Chú giải Thái kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 3 – 2.4. Phẩm Người Đóng Xe

อรรถกถา อังคุตตรนิกาย ติกนิบาต ปฐมปัณณาสก์ รถการวรรคที่ ๒
Giải thích về bộ kinh Anguttara Nikaya, Tạng Kinh Tứ Bộ, chương đầu của phần Dẫn nhập vào pháp tứ, lời giảng thứ 2.

จักกวัตติสูตร
Bộ Kinh về Chuyển bánh xe.

อรรถกถาจักกวัตติสูตรที่ ๔
Giải thích về bộ Kinh Chuyển bánh xe, phần thứ 4.

พึงทราบวินิจฉัยในจักกวัตติสูตรที่ ๔ ดังต่อไปนี้ :-
Xin hãy hiểu rõ sự giải thích về bộ Kinh Chuyển bánh xe, phần thứ 4, như sau:

ความหมายของคำว่า ราชา
Ý nghĩa của từ “Vua”:

ที่ชื่อว่า ราชา เพราะหมายความว่า ทำให้ประชาชนรักด้วยสังคหวัตถุ ๔.
Được gọi là “Vua” vì có nghĩa là làm cho dân chúng yêu quý qua bốn yếu tố của tình bạn.

ที่ชื่อว่า จักรพรรดิ เพราะหมายความว่า ทำจักรให้หมุนไป.
Được gọi là “Hoàng đế” vì có nghĩa là làm cho bánh xe (chính quyền) quay chuyển.

ที่ชื่อว่า ธัมมิกะ เพราะหมายความว่า มีธรรม.
Được gọi là “Đúng đạo” vì có nghĩa là có đức hạnh.

ที่ชื่อว่า ธรรมราชา เพราะหมายความว่า ทรงเป็นพระราชาด้วยธรรมนั่นเอง คือด้วยจักรพรรดิวัตร ๑๐ ประการ.
Được gọi là “Vua chính đạo” vì có nghĩa là là một vị vua bằng đạo đức, nghĩa là với mười phẩm chất của hoàng đế chính đạo.

บทว่า โสปิ น อราชกํ ความว่า พระเจ้าจักรพรรดิแม้นั้น เมื่อไม่ได้พระราชาอื่นเป็นที่อาศัย๑- ก็ไม่ทรงสามารถจะปล่อยจักรไปได้.
Câu “Ngay cả vị vua” có nghĩa là vị hoàng đế này, nếu không có một vị vua khác làm chỗ dựa, thì cũng không thể làm cho bánh xe quay đi được.

๑- ปาฐะว่า นิสฺสาย ราชานํ ลภิตฺวา ฉบับพม่าเป็น นิสฺสยราชานํ อลภิตฺวา แปลตามฉบับพม่า.
Câu này có nghĩa là “Nissaya Rājanam Laphitvā” và phiên bản của Myanmar là “Nissaya Rājanam Alaphitvā” được dịch theo bản Myanmar.

พระศาสดาทรงเริ่มเทศนาไว้อย่างนี้แล้ว ได้ทรงนิ่งเสีย.
Sau khi Đức Thế Tôn bắt đầu giảng pháp như vậy, Ngài liền im lặng.

ถามว่า เพราะเหตุไร.
Có người hỏi: “Tại sao vậy?”

ตอบว่า เพราะพระองค์ทรงดำริว่า ภิกษุทั้งหลายผู้ฉลาดในอนุสนธิจักลุกขึ้นถามอนุสนธิ เนื่องจากว่า ในที่นี้มีภิกษุทำนองนั้นอยู่มาก ครั้นแล้ว เราตถาคตอันภิกษุเหล่านั้นถามแล้ว จึงจักขยายเทศนา.
Đáp rằng: “Bởi vì Ngài suy nghĩ rằng, những Tỳ-kheo khéo hiểu về pháp sẽ đứng dậy và hỏi về những vấn đề trong pháp. Bởi tại đây có nhiều Tỳ-kheo như vậy. Sau khi được hỏi, Ta sẽ mở rộng giảng giải.”

