Chú giải Thái kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 2 – 4.2. Phẩm Tâm Thăng Bằng
อรรถกถาสูตรที่ ๕
Chú giải kinh số 5.
ในสูตรที่ ๕ มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
Bài kinh số 5 được giải thích như sau.
บทว่า ปุพฺพาราเม ได้แก่ ณ อารามทางทิศตะวันออกกรุงสาวัตถี.
Cụm từ “Pubbārāme” có nghĩa là tại khu vườn phía Đông của thành Xá-vệ.
บทว่า มิคารมาตุปาสาเท ได้แก่ เป็นปราสาทของอุบาสิกาชื่อวิสาขา.
Cụm từ “Migāramātupāsāde” có nghĩa là cung điện của nữ cư sĩ tên Visākhā.
ก็อุบาสิกาวิสาขานั้น เรียกกันว่า มิคารมารดา เพราะท่านมิคารเศรษฐี (พ่อผัว) ตั้งไว้ในฐานะมารดาด้วย เพราะมีชื่อเหมือนชื่อของเศรษฐีผู้เป็นปู่ [วิสาขเศรษฐี] ซึ่งเป็นบุตรคนหัวปีด้วย.
Nữ cư sĩ Visākhā được gọi là “Mẹ của Migāra” vì ông Migāra (bố chồng) đã tôn bà lên như mẹ. Bà còn có tên giống với tên của ông nội là Visākhā, người con trưởng.
ปราสาทที่นางวิสาขาสร้างมีห้อง ๑,๐๐๐ ห้อง ชื่อว่าปราสาทมิคารมารดา.
Cung điện do bà Visākhā xây dựng có 1.000 phòng, được gọi là cung điện Migāramātā.
พระเถระพักอยู่ในปราสาทนั้น.
Các vị trưởng lão đã nghỉ ngơi trong cung điện đó.
บทว่า ตตฺร โข อายสฺมา สารีปุตฺโต ความว่า พระธรรมเสนาบดีสารีบุตรเถระพักอยู่ในปราสาทนั้น.
Cụm từ “Tatra kho āyasmā Sāriputto” có nghĩa là Trưởng lão Sāriputta, bậc thuyết pháp đệ nhất, đang nghỉ tại cung điện đó.
บทว่า ภิกฺขู อามนฺเตสิ ความว่า พระเถระเรียกเวลาไหน.
Cụm từ “Bhikkhū āmantesi” có nghĩa là các trưởng lão đã triệu tập vào lúc nào.
เพราะสูตรบางสูตรกล่าวว่าก่อนภัตก็มี บางสูตรว่าหลังภัต บางสูตรว่ายามแรก บางสูตรว่ายามกลาง บางสูตรว่ายามท้าย.
Vì có những bài kinh nói rằng cuộc họp diễn ra trước giờ ăn, một số sau giờ ăn, một số vào canh đầu, một số vào canh giữa và một số vào canh cuối.
ก็ปฏิปทาสูตรในสมจิตตวรรคนี้ กล่าวว่าหลังภัต ฉะนั้น พระเถระจึงเรียกภิกษุทั้งหลายเวลาเย็น.
Bài kinh về phương pháp tu tập trong Samacittavagga này nói rằng cuộc họp diễn ra sau giờ ăn, do đó, các trưởng lão đã triệu tập các tỳ kheo vào buổi tối.
ความจริงสูตรนี้ พระเถระมิได้กล่าวองค์เดียวเท่านั้น แม้พระตถาคตก็ตรัส.
Thực ra, bài kinh này không chỉ do trưởng lão giảng mà chính Đức Thế Tôn cũng đã thuyết giảng.
ถามว่า ประทับนั่งที่ไหน. ตอบว่า ประทับนั่ง ณ รัตนปราสาทของนางวิสาขา.
Hỏi: Đức Phật ngồi ở đâu? Đáp: Ngài ngồi tại cung điện Rattana của bà Visākhā.
จริงอยู่ ๒๐ พรรษาตอนปฐมโพธิกาล พระตถาคตมิได้ประทับอยู่ประจำ ที่ใดๆ มีความผาสุก ก็เสด็จไปประทับอยู่ ณ ที่นั้นๆ นั่นแล.
Thật vậy, trong 20 năm đầu sau khi giác ngộ, Đức Phật không ở cố định tại nơi nào. Ngài đến những nơi nào có sự an lạc và trú lại tại đó.
พรรษาแรก ทรงประกาศธรรมจักร ณ ป่าอิสิปตนะ ให้มหาพรหม ๑๘ โกฏิดื่มน้ำอมฤต ทรงอาศัยกรุงพาราณสีประทับอยู่ ณ ป่าอิสิปตนะ
Năm đầu tiên, Ngài chuyển bánh xe pháp tại vườn Lộc Uyển (Isipatana), giúp 180 triệu đại Phạm Thiên được thấm nhuần Pháp. Ngài trú tại thành Ba-la-nại (Varanasi) ở vườn Lộc Uyển.
พรรษาที่ ๒ ทรงอาศัยกรุงราชคฤห์ ประทับอยู่ ณ เวฬุวันวิหาร
Năm thứ 2, Ngài trú tại thành Vương Xá (Rajagaha) ở tu viện Trúc Lâm (Veluvana).
พรรษาที่ ๓ และที่ ๔ ก็ประทับอยู่ ณ เวฬุวันวิหารนั้นแหละ
Năm thứ 3 và 4, Ngài vẫn tiếp tục ở tu viện Trúc Lâm.
พรรษาที่ ๕ ทรงอาศัยกรุงเวสาลี ประทับอยู่ ณ กูฏาคารศาลา ป่ามหาวัน
Năm thứ 5, Ngài trú tại thành Vesali, trong rừng Đại Lâm (Mahāvana) tại giảng đường Kỳ Viên (Kūṭāgārasālā).
พรรษาที่ ๖ ประทับอยู่ ณ มกุลบรรพต
Năm thứ 6, Ngài ở núi Makulapabbata.
พรรษาที่ ๗ ประทับอยู่ (ณ บัณฑุกัมพลศิลาอาสน์) บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์
Năm thứ 7, Ngài ở trên cung trời Đao Lợi (Tāvatiṃsa) trên tảng đá Pāṇḍukambalasilāsana.
พรรษาที่ ๘ ทรงอาศัยสุงสุมารคิรนคร แคว้นภัคคะ ประทับอยู่ ณ เภสกฬาวัน
Năm thứ 8, Ngài trú tại thành Sumsumāragiri, xứ Bhadra, trong rừng Vesakāla.
พรรษาที่ ๙ ประทับอยู่ ณ กรุงโกสัมพี
Năm thứ 9, Ngài ở thành Kosambi.
พรรษาที่ ๑๐ ประทับอยู่ ณ ไพรสณฑ์ปาลิเลยยกะ
Năm thứ 10, Ngài ở rừng Pārileyya.
พรรษาที่ ๑๑ ประทับอยู่ ณ พราหมณคาม เมืองนาลา
Năm thứ 11, Ngài ở làng Bà-la-môn thuộc thành Nāla.
พรรษาที่ ๑๒ ประทับอยู่ ณ เมืองเวรัญชา
Năm thứ 12, Ngài trú tại thành Veranjā.
พรรษาที่ ๑๓ ประทับอยู่ ณ จาลิยบรรพต
Năm thứ 13, Ngài ở núi Cāliya.
พรรษาที่ ๑๔ ประทับอยู่ ณ เชตวันวิหาร
Năm thứ 14, Ngài ở tu viện Kỳ Viên (Jetavana).
พรรษาที่ ๑๕ ประทับอยู่ ณ ณ กรุงกบิลพัสดุ์
Năm thứ 15, Ngài ở thành Ca-tỳ-la-vệ (Kapilavatthu).
พรรษาที่ ๑๖ ทรงโปรดอาฬวกยักษ์ ให้สัตว์แปดหมื่นสี่พันดื่มน้ำอมฤต ประทับอยู่ ณ เมืองอาฬวี
Năm thứ 16, Ngài độ cho Dạ-xoa Āḷavaka, giúp 84.000 chúng sinh giác ngộ, trú tại thành Āḷavī.
พรรษาที่ ๑๗ ประทับอยู่ ณ กรุงราชคฤห์อีก
Năm thứ 17, Ngài trở lại thành Vương Xá (Rajagaha).
พรรษาที่ ๑๘ ประทับอยู่ ณ จาลิยบรรพตอีก
Năm thứ 18, Ngài lại ở núi Cāliya.
พรรษาที่ ๑๙ ประทับอยู่ ณ จาลิยบรรพตเหมือนกัน
Năm thứ 19, Ngài tiếp tục ở núi Cāliya.
พรรษาที่ ๒๐ ทรงอาศัยกรุงราชคฤห์นั่นแล ประทับอยู่.
Năm thứ 20, Ngài trú tại thành Vương Xá (Rajagaha).
๒๐ พรรษาแรก พระตถาคตมิได้ประทับอยู่ประจำดังกล่าวมานี้ ที่ใดๆ มีความผาสุก ก็ประทับอยู่ ณ ที่นั้นๆ นั่นแล.
Trong 20 năm đầu, Đức Thế Tôn không ở cố định, Ngài đến những nơi có sự an lạc và trú tại đó.
ต่อจากนั้น ทรงใช้เสนาสนะ ๒ แห่งเป็นประจำ.
Sau đó, Ngài thường trú tại hai địa điểm cố định.
๒ แห่ง คือที่ไหนบ้าง. คือ เชตวัน ๑ บุพพาราม ๑.
Hai nơi đó là đâu? Đó là tu viện Kỳ Viên (Jetavana) và tu viện Đông Viên (Pubbārāma).
เพราะเหตุไร. เพราะ ๒ ตระกูลมีคุณมาก.
Vì sao? Bởi vì hai gia đình đã cống hiến rất nhiều công đức.
พระศาสดาทรงใช้สอยเสนาสนะ ๒ แห่งนั้นเป็นประจำ เพราะทรงอาศัยคุณ ซึ่งหมายถึงคุณของท่านอนาถบิณฑิกะและนางวิสาขา.
Đức Phật thường ở hai nơi đó vì lòng biết ơn đối với công đức của ông Anāthapiṇḍika và bà Visākhā.
แม้เสด็จจาริกไปในฤดูฝน. เมื่อวันเข้าพรรษาก็ประทับอยู่ ณ เสนาสนะ ๒ แห่งนั่นแล.
Dù Ngài có du hành trong mùa mưa, khi đến kỳ an cư, Ngài vẫn trở về hai tu viện đó để nhập hạ.
พระองค์ประทับอยู่อย่างนี้ กลางคืนประทับอยู่ ณ พระเชตวัน รุ่งขึ้นแวดล้อมไปด้วยภิกษุสงฆ์ เสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังกรุงสาวัตถีทางประตูทิศใต้ แล้วเสด็จออกทางประตูทิศตะวันออก ทรงพักผ่อนกลางวัน ณ บุพพาราม กลางคืนประทับอยู่ ณ บุพพาราม.
Ngài thường trú như vậy: ban đêm ở tu viện Kỳ Viên (Jetavana), sáng hôm sau cùng các tỳ kheo đi khất thực vào thành Xá-vệ (Sāvatthī) qua cổng phía Nam, sau đó đi ra cổng phía Đông và nghỉ trưa tại tu viện Đông Viên (Pubbārāma). Ban đêm Ngài trú lại tại Đông Viên.
รุ่งขึ้นเสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังกรุงสาวัตถีทางประตูทิศตะวันออก แล้วเสด็จออกทางประตูทิศใต้ ทรงพักผ่อนกลางวัน ณ พระเชตวัน.
Ngày hôm sau, Ngài vào thành Xá-vệ qua cổng phía Đông, rồi ra cổng phía Nam và nghỉ trưa tại tu viện Kỳ Viên.
ก็ในวันนั้น พระสัมมาสัมพุทธเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวันนั่นเอง.
Vào ngày đó, Đức Phật đang trú tại tu viện Kỳ Viên.
พระพุทธเจ้าเมื่อประทับอยู่ในที่ใดที่หนึ่ง ย่อมไม่ทรงเว้นพุทธกิจ ๕ ประการเลย.
Đức Phật dù ở bất kỳ nơi nào cũng không bao giờ bỏ qua năm Phật sự.
พุทธกิจ ๕ ประการนั้นกล่าวไว้พิสดารแล้วในหนหลัง.
Năm Phật sự này đã được giảng giải chi tiết trước đây.
บรรดากิจเหล่านั้น เวลาของกิจในปัจฉิมยาม พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงตรวจดูสัตวโลก ทรงเห็นว่า ชาวกรุงสาวัตถีและเหล่าสัตว์หาประมาณมิได้รอบๆ กรุงสาวัตถี ในพื้นที่คาวุตหนึ่งและกึ่งโยชน์จะได้ตรัสรู้.
Trong số các Phật sự đó, vào canh cuối, Đức Phật quán xét thế gian và thấy rằng dân chúng Xá-vệ cùng vô số chúng sinh xung quanh trong phạm vi một kāvutta và nửa do-tuần sẽ đạt được giác ngộ.
