ้นอีก พึงเห็นเหมือนการที่กระเปาะแก้ว หรือกระเปาะหินที่ถูกเพชรตัดแล้ว จะไม่กลับเต็มขึ้นมาอีกฉะนี้แล.
Việc các phiền não đã bị trí tuệ A-la-hán đạo cắt đứt sẽ không tái sinh nên được ví như mảnh ngọc hoặc đá cứng đã bị kim cương cắt đứt sẽ không bao giờ liền lại.

จบอรรถกถาวชิรสูตรที่ ๕
Kết thúc chú giải Kinh Kim Cương, phần 5.

อรรถกถาเสวิตัพพสูตรที่ ๖
Chú giải Kinh Nên Kết Giao, phần 6

พึงทราบวินิจฉัยในเสวิตัพพสูตรที่ ๖ ดังต่อไปนี้ :-
Hãy hiểu rõ sự giải thích trong Kinh Nên Kết Giao, phần 6, như sau:

บทว่า เสวิตพฺโพ ได้แก่ พึงเข้าไปหา.
Từ “Sewitabbo” nghĩa là nên gần gũi.

บทว่า ภชิตพฺโพ ได้แก่ พึงสนิทสนม.
Từ “Bhajitabbo” nghĩa là nên thân thiết.

บทว่า ปยิรุปาสิตพฺโพ ได้แก่ พึงเข้าไปบ่อยๆ ด้วยการนั่งในที่ใกล้.
Từ “Payirupāsitabbo” nghĩa là nên thường xuyên lui tới, ngồi gần bên.

บทว่า สกฺกตฺวา ครุกตฺวา ความว่า ทำทั้งสักการะและความเคารพ.
Từ “Sakkatvā garukatvā” nghĩa là thực hiện cả sự tôn kính và kính trọng.

ในบทว่า หีโน โหติ สีเลน เป็นต้น พึงทราบความต่ำ (กว่ากัน) โดยเทียบเคียงกัน.
Trong đoạn “Hīno hoti sīlena,” nên hiểu sự thấp kém thông qua sự so sánh.

อธิบายว่า ในบรรดาคนเหล่านั้น ผู้รักษาศีล ๑๐ ไม่ควรคบคนรักษาศีล ๕. ผู้รักษาจาตุปาริสุทธิศีล ไม่ควรคบคนรักษาศีล ๑๐.
Giải thích: Trong những người đó, người giữ 10 giới không nên kết giao với người giữ 5 giới. Người giữ Tứ thanh tịnh giới không nên kết giao với người giữ 10 giới.

บทว่า อญฺญตฺร อนุทยา อญฺญตฺร อนุกมฺปา ความว่า นอกจากจะเอ็นดู จะอนุเคราะห์.
Từ “Aññatra anudayā aññatra anukampā” nghĩa là ngoại trừ lòng thương xót, sự giúp đỡ.

เพราะว่า เพื่อประโยชน์ตนแล้วก็ไม่ควรคบคนเช่นนี้ แต่จะเข้าไปหาเขา โดยความเอ็นดู โดยอนุเคราะห์ก็ควร.
Vì không nên kết giao với những người như vậy vì lợi ích cá nhân, nhưng có thể đến gần họ với lòng thương và sự giúp đỡ.

บทว่า สีลสามญฺญคตานํ สตํ ความว่า แก่เราทั้งหลายผู้ถึงความเป็นผู้มีศีลเสมอกันมีอยู่.
Từ “Sīlasāmaggagatānaṃ sataṃ” nghĩa là đối với chúng ta, những người cùng giữ giới như nhau.

บทว่า สีลกถา จ โน ภวิสฺสติ ความว่า กถาปรารภศีลนั่นแหละจักมีแก่เราทั้งหลายผู้มีศีลเสมอกันอย่างนี้.
Từ “Sīlakathā ca no bhavissati” nghĩa là cuộc trò chuyện về giới sẽ tồn tại giữa chúng ta, những người có giới giống nhau.

บทว่า สา จ โน ปวตฺตนี ภวิสฺสติ ความว่า กถาของพวกเราทั้งหลายที่พูดกันแม้ตลอดวันนั้น จักดำเนินไป คือไม่ขาดระยะ.
Từ “Sā ca no pavattanī bhavissati” nghĩa là câu chuyện của chúng ta, dù kéo dài cả ngày, sẽ tiếp tục mà không gián đoạn.

บทว่า สา จ โน ผาสุ ภวิสฺสติ ความว่า และสีลกถาที่ดำเนินไปตลอดทั้งวันนั้น จักเป็นการอยู่อย่างสำราญของเราทั้งหลาย.
Từ “Sā ca no phāsu bhavissati” nghĩa là cuộc trò chuyện về giới kéo dài cả ngày sẽ mang lại niềm vui cho chúng ta.

แม้ในสมาธิปัญญากถา ก็มีนัยเหมือนกันนี้แหละ.
Ngay cả trong các câu chuyện về thiền định và trí tuệ cũng có ý nghĩa tương tự.

บทว่า สีลกฺขนฺธํ ได้แก่ กองศีล.
Từ “Sīlakkhandhaṃ” nghĩa là nhóm giới.

บุคคลเว้นธรรมที่ไม่เป็นสัปปายะของศีล คือไม่เป็นอุปการะแก่ศีล ซ่องเสพ (ประพฤติ) ธรรมที่เป็นสัปปายะ คือธรรมที่เป็นอุปการะแก่ศีล ชื่อว่าอนุเคราะห์สีลขันธ์ด้วยปัญญา ในที่นั้นๆ ในบทว่า ตตฺถ ตตฺถ ปญฺญาย อนุคฺคเหสฺสามิ นี้.
Người từ bỏ những pháp không hỗ trợ cho giới, thay vào đó thực hành những pháp phù hợp và hỗ trợ cho giới, được gọi là giúp đỡ nhóm giới bằng trí tuệ trong các trường hợp được đề cập trong câu “Tatra tatra paññāya anuggahessāmi.”

แม้ในสมาธิขันธ์และปัญญาขันธ์ ก็มีนัยนี้เหมือนกัน.
Ngay cả trong nhóm định và nhóm tuệ cũng có ý nghĩa tương tự.

บทว่า นิหียติ ความว่า บุคคลเมื่อคบหาคนที่เลวกว่าตนย่อมเสื่อม คือย่อมเสียหายติดต่อกันเรื่อยไป เหมือนน้ำที่เทไปในหม้อกรองน้ำด่าง.
Từ “Nīhīyati” nghĩa là: Khi một người kết giao với người thấp kém hơn mình, họ sẽ suy thoái, liên tục bị tổn hại, giống như nước đổ vào chiếc lọ lọc nước bẩn.

