Chú giải Thái kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 1 – 14.57. Phẩm Người Tối Thắng

อรรถกถา อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เอตทัคคบาลี

Bình luận về bộ Anguttara Nikaya, phần Ekaka Nipata – Etadagga Pali

วรรคที่ ๖

Phần thứ 6

หน้าต่างที่ ๓ / ๑๐

Trang 3 trong số 10

อรรถกถาสูตรที่ ๓

Chú giải bài kinh số 3

๓. ประวัติจิตตคฤหบดี

Tiểu sử của cư sĩ Citta

ในสูตรที่ ๓ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
Trong bài kinh số 3 cần được hiểu và phân tích như sau.

ด้วยบทว่า ธมฺมกถิกานํ ท่านแสดงว่า จิตตคฤหบดีเป็นเลิศกว่าพวกอุบาสกผู้เป็นธรรมกถึก.
Với câu “người giảng pháp”, Ngài nói rằng cư sĩ Citta là người xuất sắc nhất trong số các cư sĩ giảng pháp.

ได้ยินว่า ครั้งพระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระ เขาบังเกิดในเรือนสกุล กรุงหังสวดี.
Nghe kể rằng, vào thời Đức Phật có tên Padumuttara, ông đã tái sinh trong một gia đình giàu có tại thành Hamsavati.

ต่อมาได้ฟังธรรมกถา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาอุบาสกคนหนึ่งไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นเลิศกว่าอุบาสกผู้เป็นธรรมกถึก จึงกระทำกุศลยิ่งยวดขึ้นไป ปรารถนาตำแหน่งนั้น.
Sau khi nghe pháp, ông thấy Đức Phật phong tặng một cư sĩ vị trí cao quý nhất trong số các cư sĩ giảng pháp. Từ đó, ông tích cực làm nhiều việc thiện với mong muốn đạt được vị trí đó.

เขาเวียนว่ายไปในเทวดาและมนุษย์ตลอดแสนกัป ครั้งพระพุทธเจ้าพระนามว่ากัสสปะ บังเกิดในเรือนแห่งนายพรานเนื้อ.
Ông trải qua nhiều kiếp luân hồi giữa cõi trời và cõi người suốt hàng trăm ngàn kiếp. Vào thời Đức Phật Kassapa, ông tái sinh trong gia đình của một thợ săn.

ต่อมา ในเวลาที่เขาสามารถจะทำการงานในป่าได้แล้ว วันหนึ่งเมื่อฝนตก ถือเอาหอกไปเพื่อจะฆ่าเนื้อ เข้าไปป่ากำลังมองดูตัวเนื้ออยู่ เห็นภิกษุรูปหนึ่งห่มผ้าบังสุกุลคลุมศีรษะนั่งอยู่บนหลัง แผ่นหินที่เงื้อมเขาเกิดเองแห่งหนึ่ง.
Khi trưởng thành và có thể làm việc trong rừng, một ngày nọ khi trời mưa, ông cầm giáo đi săn và vào rừng tìm thú. Ông thấy một vị Tỳ-kheo đang đắp y che đầu, ngồi trên tảng đá dưới vách núi.

เกิดความสำคัญขึ้นว่า พระผู้เป็นเจ้าจักนั่งกระทำสมณธรรมอยู่รูปเดียว ดังนี้รีบไปเรือน.
Ông nghĩ rằng vị Tỳ-kheo này đang hành thiền một mình, liền vội trở về nhà.

ให้ปิ้งเนื้อที่ได้มาเมื่อวานไว้ที่เตาหนึ่ง หุงข้าวที่เตาหนึ่ง.
Ông nướng thịt săn được từ hôm trước trên một bếp và nấu cơm trên bếp khác.

เห็นภิกษุสองรูปเที่ยวบิณฑบาต จึงรับบาตรของท่าน นิมนต์ให้นั่งเหนืออาสนะที่จัดไว้ให้รับอาหาร.
Khi thấy hai vị Tỳ-kheo đang khất thực, ông mời họ ngồi trên chỗ ngồi đã chuẩn bị và dâng thức ăn.

แล้วสั่งคนอื่นว่า พวกท่านจงเลี้ยงดูพระผู้เป็นเจ้า ตัวเองก็ใส่ข้าวลงในหม้อ เอาใบไม้ผูกปากหม้อแล้วถือหม้อเดินไป.
Ông bảo những người khác chăm sóc các vị Tỳ-kheo, rồi tự mình bỏ cơm vào nồi, buộc miệng nồi bằng lá và mang đi.

ระหว่างทางก็เลือกเก็บดอกไม้นานาชนิด ถึงที่ที่พระเถระนั่ง.
Trên đường đi, ông hái nhiều loại hoa và mang đến chỗ vị trưởng lão đang ngồi.

ยกหม้อลงวางไว้ ณ ที่สมควรส่วนข้างหนึ่งแล้วกล่าวว่า ท่านเจ้าข้า โปรดสงเคราะห์ข้าพเจ้าด้วยเถิด.
Ông đặt nồi xuống một bên và thưa rằng: “Thưa Ngài, xin hãy nhận lễ vật này từ con.”