ทันใดนั้น ภิกษุผู้ฉลาดในอนุสนธิรูปหนึ่ง เมื่อจะทูลถามพระผู้มีพระภาคเจ้า จึงกราบทูลคำว่า โก ปน ภนฺเต ดังนี้เป็นต้น.
Ngay lúc đó, một Tỳ-kheo thông tuệ về pháp, khi muốn thỉnh cầu Đức Thế Tôn, bèn hỏi rằng: “Bạch Thế Tôn, ai là người…”

ฝ่ายพระผู้มีพระภาคเจ้า เมื่อจะทรงพยากรณ์แก่ภิกษุนั้น จึงตรัสคำว่า ธมฺโม ภิกฺขุ ดังนี้เป็นต้น.
Đức Thế Tôn, khi muốn ban lời tiên tri cho Tỳ-kheo đó, bèn dạy rằng: “Pháp, Tỳ-kheo…”

บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ธมฺโม ได้แก่ ธรรมคือกุศลกรรมบถ ๑๐ ประการ.
Trong những câu đó, từ “Dhammō” có nghĩa là pháp, tức là mười nghiệp thiện.

บทว่า ธมฺมํ ได้แก่ ธรรมมีประการดังกล่าวแล้วนั้นแล.
Từ “Dhammam” có nghĩa là pháp với những đặc điểm đã nói ở trên.

บทว่า นิสฺสาย ได้แก่ ทำธรรมนั้นแลให้เป็นที่อาศัยด้วยใจ ซึ่งเป็นที่ตั้งของธรรมนั้น.
Từ “Nissaya” có nghĩa là làm cho pháp ấy trở thành nơi trú ẩn của tâm, là nơi đặt nền tảng của pháp đó.

บทว่า ธมฺมํ สกฺกโรนฺโต ความว่า ธรรมที่ตนสักการะแล้วนั่นแลย่อมเป็นอันทำด้วยดีด้วยประการใด ก็กระทำโดยประการนั้นทีเดียว.
Từ “Dhammam Sakkaronto” có nghĩa là pháp mà mình tôn kính, sau khi đã thực hành, thì sẽ làm theo cách mà pháp ấy đã chỉ dẫn.

บทว่า ธมฺมํ ครุกโรนฺโต ความว่า เคารพธรรมนั้นด้วยการเกิดความเคารพในธรรมนั้น.
Từ “Dhammam Krukoronto” có nghĩa là tôn kính pháp đó bằng sự kính trọng phát sinh từ lòng tôn thờ pháp ấy.

บทว่า ธมฺมํ อปจายมาโน ความว่า ทำความอ่อนน้อมถ่อมตนด้วยสามีจิกรรมมีการประคองอัญชลีเป็นต้น แก่ธรรมนั้นนั่นแล.
Từ “Dhammam Apajayamano” có nghĩa là làm sự khiêm nhường, nhún nhường trước pháp, với các hành động như chắp tay cung kính, v.v., đối với pháp ấy.

บทว่า ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตุ ความว่า ชื่อว่าเป็นผู้มีธรรมเป็นธงชัย และชื่อว่าเป็นผู้มีธรรมเป็นตรา เพราะทำธรรมนั้นไว้ข้างหน้า เหมือนนักรบยกธงไว้ข้างหน้า และยกธรรมนั้นขึ้น เหมือนนักรบยกทวนขึ้นเป็นไป.
Từ “Dhammaththo Dhammaketu” có nghĩa là được gọi là người có pháp là cờ chiến thắng và được gọi là người có pháp là biểu tượng, vì làm cho pháp ấy ở phía trước, giống như người lính giơ cờ chiến thắng lên, và nâng pháp ấy lên, giống như người lính giơ giáo lên chiến đấu.

บทว่า ธมฺมาธิปเตยฺโย ความว่า ชื่อว่าเป็นผู้มีธรรมเป็นใหญ่ เพราะความเป็นผู้มีธรรมเป็นอธิบดี และเพราะทำกิริยาทั้งปวง (ราชกิจทุกอย่าง) ด้วยอำนาจธรรมนั่นแล.
Từ “Dhammātipateyyō” có nghĩa là được gọi là người có pháp là cao cả, vì là người có pháp làm người quản lý tối cao, và làm tất cả các hành động (công việc nhà vua) bằng sức mạnh của pháp ấy.