บทว่า ตุลฺยเสวี ได้แก่ คบคนที่เสมอกับตน.
Từ “Tulyasevī” nghĩa là kết giao với người ngang bằng mình.

บทว่า เสฏฺฐมุปนมํ ได้แก่ น้อมเข้าไปหาผู้ประเสริฐ.
Từ “Seṭṭhamupanamaṃ” nghĩa là hướng đến người cao quý hơn.

บทว่า อุเทติ ขิปฺปํ ความว่า ย่อมเจริญเร็วทีเดียว.
Từ “Udetaṃ khippaṃ” nghĩa là sẽ phát triển rất nhanh chóng.

บทว่า ตสฺมา อตฺตโน อุตฺตรึ ภเชถ ความว่า เพราะเหตุที่บุคคลผู้น้อมตนเข้าไปหาบุคคลผู้ประเสริฐ ย่อมเจริญเร็ว ฉะนั้นจึงควรคบคนที่ยิ่งกว่า คือคนที่สูงกว่า ได้แก่คนที่ประเสริฐกว่าตน.
Từ “Tasmā attano uttariṃ bhajetha” nghĩa là: Vì người hướng đến bậc cao quý hơn sẽ phát triển nhanh chóng, do đó nên kết giao với người cao quý hơn, người tốt hơn mình.

จบอรรถกถาเสวิตัพพสูตรที่ ๖
Kết thúc chú giải Kinh Nên Kết Giao, phần 6.

อรรถกถาชิคุจฉิตัพพสูตรที่ ๗
Chú giải Kinh Nên Ghê Tởm, phần 7

พึงทราบวินิจฉัยในชิคุจฉิตัพพสูตรที่ ๗ ดังต่อไปนี้ :-
Hãy hiểu rõ sự giải thích trong Kinh Nên Ghê Tởm, phần 7, như sau:

บทว่า ชิคุจฺฉิตพฺโพ ความว่า บุคคลที่ใครๆ พึงรังเกียจเหมือนคูถฉะนั้น.
Từ “Jigucchitabbo” nghĩa là người mà ai cũng nên ghê tởm, giống như phân.

บทว่า อถโข นํ เท่ากับ อถโข อสฺส.
Từ “Athakho naṃ” tương đương với “Athakho assa.”

บทว่า กิตฺติสทฺโท คือ เสียงที่กล่าวขานกัน.
Từ “Kittisaddo” nghĩa là tiếng tăm được đồn thổi.

ในบทว่า เอวเมว โข นี้ พึงทราบข้อเปรียบเทียบดังต่อไปนี้
Trong đoạn “Evameva kho,” có các phép so sánh như sau:

ความเป็นผู้ทุศีลพึงเห็นเหมือนหลุมคูถ.
Tính chất của người ác giới nên được ví như một hố phân.

บุคคลผู้ทุศีลพึงเห็นเหมือนงูเรือนตัวตกลงไปในหลุมคูถฉะนั้น.
Người ác giới nên được ví như một con rắn nhà rơi xuống hố phân.

ภาวะที่บุคคลพึงจะคบหาบุคคลผู้ทุศีล (แต่) ไม่ทำตามบุคคลผู้ทุศีลนั้น พึงเห็นเหมือนภาวะที่บุคคลถูกงูที่เขายกขึ้นจากหลุมคูถไต่ขึ้นสู่ร่างกาย แต่ไม่กัดฉะนั้น.
Việc kết giao với người ác giới nhưng không làm theo họ nên được ví như trường hợp một con rắn được đưa lên từ hố phân bò lên người nhưng không cắn.

เวลาที่บุคคลคบหาผู้ทุศีล จนชื่อเสียงที่ไม่ดีระบือไปทั่ว พึงทราบเหมือนเวลาที่เขาถูกงูตัวเปื้อนคูถแล้ว กัดเอาฉะนั้น.
Khi một người giao du với người ác giới đến mức tiếng xấu lan rộng, nên được ví như bị con rắn dính phân cắn.

บทว่า ติณฺฑุกาลาตํ ได้แก่ ดุ้นฟืนไม้มะพลับ.
Từ “Tiṇḍukālātaṃ” nghĩa là khúc củi gỗ mun.

บทว่า ภิยฺโยโส มตฺตาย จิจิฏายตํ ความว่า ก็ดุ้นฟืนไม้มะพลับนั้น เมื่อถูกเผาตามปกติจะสะเก็ดจะกระเด็นหลุดออกส่งเสียงดัง จิจิฏะ จิจิฏะ. อธิบายว่า แต่ดุ้นฟืนที่ถูกเคาะจะส่งเสียงดังกว่ามาก.
Từ “Bhiyyoso mattāya ciciṭāyataṃ” nghĩa là khúc củi gỗ mun, khi bị đốt sẽ phát ra tiếng “ciciṭa, ciciṭa” từ các tia lửa bắn ra, nhưng nếu bị đập sẽ phát ra âm thanh lớn hơn nhiều.

บทว่า เอวเมว โข ความว่า บุคคลผู้มักโกรธก็ฉันนั้นเหมือนกันแล คือ แม้ตามธรรมดาของตนก็เป็นผู้ไม่สงบ ดุร้ายเที่ยวไป. แต่ในเวลาที่ได้ฟังคำพูด (ว่ากล่าว) แม้เพียงเล็กน้อย ก็กลับเที่ยวเกรี้ยวกราดดุร้ายยิ่งขึ้นไปอีกว่า คนนี้พูดอย่างนี้ๆ กับคนเช่นเราได้.๑-
Từ “Evameva kho” nghĩa là, người hay giận cũng tương tự như vậy. Ngay cả trong trạng thái bình thường, họ đã không yên tĩnh và hung hăng. Nhưng khi nghe một lời chỉ trích nhỏ, họ trở nên tức giận, hung dữ hơn nữa với suy nghĩ rằng, “Người này dám nói như vậy với ta.”

๑- ปาฐะว่า เอวเมว โกธโนติ อตฺตโน ธมฺมตายปิ อุฏฐิโต จณฺฑิกโต หุตฺวา จรติ. อปฺปมตฺตกํ ปน วจนํ วุตฺตกาเล มาทิสํ นาม เอวํ วทติ เอวํ วทติติ อิตเรกตรํ อุฏฐิโต จณฺฑิกโต หุตฺวา กุชฺฌติ.
“Evameva kodhano ti attano dhammatāyapi uṭṭhito caṇḍikato hutvā carati. Appamattakaṃ pana vacanaṃ vuttakāle mādisaṃ nāma evaṃ vadati evaṃ vadatīti itarekataraṃ uṭṭhito caṇḍikato hutvā kujjhati.”
Nghĩa là:

บุคคลผู้มักโกรธ ย่อมเที่ยวไปด้วยความดุร้ายตามธรรมชาติของตน แม้ไม่ได้รับการกระทบกระเทือนใดๆ.
Người hay giận thường hành động một cách hung dữ theo bản chất của mình, ngay cả khi không có bất kỳ điều gì tác động.