ต่อจากนั้นทรงตรวจดูว่า เวลาไหนหนอจักมีการตรัสรู้ ทรงเห็นว่าเวลาเย็น.
Sau đó, Ngài xem xét thời điểm nào sẽ có sự giác ngộ và thấy rằng đó là vào buổi tối.
ทรงตรวจดูว่า เมื่อเรากล่าวจักมีการตรัสรู้ หรือว่าเมื่อสาวกกล่าวจักมีการตรัสรู้ ทรงเห็นว่าเมื่อพระสารีบุตรเถระกล่าวจักมีการตรัสรู้.
Ngài quán sát xem nếu chính Ngài thuyết pháp thì có sự giác ngộ hay nếu đệ tử thuyết pháp thì có sự giác ngộ. Ngài thấy rằng khi Trưởng lão Xá-lợi-phất (Sāriputta) thuyết pháp thì sẽ có sự giác ngộ.
ครั้นแล้วทรงตรวจดูว่า นั่งกล่าวที่ไหนจักมีการตรัสรู้ ทรงเห็นว่านั่งที่รัตนปราสาทของนางวิสาขา.
Tiếp đó, Ngài xem xét nơi nào thích hợp để thuyết giảng và thấy rằng cung điện Rattana của bà Visākhā là nơi thích hợp.
ได้ทรงทราบว่า ธรรมดาพระพุทธเจ้าทั้งหลายย่อมมีประชุมสาวก ๓ ครั้ง พระอัครสาวกทั้งหลายมีประชุมครั้งเดียว.
Ngài biết rằng các Đức Phật thường tổ chức ba cuộc hội họp với các đệ tử, còn các Đại đệ tử chỉ có một cuộc hội họp.
บรรดาประชุมเหล่านั้น วันนี้จักมีประชุมสาวกของพระธรรมเสนาบดีสารีบุตรเถระ.
Trong các cuộc hội họp đó, hôm nay sẽ là buổi họp của Trưởng lão Sāriputta, bậc thuyết pháp đệ nhất.
ครั้นทรงทราบแล้ว ทรงปฏิบัติพระสรีระแต่เช้าทีเดียว ทรงนุ่งสบง ห่มสุคตจีวร ทรงถือบาตรเสลมัยบาตรหิน แวดล้อมไปด้วยภิกษุสงฆ์ เสด็จเข้าเมืองทางประตูทิศใต้.
Sau khi biết điều đó, từ sáng sớm Ngài đã chuẩn bị thân mình, mặc y phục và mang bát bằng đá, cùng với chúng tỳ kheo đi vào thành qua cổng phía Nam.
เสด็จบิณฑบาตอยู่ ทรงทำให้ภิกษุสงฆ์หาบิณฑบาตได้ง่าย เสด็จหวนกลับออกทางประตูทิศใต้ เหมือนเรือที่ต้องลม ประทับยืนอยู่นอกประตู.
Ngài đi khất thực và khiến cho chúng tỳ kheo dễ dàng nhận được thực phẩm cúng dường. Sau đó, Ngài trở ra qua cổng phía Nam, như con thuyền gặp gió thuận, và đứng chờ ngoài cổng.
ลำดับนั้น พระอสีติมหาสาวก ภิกษุณีบริษัท อุบาสกบริษัท อุบาสิกาบริษัท รวมเป็นบริษัท ๔ แวดล้อมพระศาสดา.
Sau đó, 80 vị Đại đệ tử, hội chúng Tỳ kheo ni, hội chúng cư sĩ nam và hội chúng cư sĩ nữ đều tập trung quanh Đức Thế Tôn, tạo thành bốn đoàn hội chúng.
พระศาสดาตรัสเรียกพระสารีบุตรเถระมารับสั่งว่า สารีบุตร เธอควรจะไปบุพพาราม จงพาบริษัทของเธอไป.
Đức Thế Tôn gọi Trưởng lão Xá-lợi-phất và phán rằng: “Này Sāriputta, ông hãy đến Đông Viên (Pubbārāma) và dẫn hội chúng của mình đi theo.”
พระเถระรับพระพุทธดำรัสว่า ดีแล้ว พระพุทธเจ้าข้า แวดล้อมด้วยภิกษุบริวารของตนประมาณ ๕๐๐ รูป ได้ไปยังบุพพาราม.
Trưởng lão tuân lệnh Đức Phật và nói: “Vâng, bạch Đức Thế Tôn”, rồi dẫn khoảng 500 vị Tỳ kheo đi đến Đông Viên.
พระศาสดาทรงส่งพระอสีติมหาสาวกไปยังบุพพารามเหมือนกันโดยทำนองนี้แหละ พระองค์เองเสด็จไปพระเชตวันกับพระอานนทเถระองค์เดียวเท่านั้น.
Đức Phật cũng đã cử 80 vị Đại đệ tử đến Đông Viên theo cách tương tự, còn Ngài thì trở về Kỳ Viên chỉ với Trưởng lão Ānanda.
แม้พระอานนทเถระก็กระทำวัตรแด่พระศาสดา แล้วถวายบังคมกราบทูลว่า ข้าพระองค์จะไปบุพพาราม พระเจ้าข้า.
Ngay cả Trưởng lão Ānanda cũng đã hoàn thành bổn phận với Đức Thế Tôn và đảnh lễ xin phép: “Con sẽ đến Đông Viên, bạch Đức Thế Tôn.”
ตรัสว่า ไปเถิดอานนท์.
Đức Phật đáp: “Hãy đi đi, Ānanda.”
พระอานนทเถระถวายบังคมพระศาสดาแล้วได้ไปในบุพพารามนั้นทีเดียว.
Trưởng lão Ānanda sau khi đảnh lễ Đức Phật liền đi ngay đến Đông Viên.
พระศาสดาทรงคอยอยู่ที่พระเชตวันพระองค์เดียวเท่านั้น.
Đức Thế Tôn ở lại Kỳ Viên một mình.
ก็วันนั้น บริษัท ๔ ประสงค์จะฟังธรรมกถาของพระเถระเท่านั้น.
Ngày hôm đó, bốn hội chúng đều mong muốn nghe bài pháp từ Trưởng lão.
แม้พระเจ้าโกศลมหาราชก็แวดล้อมไปด้วยพลนิกาย เสด็จไปยังบุพพารามเหมือนกัน.
Ngay cả vua Kosala vĩ đại cũng cùng với quân đoàn của mình đến Đông Viên.
ท่านอนาถบิณฑิกคฤหบดีมีอุบาสก ๕๐๐ คนเป็นบริวารก็ได้ไปเหมือนกัน.
Ông Anāthapiṇḍika, cùng với 500 cư sĩ nam, cũng đến tham dự.
ฝ่ายมหาอุบาสิกาวิสาขาแวดล้อมไปด้วยหญิง ๑,๐๐๐ คนได้ไปแล้ว.
Bà đại thí chủ Visākhā cùng với 1.000 phụ nữ cũng đã có mặt.
ในกรุงสาวัตถี ซึ่งเป็นที่อยู่ของตระกูลที่องอาจ ๕,๗๐๐,๐๐๐ ตระกูล ชนทั้งหลายนอกจากเด็กเฝ้าบ้าน ต่างพากันถือจุรณของหอมและดอกไม้เป็นต้นไปยังบุพพารามกันทั้งนั้น.
Trong thành Xá-vệ, nơi có 5.700.000 gia đình, tất cả mọi người, trừ những trẻ nhỏ canh nhà, đều mang theo bột hương và hoa đến Đông Viên.
และมนุษย์ทุกหมู่เหล่าในที่คาวุตหนึ่ง กึ่งโยชน์และโยชน์หนึ่ง ในหมู่บ้านที่ประตูเมืองทั้ง ๔ ได้ถือจุรณของหอมและดอกไม้เป็นต้นไปยังบุพพาราม.
Những người dân sống trong phạm vi một kāvutta, nửa do-tuần và một do-tuần từ các làng ở bốn cổng thành đều mang theo bột hương và hoa đến Đông Viên.
ทั่วทั้งวิหารได้เป็นเหมือนเกลื่อนกลาดไปด้วยดอกไม้ทั้งหลาย.
Cả tu viện tràn ngập hoa tươi khắp mọi nơi.
แม้พระธรรมเสนาบดีสารีบุตรเถระก็ได้ไปยังวิหาร ยืนอยู่ ณ ที่เป็นเนินในบริเวณวิหาร. ภิกษุทั้งหลายช่วยกันปูลาดอาสนะถวายพระเถระ.
Trưởng lão Sāriputta, bậc thuyết pháp đệ nhất, cũng đến tu viện và đứng trên một gò cao trong khuôn viên. Các tỳ kheo cùng nhau trải tọa cụ để cung kính dâng lên Ngài.
พระเถระนั่งบนอาสนะนั้น เมื่อพระเถระผู้อุปัฏฐากกระทำวัตรแล้ว ให้โอวาทแก่ภิกษุสงฆ์ เข้าไปยังคันธกุฎี นั่งเข้าสมาบัติ.
Trưởng lão ngồi xuống tọa cụ. Sau khi người hầu cận hoàn thành bổn phận của mình, Ngài giảng dạy cho các tỳ kheo rồi vào hương thất và nhập thiền định.
ได้เวลาตามกำหนด ท่านออกจากสมาบัติ ไปยังแม่น้ำอจิรวดี ชำระเหงื่อไคลระงับความกระวนกระวาย แล้วขึ้นจากน้ำทางท่าที่ลงนั่นแหละ ครองสบงจีวรแล้วยืนห่มสังฆาฏิ.
Khi đến giờ, Ngài xuất định, đi đến sông Aciravati để tắm rửa, thanh lọc cơ thể rồi bước lên bờ, khoác y phục và đứng mặc áo choàng.
แม้ภิกษุสงฆ์ก็ลงสรงน้ำพร้อมกัน ชำระเหงื่อไคลแล้วกลับขึ้นมาแวดล้อมพระเถระ.
Các tỳ kheo cũng cùng nhau xuống sông tắm rửa, sau đó trở lại vây quanh Trưởng lão.
แม้ภายในวิหารก็ได้จัดปูลาดธรรมาสน์ไว้สำหรับพระเถระ. บริษัททั้ง ๔ รู้โอกาสของตนๆ จึงนั่งเว้นทางไว้.
Bên trong tu viện, pháp tòa cũng đã được chuẩn bị sẵn cho Trưởng lão. Bốn hội chúng đều biết vị trí của mình và ngồi sắp xếp theo trật tự.
พระสารีบุตรเถระแวดล้อมด้วยภิกษุประมาณ ๕๐๐ รูปมายังธรรมสภา นั่งผินหน้าไปทางทิศตะวันออก จับพัดวีชนีอันวิจิตร บนรัตนบัลลังก์ที่ยกเศวตฉัตรขึ้น ซึ่งประดิษฐานอยู่บนหัวสิงห์ [รูป].
Trưởng lão Sāriputta, cùng với khoảng 500 tỳ kheo, tiến vào pháp hội. Ngài ngồi hướng về phía Đông, cầm quạt làm bằng lông chim đẹp đẽ, trên ngai báu được che bởi chiếc lọng trắng đặt trên đầu sư tử.
ครั้นนั่งแล้วแลดูบริษัท คิดว่าบริษัทนี้ใหญ่เหลือเกิน การแสดงธรรมเบ็ดเตล็ดมีประมาณน้อย ไม่สมควรแก่บริษัทนี้ แสดงธรรมข้อไหนจึงจักสมควรหนอ เมื่อนึกถึงพระไตรปิฏกจึงได้เห็นธรรมเทศนาว่าด้วยสังโยชน์นี้.
Sau khi ngồi xuống, Trưởng lão nhìn khắp hội chúng và nghĩ rằng: “Hội chúng này rất đông, nếu chỉ giảng những bài pháp nhỏ lẻ thì không phù hợp. Pháp nào mới thực sự thích hợp cho hội chúng này?” Khi suy nghĩ đến Tam Tạng kinh điển, Ngài quyết định giảng về các sợi dây trói buộc (saṃyojana).
ครั้นกำหนดธรรมเทศนาอย่างนี้แล้ว ประสงค์จะแสดงข้อนั้น จึงเรียกภิกษุทั้งหลายว่า อาวุโส ภิกฺขโว ดังนี้.
Khi đã quyết định chủ đề bài pháp, Trưởng lão bắt đầu giảng và gọi các tỳ kheo: “Này các bạn tỳ kheo.”
คำว่า ภิกฺขโว ไม่กล่าวว่า อาวุโส พระพุทธเจ้าทรงใช้เรียกภิกษุทั้งหลาย.
Cụm từ “Bhikkhave” (này các tỳ kheo) không đi kèm với “āvuso” (này các bạn), là cách Đức Phật thường gọi các tỳ kheo.
ก็ท่านพระสารีบุตรนี้คิดว่า เราจักไม่เรียกเหมือนพระทศพล เมื่อจะเรียกสาวก จึงกล่าวว่า อาวุโส ภิกฺขเว ดังนี้ด้วยความเคารพในพระศาสดา.