ในบทว่า ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺตึ สํวิทหติ พึงทราบอธิบายว่า การรักษาเป็นต้น ชื่อว่าประกอบด้วยธรรม เพราะหมายความว่ามีธรรม.
Trong câu “Dhammikam Rakkhāvaraṇakuttiṁ Samvithati,” cần phải hiểu rằng bảo vệ, gìn giữ, và bảo vệ gọi là có pháp, vì có nghĩa là có pháp.

การรักษา การป้องกันและการคุ้มครอง ชื่อว่ารักขาวรณคุตติ.
Việc bảo vệ, phòng ngừa, và bảo vệ được gọi là Rakkhāvaraṇakutti.

บรรดาการรักษา การป้องกันและการคุ้มครองเหล่านั้น คุณธรรมมีขันติเป็นต้น ชื่อว่าการรักษา ตามพระพุทธพจน์ที่ว่า บุคคลเมื่อรักษาคนอื่น ชื่อว่ารักษาตน.
Trong số các hành động bảo vệ, phòng ngừa và bảo vệ, đức tính như kiên nhẫn, v.v., được gọi là bảo vệ, theo lời Phật dạy: “Người bảo vệ người khác được gọi là bảo vệ chính mình.”

สมจริงดังพระพุทธดำรัสที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็บุคคลรักษาคนอื่นด้วยวิธีอย่างไร จึงชื่อว่ารักษาตน บุคคลรักษาคนอื่นด้วยขันติ ด้วยอวิหิงสา ด้วยเมตตาจิต (และ) ด้วยความเป็นผู้มีความเอ็นดู จึงชื่อว่ารักษาตนด้วย ดังนี้.
Cũng giống như lời Phật dạy: “Hỡi các Tỳ-kheo, người bảo vệ người khác như thế nào, thì được gọi là bảo vệ chính mình. Người bảo vệ người khác bằng kiên nhẫn, không bạo động, từ bi, và lòng thương xót, thì được gọi là bảo vệ chính mình.”

การป้องกันสมบัติมีผ้านุ่ง ผ้าห่มและเรือนเป็นต้น ชื่อว่าอาวรณะ.
Việc bảo vệ tài sản như y phục, chăn màn và nhà cửa, v.v., được gọi là Awarana.

การคุ้มครองเพื่อป้องกันอุปัทวันตรายจากโจรเป็นต้น ชื่อว่าคุตติ.
Việc bảo vệ để ngăn ngừa nguy hiểm từ kẻ cướp, v.v., được gọi là Kuti.

อธิบายว่า พระเจ้าจักรพรรดิทรงจัดคือทรงวางการรักษา การป้องกันและการคุ้มครองที่ชอบธรรมนั้นทั้งหมดด้วยดี.
Giải thích rằng, Đức Vua hoàng đế đã tổ chức việc bảo vệ, phòng ngừa, và bảo vệ đúng đắn một cách hoàn hảo.

ผู้ที่ต้องจัดอารักขาให้
Những người cần được bảo vệ:

บัดนี้ เมื่อจะทรงแสดงบุคคลที่จะต้องจัดการรักษา ป้องกันและคุ้มครอง พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสคำว่า อนฺโตชนสฺมึ ดังนี้เป็นต้น. ในบทว่า อนฺโตชนสฺมึ เป็นต้นนั้น มีความย่อดังต่อไปนี้.
Bây giờ, khi Đức Thế Tôn muốn chỉ rõ những người cần được bảo vệ, phòng ngừa và bảo vệ, Ngài đã dạy rằng: “An tochaṁ sim” và những câu tương tự. Trong câu “An tochaṁ sim”, có thể hiểu ngắn gọn như sau:

พระเจ้าจักรพรรดิทรงให้พระราชโอรสและพระมเหสี ที่เรียกว่าคนภายใน ดำรงอยู่ในศีลสังวร พระราชทานผ้า ของหอมและพวงมาลาเป็นต้นแก่พระราชโอรสและพระมเหสี พร้อมทั้งป้องกันอุปัทวันตรายทั้งปวงให้แก่พระราชโอรสและพระมเหสีนั้น ชื่อว่าจัดแจงการรักษา การป้องกันและการคุ้มครองที่เป็นธรรมให้.
Đức Vua hoàng đế giao cho hoàng tử và hoàng hậu, được gọi là những người trong gia đình, duy trì trong giới hạnh. Ngài ban tặng cho họ y phục, hương liệu và hoa cài, đồng thời bảo vệ họ khỏi mọi nguy hiểm. Đây là việc tổ chức bảo vệ, phòng ngừa và bảo vệ đúng pháp.