เมื่อได้รับคำพูดเล็กน้อย ก็ย่อมโกรธรุนแรงขึ้นด้วยความคิดว่า คนเช่นฉันทำไมเขากล้าพูดเช่นนี้.
Khi nghe một lời nói nhỏ nhặt, họ sẽ tức giận hơn nữa với suy nghĩ rằng, “Người như ta mà dám bị nói như thế này.”

ฉบับพม่าเป็น เอวเมวํ โกธโน อตฺตโน ธมฺมตายปิ อุทธฺโต จณฺฑิกโต หุตฺวา จรติ อปฺปมตฺตกํ ปน วจนํ สุตกาเล มาทิสํ นาม เอวํ วทติ เอวํ วทตีติ อติเรกตรํ อุทฺธโต จณฺฑิกโต หุตฺวา จรติ แปลตามฉบับพม่า).
Bản Miến dịch: “Evamevaṃ kodhano attano dhammatāyapi uddhato caṇḍikato hutvā carati. Appamattakaṃ pana vacanaṃ sutakāle mādisaṃ nāma evaṃ vadati evaṃ vadatīti atirekataraṃ uddhato caṇḍikato hutvā carati.”
Nghĩa theo bản Miến:

บุคคลผู้มักโกรธ ย่อมแสดงความดุร้ายมากขึ้นตามธรรมชาติของตน.
Người hay giận sẽ biểu hiện sự hung dữ nhiều hơn theo bản tính của mình.

เมื่อได้ฟังคำพูดเล็กน้อย ก็ยิ่งแสดงความดุร้ายเพิ่มขึ้นอีก โดยคิดว่า คนเช่นฉันทำไมเขากล้าพูดเช่นนี้.
Khi nghe một lời nói nhỏ, họ càng thể hiện sự tức giận mạnh mẽ hơn nữa, với suy nghĩ rằng, “Người như ta mà dám bị nói như thế này.”

ฉบับพม่าเป็น:
“Evamevaṃ kodhano attano dhammatāyapi uddhato caṇḍikato hutvā carati. Appamattakaṃ pana vacanaṃ sutakāle mādisaṃ nāma evaṃ vadati evaṃ vadatīti atirekataraṃ uddhato caṇḍikato hutvā carati.”

แปลตามฉบับพม่า:
Người hay giận, ngay cả theo bản chất tự nhiên của mình, thường hành xử một cách kiêu căng và hung dữ.

เมื่อได้ฟังคำพูดเล็กน้อย ก็ยิ่งแสดงความดุร้ายเพิ่มขึ้นอีก ด้วยความคิดว่า “คนเช่นฉัน ทำไมเขากล้าพูดเช่นนี้”.
Khi nghe một lời nói nhỏ nhặt, họ trở nên càng kiêu căng và hung dữ hơn, nghĩ rằng: “Người như ta, tại sao kẻ đó dám nói như vậy?”

บทว่า คูถกูโป ได้แก่ หลุมที่เต็มไปด้วยคูถ หรือหลุมคูถนั่นแล.
Từ “Gūthakūpo” nghĩa là một hố đầy phân, hoặc chính là hố phân.

ก็ในที่นี้ พึงทราบการเปรียบเทียบโดยนัยก่อนนั้นแล.
Ở đây, nên hiểu sự so sánh theo ý nghĩa đã được giải thích trước.

บทว่า ตสฺมา เอวรูโป ปุคฺคโล อชฺฌุเปกฺขิตพฺโพ น เสวิตพฺโพ ความว่า เพราะเหตุที่บุคคลผู้มักโกรธ เมื่อใครคบหาใกล้ชิดก็โกรธ (เขา) เหมือนกัน ย่อมโกรธแม้กะบุคคลที่ด่าย้อนให้ว่าคนผู้นี้มีประโยชน์อะไร ฉะนั้น เขาจึงเป็นเหมือนไฟไหม้ฟาง ที่ทุกคนควรวางเฉย ไม่ควรเข้าไปคบหาสมาคม.
Từ “Tasmā evarūpo puggalo ajjhupekkhitabbo na sevitabbo” nghĩa là: Người hay giận, khi ai đó gần gũi sẽ dễ nổi giận với họ, hoặc thậm chí nổi giận với những người chỉ trích lại mình rằng “Người này có ích gì?”. Vì vậy, họ giống như ngọn lửa cháy trên rơm, mà mọi người nên tránh xa, không nên kết giao.

ท่านกล่าวอธิบายไว้อย่างไร?
Ngài giải thích như thế nào?

ท่านกล่าวอธิบายไว้ว่า บุคคลที่เข้าไปใกล้ไฟไหม้ฟางจนเกินไปจะร้อน ร่างกายของเขาจะพลอยถูกไหม้ไปด้วย บุคคลที่ถอยออกห่างมากเกินไปจะ (ไม่) ร้อน ความหนาวของเขาก็ยังไม่หาย ส่วนบุคคลที่ผิงไฟอยู่ในระยะพอดี ไม่เข้าใกล้จนเกินไป (และ) ไม่ถอยห่างออกเกินไป ความหนาวก็จะหาย.
Ngài giải thích rằng: Người đến quá gần ngọn lửa cháy trên rơm sẽ bị nóng và cơ thể có thể bị cháy. Người đứng quá xa sẽ không bị nóng nhưng vẫn cảm thấy lạnh. Còn người giữ khoảng cách vừa đủ để sưởi ấm sẽ xua tan được cái lạnh.

เพราะฉะนั้น บุคคลผู้มักโกรธเป็นเหมือนไฟไหม้ฟาง จึงควรถูกวางเฉยเสีย โดยการวางตัวเป็นกลาง ไม่ควรที่ใครๆ จะเสพ ไม่ควรที่ใครๆ จะคบหา ไม่ควรที่ใครๆ จะเข้าไปนั่งใกล้.
Do đó, người hay giận giống như ngọn lửa cháy trên rơm, cần được bỏ qua bằng cách giữ thái độ trung lập. Không ai nên kết giao, không ai nên thân thiết, và cũng không ai nên ngồi gần họ.