Trưởng lão Sāriputta nghĩ rằng mình không nên dùng cách gọi giống như Đức Phật. Vì tôn kính Đức Thế Tôn, Ngài dùng từ “āvuso bhikkhave” khi gọi các tỳ kheo.
บทว่า เอตทโวจ ความว่า ท่านพระสารีบุตรได้กล่าวคำนี้ คือบทธรรมเทศนาว่า ดูก่อนอาวุโสทั้งหลาย ข้าพเจ้าจักแสดงบุคคลผู้มีสังโยชน์ภายในและบุคลลผู้มีสังโยชน์ภายนอก ดังนี้.
Cụm từ “Etadavoca” có nghĩa là Trưởng lão Sāriputta đã thuyết giảng như sau: “Này các bạn, ta sẽ giảng về người bị trói buộc bởi những sợi dây ràng buộc bên trong và bên ngoài.”
ก็ที่รัตนปราสาทนั้น มีเทพบุตรเป็นพระโสดาบันสิงอยู่องค์หนึ่ง พอพระพุทธเจ้าหรือพระสาวกทั้งหลายเริ่มเทศนาเท่านั้น เทพบุตรองค์นั้นก็ทราบว่า เทศนานี้จักตื้น เทศนานี้จักลึก เทศนานี้จักพาดพิงฌาน เทศนานี้จักพาดพิงวิปัสสนา เทศนานี้จักพาดพิงมรรค เทศนานี้จักพาดพิงผล เทศนานี้จักพาดพิงถึงพระนิพพาน.
Tại cung điện Rattana, có một vị thiên nam đã chứng quả Tu-đà-hoàn đang cư ngụ. Mỗi khi Đức Phật hoặc các vị đệ tử bắt đầu thuyết pháp, vị thiên nam này có thể biết ngay rằng bài giảng đó sẽ nông hay sâu, có liên quan đến thiền định, tuệ minh sát, đạo, quả hay Niết-bàn.
แม้ในวันนั้น พอพระเถระเริ่มเทศนาเท่านั้น เทพบุตรองค์นั้นก็ทราบได้ว่า พระธรรมเสนาบดีสารีบุตรเถระผู้เป็นเจ้าของเราเริ่มเทศนาโดยทำนองใดๆ ก็ตาม เทศนานี้จักหยั่งลงถึงวิปัสสนา พระเถระจักกล่าววิปัสสนาโดยมุขทั้ง ๖ เวลาจบเทศนา เทวดาพันโกฏิจักบรรลุพระอรหัต ส่วนเทวดาและมนุษย์ที่เป็นพระโสดาบันเป็นต้นกำหนดไม่ได้.
Ngay cả vào ngày hôm đó, khi Trưởng lão Sāriputta bắt đầu giảng pháp, vị thiên nam đó biết rằng bài giảng này sẽ đi sâu vào tuệ minh sát. Trưởng lão sẽ giảng về tuệ minh sát bằng sáu khía cạnh khác nhau, và vào cuối buổi thuyết pháp, hàng tỷ thiên nhân sẽ đạt quả A-la-hán, còn số lượng thiên nhân và loài người đạt quả Tu-đà-hoàn trở lên thì không thể đếm được.
เราจักถวายสาธุการแด่พระผู้เป็นเจ้าของเราให้สมควรแก่เทศนา จึงใช้เทวานุภาพเปล่งเสียงดังกล่าวว่า สาธุ สาธุ พระผู้เป็นเจ้า ดังนี้.
Vị thiên nam quyết định tán thán Trưởng lão của mình để tỏ lòng kính trọng với bài pháp. Ông đã sử dụng thần lực của mình để phát ra âm thanh “Sādhu, Sādhu, bạch Đức Thế Tôn!”
เมื่อเทวราชให้สาธุการ เหล่าเทวดาผู้สิงสถิตอยู่ที่ปราสาท ๑,๐๐๐ องค์ซึ่งเป็นบริวาร ก็พากันให้สาธุการพร้อมกันทั้งหมดทีเดียว.
Khi thiên nam cất tiếng tán thán, tất cả 1.000 thiên nhân cư ngụ trong cung điện, là những thuộc hạ của ông, cũng đồng loạt cất tiếng tán thán.
ด้วยเสียงสาธุการของเทวดาเหล่านั้น เหล่าเทวดาที่อยู่ในบุพพารามได้ให้สาธุการ.
Tiếng tán thán vang vọng, các thiên nhân ở Đông Viên cũng cất tiếng tán thán.
ด้วยเสียงของเทวดาที่อยู่ในบุพพารามเหล่านั้นเหล่าเทวดาที่อยู่ในพื้นที่ประมาณคาวุตหนึ่งได้ให้สาธุการ.
Âm thanh từ Đông Viên vang đến các thiên nhân trong phạm vi khoảng một kāvutta cũng cùng tán thán.
ต่อจากนั้น เหล่าเทวดาผู้อยู่ในพื้นที่กึ่งโยชน์ เหล่าเทวดาผู้อยู่ในพื้นที่โยชน์หนึ่ง เหล่าเทวดาในจักรวาลหนึ่ง สองจักรวาล สามจักรวาล ฯลฯ รวมเป็นเหล่าเทวดาในหมื่นจักรวาลได้ให้สาธุการโดยอุบายนี้ด้วยประการฉะนี้.
Tiếp theo, các thiên nhân trong phạm vi nửa do-tuần, một do-tuần, rồi đến các thiên nhân trong một, hai, ba vũ trụ,… cho đến mười nghìn vũ trụ đều đồng thanh tán thán.
ด้วยเสียงสาธุการของเทวดาเหล่านั้น เหล่านาคที่อยู่ในแผ่นดินและเหล่าเทวดาที่อยู่ในอากาศได้ให้สาธุการ.
Tiếng tán thán vang dội đến các loài Nāga sống dưới đất và các thiên nhân trên không trung, khiến họ cũng đồng thanh tán thán.
ต่อจากนั้น เทวดาเมฆหมอก เทวดาเมฆร้อน เทวดาเมฆหนาว เทวดาเมฆฝน มหาราชทั้ง ๔ ชั้นจตุมหาราชิกา ท้าวสักกเทวราช ชั้นดาวดึงส์ สุยามเทวราช เทวดาชั้นยามาสันตุสิตเทวราช เทวดาชั้นดุสิต นิมมานรดีเทวราช เทวดาชั้นนิมมานรดี วสวัตดีเทวราช เทวดาชั้นวสวัตดี พรหมปาริสัชชา พรหมปุโรหิตา มหาพรหม.
Tiếp theo là các thiên nhân của mây sương, mây nóng, mây lạnh, mây mưa, các vị Đại Thiên Vương của bốn tầng trời Tứ Thiên Vương, Đế Thích (Sakka) ở tầng trời Đao Lợi (Tāvatiṃsa), và các thiên vương ở tầng trời Dạ-ma, Đâu-suất, Hóa Lạc, Tha Hóa Tự Tại, cùng các vị Đại Phạm thiên (Mahābrahmā).
พวกปริตตาภา พวกอัปปมาณาภา พวกอาภัสสรา พวกปริตตสุภา พวกอัปปมาณสุภา พวกสุภกิณหา พวกเวหัปผลา พวกอวิหา พวกอตัปปา พวกสุทัสสา พวกสุทัสสี และเทวดาพวกอกนิฏฐา.
Các thiên nhân thuộc cõi Phạm thiên như Parittābha, Appamāṇābha, Ābhassara, Parittasubha, Appamāṇasubha, Subhakiṇha, Vehapphala, Avihā, Atappa, Sudassā, Sudassī, và Akanitthā.
รวมเทวดาทั้งปวงในที่ที่พอจะฟังเสียงได้ นอกจากพวกอสัญญีและพวกอรูปวาจร ได้ให้สาธุการ.
Tất cả các thiên nhân ở mọi cõi, những ai có thể nghe thấy âm thanh, đều đồng thanh tán thán, ngoại trừ các cõi Vô tưởng và Vô sắc giới.
ต่อจากนั้น เหล่ามหาพรหมผู้เป็นพระขีณาสพรำพึงว่า เสียงสาธุการนี้ดังจริงหนอ มาจากพื้นแผ่นดินจนถึงชั้นอกนิฏฐา นี่เรื่องอะไรกันหนอ.
Sau đó, các vị Đại Phạm thiên đã chứng quả A-la-hán tự hỏi: “Tiếng tán thán này vang dội từ mặt đất lên đến tầng trời Akanitthā. Đây là chuyện gì vậy?”
คิดว่า พระธรรมเสนาบดีสารีบุตรเถระนั่งที่รัตนปราสาทของนางวิสาขา ในบุพพาราม เริ่มแสดงธรรมว่าด้วยสังโยชน์ แม้พวกเราก็ควรจะเป็นกายสักขีในที่นั้น จึงได้พากันไปในที่นั้น.
Họ suy nghĩ rằng: “Trưởng lão Sāriputta đang ngồi tại cung điện Rattana của bà Visākhā ở Đông Viên và bắt đầu giảng pháp về các sợi dây trói buộc (saṃyojana). Chúng ta cũng nên có mặt để chứng kiến.” Vì vậy, họ cùng nhau đến nơi đó.
บุพพารามจึงเต็มไปด้วยเทวดาทั้งหลาย.
Tu viện Đông Viên (Pubbārāma) trở nên chật kín các thiên nhân.
ที่รอบๆ บุพพารามคาวุตหนึ่ง กึ่งโยชน์ โยชน์หนึ่ง ขยายไปทั่วจักรวาล ด้านขวางใต้แผ่นดิน จดขอบจักรวาล เนืองแน่นไปด้วยเหล่าเทวดาหมื่นจักรวาลมาประชุมกัน.
Vùng xung quanh Đông Viên trong phạm vi một kāvutta, nửa do-tuần và một do-tuần, cho đến các biên giới của vũ trụ, đều chật kín thiên nhân từ mười nghìn cõi vũ trụ tập trung lại.
เทวดา ๖๐ โกฏิเบื้องบนได้ยืนเนรมิตอัตภาพให้ละเอียด ในที่เท่าปลายเหล็กแหลมจดลง.
Sáu tỷ thiên nhân từ các cõi trên cao đã biến thân thành những hình dáng nhỏ bé đến mức có thể đứng trên đầu một mũi kim.
ครั้งนั้น ท่านพระสารีบุตรรำพึงว่า โกลาหลนี้ใหญ่จริงหนอ นี่เรื่องอะไรกัน ได้เห็นเทวดาที่อยู่ในหมื่นจักรวาลมารวมกันอยู่ในจักรวาลเดียว.
Lúc đó, Trưởng lão Sāriputta nghĩ: “Sự náo nhiệt này lớn quá, đây là chuyện gì?” Ngài thấy các thiên nhân từ mười nghìn vũ trụ đang tụ tập lại trong một cõi vũ trụ.
อนึ่ง เพราะพระพุทธเจ้าทั้งหลายไม่มีความจำเป็นเรื่องอธิษฐาน ทรงเห็นและให้ได้ยินเสียงโดยประมาณบริษัทเท่านั้น แต่เหล่าสาวกควรอธิษฐาน.
Ngoài ra, Đức Phật không cần phải dùng đến tâm nguyện mà vẫn có thể thấy và nghe âm thanh của hội chúng. Tuy nhiên, các đệ tử thì cần phải dùng tâm nguyện.
ฉะนั้นพระเถระจึงเข้าสมาบัติ ออกจากสมาบัติแล้วจึงอธิษฐานด้วยมหัคคตจิตว่า ขอบริษัททั่วถึงขอบจักรวาลทั้งหมดจงเห็นเรา และเมื่อเราแสดงธรรมจงได้ยินเสียง.
Vì vậy, Trưởng lão đã nhập định, sau khi xuất định, Ngài dùng đại tâm để phát nguyện rằng: “Mong cho tất cả chúng sinh trong khắp vũ trụ đều thấy ta và nghe được âm thanh khi ta thuyết pháp.”
จำเดิมแต่เวลาที่พระเถระอธิษฐาน ผู้ที่นั่งอยู่ข้างเข่าขวาพระเถระก็ตาม ที่ขอบปากจักรวาลก็ตาม ไม่มีเรื่องที่จะต้องพูดว่า พระธรรมเสนาบดีสารีบุตรเถระเป็นเช่นไร สูงต่ำ ดำขาวอย่างไร.
Từ lúc Trưởng lão phát nguyện, bất kể ai đang ngồi gần đầu gối phải của Ngài hay ở tận biên giới của vũ trụ, không cần phải hỏi rằng Trưởng lão Sāriputta trông như thế nào, cao thấp, đen trắng ra sao.
พระเถระได้ปรากฏเฉพาะหน้าของบริษัททั้งหมดที่นั่งอยู่ทุกทิศ เหมือนดวงจันทร์ที่ลอยอยู่กลางนภากาศ.