แม้ในกษัตริย์เป็นต้นก็มีนัย (ความหมายอย่างเดียวกัน) นี้แล.
Ngay cả với các vị vua cũng có ý nghĩa tương tự.

ส่วนความแปลกกันมีดังต่อไปนี้.
Tuy nhiên, có những điểm khác biệt như sau:

กษัตริย์ผู้ได้รับอภิเษกแล้ว พระเจ้าจักรพรรดิก็ต้องทรงอุปเคราะห์ แม้ด้วยการพระราชทานรัตนะมีม้าอาชาไนยตัวที่มีลักษณะดีเป็นต้นให้.
Khi vua đã được đăng quang, Đức Vua hoàng đế phải bảo trợ cho họ, thậm chí bằng cách tặng cho họ những viên ngọc quý, những con ngựa chiến đẹp, v.v.

กษัตริย์ที่ตามเสด็จ พระเจ้าจักรพรรดิก็ต้องให้พอพระทัยแม้ด้วยการพระราชทานยานพาหนะที่คู่ควรให้.
Với những vua đi theo, Đức Vua hoàng đế cũng phải làm vừa lòng họ, thậm chí bằng cách tặng cho họ những phương tiện di chuyển phù hợp.

พลนิกาย พระเจ้าจักรพรรดิก็ต้องอนุเคราะห์ แม้ด้วยการพระราชทานอาหาร บำเหน็จให้ โดยไม่ให้ล่วงเวลา.
Với binh lính, Đức Vua hoàng đế cũng phải bảo trợ, bằng cách tặng cho họ thức ăn và phần thưởng đúng hạn.

พราหมณ์ทั้งหลาย พระเจ้าจักรพรรดิก็ต้องอนุเคราะห์ด้วยไทยธรรมมีข้าว น้ำและผ้าเป็นต้น.
Với các bậc Bà-la-môn, Đức Vua hoàng đế cũng phải bảo trợ bằng cách tặng cho họ những món quà như gạo, nước và vải, v.v.

คฤหบดีทั้งหลาย พระเจ้าจักรพรรดิก็ต้องทรงอนุเคราะห์ด้วยการพระราชทานภัตร พืช ไถและโคพลิพัทเป็นต้นให้.
Với các chủ hộ gia đình, Đức Vua hoàng đế cũng phải bảo trợ bằng cách tặng cho họ thực phẩm, cây cối, cày bừa và gia súc.

ประชาชนผู้อยู่ในนิคม ชื่อว่าเนคมะ ประชาชนที่อยู่ในชนบท ชื่อว่าชานปทะ ประชาชนเหล่านั้นทั้งหมดก็เหมือนกัน คือพระเจ้าจักรพรรดิก็ต้องทรงอนุเคราะห์ด้วย.
Những người dân sống trong làng gọi là Nekma, những người sống ở vùng nông thôn gọi là Chanpata, tất cả những người dân này đều như nhau, tức là Đức Vua hoàng đế cũng phải bảo trợ họ.

ส่วนสมณพราหมณ์ผู้มีบาปอันสงบแล้ว ลอยบาปได้แล้ว พระเจ้าจักรพรรดิก็ต้องทรงสักการะ ด้วยการพระราชทานสมณบริขารให้.
Đối với các Tỳ-kheo Bà-la-môn đã hết tội, đã rũ bỏ tội, Đức Vua hoàng đế phải tôn kính họ bằng cách ban tặng y phục của Tỳ-kheo.