บทว่า กลฺยาณมิตฺโต ได้แก่ มิตรผู้สะอาด.
Từ “Kalyāṇamitta” nghĩa là bạn tốt, trong sạch.

บทว่า กลฺยาณสหาโย ได้แก่ สหายผู้สะอาด. ที่ชื่อว่าสหาย ได้แก่ผู้มีปกติไปร่วมกันและเที่ยวไปร่วมกัน.
Từ “Kalyāṇasahāyo” nghĩa là người bạn đồng hành tốt, trong sạch. “Sahāya” là người thường đi cùng và sống cùng.

บทว่า กลฺยาณสมฺปวงฺโก ได้แก่ ผู้โอนไปในกัลยาณมิตรทั้งหลาย คือในบุคคลผู้สะอาด. อธิบายว่า ผู้มีใจน้อมโน้มเหนี่ยวนำไปในกัลยาณมิตรนั้น.
Từ “Kalyāṇasampavaṅko” nghĩa là người hướng đến các bạn tốt, trong sạch. Giải thích: Là người có tâm hướng về và bị ảnh hưởng bởi những người bạn tốt.

จบอรรถกถาชิคุจฉิตัพพสูตรที่ ๗
Kết thúc chú giải Kinh Nên Ghê Tởm, phần 7.

อรรถกถาคูถภาณีสูตรที่ ๘
Chú giải Kinh Người Nói Lời Hôi Hám, phần 8

พึงทราบวินิจฉัยในคูถภาณีสูตรที่ ๘ ดังต่อไปนี้ :-
Hãy hiểu rõ sự giải thích trong Kinh Người Nói Lời Hôi Hám, phần 8, như sau:

บุคคลใดกล่าวถ้อยคำส่งกลิ่นเหม็นเหมือนคูถ บุคคลนั้น ชื่อว่าคูถภาณี.
Người nào nói lời lẽ phát ra mùi hôi như phân, người ấy được gọi là “Kūthabhāṇī” (người nói lời hôi hám).

บุคคลใดกล่าวถ้อยคำส่งกลิ่นหอมเหมือนดอกไม้ บุคคลนั้น ชื่อว่าปุปผภาณี.
Người nào nói lời lẽ phát ra hương thơm như hoa, người ấy được gọi là “Pupphabhāṇī” (người nói lời thơm tho).

บุคคลใดกล่าวถ้อยคำอ่อนหวานเหมือนน้ำผึ้ง บุคคลนั้น ชื่อว่ามธุภาณี.
Người nào nói lời lẽ ngọt ngào như mật ong, người ấy được gọi là “Madhubhāṇī” (người nói lời ngọt ngào).

บทว่า สภาคโต คือ อยู่ในสภา.
Từ “Sabhāgato” nghĩa là ở trong hội trường.

บทว่า ปริสคโต คือ อยู่ในหมู่ชาวบ้าน.
Từ “Parisagato” nghĩa là ở giữa dân chúng.

บทว่า ญาติมชฺฌคโต คือ อยู่ในท่ามกลางทายาททั้งหลาย.
Từ “Ñātimajjhagato” nghĩa là ở giữa các thân nhân.

บทว่า ปูคมชฺฌคโต คือ อยู่ในท่ามกลางเสนาทั้งหลาย.
Từ “Pūgamajjhagato” nghĩa là ở giữa các nhóm binh sĩ.

บทว่า ราชกุลมชฺฌคโต คือ อยู่ในท่ามกลางราชตระกูล คือในท้องพระโรงสำหรับวินิจฉัยของหลวง.
Từ “Rājakulamajjhagato” nghĩa là ở giữa hoàng tộc, tức là trong đại sảnh hoàng cung để xét xử.

บทว่า อภินีโต คือ ถูกนำไปเพื่อต้องการจะซักถาม.
Từ “Abhinīto” nghĩa là bị đưa đến để hỏi cung.

บทว่า สกฺขิปุฏฺโฐ คือ ถูกเขาอ้างให้เป็นพยาน แล้วซัก.
Từ “Sakkhipuṭṭho” nghĩa là được gọi làm nhân chứng và bị thẩm vấn.

บทว่า เอวํ โภ ปุริส นี้เป็นอาลปนะ.
Từ “Evaṃ bho purisa” là một cách xưng hô.

บทว่า อตฺตเหตุ วา ปรเหตุ วา ได้แก่ เพราะเหตุแห่งอวัยวะมีมือและเท้าเป็นต้นของตนหรือของบุคคลอื่น.
Từ “Attahetu vā parahetu vā” nghĩa là vì lý do liên quan đến các bộ phận như tay, chân của mình hay của người khác.

ลาภ ท่านประสงค์เอาว่าอามิส ในบทว่า อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ วา นี้.
Từ “Lābha” được hiểu là lợi ích vật chất trong câu “Āmisakiñcikkhahetu vā.”

บทว่า กิญฺจิกฺขํ ได้แก่ สิ่งของนิดๆ หน่อยๆ คือของเล็กน้อย. อธิบายว่า เหตุแห่งอามิส โดยที่สุดแม้เพียงนกกะทา นกคุ่ม ก้อนเนยใสและก้อนเนยข้นเป็นต้น.
Từ “Kiñcikkhaṃ” nghĩa là những thứ nhỏ nhặt, không đáng kể. Giải thích: lý do liên quan đến lợi ích vật chất, thậm chí chỉ là một con chim cút, chim chích, một cục bơ tan, hoặc một cục bơ đông.

บทว่า สมฺปชานมุสา ภาสิตา โหติ ความว่า กล่าวมุสาวาททั้งที่รู้ๆ.
Từ “Sampajānamusā bhāsitā hoti” nghĩa là nói lời không thật dù biết rõ sự thật.

โทษเรียกว่า เอละ ในบทว่า เนลา.
Lỗi lầm được gọi là “Ela” trong từ “Nela.”

วาจา ชื่อว่า เนลา เพราะหมายความว่าไม่มีโทษ. อธิบายว่าหมดโทษ. วาจาไม่มีโทษเหมือนศีลที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ในคาถานี้ว่า เนลงฺโค เสตปจฺฉาโท.
Lời nói được gọi là “Nela” vì không có lỗi. Giải thích: không có lỗi giống như giới mà Đức Phật đã dạy trong câu kệ: “Nelaṅgo setapacchādo.”

วาจา ชื่อว่า กัณณสุขา ได้แก่วาจาที่สบายหู เพราะมีพยัญชนะไพเราะ. วาจานั้นไม่ให้เกิดการเสียดแทงหู เหมือนใช้เข็มแทงฉะนั้น.
Lời nói được gọi là “Kaṇṇasukhā” nghĩa là dễ chịu với tai, vì có âm điệu êm ái. Lời nói ấy không làm đau tai, giống như việc dùng kim đâm.