Trưởng lão hiện ra rõ ràng trước mắt tất cả hội chúng ở khắp mọi hướng, giống như mặt trăng đang trôi lơ lửng trên bầu trời.
แม้เมื่อพระเถระกำลังแสดงธรรมอยู่ เทวดาและมนุษย์ทั้งหมดที่นั่งอยู่ข้างเข่าขวาพระเถระก็ตาม ที่ขอบปากจักรวาลก็ตาม ต่างได้ฟังเสียงพร้อมกันเลยทีเดียว.
Ngay cả khi Trưởng lão đang thuyết pháp, tất cả các thiên nhân và loài người, dù đang ngồi gần đầu gối phải của Ngài hay ở tận biên giới của vũ trụ, đều nghe được âm thanh cùng một lúc.
ครั้นอธิษฐานแล้ว พระเถระจึงเริ่มแสดงบุคคลผู้มีสังโยชน์ภายใน.
Sau khi phát nguyện, Trưởng lão bắt đầu giảng về những người có sự ràng buộc (saṃyojana) bên trong.
บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อชฺฌตฺตํ ได้แก่ กามภพ.
Trong các từ ngữ đó, từ “ajjhattaṃ” có nghĩa là “cõi dục” (kāmabhava).
บทว่า พหิทฺธา ได้แก่ รูปภพและอรูปภพ.
Còn từ “bahiddhā” có nghĩa là “cõi sắc” (rūpabhava) và “cõi vô sắc” (arūpabhava).
จริงอยู่ สัตว์ทั้งหลายมีเวลาอยู่ในกามภพน้อยเป็นส่วนที่ ๔ ของกัปเท่านั้น เวลา ๓ ส่วนนอกนี้กามภพว่างเปล่า.
Thật vậy, chúng sinh chỉ tồn tại trong cõi dục khoảng một phần tư của một đại kiếp, ba phần còn lại cõi dục hoàn toàn trống rỗng.
สัตว์ทั้งหลายมีเวลาอยู่ในรูปภพมากก็จริง ถึงอย่างนั้น เพราะสัตว์เหล่านั้นมีจุติและปฏิสนธิในกามภพมาก ในรูปภพและอรูปภพน้อย.
Chúng sinh thường trú ngụ trong cõi sắc lâu dài, tuy nhiên, chúng sinh phần lớn tái sinh và diệt trong cõi dục nhiều hơn so với cõi sắc và cõi vô sắc.
และภพใดมีจุติภพและปฏิสนธิมาก ภพนั้นย่อมมีอาลัยบ้าง ปรารถนาบ้าง รำพึงรำพันบ้างมาก.
Cõi nào có nhiều sự chết đi và tái sinh, cõi đó có nhiều sự lưu luyến, khát khao và tiếc nuối.
ภพใดมีจุติและปฏิสนธิน้อย ภพนั้นก็มีอาลัย ปรารถนาหรือรำพึงรำพันน้อย.
Cõi nào có ít sự chết đi và tái sinh, cõi đó cũng ít sự lưu luyến và khát vọng hơn.
ฉะนั้น กามภพจึงชื่อว่าภายใน รูปภพและอรูปภพจึงชื่อว่าภายนอกแล.
Do đó, cõi dục được gọi là “bên trong”, còn cõi sắc và cõi vô sắc được gọi là “bên ngoài”.
ฉันทราคะในกามภพกล่าวคือภายใน ชื่อว่าสังโยชน์ภายใน.
Dục tham (chandarāga) trong cõi dục được gọi là “sự ràng buộc bên trong”.
ฉันทราคะในรูปภพและอรูปภพกล่าวคือภายนอก ชื่อว่าสังโยชน์ภายนอก.
Dục tham trong cõi sắc và cõi vô sắc được gọi là “sự ràng buộc bên ngoài”.
อีกอย่างหนึ่ง สังโยชน์ ๕ ที่เป็นไปในส่วนเบื้องต่ำ ชื่อว่าสังโยชน์ภายใน.
Một cách khác, năm sợi dây ràng buộc thuộc về cõi thấp được gọi là “sự ràng buộc bên trong”.
สังโยชน์ ๕ ที่เป็นไปในส่วนเบื้องบน ชื่อว่าสังโยชน์ภายนอก.
Năm sợi dây ràng buộc thuộc về cõi cao được gọi là “sự ràng buộc bên ngoài”.
ในข้อนั้นมีเนื้อความของคำดังต่อไปนี้
Về điểm này, ý nghĩa của các từ như sau:
กามธาตุ ท่านเรียกว่าเบื้องต่ำ เหล่าสัตว์ย่อมเกี่ยวข้องเรื่องต่ำๆ นั้น เพราะให้สำเร็จการเกิดในกามธาตุนั้น.
Cõi dục (kāmadātu) được gọi là cõi thấp, vì chúng sinh thường đắm chìm vào những dục vọng thấp hèn dẫn đến sự tái sinh trong cõi này.
รูปธาตุและอรูปธาตุ ท่านเรียกว่าเบื้องบน เหล่าสัตว์ย่อมเกี่ยวข้องในเบื้องบนนั้น เพราะให้สำเร็จการเกิดในรูปธาตุ และอรูปธาตุนั้น.
Cõi sắc và cõi vô sắc được gọi là cõi cao, vì chúng sinh hướng đến những trạng thái cao thượng để tái sinh vào các cõi đó.
บุคคลผู้ประกอบด้วยสังโยชน์ภายในมีประเภทดังกล่าวแล้ว ชื่อว่าผู้มีสังโยชน์ภายใน.
Người có những sợi dây ràng buộc bên trong như đã nêu trên được gọi là “người có sự ràng buộc bên trong”.
บุคคลผู้ประกอบด้วยสังโยชน์ภายนอก ชื่อว่าผู้มีสังโยชน์ภายนอกด้วยประการฉะนี้.
Người có những sợi dây ràng buộc bên ngoài được gọi là “người có sự ràng buộc bên ngoài”.
ทั้งสองนี้จะเป็นชื่อของโลกิยชนส่วนมากที่ยังอาศัยวัฏฏะอยู่ ก็หามิได้.
Hai khái niệm này không dành cho những người thế tục bình thường còn trôi lăn trong luân hồi.
แต่ทั้งสองนี้เป็นชื่อของพระอริยสาวกชั้นโสดาบัน สกทาคามีและอนาคามีเหล่านั้นที่กำหนดเป็น ๒ พวก.
Nhưng hai khái niệm này áp dụng cho các bậc Thánh đệ tử đã đạt quả Tu-đà-hoàn, Tư-đà-hàm và A-na-hàm, chia thành hai nhóm khác nhau.
เหมือนอย่างว่า ป่าตะเคียนและป่าสาละเป็นต้น ย่อมไม่ได้ชื่อว่าเสา ว่าขื่อ ว่าเต้า ย่อมได้ชื่อว่าป่าตะเคียน ป่าสาละเท่านั้น.
Cũng giống như rừng cây teak và rừng cây sala không thể được gọi là cột, dầm hay trụ, mà chỉ được gọi là rừng teak hay rừng sala.
แต่เมื่อใดคนใช้ขวานคมตัดต้นไม้จากป่านั้นแล้วถากโกลนรูปเป็นเสาเป็นต้น ย่อมได้ชื่อว่าเสา ว่าขื่อ ว่าเต้าเมื่อนั้นฉันใด.
Nhưng khi ai đó dùng rìu sắc đốn cây từ rừng và đẽo thành hình dạng cột, dầm, trụ thì lúc đó chúng mới được gọi là cột, dầm, trụ.
ปุถุชนผู้มีกิเลสหนายังกำหนดตัดภพไม่ได้ก็ฉันนั้นเหมือนกัน ยังไม่ได้ชื่อนั้น.
Tương tự, những người phàm phu còn đầy dục vọng chưa thể cắt đứt vòng luân hồi cũng giống như vậy, họ chưa đạt đến danh xưng đó.
พระโสดาบันเป็นต้นเท่านั้นที่กำหนดตัดภพได้ ทำกิเลสให้เบาบางดำรงอยู่จึงจะได้.
Chỉ có những bậc Thánh Tu-đà-hoàn trở lên mới có khả năng cắt đứt luân hồi, làm cho phiền não giảm nhẹ và đạt được danh hiệu đó.
อนึ่ง เพื่อให้เนื้อความนี้แจ่มแจ้ง พึงทราบอุปมาคอกลูกวัวดังต่อไปนี้.
Ngoài ra, để làm sáng tỏ ý nghĩa này, hãy xem ví dụ về chuồng nuôi bê con dưới đây.
เรื่องมีว่า ชาวบ้านทำคอกลูกวัว ตอกหลักข้างในหลายหลัก ใช้เชือกผูกลูกวัวแล้วเข้าไปผูกไว้ที่หลักเหล่านั้น.
Chuyện kể rằng dân làng xây chuồng bê, đóng nhiều cọc bên trong và dùng dây thừng để buộc bê con vào những cọc đó.
เมื่อเชือกไม่พอ จึงจับที่หูทั้งสองให้ลูกวัวทั้งหลายเข้าคอก พื้นที่ภายนอกไม่เพียงพอ จึงตอกหลักไว้ข้างนอกหลายหลัก แล้วทำ (ผูก) อย่างนั้นเหมือนกัน.
Khi dây thừng không đủ dài, họ nắm lấy hai tai của bê con để đưa chúng vào chuồng. Nếu không đủ chỗ bên trong, họ đóng thêm cọc bên ngoài và buộc bê con tương tự.
ที่คอกนั้น ลูกวัวที่ผูกไว้ข้างในบางตัวนอนข้างนอก บางตัวที่ผูกไว้ข้างนอกนอนข้างใน.
Trong chuồng, có những con bê bị buộc bên trong nhưng lại nằm bên ngoài, và những con bị buộc bên ngoài lại nằm bên trong.
บางตัวที่ผูกไว้ข้างในนอนข้างใน บางตัวที่ผูกไว้ข้างนอกก็นอนข้างนอกนั่นเอง.
Có những con bê bị buộc bên trong thì nằm bên trong, và những con bị buộc bên ngoài thì nằm bên ngoài.
บางตัวไม่ได้ผูกไว้ก็เที่ยวอยู่ข้างในนั่นเอง บางตัวไม่ได้ผูกไว้เที่ยวออกข้างนอกก็มี.
Có những con không bị buộc thì lang thang bên trong, và cũng có những con lang thang ra ngoài.
บรรดาลูกวัวเหล่านั้น ลูกวัวที่ผูกไว้ข้างในนอนข้างนอก เชือกที่ผูกยาว.
Trong số những con bê đó, con nào bị buộc bên trong nhưng nằm bên ngoài thì dây buộc của chúng dài.
เพราะลูกวัวตัวนั้นถูกความร้อนเป็นต้นเบียดเบียน จึงออกไปนอนรวมกับลูกวัวทั้งหลายข้างนอก.
Vì những con bê đó bị làm phiền bởi sức nóng, chúng ra ngoài nằm chung với các con bê khác.
แม้ในลูกวัวที่ผูกไว้ข้างนอกเข้าไปนอนข้างในก็นัยนี้เหมือนกัน.
Tương tự, những con bị buộc bên ngoài nhưng lại vào nằm bên trong cũng vì lý do như vậy.
ส่วนลูกวัวตัวใดผูกไว้ข้างใน นอนข้างในนั่นเอง เชือกที่ผูกลูกวัวตัวนั้นสั้น.
Những con bị buộc bên trong và nằm bên trong thì dây buộc của chúng ngắn.
แม้ในลูกวัวที่ผูกไว้ข้างนอกนอนข้างนอกก็นัยนี้แหละ.
Tương tự, những con bị buộc bên ngoài và nằm bên ngoài thì dây buộc của chúng cũng ngắn.
ลูกวัวทั้งสองพวกนั้นคงวนเวียนหลักอยู่ในคอกนั้นเองตลอดวัน.
Hai nhóm bê đó cứ quanh quẩn bên các cọc trong chuồng suốt cả ngày.
แต่ลูกวัวตัวใดไม่ได้ผูกไว้ข้างใน ย่อมเที่ยวอยู่ในกลุ่มลูกวัวทั้งหลายในคอกนั้นเอง.
Những con bê không bị buộc bên trong sẽ tự do đi lại trong chuồng cùng các con bê khác.
ลูกวัวตัวที่นอนนี้ ถูกดึงหูปล่อยเข้าไปในกลุ่มลูกวัวทั้งหลาย ก็ไม่ไปที่อื่น คงเดินอยู่ในกลุ่มนั้นเอง.
Con bê nào đang nằm mà bị kéo tai để đưa vào chuồng, thì nó cũng chỉ đi lại trong nhóm mà không đi nơi khác.
ลูกวัวที่ไม่ได้ผูกไว้ข้างนอกก็ตาม ที่เที่ยวอยู่ในคอกนั้นเองก็ตาม ก็มีนัยอย่างนี้เหมือนกัน.
Những con bê không bị buộc bên ngoài nhưng vẫn đi lại trong chuồng cũng có tình trạng tương tự.