เนื้อและนก พระเจ้าจักรพรรดิก็ต้องทำให้ปลอดโปร่งใจด้วยการพระราชทานอภัยให้.
Với thịt và chim, Đức Vua hoàng đế cũng phải làm cho tâm họ thanh thản bằng cách ban cho họ sự tha thứ.

พระเจ้าจักรพรรดิใครขัดขวางไม่ได้
Đức Vua hoàng đế không ai có thể ngăn cản.

บทว่า ธมฺเมเนว จกฺกํ วตฺเตติ ความว่า พระเจ้าจักรพรรดิทรงหมุนจักรให้เป็นไปโดยธรรม คือกุศลกรรมบถ ๑๐ นั่นเอง.
Câu “Dhammeneva cakkam vateti” có nghĩa là Đức Vua hoàng đế quay bánh xe công lý theo con đường đạo đức, tức là theo 10 thiện nghiệp.

บทว่า ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ ความว่า จักร คืออาญาสิทธิ์นั้น คือที่พระเจ้าจักรพรรดินั้นให้หมุนไปแล้วอย่างนั้น เป็นของอันมนุษย์คนไหน ให้หมุนกลับไม่ได้.
Câu “Taṁ hoti cakkaṁ apatti vattiyam” có nghĩa là bánh xe đó, tức quyền uy của nhà vua, khi đã quay đi rồi thì không thể quay lại được.

บทว่า เกนจิ มนุสฺสภูเตน ความว่า ธรรมดาเทวดาทั้งหลายย่อมทำสิ่งที่ตนปรารถนาๆ ได้ สำเร็จสมปรารถนา เพราะฉะนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า มนุสฺสภูเตน ดังนี้ โดยไม่ทรงรวมถึงเทวดาเหล่านั้นด้วย.
Câu “Keñci manussapūten” có nghĩa là thường thì các vị chư thiên có thể thực hiện những điều mình mong muốn và đạt được như ý, vì vậy Đức Thế Tôn nói “manussapūten” mà không bao gồm các vị chư thiên.

บทว่า ปจฺจตฺถิเกน ได้แก่ ข้าศึก. อธิบายว่า เป็นศัตรูเฉพาะหน้า.
Câu “Paccattikena” có nghĩa là kẻ thù. Giải thích rằng đây là kẻ thù ngay trước mắt.

บทว่า ธมฺมิโก ความว่า พระเจ้าจักรพรรดิทรงเป็นธัมมิกะ ด้วยอำนาจกุศลธรรมบถ ๑๐ ส่วนพระตถาคตทรงเป็นธัมมิกะด้วยอำนาจโลกุตรธรรม ๙.
Câu “Dhammiko” có nghĩa là Đức Vua hoàng đế là người có đạo đức, nhờ vào 10 thiện nghiệp, trong khi Đức Thế Tôn là người có đạo đức nhờ vào 9 pháp vượt thế gian.

บทว่า ธมฺมราชา ความว่า พระตถาคตชื่อว่าเป็นธรรมราชาเพราะหมายความว่า ทำมหาชนให้ยินดี ด้วยโลกุตรธรรม ๙.
Câu “Dhammārājā” có nghĩa là Đức Thế Tôn được gọi là “Vị vua của đạo pháp” vì Ngài khiến cho đại chúng hoan hỷ nhờ vào 9 pháp vượt thế gian.

บทว่า ธมฺมํเยว ความว่า พระตถาคตทรงอาศัยโลกุตรธรรม ๙ นั่นแล สักการะธรรมนั้นเคารพธรรมนั้น นอบน้อมธรรมนั้น.
Câu “Dhammameva” có nghĩa là Đức Thế Tôn lấy 9 pháp vượt thế gian làm nền tảng, tôn kính và khiêm nhường đối với những pháp ấy.

ธรรมของพระตถาคตนั้นแลชื่อว่าเป็นธงชัย เพราะหมายความว่าอยู่สูง เพราะเหตุนั้น พระตถาคตนั้นจึงชื่อว่ามีธรรมเป็นธงชัย.
Pháp của Đức Thế Tôn được gọi là “cờ chiến thắng” vì có sự cao quý, vì lý do đó, Đức Thế Tôn được gọi là người có đạo pháp như cờ chiến thắng.