วาจา ชื่อว่า เปมนียา เพราะหมายความว่า ให้เกิดความรัก ไม่ให้เกิดความโกรธ ทั่วทั้งร่างกาย เพราะมีอรรถไพเราะฉะนั้น.
Lời nói được gọi là “Pemanīyā” vì tạo ra tình yêu thương, không gây ra sự tức giận, và mang lại sự êm dịu cho cả cơ thể nhờ ý nghĩa sâu sắc.

วาจา ชื่อว่า หทยังคมา เพราะหมายความว่า ถึงใจคือไม่กระทบกระทั่ง เข้าไปสู่จิตโดยสะดวก.
Lời nói được gọi là “Hadayaṅgamā” vì đi vào tâm, không gây tổn thương và dễ dàng tiếp nhận.

วาจา ชื่อว่า โปรี เพราะหมายความว่า มีในเมือง เพราะบริบูรณ์ด้วยคุณ.
Lời nói được gọi là “Porī” vì thuộc về người thành thị, hoàn chỉnh với các phẩm chất tốt.

อนึ่ง วาจา ชื่อว่า โปรี เพราะหมายความว่า ละเอียดอ่อนดี เหมือนนารีที่เจริญเติบโตในเมืองฉะนั้น.
Ngoài ra, lời nói được gọi là “Porī” vì tinh tế, giống như một người phụ nữ được nuôi dưỡng tốt trong thành thị.

อนึ่ง วาจา ชื่อว่า โปรี เพราะหมายความว่า เป็นวาจาของชาวเมือง. อธิบายว่า เป็นวาจาของคนที่อยู่ในเมือง.
Thêm nữa, lời nói được gọi là “Porī” vì là lời nói của cư dân thành thị. Giải thích: là lời nói của người sống ở thành phố.

จริงอยู่ ชาวเมืองย่อมมีถ้อยคำเหมาะสม คือเรียกคนวัยปูนพ่อว่าคุณพ่อ เรียกคนวัยปูนพี่ชายหรือน้องชายว่าพี่ชายน้องชาย.
Thật vậy, cư dân thành phố thường sử dụng ngôn ngữ lịch sự, gọi người lớn tuổi là “cha,” gọi người ngang tuổi là “anh” hoặc “em.”

ด้วยว่า ถ้อยคำชนิดนี้ ชื่อว่า พหุชนกันตา เพราะหมายความว่า เป็นวาจาที่ชนเป็นอันมากรักใคร่.
Những lời nói như vậy được gọi là “Bahujanakanṭā” vì chúng là lời nói mà số đông yêu thích.

วาจา ชื่อว่า พหุชนมนาปา เพราะหมายความว่า เป็นที่ชอบใจ คือทำความเจริญให้แก่ชนเป็นอันมาก เพราะเป็นวาจาที่ชนเป็นอันมากรักใคร่นั่นเอง.
Lời nói được gọi là “Bahujanamanāpā” vì được số đông yêu thích, mang lại lợi ích và phát triển cho nhiều người.

จบอรรถกถาคูถภาณีสูตรที่ ๘
Kết thúc chú giải Kinh Người Nói Lời Hôi Hám, phần 8.

อรรถกถาอันธสูตรที่ ๙
Chú giải Kinh Người Mù, phần 9

พึงทราบวินิจฉัยในอันธสูตรที่ ๙ ดังต่อไปนี้ :-
Hãy hiểu rõ sự giải thích trong Kinh Người Mù, phần 9, như sau:

บทว่า จกฺขุ น โหติ ได้แก่ ไม่มีปัญญาจักษุ.
Từ “Cakkhu na hoti” nghĩa là không có nhãn quan trí tuệ.

บทว่า ผาตึ กเรยฺย ความว่า พึงทำโภคะ (ที่ได้มาแล้ว) ให้คงอยู่ คือให้เจริญ.
Từ “Phātiṃ kareyya” nghĩa là giữ gìn tài sản đã có, làm cho nó phát triển.

บทว่า สาวชฺชานวชฺเช ได้แก่ ธรรมที่มีโทษและไม่มีโทษ.
Từ “Sāvajjānavajje” nghĩa là pháp có tội và pháp không có tội.

บทว่า หีนปฺปณีเต ได้แก่ ธรรมขั้นต่ำและขั้นสูง.
Từ “Hīnappaṇīte” nghĩa là pháp thấp và pháp cao.

บทว่า กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาเค ความว่า ธรรมดำและธรรมขาวนั่นเอง พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า มีความเป็นปฏิภาคกัน โดยเป็นปฏิปักษ์ต่อกัน เพราะขัดขวางกันและกัน.
Từ “Kaṇhasukkasappaṭibhāge” nghĩa là pháp đen và pháp trắng. Đức Phật dạy rằng chúng đối lập nhau, cản trở lẫn nhau.

ก็ในบทนี้มีความย่อดังต่อไปนี้
Trong đoạn này, có thể tóm tắt như sau:

บุคคลพึงรู้จักกุศลธรรมว่า เป็นกุศลธรรม. พึงรู้จักอกุศลธรรมว่า เป็นอกุศลธรรม. แม้ในบทมีอาทิว่า ธรรมที่มีโทษเป็นต้นก็มีนัยนี้แล.
Người nên nhận biết pháp thiện là pháp thiện, pháp bất thiện là pháp bất thiện. Ngay cả trong các đoạn đề cập đến pháp có tội cũng có ý nghĩa tương tự.

ส่วนในธรรมที่มีความเป็นปฏิภาคกัน ทั้งธรรมดำและธรรมขาว ธรรมดำ บุคคลพึงรู้ว่ามีความเป็นปฏิภาคกับธรรมขาว. ธรรมขาว บุคคลพึงรู้ว่าเป็นปฏิภาคกับธรรมดำ.
Đối với các pháp đối lập, như pháp đen và pháp trắng, người nên biết pháp đen đối lập với pháp trắng và pháp trắng đối lập với pháp đen.

ด้วยปัญญาจักษุใด จักษุแม้เห็นปานนั้นของบุคคลนั้นไม่มี.
Nhưng người không có nhãn quan trí tuệ sẽ không thấy được điều đó.

นักศึกษาพึงทราบความหมาย แม้ในวาระที่เหลือโดยนัยดังกล่าวมานี้แล.
Học giả nên hiểu ý nghĩa này trong các trường hợp khác theo cách giải thích này.