ในอุปมานั้น พึงทราบว่า ภพ ๓ เหมือนคอกลูกวัว.
Trong ví dụ này, ba cõi (dục giới, sắc giới và vô sắc giới) giống như chuồng nuôi bê.
อวิชชาเหมือนหลักในคอกลูกวัว.
Vô minh (avijjā) giống như những cọc trong chuồng.
สังโยชน์ ๑๐ เหมือนเชือกผูกลูกวัวที่หลัก.
Mười sợi dây trói buộc (saṃyojana) giống như dây buộc bê vào các cọc.
เหล่าสัตว์ที่เกิดในภพ ๓ เหมือนลูกวัว.
Chúng sinh trong ba cõi giống như những con bê.
พระโสดาบันและพระสกทาคามีในรูปภพและอรูปภพ เหมือนลูกวัวที่ผูกไว้ข้างในนอนข้างนอก.
Các vị Thánh Tu-đà-hoàn và Tư-đà-hàm trong cõi sắc và vô sắc giống như những con bê bị buộc bên trong nhưng lại nằm bên ngoài.
พระอริยบุคคลเหล่านั้นอยู่ในรูปภพและอรูปภพนั้นก็จริง ถึงอย่างนั้น สังโยชน์ก็ยังเข้าไปพัวพันท่านเหล่านั้นไว้ในกามาวจรภพ.
Những vị Thánh đó tuy đang ở trong cõi sắc và vô sắc, nhưng các sợi dây trói buộc vẫn kéo họ về cõi dục giới.
แม้ปุถุชนในรูปภพและอรูปภพ ก็สงเคราะห์เข้าในกามาวจรภพนั้นเหมือนกัน เพราะอรรถว่ายังละสังโยชน์อะไรไม่ได้.
Ngay cả những người phàm ở cõi sắc và vô sắc cũng được xếp vào cõi dục giới, vì họ chưa thể từ bỏ được bất kỳ sợi dây trói buộc nào.
จริงอยู่ แม้ปุถุชนนั้นอยู่ในรูปภพและอรูปภพนั้นก็จริง ถึงอย่างนั้น สังโยชน์ก็ยังเข้าไปพัวพันเขาไว้ในกามาวจรภพเหมือนกัน.
Thật vậy, người phàm tuy ở trong cõi sắc và vô sắc, nhưng các sợi dây trói buộc vẫn kéo họ về cõi dục giới.
พระอนาคามีในกามาวจรภพ เหมือนลูกวัวที่ผูกไว้ข้างนอกนอนข้างใน.
Các vị A-na-hàm trong cõi dục giống như những con bê bị buộc bên ngoài nhưng lại nằm bên trong.
ด้วยว่า พระอนาคามีนั้นอยู่ในกามาวจรภพก็จริง ถึงอย่างนั้น สังโยชน์ก็ยังเข้าไปพัวพันท่านไว้ในรูปภพและอรูปภพเหมือนกัน.
Các vị A-na-hàm tuy ở trong cõi dục, nhưng các sợi dây trói buộc vẫn kéo họ về cõi sắc và vô sắc.
พระโสดาบันและพระสกทาคามีในกามาวจรภพ เหมือนลูกวัวที่ผูกไว้ข้างในนอนข้างใน.
Các vị Tu-đà-hoàn và Tư-đà-hàm trong cõi dục giống như những con bê bị buộc bên trong và nằm bên trong.
ด้วยว่า ท่านเหล่านั้นอยู่ในกามาวจรภพเองบ้าง สังโยชน์เข้าไปพัวพันท่านไว้ในกามาวจรภพบ้าง.
Bởi vì họ ở trong cõi dục và các sợi dây trói buộc chỉ kéo họ trong cõi dục giới.
พระอนาคามีในรูปภพและอรูปภพ เหมือนลูกวัวที่ผูกไว้ข้างนอกนอนข้างนอก.
Các vị A-na-hàm trong cõi sắc và vô sắc giống như những con bê bị buộc bên ngoài và nằm bên ngoài.
ด้วยว่า ท่านอยู่ในรูปภพและอรูปภพนั้นเองบ้าง สังโยชน์เข้าไปพัวพันท่านไว้ในรูปภพและอรูปภพบ้าง.
Bởi vì họ đang ở trong cõi sắc và vô sắc, và các sợi dây trói buộc chỉ kéo họ trong các cõi đó.
พระขีณาสพในกามาวจรภพ เหมือนลูกวัวที่ไม่ได้ผูกไว้ข้างใน ท่องเที่ยวอยู่ข้างใน.
Các vị A-la-hán trong cõi dục giống như những con bê không bị buộc bên trong và đi tự do trong chuồng.
พระขีณาสพในรูปภพและอรูปภพ เหมือนลูกวัวที่ไม่ได้ผูกไว้ข้างนอก เที่ยวอยู่ข้างนอก.
Các vị A-la-hán trong cõi sắc và vô sắc giống như những con bê không bị buộc bên ngoài và đi tự do bên ngoài.
ก็บรรดาสังโยชน์ทั้งหลาย สังโยชน์ ๓ เหล่านี้ คือ สักกายทิฏฐิ วิจิกิจฉา สีลัพพตปรามาส ไม่ห้ามบุคคลผู้กำลังไปไม่ได้ ผู้ไปแล้วก็นำกลับมาไม่ได้.
Trong số các sợi dây trói buộc (saṃyojana), có ba loại là thân kiến (sakkāyadiṭṭhi), hoài nghi (vicikicchā) và giới cấm thủ (sīlabbataparāmāsa). Chúng không thể ngăn cản người đang tiến trên con đường giác ngộ, và cũng không thể kéo người đã giải thoát trở lại.
แต่สังโยชน์ ๒ เหล่านี้ คือ กามฉันทะ พยาบาท อันบุคคลไม่ข่มไว้ด้วยสมาบัติ หรือไม่ถอนออกด้วยมรรค ย่อมไม่อาจเพื่อให้เกิดในรูปภพและอรูปภพได้.
Tuy nhiên, hai sợi dây trói buộc là dục tham (kāmacchanda) và sân hận (vyāpāda), nếu không được chế ngự bằng thiền định hoặc đoạn trừ bằng đạo quả, thì không thể sinh vào cõi sắc và cõi vô sắc.
บุรุษวางถุงรัตนะ ๒ ถุงไว้ข้างตัว แบ่งรัตนะ ๗ ประการให้แก่บริษัทที่มาหาเต็มคนละ ๒ มือ.
Ví như một người đặt hai túi châu báu bên cạnh và chia bảy loại châu báu cho những người đến đầy cả hai tay.
ครั้นให้รัตนะถุงแรกอย่างนี้แล้ว แม้ถุงที่ ๒ ก็ให้อย่างนั้นเหมือนกันแม้ฉันใด.
Khi đã chia châu báu từ túi đầu tiên, người ấy cũng chia từ túi thứ hai theo cách tương tự.
พระสารีบุตรเถระก็ฉันนั้นเหมือนกัน ตั้งบท ๒ บทเหล่านี้ว่า อชฺฌตฺตสํโยชนํ จ อาวุโส ปุคฺคลํ เทเสสฺสามิ พหิทฺธาสํโยชนญฺจ.
Trưởng lão Sāriputta cũng như vậy, Ngài đặt ra hai đề mục là: “Ajjhatta-saṃyojanaṃ ca āvuso puggalam desessāmi bahiddhā-saṃyojanañca” (Này các bậc trưởng lão, ta sẽ giảng về người có sự ràng buộc bên trong và người có sự ràng buộc bên ngoài).
บัดนี้ เพื่อจะแสดงรายละเอียดแก่บริษัท ๘ เหล่า จึงเริ่มกถาอย่างพิสดารนี้ว่า กตโม จาวุโส ดูก่อนผู้มีอายุทั้งหลาย ก็บุคคลผู้มีสังโยชน์ภายในเป็นอย่างไร ดังนี้.
Sau đó, để giảng chi tiết cho tám hội chúng, Ngài bắt đầu bài giảng với câu: “Này các bậc trưởng lão, người có sự ràng buộc bên trong là như thế nào?”
บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อิธ แปลว่า ในศาสนานี้.
Trong các từ đó, từ “Idha” có nghĩa là “trong giáo pháp này”.
บทว่า สีลวา โหติ ความว่า เป็นผู้สมบูรณ์ด้วยจตุปาริสุทธิศีล.
Từ “sīlava hoti” có nghĩa là người đầy đủ với bốn loại giới thanh tịnh (catu-pārisuddhi-sīla).
พระสุธรรมเถระผู้อยู่ทีปวิหารกล่าวว่า พระเถระยกจตุปาริสุทธิศีลขึ้นแสดงด้วยคำเพียงเท่านี้.
Trưởng lão Sudhamma tại tu viện cho biết rằng Trưởng lão chỉ cần nhắc đến bốn loại giới thanh tịnh.
แล้วแสดงเชฏฐกศีลในบาลีประเทศนั้นอย่างพิสดาร ด้วยบทนี้ว่า ปาฏิโมกฺขสํวรสํวุโต สำรวมโดยปาติโมกขสังวร ด้วยประการฉะนี้.
Ngài đã giảng giải chi tiết về giới bổn phận (pātimokkhasaṃvara) bằng đoạn kinh Pāli: “Pātimokkhasaṃvarasaṃvuto” – sự giữ giới dựa trên các điều học của giới bổn phận.
ฝ่ายพระจูฬนาคเถระผู้ทรงพระไตรปิฎกอันเตวาสิกของพระสุธรรมเถระกล่าวว่า พระสารีบุตรเถระกล่าวถึงปาติโมกขสังวร แม้ด้วยบททั้งสอง.
Trưởng lão Cūḷanāga, đệ tử của Trưởng lão Sudhamma, giải thích rằng Trưởng lão Sāriputta đã đề cập đến sự giữ giới bổn phận qua cả hai đoạn kinh.
เพราะปาติโมกขสังวรนั่นแหละเป็นศีล ส่วน ๓ อย่างนอกนี้ ย่อมมีฐานะที่เรียกได้ว่าศีล ดังนี้.
Bởi vì chính sự giữ giới bổn phận (pātimokkha-saṃvara) mới thật sự là giới, trong khi ba loại còn lại chỉ được xem như là các khía cạnh khác của giới.
เมื่อไม่คล้อยตาม ท่านยังกล่าวยิ่งขึ้นไปว่า เพียงรักษาทวาร ๖ เท่านั้นก็ชื่อว่าอินทริยสังวร.
Nếu không tuân theo điều này, Ngài còn nhấn mạnh rằng chỉ cần giữ gìn sáu căn môn (indriya-saṃvara) cũng được xem là giữ giới.
เพียงให้ปัจจัยเกิดขึ้นโดยธรรมโดยสม่ำเสมอ ก็ชื่อว่าอาชีวปาริสุทธิศีล.
Chỉ cần đảm bảo nguồn sống chính đáng và trong sạch cũng được gọi là “giới thanh tịnh trong sinh kế” (ājīva-pārisuddhi-sīla).
เพียงพิจารณาปัจจัยที่ได้มาว่านี้มีประโยชน์ดังนี้แล้วบริโภค ก็ชื่อว่าปัจจยสันนิสสิตศีล.
Chỉ cần quán sát các vật dụng cần thiết với sự suy xét kỹ lưỡng trước khi sử dụng cũng được gọi là “giới thanh tịnh trong việc sử dụng các vật dụng” (paccaya-sannissita-sīla).
แต่ปาติโมกขสังวรเป็นศีลโดยตรง.
Tuy nhiên, chỉ có sự giữ giới bổn phận (pātimokkha-saṃvara) mới thực sự được xem là giới.
ภิกษุผู้มีปาติโมกขสังวรแตก ไม่ควรจะกล่าวว่าจักรักษาข้อที่เหลือไว้ได้ เหมือนคนศีรษะขาด ก็ไม่ควรกล่าวว่าจักรักษามือเท้าไว้ได้ฉะนั้น.
Một vị tỳ kheo nếu đã phá giới bổn phận (pātimokkha-saṃvara) thì không thể nói rằng mình có thể giữ được các giới khác, giống như người đã mất đầu thì không thể nói rằng mình có thể giữ gìn tay chân được nữa.
ส่วนภิกษุผู้มีปาติโมกขสังวรไม่ด่างพร้อย ย่อมสามารถรักษาข้อที่เหลือให้เป็นปกติได้อีก เหมือนคนศีรษะยังไม่ขาด ย่อมรักษาชีวิตไว้ได้ฉะนั้น.
Ngược lại, một vị tỳ kheo vẫn còn giữ được giới bổn phận một cách hoàn hảo thì có thể giữ gìn các giới khác, giống như người còn đầu thì có thể bảo vệ sinh mạng của mình.
พระสารีบุตรเถระจึงแสดงปาติโมกขสังวร ด้วยบทว่า สีลวา เมื่อจะให้ปาติโมกขสังวรนั้นพิสดาร จึงกล่าวว่า ปาฏิโมกฺขสํวรสํวุโต เป็นต้น.