ธรรมนั้นแลของพระตถาคตนั้นเป็นตรา เพราะเหตุนั้น พระตถาคตนั้นจึงชื่อว่ามีธรรมเป็นตรา.
Pháp ấy của Đức Thế Tôn là dấu ấn, vì lý do đó, Đức Thế Tôn được gọi là người có đạo pháp như dấu ấn.

พระตถาคตชื่อว่าธัมมาธิปเตยยะ เพราะหมายความว่า ทรงทำธรรมให้เป็นอธิบดี คือให้เป็นใหญ่อยู่.
Đức Thế Tôn được gọi là “Thánh vương của đạo pháp” vì Ngài khiến cho đạo pháp trở thành đấng chủ tể, tức là luôn vĩ đại và uy nghi.

บทว่า ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺตึ ความว่า การรักษา การป้องกันและการคุ้มครองที่ให้โลกิยธรรมและโลกุตรธรรม.
Câu “Dhammikam rakkhāvaraṇakuttaṁ” có nghĩa là sự bảo vệ, phòng ngừa và che chở phải tuân theo cả thế gian pháp và xuất thế gian pháp.

บทว่า สํวิทหติ ได้แก่ ทรงวางคือทรงบัญญัติ.
Câu “Samvithati” có nghĩa là Ngài thiết lập, nghĩa là Ngài ra lệnh hoặc định nghĩa.

บทว่า เอวรูปํ ความว่า บุคคลไม่ควรเสพทุจริต ๓ อย่าง แต่ควรเสพสุจริต.๑-
Câu “Evārūpaṁ” có nghĩa là con người không nên tham gia vào ba điều ác mà nên thực hành ba điều thiện.

๑- ปาฐะว่า อจฺจนฺตํ น เสวิตพฺพํ ฉบับพม่าเป็น สฺจริตํ เสวิตพฺพํ แปลตามฉบับพม่า.
Câu “Ajjantam na sevitabbaṁ” trong bản Thái có nghĩa là không nên tham gia vào điều ác, theo bản Myanmar là “Sajjitam sevitabbaṁ”, nghĩa là nên thực hành điều thiện.

ในทุกบท ก็พึงทราบอรรถาธิบายอย่างนี้.
Trong mỗi đoạn văn, cần phải hiểu lời giải thích như sau.

บทว่า สํวิทหิตฺวา ได้แก่ ทรงวางไว้ คือตรัสบอก.
Câu “Samvithitvā” có nghĩa là Ngài đã thiết lập, tức là Ngài đã nói ra, đã tuyên bố.

บทว่า ธมฺเมเนว อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ ความว่า พระตถาคตทรงหมุนธรรมจักรที่ไม่มีจักรใดเสมอเหมือนให้เป็นไปโดยโลกุตรธรรม ๙ นั่นแล.
Câu “Dhammeneva anuttaraṁ dhammacakkaṁ pavatteti” có nghĩa là Đức Thế Tôn quay bánh xe đạo pháp tuyệt vời mà không có bánh xe nào sánh kịp, để đi theo 9 pháp xuất thế gian.

บทว่า ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ ความว่า จักรคือธรรมนั้นที่พระตถาคตเจ้าให้หมุนไปแล้วอย่างนั้น อันใครๆ แม้สักคนหนึ่ง ในบรรดาบุคคลเหล่านี้มีสมณะเป็นต้น ไม่สามารถจะให้หมุนกลับคือขัดขวางได้.
Câu “Taṁ hoti cakkaṁ apattivattiyam” có nghĩa là bánh xe đạo pháp ấy, mà Đức Thế Tôn đã quay đi rồi, là điều mà không ai, dù là tỳ-kheo hay bất kỳ ai trong số những người này, có thể làm quay ngược lại hay cản trở được.

บทที่เหลือในที่ทุกแห่ง ง่ายทั้งนั้นแล.
Các câu còn lại đều rất dễ hiểu.

จบอรรถกถาจักกวัตติสูตรที่ ๔
Kết thúc phần giải thích về bài Kinh “Câu chuyện bánh xe đạo pháp thứ 4.”