บทว่า น เจว โภคา ตถารูปา ความว่า แม้โภคะชนิดนั้นย่อมไม่มีแก่บุคคลนั้น.
Từ “Na ceva bhogā tathārūpā” nghĩa là người đó thậm chí không có tài sản như vậy.

บทว่า น จ ปุญฺญานิ กุพฺพติ ความว่า และเขาย่อมไม่ทำบุญ.
Từ “Na ca puññāni kubbati” nghĩa là người đó cũng không tạo công đức.

ด้วยคำมีประมาณเท่านี้ เป็นอันตรัสถึงความไม่มีแห่งจักษุที่เป็นเหตุให้โภคะเกิดขึ้น และจักษุที่ทำให้เกิดญาณ (ปัญญาจักษุ).
Với những lời ngắn gọn này, Đức Phật đã nói về sự thiếu vắng nhãn quan dẫn đến tài sản và nhãn quan tạo ra trí tuệ (trí tuệ nhãn).

บทว่า อุภยตฺถ กลิคฺคโห ได้แก่ ถือผิด. อธิบายว่า ถือพลาดในโลกทั้ง ๒ คือ ในโลกนี้และในโลกหน้า.
Từ “Ubhayattha kaliggaho” nghĩa là hiểu sai. Giải thích: Nhận thức sai lầm trong cả hai thế giới, tức là đời này và đời sau.

อีกอย่างหนึ่ง บทว่า อุภยตฺถ กลิคฺคโห คือ ถือประโยชน์ทั้ง ๒ คือที่เป็นไปในทิฏฐธรรม และสัมปรายภพว่าเป็นโทษ. อธิบายว่า ถือเป็นความผิด.
Một cách khác, từ “Ubhayattha kaliggaho” nghĩa là hiểu nhầm lợi ích ở cả hai khía cạnh, tức là đời hiện tại và đời sau, coi đó là lỗi.

บทว่า ธมฺมาธมฺเมน ได้แก่ ด้วยธรรมคือกุศลกรรมบถ ๑๐ บ้าง ด้วยธรรมคืออกุศลกรรมบถ ๑๐ บ้าง.
Từ “Dhammādhammena” nghĩa là hành động theo mười con đường thiện hoặc mười con đường bất thiện.

บทว่า สโฐ ได้แก่ มักโอ่.
Từ “Soṭho” nghĩa là người khoe khoang.

บทว่า โภคานิ ปริเยสติ คือ แสวงหาโภคะทั้งหลาย.
Từ “Bhogāni pariyesati” nghĩa là tìm kiếm tài sản.

บทว่า เถยฺเยน กูฏกมฺเมน มุสาวาเทน จูภยํ ความว่า แสวงหาโภคะทั้งหลายด้วยกรรมทั้งสอง ในบรรดากรรมมีไถยกรรมเป็นต้น.
Từ “Theyyena kūṭakammena musāvādena cūbhayaṃ” nghĩa là tìm kiếm tài sản bằng cả hai cách, trong các cách như trộm cắp, lừa đảo, hoặc nói dối.

ถามว่า แสวงหาด้วยกรรมทั้งสองอย่างไร.
Hỏi: Làm thế nào để tìm kiếm bằng cả hai cách này?

ตอบว่า อย่างนี้คือ แสวงหาโภคะทั้งหลายด้วยไถยกรรม (การลักขโมย) และกูฏกรรม (การฉ้อโกง) ได้แก่ แสวงหาด้วยไถยกรรมและมุสาวาท และแสวงหาด้วยกูฏกรรม และมุสาวาท.
Đáp: Bằng cách tìm kiếm tài sản qua trộm cắp (Theyya), lừa đảo (Kūṭa), hoặc nói dối (Musāvāda).

บทว่า สงฺฆาตุํ แปลว่า เพื่อรวบรวม.
Từ “Saṅghātuṃ” nghĩa là để tích lũy.

บทว่า ธมฺมลทฺเธหิ ได้แก่ ที่ได้มาโดยไม่ให้เสียธรรม คือกุศลกรรมบถสิบ.
Từ “Dhammaladdhehi” nghĩa là tài sản đạt được mà không vi phạm đạo đức, tức là mười con đường thiện.

บทว่า อุฏฺฐานาธิคตํ คือ ที่ได้มาด้วยความเพียร.
Từ “Uṭṭhānādhigataṃ” nghĩa là đạt được thông qua sự siêng năng.

บทว่า อพฺยคฺคมานโส คือมีจิตปราศจากวิจิกิจฉา.
Từ “Abhyaggamānaso” nghĩa là có tâm không còn nghi ngờ.

บทว่า ภทฺทกํ ฐานํ คือ สถานที่ที่ดีที่สุด ได้แก่เทวสถาน.
Từ “Bhaddakaṃ ṭhānaṃ” nghĩa là nơi tốt nhất, tức là cõi trời.

บทว่า น โสจติ คือ ไม่เศร้าโศกด้วยความเศร้าโศกภายใน ในที่ใด.
Từ “Na socati” nghĩa là không buồn phiền trong bất kỳ hoàn cảnh nào.

จบอรรถกถาอันธสูตรที่ ๙
Kết thúc chú giải Kinh Người Mù, phần 9.

อรรถกถาอวกุชชิตสูตรที่ ๑๐
Chú giải Kinh Người Không Lật Ngược, phần 10

พึงทราบวินิจฉัยในอวกุชชิตสูตรที่ ๑๐ ดังต่อไปนี้ :-
Hãy hiểu rõ sự giải thích trong Kinh Người Không Lật Ngược, phần 10, như sau:

บทว่า อวกุชฺชปญฺโญ ได้แก่ มีปัญญาเหมือนกับหม้อคว่ำปากลง.
Từ “Avakujjapañño” nghĩa là người có trí tuệ giống như cái nồi úp ngược, không thể chứa gì.

บทว่า อุจฺฉงฺคปญฺโญ ได้แก่ มีปัญญาเหมือนกับตัก.
Từ “Ucchaṅgapañño” nghĩa là người có trí tuệ như chiếc gáo múc nước, chứa đựng được ít ỏi.

บทว่า ปุถุปญฺโญ ได้แก่ มีปัญญากว้างขวาง.
Từ “Puthupañño” nghĩa là người có trí tuệ rộng lớn, thâm sâu.

ในบทว่า อาทิกลฺยาณํ เป็นต้น พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
Trong đoạn “Ādikalyāṇaṃ,” nên hiểu như sau:

การตั้งต้น (เทศนา) ชื่อว่าเบื้องต้น ท่ามกลางแห่งกถา ชื่อว่าท่ามกลาง ตอนจบ ชื่อว่าที่สุด.
Việc khởi đầu bài giảng được gọi là phần đầu. Phần nội dung giữa bài được gọi là phần giữa, và phần kết thúc bài giảng được gọi là phần cuối.