Do đó, Trưởng lão Sāriputta đã giảng giải về sự giữ giới bổn phận (pātimokkha-saṃvara) với cụm từ “sīlava” (người có giới hạnh). Khi giải thích chi tiết hơn, Ngài dùng cụm từ “pātimokkhasaṃvarasaṃvuto” (người tuân giữ giới bổn phận).
บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ปาฏิโมกฺขสํวรสํวุโต ความว่า ผู้ประกอบด้วยความสำรวมในพระปาติโมกข์.
Cụm từ “pātimokkhasaṃvarasaṃvuto” có nghĩa là người giữ gìn sự thanh tịnh của giới bổn phận.
บทว่า อาจารโคจรสมฺปนฺโน ความว่า ถึงพร้อมด้วยอาจาระและโคจร.
Cụm từ “ācāra-gocara-sampanno” có nghĩa là người đầy đủ trong hành vi và phạm vi sinh hoạt.
บทว่า อณุมตฺเตสุ แปลว่า มีประมาณน้อย.
Từ “aṇumatthesu” có nghĩa là những điều rất nhỏ nhặt.
บทว่า วชฺเชสุ ได้แก่ ในอกุศลธรรมทั้งหลาย.
Từ “vajjesu” có nghĩa là các bất thiện pháp.
บทว่า ภยทสฺสาวี แปลว่า เห็นเป็นภัย.
Cụm từ “bhayadassāvī” có nghĩa là thấy đó là mối nguy hại.
บทว่า สมาทาย แปลว่า ถือเอาโดยชอบ.
Từ “samādāya” có nghĩa là tuân thủ một cách đúng đắn.
บทว่า สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ ความว่า สมาทานศึกษาสิกขาบทนั้นๆ.
Cụm từ “sikkhati sikkhāpadesu” có nghĩa là nỗ lực tuân thủ các điều học (sikkhāpada).
อีกอย่างหนึ่ง บทว่า สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ ความว่า บรรดาสิกขาบททั้งหลาย คือบรรดาส่วนแห่งสิกขาบททั้งหลาย สิกขาบทข้อใดข้อหนึ่ง ซึ่งเป็นไปทางกายก็ตาม ทางวาจาก็ตามที่ควรศึกษา ถือเอาสิกขาบทนั้นๆ ทั้งหมดโดยชอบศึกษา.
Ngoài ra, cụm từ “samādāya sikkhati sikkhāpadesu” có nghĩa là đối với tất cả các điều học, dù thuộc về thân hay khẩu, đều cần được tuân thủ và thực hành đúng đắn.
ในเรื่องนี้มีความย่อดังนี้.
Tóm tắt ý nghĩa của vấn đề này như sau:
ก็บททั้งหลายมีปาฏิโมกขสังวรเป็นต้นเหล่านี้ทั้งหมด กล่าวไว้อย่างพิสดารแล้วในคัมภีร์วิสุทธิมรรค และจตุปาริสุทธิศีลก็แสดงแยกแยะไว้แล้วโดยอาการทั้งปวง.
Tất cả các khái niệm như sự giữ giới bổn phận (pātimokkha-saṃvara) đã được giảng giải chi tiết trong kinh điển Visuddhimagga và các loại giới thanh tịnh (catu-pārisuddhi-sīla) cũng đã được phân tích rõ ràng theo từng khía cạnh.
บทว่า อญฺญตรํ เทวนิกายํ ความว่า หมู่เทพจำพวกใดจำพวกหนึ่ง ในบรรดาหมู่เทพชั้นกามาพจร ๖.
Cụm từ “aññataraṃ deva-nikāyaṃ” có nghĩa là một trong những nhóm chư thiên thuộc sáu tầng trời dục giới.
บทว่า อาคามี โหติ ความว่า เป็นผู้มาเกิดในเบื้องต่ำ.
Cụm từ “āgāmī hoti” có nghĩa là người sẽ tái sinh vào cõi thấp hơn.
บทว่า อาคนฺตา อิตฺถตฺตํ ความว่า เป็นผู้มาสู่ความเป็นอย่างนี้ คือความเป็นขันธ์ของมนุษย์นี่แหละ.
Cụm từ “āgantā itthattaṃ” có nghĩa là người đến tái sinh trong trạng thái hiện hữu này, tức là ngũ uẩn của con người.
พระเถระแสดงว่า เป็นผู้เกิดในภพนั้นหรือเกิดในภพสูงขึ้นไปก็หามิได้ ย่อมเป็นผู้มาเกิดในภพเบื้องต่ำอีกนั่นเอง.
Trưởng lão giảng rằng, người này sẽ không tái sinh vào các cõi cao hơn, mà chỉ tái sinh lại vào cõi thấp hơn.
ด้วยองค์นี้ ท่านกล่าวถึงมรรคเบื้องต่ำทั้ง ๒ และผลทั้ง ๒ ของภิกษุที่เจริญธาตุกัมมัฏฐาน ผู้เป็นสุกขวิปัสสก.
Điều này ám chỉ đến hai con đường thấp và hai quả thấp của các tỳ kheo thực hành thiền quán về các yếu tố (dhātu-kammaṭṭhāna), những người tu tập bằng tuệ minh sát.
บทว่า อญฺญตรํ สนฺตํ เจโตวิมุตฺตึ ความว่า จตุตถฌานสมาบัติอย่างใดอย่างหนึ่งในสมาบัติ ๘.
Cụm từ “aññataraṃ santaṃ cetovimuttiṃ” có nghĩa là đạt được một trong những tầng thiền thứ tư trong tám tầng thiền định.
ด้วยว่า จตุตถฌานสมาบัตินั้น เรียกว่าสงบ เพราะกิเลสที่เป็นข้าศึกสงบ และเรียกว่าเจโตวิมุตติ เพราะใจพ้นจากกิเลสเหล่านั้นนั่นแล.
Thiền thứ tư được gọi là “thiền tịch tĩnh” vì nó dập tắt các phiền não, và được gọi là “giải thoát tâm” vì tâm thoát khỏi các phiền não đó.
บทว่า อญฺญตรํ เทวนิกายํ ได้แก่ เทพนิกายจำพวกใดจำพวกหนึ่งในเทพนิกายชั้นสุทธาวาส ๕.
Cụm từ “aññataraṃ deva-nikāyaṃ” cũng ám chỉ một trong các nhóm thiên nhân thuộc năm tầng trời của cõi Suddhāvāsa (tịnh cư thiên).
บทว่า อนาคนฺตา อิตฺถตฺตํ ความว่า ไม่มาสู่ความเป็นปัญจขันธ์นี้อีก.
Cụm từ “anāgantā itthattaṃ” có nghĩa là không còn tái sinh vào trạng thái ngũ uẩn này nữa.
พระเถระแสดงว่า ไม่เกิดในภพเบื้องต่ำ จะเกิดในภพสูงขึ้นไปเท่านั้น หรือปรินิพพานในภพนั้นเอง.
Trưởng lão giảng rằng, họ sẽ không tái sinh vào cõi thấp hơn, mà chỉ tái sinh vào cõi cao hơn hoặc đạt Niết-bàn trong cõi đó.
ด้วยองค์นี้ ท่านกล่าวถึงมรรค ๓ และผล ๓ ของภิกษุผู้ประกอบการบำเพ็ญสมาธิ.
Điều này ám chỉ đến ba con đường và ba quả của các tỳ kheo tu tập thiền định.
บทว่า กามานํเยว นิพฺพิทาย ได้แก่ เพื่อต้องการหน่าย คือเบื่อกามทั้งสอง.
Cụm từ “kāmānaṃyeva nibbidāya” có nghĩa là để đoạn trừ sự chán ngán đối với hai loại dục lạc.
บทว่า วิราคาย ได้แก่ เพื่อต้องการคลายกำหนัด.
Cụm từ “virāgāya” có nghĩa là để diệt trừ tham ái.
บทว่า นิโรธาย ได้แก่ เพื่อต้องการทำให้เป็นไปไม่ได้.
Cụm từ “nirodhāya” có nghĩa là để đạt đến sự chấm dứt hoàn toàn.
บทว่า ปฏิปนฺโน โหติ ได้แก่ เป็นผู้บำเพ็ญข้อปฏิบัติ.
Cụm từ “paṭipanno hoti” có nghĩa là người thực hành các pháp môn.
ด้วยคำเพียงเท่านี้ ย่อมเป็นอันพระเถระกล่าวอนาคามิมรรควิปัสสนา เพื่อต้องการให้ความกำหนัดที่เป็นไปในกามคุณ ๕ ของพระโสดาบันและของพระสกทาคามีสิ้นไป.
Bằng những lời này, Trưởng lão đã giảng giải về tuệ minh sát của A-na-hàm đạo, nhằm diệt trừ sự tham ái đối với năm dục lạc (kāmaguṇa) của bậc Tu-đà-hoàn và Tư-đà-hàm.
บทว่า ภวานํเยว ได้แก่ ซึ่งภพ ๓.
Cụm từ “bhavānaṃyeva” có nghĩa là ba cõi.
ด้วยบทนี้ ย่อมเป็นอันพระเถระกล่าวอรหัตมรรควิปัสสนาเพื่อต้องการให้ความกำหนัดในภพของพระอนาคามีสิ้นไป.
Với cụm từ này, Trưởng lão đề cập đến tuệ minh sát của A-la-hán đạo, nhằm diệt trừ sự tham ái trong ba cõi của bậc A-na-hàm.
ด้วยบทว่า โส ตณฺหกฺขยาย ปฏิปนฺโน โหติ เธอเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อความสิ้นตัณหา.
Cụm từ “so taṇhakkhayāya paṭipanno hoti” có nghĩa là người thực hành để đoạn diệt tham ái.
แม้นี้เป็นอันพระเถระกล่าวอนาคามิมรรควิปัสสนา เพื่อทำให้ตัณหาที่เป็นไปในกามคุณ ๕ ของพระโสดาบันและพระสกทาคามีนั้นแลสิ้นไป.
Điều này Trưởng lão đề cập đến tuệ minh sát của A-na-hàm đạo, nhằm đoạn trừ tham ái đối với năm dục lạc của bậc Tu-đà-hoàn và Tư-đà-hàm.
ด้วยบทว่า โส โลภกฺขยาย เธอเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อความสิ้นโลภะ.
Cụm từ “so lobhakkhayāya” có nghĩa là người thực hành để đoạn trừ lòng tham.
แม้นี้เป็นอันพระเถระกล่าวอรหัตมรรควิปัสสนา เพื่อต้องการให้ความโลภในภพของพระอนาคามีสิ้นไป.
Điều này Trưởng lão đề cập đến tuệ minh sát của A-la-hán đạo, nhằm đoạn trừ tham trong ba cõi của bậc A-na-hàm.
บทว่า อญฺญตรํ เทวนิกายํ ได้แก่ เทพนิกายจำพวกใดจำพวกหนึ่งในชั้นสุทธาวาสทั้งหลายนั่นแหละ.
Cụm từ “aññataraṃ deva-nikāyaṃ” có nghĩa là một trong các nhóm thiên nhân thuộc tầng trời Suddhāvāsa (tịnh cư thiên).
บทว่า อนาคนฺตา อิตฺถติตํ ความว่า ไม่มาสู่ความเป็นขันธปัญจกนี้.
Cụm từ “anāgantā itthattaṃ” có nghĩa là không còn tái sinh vào ngũ uẩn này nữa.
เป็นผู้ไม่เกิดในภพเบื้องต่ำ เป็นผู้เกิดในภพสูงขึ้นไปเท่านั้น หรือปรินิพพานในภพนั้นเอง.
Người này sẽ không tái sinh vào cõi thấp, chỉ sinh vào cõi cao hơn hoặc đạt Niết-bàn trong cõi đó.
พระเถระกล่าวมรรคและผล ๒ เบื้องต่ำของภิกษุผู้เจริญธาตุกัมมัฏฐานผู้สุกขวิปัสสก ด้วยองค์แรก กล่าวมรรคและผล ๓ ของภิกษุผู้ประกอบการบำเพ็ญสมาธิ ด้วยองค์ที่ ๒ ด้วยประการฉะนี้.
Trưởng lão giảng về hai con đường thấp và hai quả thấp của các tỳ kheo tu tập thiền quán về các yếu tố, và về ba con đường, ba quả của các tỳ kheo tu thiền định.
ด้วยบทว่า โส กามานํ เธอเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อดับเสียซึ่งกามทั้งหลายนี้.
Cụm từ “so kāmānaṃ” có nghĩa là người thực hành để đoạn trừ hoàn toàn các dục lạc.
พระเถระกล่าวอนาคามิมรรควิปัสสนาเบื้องสูงเพื่อให้ความกำหนัดที่เป็นไปในกามคุณ ๕ ของพระโสดาบันและพระสกทาคามีทั้งหลายสิ้นไป.
Trưởng lão đề cập đến tuệ minh sát của A-na-hàm đạo bậc cao, nhằm đoạn trừ hoàn toàn tham ái đối với năm dục lạc của bậc Tu-đà-hoàn và Tư-đà-hàm.