ภิกษุเหล่านั้น เมื่อกล่าวธรรมแก่บุคคลนั้นอย่างนี้ ชื่อว่ากล่าวทำให้งาม คือให้เจริญ ได้แก่ไม่มีโทษเลย ทั้งในวาระเริ่มต้น ทั้งในวาระท่ามกลาง ทั้งในวาระที่สุด.
Những vị Tỳ kheo giảng pháp theo cách này được gọi là giảng một cách toàn hảo, tức là làm cho bài pháp trở nên thiện xảo, không có lỗi trong cả phần đầu, phần giữa, và phần cuối.

อนึ่ง ในสูตรนี้มีเบื้องต้น ท่ามกลางและที่สุดแห่งเทศนา และมีเบื้องต้น ท่ามกลางและที่สุดแห่งสาสนธรรม.
Trong bài kinh này có phần đầu, phần giữa và phần cuối của bài giảng, đồng thời cũng có phần đầu, phần giữa và phần cuối của Giáo pháp.

บรรดาเทศนาและสาสนธรรมทั้งสองนั้น (จะกล่าว) เทศนาก่อน บทแรกของคาถา ๔ บทเป็นเบื้องต้น บททั้งสองเป็นท่ามกลาง (และ) บทสุดท้ายเป็นที่สุด.
Trong cả bài giảng và Giáo pháp, bài giảng được đề cập trước. Trong một bài kệ gồm bốn câu, câu đầu là phần đầu, hai câu tiếp theo là phần giữa, và câu cuối cùng là phần cuối.

สำหรับพระสูตรที่มีอนุสนธิเดียว นิทานเป็นเบื้องต้น อนุสนธิเป็นท่ามกลาง ตอนจบพระสูตรที่ว่า อิทมโวจ เป็นที่สุด.
Đối với bài kinh có một mạch văn, phần mở đầu (nidāna) là phần đầu, mạch văn (anusandhi) là phần giữa, và đoạn kết thúc với cụm “Idamavoca” là phần cuối.

สำหรับพระสูตรที่มีอนุสนธิหลายอนุสนธิ อนุสนธิที่ ๑ เป็นเบื้องต้น มากกว่านั้นไป หนึ่งหรือหลายอนุสนธิเป็นท่ามกลาง อนุสนธิสุดท้ายเป็นที่สุด.
Đối với bài kinh có nhiều mạch văn, mạch văn đầu tiên là phần đầu, một hoặc nhiều mạch văn tiếp theo là phần giữa, và mạch văn cuối cùng là phần kết thúc.

นี้เป็นนัยแห่งเทศนาก่อน.
Đây là ý nghĩa của bài giảng trước.

ส่วนสาสนธรรม ศีลเป็นเบื้องต้น สมาธิเป็นท่ามกลาง วิปัสสนาเป็นที่สุด.
Đối với Giáo pháp, giới là phần đầu, định là phần giữa, và tuệ là phần cuối.

อีกอย่างหนึ่ง สมาธิเบื้องต้น วิปัสสนาเป็นท่ามกลาง มรรคเป็นที่สุด.
Một cách khác, định là phần đầu, tuệ là phần giữa, và đạo là phần cuối.

อีกอย่างหนึ่ง วิปัสสนาเป็นเบื้องต้น มรรคเป็นท่ามกลาง ผลเป็นที่สุด.
Một cách khác, tuệ là phần đầu, đạo là phần giữa, và quả là phần cuối.

อีกอย่างหนึ่ง มรรคเป็นเบื้องต้น ผลเป็นท่ามกลาง นิพพานเป็นที่สุด.
Một cách khác, đạo là phần đầu, quả là phần giữa, và Niết-bàn là phần cuối.

อีกอย่างหนึ่ง เมื่อทำธรรมให้เป็นคู่ๆ กัน ศีลกับสมาธิเป็นเบื้องต้น วิปัสสนากับมรรคเป็นท่ามกลาง ผลกับนิพพานเป็นที่สุด.
Một cách khác, khi chia pháp thành cặp, giới và định là phần đầu, tuệ và đạo là phần giữa, và quả với Niết-bàn là phần cuối.

บทว่า สาตฺถํ ความว่า ภิกษุทั้งหลายแสดงธรรมให้มีประโยชน์.
Từ “Sātthaṃ” nghĩa là các Tỳ kheo giảng pháp để mang lại lợi ích.

บทว่า สพฺยญฺชนํ ความว่า แสดงธรรมให้อักษรบริบูรณ์.
Từ “Sabyajjaṇaṃ” nghĩa là giảng pháp với ngôn từ đầy đủ, trọn vẹn.

บทว่า เกวลปริปุณฺณํ ความว่า แสดงธรรมให้บริบูรณ์ทั้งหมด คือไม่ขาด.
Từ “Kevalaparipuṇṇaṃ” nghĩa là giảng pháp một cách hoàn chỉnh, không thiếu sót.

บทว่า ปริสุทฺธํ ความว่า แสดงธรรมให้บริสุทธิ์ คือไม่ให้ยุ่งเหยิงไม่มีเงื่อนงำ.
Từ “Parisuddhaṃ” nghĩa là giảng pháp một cách trong sáng, không rối rắm hay mơ hồ.

บทว่า พฺรหฺมจริยํ ปกาเสนฺติ ความว่า และเมื่อแสดงอย่างนั้น ชื่อว่าประกาศอริยมรรคมีองค์ ๘ ซึ่งสงเคราะห์ด้วยไตรสิกขาอันเป็นจริยาที่ประเสริฐที่สุด.
Từ “Brahmacariyaṃ pakāsenti” nghĩa là, khi giảng như vậy, gọi là tuyên dương Bát Thánh Đạo, bao gồm ba học (giới, định, tuệ), là hành vi cao quý nhất.

บทว่า เนวาทึ มนสิกโรติ ความว่า เริ่มต้นเทศน์ก็ไม่ใส่ใจ.
Từ “Nevādiṃ manasikaroti” nghĩa là ngay từ đầu bài giảng, cũng không chú ý.

บทว่า กุมฺโภ แปลว่า หม้อ.
Từ “Kumbho” nghĩa là cái nồi.

บทว่า นิกุชฺโช คือ วางคว่ำปากลง.
Từ “Nikujo” nghĩa là đặt úp xuống.