ด้วยบทว่า โส ภวานํเยว เธอเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อตัดเสียซึ่งภพทั้งหลายนั่นเทียว.
Cụm từ “so bhavānaṃyeva” có nghĩa là người thực hành để chấm dứt hoàn toàn sự tái sinh trong ba cõi.
นี้พระเถระกล่าวอรหัตมรรควิปัสสนาเบื้องสูง เพื่อต้องการให้ความกำหนัดในภพของพระอนาคามีสิ้นไป.
Điều này Trưởng lão đề cập đến tuệ minh sát của A-la-hán đạo bậc cao, nhằm đoạn trừ hoàn toàn tham ái trong ba cõi của bậc A-na-hàm.
ด้วยบทว่า โส ตณฺหกฺขยาย เธอเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อความสิ้นตัณหา.
Cụm từ “so taṇhakkhayāya” có nghĩa là người thực hành để đoạn diệt hoàn toàn tham ái.
นี้พระเถระกล่าวอนาคามิมรรควิปัสสนาเบื้องสูง เพื่อให้ตัณหาที่เป็นไปในกามคุณ ๕ ของพระโสดาบันและพระสกทาคามีทั้งหลายสิ้นไป.
Điều này Trưởng lão đề cập đến tuệ minh sát của A-na-hàm đạo bậc cao, nhằm đoạn trừ hoàn toàn tham ái đối với năm dục lạc của bậc Tu-đà-hoàn và Tư-đà-hàm.
ด้วยบทว่า โส โลภกฺขยาย เธอเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อความสิ้นโลภะ.
Cụm từ “so lobhakkhayāya” có nghĩa là người thực hành để đoạn diệt hoàn toàn lòng tham.
นี้พระเถระกล่าวอรหัตมรรควิปัสสนาเบื้องสูง เพื่อให้โลภะของพระอนาคามีสิ้นไป.
Điều này Trưởng lão đề cập đến tuệ minh sát của A-la-hán đạo bậc cao, nhằm đoạn trừ hoàn toàn lòng tham của bậc A-na-hàm.
พระเถระกล่าววิปัสสนาด้วยหัวข้อทั้ง ๖ เทศนาไปตามลำดับอนุสนธิอย่างนี้ด้วยประการฉะนี้.
Trưởng lão đã giảng dạy về tuệ minh sát qua sáu chủ đề, truyền bá các pháp theo thứ tự liên hệ như vậy.
เวลาจบเทศนา เทวดาพันโกฏิบรรลุพระอรหัต และที่เป็นพระโสดาบันเป็นต้นนับไม่ถ้วน.
Khi bài giảng kết thúc, hàng tỷ thiên nhân đạt quả A-la-hán và số lượng các bậc Tu-đà-hoàn trở lên thì không thể đếm hết.
เมื่อตรัสมหาสมยสูตรก็ดี มงคลสูตรก็ดี จูฬราหุโลวาทสูตร เทวดาพันโกฏิบรรลุพระอรหัต เหมือนในสมาคมนี้.
Khi Đức Phật thuyết giảng các kinh như Mahāsamaya Sutta, Maṅgala Sutta và Cūḷarāhulovāda Sutta, hàng tỷ thiên nhân cũng đã đạt quả A-la-hán như trong hội này.
เทวดาและมนุษย์ที่เป็นพระโสดาบันเป็นต้นนับไม่ถ้วน.
Số lượng thiên nhân và loài người đạt quả Tu-đà-hoàn trở lên cũng không thể đếm hết.
บทว่า สมจิตฺตา เทวตา ความว่า เทวดาทั้งหลาย ชื่อว่าเหล่าสมจิตตา เพราะความที่มีจิตละเอียดเสมอกัน.
Cụm từ “samacittā devatā” có nghĩa là các thiên nhân được gọi là samacittā vì họ có tâm thanh tịnh đồng nhất.
ด้วยว่า เทวดาเหล่านั้นทั้งหมดเนรมิตอัตภาพของตนให้ละเอียดคล้ายจิต เหตุนั้นจึงชื่อว่าสมจิตตา.
Các thiên nhân này đã biến thân mình thành thanh tịnh như tâm, vì vậy họ được gọi là samacittā.
ชื่อว่าสมจิตตา ด้วยเหตุอื่นๆ ก็มี.
Có những lý do khác nữa khiến họ được gọi là samacittā.
พระเถระกล่าวสมาบัติก่อน แต่มิได้กล่าวถึงกำลังของสมาบัติ เทวดาทั้งปวงได้มีความคิดเป็นอย่างเดียวกันว่า พวกเราจักอัญเชิญพระทศพลให้ตรัสกำลังของสมาบัติ เหตุนั้นจึงชื่อว่าสมจิตตา.
Trưởng lão giảng về các tầng thiền định nhưng không nhắc đến sức mạnh của thiền định, các thiên nhân đều có cùng ý nghĩ rằng họ sẽ thỉnh cầu Đức Thế Tôn giảng về sức mạnh của thiền định. Vì lý do đó, họ được gọi là samacittā.
เหตุอีกอย่างหนึ่ง พระเถระกล่าวทั้งสมาบัติ ทั้งกำลังของสมาบัติ โดยปริยายหนึ่ง.
Một lý do khác nữa là Trưởng lão đã giảng về cả thiền định và sức mạnh của thiền định theo một cách.
เทวดาทั้งหลายตรวจดูว่า ใครบ้างหนอมาสมาคมนี้ ใครไม่มา ทราบว่าพระตถาคตไม่เสด็จมา.
Các thiên nhân đã quan sát để xem ai đã đến hội này và ai chưa, và nhận ra rằng Đức Phật không tham dự.
ทั้งหมดได้มีความคิดเป็นอย่างเดียวกันว่า พวกเราจักอัญเชิญพระตถาคต ทำบริษัทให้บริบูรณ์ เหตุนี้บ้างจึงชื่อว่าสมจิตตา.
Tất cả đều có cùng ý nghĩ rằng họ sẽ thỉnh cầu Đức Phật đến để làm cho hội chúng được hoàn chỉnh, vì lý do này họ được gọi là samacittā.
เหตุอีกอย่างหนึ่ง เทวดาทั้งหลายทั้งปวงทีเดียวได้มีความคิดเป็นอย่างเดียวกันว่า ใครๆ ในอนาคตไม่ว่าจะเป็นภิกษุ ภิกษุณีก็ตาม เทวดา มนุษย์ก็ตาม จะไม่เคารพ เพราะคิดว่าเทศนาเรื่องนี้เป็นสาวกภาษิต (ไม่ใช่พุทธภาษิต).
Một lý do khác nữa là tất cả các thiên nhân đều có cùng suy nghĩ rằng, trong tương lai, bất kể là tỳ kheo, tỳ kheo ni, thiên nhân hay loài người, họ có thể sẽ không tôn kính bài giảng này nếu nghĩ rằng đây là lời của đệ tử, không phải lời của Phật.
พวกเราจักอัญเชิญพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทำเทศนาเรื่องนี้ให้เป็นสัพพัญญูภาษิต.
Vì vậy, họ sẽ thỉnh cầu Đức Phật để bài giảng này được công nhận là lời của Đấng Toàn Tri.
เทศนาเรื่องนี้จักเป็นที่ตั้งแห่งความเคารพในอนาคตด้วยอาการอย่างนี้ เหตุนี้บ้างจึงชื่อว่า สมจิตตา.
Bằng cách này, bài giảng sẽ trở thành nền tảng của sự tôn kính trong tương lai. Vì lý do này, họ được gọi là samacittā.
เหตุอีกอย่างหนึ่ง เทวดาเหล่านั้นทั้งหมดเป็นผู้ได้สมาบัติอย่างเดียวกันบ้าง ได้อารมณ์อย่างเดียวกันบ้าง เหตุนั้นจึงชื่อว่าสมจิตตา อย่างนี้ก็มี.
Một lý do khác nữa là tất cả các thiên nhân đó đều đạt được cùng một tầng thiền định và cùng một đối tượng thiền, vì vậy họ được gọi là samacittā.
บทว่า หฏฺฐา ได้แก่ ยินดี รื่นเริง บันเทิงใจ.
Cụm từ “haṭṭhā” có nghĩa là vui mừng, hoan hỉ và hân hoan.
บทว่า สาธุ เป็นนิบาต ในอรรถว่า วิงวอน.
Cụm từ “sādhu” là một tiểu từ mang ý nghĩa cầu xin.
บทว่า อนุกมฺปํ อุปาทาย ความว่า อาศัยความอนุเคราะห์ กรุณาเอ็นดูพระเถระ.
Cụm từ “anukampaṃ upādāya” có nghĩa là dựa vào lòng từ bi và sự chăm sóc đối với Trưởng lão.
ความจริงในฐานะแม้นี้ ไม่มีกิจที่จะต้องอนุเคราะห์พระเถระ.
Thực ra trong trường hợp này, không cần phải chăm sóc Trưởng lão.
ในวันที่พระศาสดากำลังตรัสเวทนากัมมัฏฐานแก่ทีฆนขปริพาชกผู้เป็นหลาน ที่ประตูถ้ำสูกรขาตะ พระเถระยืนถือก้านตาลถวายงานพัดพระศาสดาอยู่.
Vào ngày Đức Phật thuyết về thiền quán cảm thọ cho Dīghanakha Paribbājaka, cháu của Ngài, tại cửa hang Sūkarakhāta, Trưởng lão đứng hầu và quạt cho Đức Phật bằng nhành lá cọ.
ได้สำเร็จสาวกบารมีญาณ โดยไม่ต้องชี้แจง เหมือนคนบริโภคโภชนะที่เขาคดไว้เพื่อผู้อื่น บรรเทาความหิว.
Trưởng lão đã đạt được trí tuệ của đệ tử mà không cần phải giảng giải, giống như người dùng thức ăn dành cho người khác để làm dịu cơn đói.
และเหมือนคนเอาเครื่องประดับที่เขาจัดไว้เพื่อผู้อื่น มาสวมศีรษะตน.
Giống như người lấy đồ trang sức dành cho người khác và đeo lên đầu mình.
ในวันนั้นแหละ ชื่อว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอนุเคราะห์แล้ว.
Vào ngày đó, Đức Phật đã thể hiện lòng từ bi của Ngài.
เทวดาทั้งหลายทูลวิงวอนพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ขอพระผู้มีพระภาคเจ้าโปรดเสด็จไปอนุเคราะห์เหล่าเทวดาและมนุษย์ที่เหลือ ซึ่งอยู่ ณ ที่นั้น.
Các thiên nhân đã cầu xin Đức Thế Tôn: “Xin Ngài từ bi đến giúp đỡ các thiên nhân và nhân loại còn lại ở đó.”
บทว่า พลวา ปุริโส ความว่า คนกำลังน้อยไม่สามารถจะคู้แขนเข้าหรือเหยียดแขนออกได้ฉับพลัน คนมีกำลังเท่านั้นสามารถ.
Cụm từ “balavā puriso” có nghĩa là người yếu không thể co duỗi tay ngay lập tức, chỉ người mạnh mới có thể làm được điều đó.
เหตุนั้น ท่านจึงกล่าวดังนี้
Vì vậy, câu này được sử dụng.
บทว่า สมฺมุเข ปาตุรโหสิ ความว่า ได้ปรากฏในที่พร้อมหน้า คือต่อหน้าที่เดียว.
Cụm từ “sammukhe pāturahosi” có nghĩa là xuất hiện ngay trước mặt, tức là xuất hiện trực diện.
บทว่า ภควา เอตทโยจ ความว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสคำนี้ คือเหตุที่พระองค์เสด็จมา โดยนัยว่า อิธ สารีปุตฺต เป็นต้น.
Cụm từ “bhagavā etadayoja” có nghĩa là Đức Phật đã nói ra điều này, giải thích lý do Ngài đến, với ý nghĩa “ở đây là Sāriputta” và v.v.
เล่ากันมาว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าได้มีพระดำริอย่างนี้ว่า.
Chuyện kể rằng Đức Phật đã có suy nghĩ như thế này.
ถ้าคนพาลอกตัญญูบางคน ไม่ว่าเป็นภิกษุ ภิกษุณีก็ตาม เป็นอุบาสก อุบาสิกาก็ตาม จะพึงคิดอย่างนี้ว่า.
Nếu một người ngu ngốc, vô ơn nào đó, dù là tỳ kheo, tỳ kheo ni, cư sĩ nam hay cư sĩ nữ, lại nghĩ như sau:
พระสารีบุตรเถระได้บริษัทมากมายเหลือเกิน พระสัมมาสัมพุทธเจ้าไม่อาจจะทรงอดกลั้นเรื่องอย่างนี้ได้ จึงเสด็จมาทรงตั้งบริษัทด้วยความริษยา.
“Trưởng lão Sāriputta có quá nhiều hội chúng, Đức Phật không thể chịu đựng điều này và đã đến để tạo hội chúng vì ganh tị.”
ผู้นั้นคิดประทุษร้ายเรา ดังนี้จะพึงบังเกิดในอบาย.
Người nào nghĩ xấu về chúng ta như vậy sẽ rơi vào các cõi khổ.
พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อตรัสถึงเหตุที่พระองค์เสด็จมา ได้ตรัสพระพุทธดำรัสว่า อิธ สารีปุตฺต เป็นต้น.
Khi Đức Phật giải thích lý do Ngài đến, Ngài đã nói lời Phật ngôn bắt đầu với “Idha Sāriputta…”
ครั้นตรัสถึงเหตุที่พระองค์เสด็จมาอย่างนี้แล้ว บัดนี้เพื่อจะตรัสกำลังแห่งสมาบัติ จึงตรัสพระพุทธดำรัสว่า ตา โข ปน สารีปุตฺต เทวตา ทสปิ หุตฺวา เป็นต้น.
Sau khi giải thích lý do Ngài đến, Đức Phật nói tiếp về sức mạnh của các tầng thiền định với lời Phật ngôn bắt đầu là “Tā kho pana Sāriputta devatā dasapi hutvā…”
ในบาลีประเทศนั้น ควรจะนำเนื้อความมาด้วยอำนาจยศบ้าง ด้วยอำนาจสมาบัติบ้าง.
Trong ngữ cảnh Pāli đó, nên giải thích ý nghĩa dựa vào quyền uy và dựa vào các tầng thiền định.
จะกล่าวด้วยอำนาจยศก่อน เทวดาพวกเป็นใหญ่มากได้ยืนอยู่ในที่แห่งละ ๑๐ องค์.
Trước tiên, theo quyền uy, các thiên nhân có quyền lực lớn nhất đứng ở mỗi chỗ 10 vị.
เทวดาพวกเป็นใหญ่น้อยกว่าพวกนั้น ได้ยืนอยู่ในที่แห่งละ ๒๐ องค์.
Các thiên nhân có quyền lực nhỏ hơn một chút đứng ở mỗi chỗ 20 vị.
เทวดาพวกเป็นใหญ่น้อยกว่าพวกนั้น ฯลฯ ได้ยืนอยู่ในที่แห่งละ ๖๐ องค์.
Những thiên nhân có quyền lực thấp hơn tiếp tục đứng ở mỗi chỗ 60 vị, và cứ thế theo thứ bậc.
ส่วนด้วยอำนาจสมาบัติ พึงทราบดังนี้ เทวดาเหล่าใดเจริญสมาบัติชั้นประณีต เทวดาเหล่านั้นได้ยืนอยู่ในที่แห่งละ ๖๐ องค์.
Theo các tầng thiền định, những thiên nhân đạt đến các tầng thiền tinh tế đứng ở mỗi chỗ 60 vị.
เทวดาเหล่าใดเจริญสมาบัติต่ำกว่านั้น เทวดาเหล่านั้นได้ยืนอยู่ในที่แห่งละ ๕๐ องค์.
Những thiên nhân đạt đến các tầng thiền thấp hơn đứng ở mỗi chỗ 50 vị.
เทวดาเหล่าใดเจริญสมาบัติต่ำกว่านั้น ฯลฯ เทวดาเท่านั้นได้ยืนอยู่ในที่แห่งละ ๑๐ องค์.
Và cứ thế, những thiên nhân đạt đến các tầng thiền thấp hơn tiếp tục đứng ở mỗi chỗ 10 vị.
อีกอย่างหนึ่ง เทวดาเหล่าใดเจริญสมาบัติขั้นต่ำ เทวดาเหล่านั้นได้ยืนอยู่ในที่แห่งละ ๑๐ องค์.
Ngoài ra, những thiên nhân chỉ đạt đến các tầng thiền tối thiểu đứng ở mỗi chỗ 10 vị.
เทวดาเหล่าใดเจริญสมาบัติประณีตกว่านั้น เทวดาเหล่านั้นได้ยืนอยู่ในที่แห่งละ ๒๐ องค์.
Những thiên nhân đạt đến các tầng thiền cao hơn một chút đứng ở mỗi chỗ 20 vị.
เทวดาเหล่าใดเจริญสมาบัติประณีตกว่านั้น ฯลฯ เทวดาเหล่านั้นได้ยืนอยู่ในที่แห่งละ ๖๐ องค์.
Và cứ thế, những thiên nhân đạt đến các tầng thiền cao hơn tiếp tục đứng ở mỗi chỗ 60 vị.
บทว่า อารคฺคโกฏินิตุทนมตฺเต แปลว่า ในที่ว่าง พอจดปลายเข็มลงได้.
Cụm từ “āragga-koṭi-nituda-matte” có nghĩa là khoảng trống đủ để mũi kim cắm xuống.
บทว่า น จ อญฺญมญฺญํ พฺยาพาเธนฺติ ความว่า ถึงยืนอยู่ในที่แคบอย่างนี้ ก็ไม่เบียดกัน ไม่สีกัน ไม่กดกัน ไม่ดันกันเลย.
Cụm từ “na ca aññamaññaṃ byābadheti” có nghĩa là, mặc dù đứng ở nơi chật hẹp như vậy, họ không chen lấn, cọ xát, chèn ép hay đẩy nhau.
มิได้มีเหตุที่จะต้องพูดว่า มือท่านบีบเรา เท้าท่านเบียดเรา ท่านยืนเหยียบเราดังนี้.
Không cần phải nói rằng “tay của ngài chạm vào ta” hay “chân của ngài chen chỗ ta,” hoặc “ngài đang đứng lên ta.”
บทว่า ตตฺถ นูน ได้แก่ ในภพนั้นเป็นแน่.
Cụm từ “tattha nūna” có nghĩa là chắc chắn trong cõi đó.
บทว่า ตถา จิตฺตํ ภาวิตํ ความว่า จิตอันเทวดาเหล่านั้นอบรมด้วยอาการนั้น.
Cụm từ “tathā cittaṃ bhāvitaṃ” có nghĩa là tâm của các thiên nhân đã được rèn luyện theo cách đó.
บทว่า เยน ตา เทวตา ความว่า จิตที่เทวดาอบรมด้วยอาการนั้น จึงเป็นเหตุให้เทวดาเหล่านั้นแม้มีจำนวน ๑๐ ฯลฯ ก็ยืนอยู่ได้และไม่เบียดกันและกัน.
Cụm từ “yena tā devatā” có nghĩa là tâm đã được các thiên nhân tu tập theo cách ấy, vì vậy họ có thể đứng gần nhau, dù số lượng đến 10 hay nhiều hơn, mà không hề chen lấn.
บทว่า อิเธว โข ได้แก่ ในศาสนา หรือในมนุษยโลก.
Cụm từ “idheva kho” có nghĩa là trong giáo pháp hoặc trong cõi nhân gian.
เป็นสัตตมีวิภัตติ ความว่า ในศาสนานี้แหละ ในมนุษยโลกนี้แหละ.
Là một trạng thái ngữ cách, nghĩa là ngay trong giáo pháp này, ngay trong cõi nhân gian này.
จริงอยู่ จิตอันเทวดาเหล่านั้นอบรมแล้วในมนุษยโลกนี้แหละ และในศาสนานี้แหละ.
Thật vậy, tâm của các thiên nhân đó đã được tu tập ngay tại cõi nhân gian và trong giáo pháp này.
ซึ่งเป็นเหตุที่เทวดาเหล่านั้นบังเกิดในรูปภพที่มีอยู่.
Điều này là nguyên nhân khiến các thiên nhân đó sinh ra trong các cõi sắc giới.
ก็แลเทวดาเหล่านั้นมาจากรูปภพนั้นแล้ว เนรมิตอัตภาพละเอียดยืนอยู่อย่างนี้.
Các thiên nhân đó đến từ các cõi sắc giới và biến hóa thân mình thành hình thể vi tế, đứng nơi đây.
บรรดาเทวดาเหล่านั้น แม้เทวดาที่ทำมรรคและผล ๓ ให้บังเกิดในศาสนาของพระกัสสปทศพลจะมีอยู่ก็จริง.
Trong số các thiên nhân đó, có những thiên nhân đã đạt đến ba con đường và quả vị trong giáo pháp của Đức Phật Kassapa.
ถึงอย่างนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทำว่าพระสัพพัญญูพุทธเจ้าทั้งหลาย มีอนุสนธิตามต่อเนื่องอย่างเดียวกัน ศาสนาคำสอนอย่างเดียวกัน.
Tuy nhiên, Đức Thế Tôn đã quy định rằng tất cả các Đức Phật Toàn Giác đều có sự kế thừa liên tục và cùng một giáo pháp.
เมื่อทรงทำศาสนาของพระพุทธเจ้าองค์อื่นๆ เป็นพระพุทธศาสนานี้แล จึงตรัสว่า อิเธว โข สารีปุตฺต ดังนี้.
Khi Ngài đồng nhất giáo pháp của các Đức Phật khác với giáo pháp này, Ngài nói: “Idheva kho Sāriputta…”
พระตถาคตตรัสกำลังแห่งสมาบัติ ด้วยพระพุทธดำรัสเพียงเท่านี้.
Đức Tathāgata đã giảng về sức mạnh của thiền định chỉ bằng những lời này.
บัดนี้ เมื่อจะตรัสอนุสาสนีตามระบบ ปรารภพระสารีบุตรเถระ จึงตรัสว่า ตสฺมาติห สารีปุตฺต ดังนี้.
Bây giờ, khi thuyết giảng giáo lý có hệ thống, với tâm niệm đến Trưởng lão Sāriputta, Đức Phật nói: “Tasmātiha Sāriputta…”
บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ตสฺมา ความว่า เพราะเหตุที่เทวดาเหล่านั้นทำสมาบัติที่มีอยู่ในภพนี้แหละให้บังเกิดแล้วจึงได้บังเกิดในภพที่มีอยู่.
Trong các từ đó, từ “tasmā” có nghĩa là vì các thiên nhân đã tu tập các tầng thiền định ngay trong cõi này, họ đã sinh ra trong các cõi hiện hữu.
บทว่า สนฺตินฺทฺริยา แปลว่า มีอินทรีย์สงบ เพราะอินทรีย์ทั้ง ๕ สงบ เย็น ประณีต.
Cụm từ “santindriyā” có nghĩa là các căn tịnh, vì năm căn đều tịnh, mát mẻ và vi tế.
บทว่า สนฺตมานสา แปลว่า มีใจสงบ เพราะใจสงบ เย็น ประณีต.
Cụm từ “santamānasa” có nghĩa là có tâm an tịnh, vì tâm an tịnh, mát mẻ và vi tế.
บทว่า สนฺตํเยวุปหารํ อุปหริสฺสาม ความว่า พวกเราจักเสนอความนับถือบูชา ด้วยกายและใจ ซึ่งเป็นความนับถือบูชาอันสงบ เย็น ประณีตทีเดียว.
Cụm từ “santaṃyeva upāharaṃ upaharissāma” có nghĩa là chúng ta sẽ thể hiện sự kính trọng với thân và tâm trong sự kính trọng tịnh, mát mẻ và vi tế.
บทว่า สพฺรหฺมจารีสุ ได้แก่ ในสหธรรมิกทั้งหลายผู้ประพฤติธรรมชั้นสูงที่เสมอกัน มีเป็นผู้มีอุเทศอันเดียวกันเป็นต้น.
Cụm từ “sabrahmacārīsu” ám chỉ các bạn đồng tu cùng theo hạnh cao quý, cùng một mục tiêu và hành trình tu tập chung.
ด้วยพระพุทธดำรัสนี้ว่า เอวญฺหิ เต สารีปุตฺต สิกฺขิตพฺพํ ดังนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงทำเทศนาให้เป็นภาษิตของพระสัพพัญญูพุทธะโดยฐานเพียงเท่านี้.
Bằng lời Phật ngôn: “Evaṃ hi te Sāriputta sikkhitabbaṃ,” Đức Phật đã biến bài giảng thành ngôn ngữ của một bậc Toàn Giác chỉ với điều này.
บทว่า อนสฺสุํ แปลว่า เสีย เสียหาย.
Cụm từ “anassuṃ” có nghĩa là mất mát, tổn thất.
บทว่า เย อิมํ ธมฺมปริยายํ นาสฺโสสุํ ความว่า พวกนักบวชผู้นับถือลัทธิอื่น อาศัยทิฏฐิของตนที่ลามก เปล่าสาระ ไร้ประโยชน์ ไม่ได้ฟังธรรมเทศนานี้.
Cụm từ “ye imaṃ dhammapariyāyaṃ nāssosuṃ” có nghĩa là những người tu sĩ theo tà kiến khác, dựa vào quan điểm sai lầm, trống rỗng, vô ích của họ, đã không nghe bài giảng pháp này.
เห็นปานนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงจบเทศนาตามอนุสนธิ ด้วยประการฉะนี้.
Với ý nghĩa như thế này, Đức Phật đã kết thúc bài giảng pháp theo sự liên hệ một cách như vậy.
จบอรรถกถาสูตรที่ ๕
Kết thúc chú giải Kinh số 5.