ในบทว่า เอวเมว โข นี้ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้
Trong đoạn “Evameva kho,” nên hiểu như sau:

บุคคลผู้มีปัญญาต่ำพึงเห็นเหมือนหม้อคว่ำปากลง.
Người có trí tuệ thấp kém được ví như cái nồi đặt úp.

เวลาที่ได้ (ฟัง) พระธรรมเทศนา พึงเห็นเหมือนเวลาที่เทน้ำ (บนก้นหม้อ).
Khi nghe giảng pháp, giống như đổ nước lên đáy nồi.

เวลาที่บุคคลนั่งอยู่บนอาสนะนั้นยังไม่สามารถเรียนเอาได้ พึงเห็นเหมือนเวลาที่น้ำไหลออกไปหมด.
Khi ngồi nghe pháp nhưng không lĩnh hội được, giống như nước chảy hết ra ngoài.

เวลาที่บุคคลผู้นั้นลุกขึ้นแล้วจำไม่ได้ พึงเห็นเหมือนเวลาที่น้ำไม่ขังอยู่ (บนก้นหม้อ).
Khi người ấy đứng dậy nhưng không nhớ bài giảng, giống như nước không thể giữ lại trên đáy nồi.

บทว่า กากิณฺณานิ แปลว่า ที่เก็บไว้.
Từ “Kākiṇṇāni” nghĩa là những thứ được giữ lại.

บทว่า สติสมฺโมสาย ปกิเรยฺย ความว่า (ของควรเคี้ยวนั้น) พึงตกเกลื่อนไป เพราะความเป็นผู้เผลอตัว.
Từ “Satisammosāya pakireyya” nghĩa là những thứ đáng giữ lại sẽ bị rơi rớt ra ngoài vì sự bất cẩn.

ในบทว่า เอวเมว โข นี้ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้
Trong đoạn “Evameva kho,” nên hiểu như sau:

บุคคลผู้มีปัญญาดังตัก พึงเห็นเหมือนตัก.
Người có trí tuệ giống như chiếc gáo múc nước được ví như chiếc gáo.

พระพุทธพจน์มีประการต่างๆ พึงเห็นเหมือนของกินชนิดต่างๆ.
Những lời dạy của Đức Phật được ví như các loại thức ăn khác nhau.

เวลาที่บุคคลนั่งเรียนอยู่บนอาสนะนั้น พึงเห็นเหมือนเวลาที่บุคคลนั่งเคี้ยว ของเคี้ยวชนิดต่างๆ (ที่อยู่) บนตัก.
Khi người ấy ngồi học trên chỗ ngồi, giống như lúc người đó đang nhai thức ăn trên lòng mình.

เวลาที่บุคคลลุกจากอาสนะนั้นมาแล้วจำไม่ได้ พึงเห็นเหมือนเวลาที่บุคคลลุกขึ้นทำของหกเรี่ยราด เพราะเผลอตัว.
Khi người ấy đứng dậy từ chỗ ngồi mà không nhớ được bài giảng, giống như lúc người đó làm rơi vãi thức ăn vì bất cẩn.

บทว่า อุกฺกุชฺโช ได้แก่ (หม้อ) วางหงายปากขึ้น.
Từ “Ukkujjo” nghĩa là cái nồi đặt ngửa miệng lên.

บทว่า สณฺฐาติ คือ น้ำย่อมขังอยู่.
Từ “Saṇṭhāti” nghĩa là nước được giữ lại.

ในบทว่า เอวเมว โข นี้ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
Trong đoạn “Evameva kho,” nên hiểu như sau:

บุคคลผู้มีปัญญามาก พึงเห็นเหมือนหม้อที่วางหงายปากขึ้น.
Người có trí tuệ lớn được ví như cái nồi đặt ngửa miệng lên.

เวลาที่ได้ฟังเทศนา พึงเห็นเหมือนเวลาที่เทน้ำลง.
Khi nghe giảng pháp, giống như lúc đổ nước vào nồi.

เวลาที่บุคคลนั่งเรียนอยู่บนอาสนะนั้น พึงเห็นเหมือนเวลาที่น้ำขังอยู่.
Khi người ấy ngồi học, giống như nước được giữ trong nồi.

เวลาที่บุคคลลุกขึ้นเดินไปยังจำได้ พึงเห็นเหมือนเวลาที่น้ำไม่ไหลออกไป.
Khi người ấy đứng dậy và vẫn nhớ bài giảng, giống như nước không bị chảy ra ngoài.

บทว่า ทุมฺเมโธ ได้แก่ ไม่มีปัญญา.
Từ “Dummedho” nghĩa là người không có trí tuệ.

บทว่า อวิจกฺขโณ ได้แก่ ขาดปัญญาเครื่องจัดการ.
Từ “Avicakkhaṇo” nghĩa là thiếu trí tuệ để suy xét và xử lý.

บทว่า คนฺตา ได้แก่ มีการไปเป็นปกติ.
Từ “Kantā” nghĩa là thường xuyên đi lại.

บทว่า เสยฺโย เอเตน วุจฺจติ ความว่า (บุคคลผู้มีปัญญาดังตัก) พระพุทธเจ้าตรัสว่า ยอดเยี่ยมกว่าบุคคลนั้น (คือคนปัญญาดังหม้อคว่ำ).
Từ “Seyyo etena vuccati” nghĩa là Đức Phật nói rằng người có trí tuệ như chiếc gáo múc nước tốt hơn người như cái nồi úp.

บทว่า ธมฺมานุธมฺมาปฏิปนฺโน ความว่า ปฏิบัติธรรมสมควรแก่โลกุตรธรรม ๙ คือปฏิบัติข้อปฏิบัติเบื้องต้นพร้อมทั้งศีล.
Từ “Dhammānudhammapaṭipanno” nghĩa là thực hành đúng theo chín pháp xuất thế, bao gồm các giới luật căn bản.

บทว่า ทุกฺขสฺส ได้แก่ วัฏทุกข์.
Từ “Dukkhassa” nghĩa là khổ đau trong vòng luân hồi (Vatta-dukkha).

บทว่า อนฺตกโร สิยา ความว่า บุคคลพึงเป็นผู้ทำที่สุด คือพึงเป็นผู้ทำให้ขาดตอน ได้แก่พึงเป็นผู้ทำให้สุดทาง (ทุกข์).
Từ “Antakaro siya” nghĩa là một người nên trở thành người làm cho khổ đau chấm dứt, tức là người kết thúc con đường khổ.

จบอรรถกถาอวกุชชิตสูตรที่ ๑๐
Kết thúc chú giải Kinh Người Không Lật Ngược, phần 10.

จบปุคคลวรรควรรณนาที่ ๓
Kết thúc phần giải thích về chương ba các hạng người.