รับบาตรของพระเถระมาแล้วบรรจุข้าวจนเต็ม วางไว้ในมือพระเถระ บูชาพระเถระด้วยดอกไม้ที่คละกันเหล่านั้น.
Sau đó, ông lấy bát của vị trưởng lão, đổ đầy cơm và đặt vào tay Ngài, rồi dâng hoa để tỏ lòng kính trọng.

ยืน ณ ที่สมควรส่วนข้างหนึ่งแล้วกล่าวว่า ในสถานที่ข้าพเจ้าเกิดแล้วเกิดแล้ว ขอบรรณาการ ๑,๐๐๐ จงมาถึงข้าพเจ้า.
Ông đứng sang một bên và nói: “Ở nơi mà con đã tái sinh, xin hãy cho con được nhận 1,000 lễ vật.”

ขอฝนดอกไม้ ๕ สีจงตกลง เหมือนอย่างการบูชาด้วยดอกไม้พร้อมกับบิณฑบาตมีรสอร่อย ทำจิตให้แช่มชื่นฉะนั้น.
Ông cầu nguyện rằng mưa hoa ngũ sắc sẽ rơi xuống, như khi dâng hoa cùng với bữa ăn ngon, để làm tâm trí được an lạc.

พระเถระเห็นอุปนิสัยของเขาแล้ว บอกให้กรรมฐานมีอาการ ๓๒ เป็นอารมณ์.
Vị trưởng lão thấy ông có thiện căn, liền chỉ dạy về thiền định với 32 đề mục quán tưởng.

เขาทำกุศลจนตลอดชีวิตบังเกิดในเทวโลก.
Ông tiếp tục làm nhiều việc thiện cho đến khi cuối đời và tái sinh vào cõi trời.

ในสถานที่เกิด ฝนดอกไม้ทิพย์ตกลงตามพื้นที่ประมาณแค่หัวเข่า ทั้งตนเองก็ประกอบด้วยยศยิ่งกว่าเทวดาองค์อื่นๆ.
Ở nơi ông tái sinh, mưa hoa trời rơi dày đến đầu gối, và ông có uy quyền vượt trội hơn các vị thiên khác.

เขาเวียนว่ายอยู่ในเทวดาและมนุษย์พุทธันดรหนึ่ง ในพุทธุปบาทกาลนี้ ก็บังเกิดในสกุลเศรษฐี ณ นครมัจฉิกาสัณฑะ๑- แคว้นมคธ.
Ông đã trải qua nhiều kiếp luân hồi giữa cõi trời và cõi người trong suốt một chu kỳ của Phật. Đến thời kỳ Đức Phật Thích Ca Mâu Ni xuất hiện, ông tái sinh vào một gia đình trưởng giả tại thành phố Macchikasanda, thuộc vương quốc Ma Kiệt Đà.

๑- บาลีเป็น มัจฉิกสัณฑะ.
Ghi chú: Trong tiếng Pāli được viết là Macchikasanda.

เวลาเขาเกิด ฝนดอกไม้ ๕ สีตกลงตามเขตประมาณแค่หัวเข่าทั่วพระนคร.
Khi ông ra đời, mưa hoa ngũ sắc rơi dày đến đầu gối khắp toàn thành.

ครั้งนั้น บิดามารดาของเขาคิดว่า บุตรของเรานำชื่อของตนมาด้วยตนเอง แม้ในวันเกิด ทั่วพระนครก็วิจิตรด้วยดอกไม้ ๕ สี จึงขนานนามเขาว่า จิตตกุมาร.
Cha mẹ ông nghĩ rằng: “Con trai chúng ta đã tự mang theo tên của mình khi sinh ra. Vào ngày sinh của con, toàn thành phố đã trở nên lộng lẫy với mưa hoa ngũ sắc.” Do đó, họ đặt tên ông là Citta Kumara (Cậu bé Citta).

ต่อมาเขาดำรงอยู่ในฆราวาสวิสัย เมื่อบิดาล่วงลับไปก็ได้ตำแหน่งเศรษฐีในนครนั้น.
Sau đó, ông sống cuộc đời của một cư sĩ. Khi cha qua đời, ông kế thừa chức vị trưởng giả của thành phố đó.

สมัยนั้น พระเถระชื่อว่ามหานามะ ในจำนวนพระเถระปัญจวัคคีย์ ไปถึงนครมัจฉิกาสัณฑะ.
Thời điểm đó, có một vị trưởng lão tên là Mahanama, một trong năm vị trưởng lão đầu tiên, đã đến thành phố Macchikasanda.

จิตตคฤหบดีเลื่อมใสในอิริยาบถของท่าน จึงรับบาตรนำมายังเรือน บูชาด้วยบิณฑบาต.
Cư sĩ Citta cảm phục cung cách điềm đạm của Ngài, liền thỉnh bát và mang về nhà, cúng dường thực phẩm.

ท่านฉันเสร็จแล้ว ก็นำไปยังสวนชื่ออัมพาตการาม สร้างที่อยู่ถวายพระเถระ ณ ที่นั้น.
Sau khi vị trưởng lão thọ thực xong, ông dẫn Ngài đến khu vườn tên Ambataka và xây dựng nơi cư trú để cúng dường.

ถือปฏิญญาเพื่อท่านอยู่รับบิณฑบาตในเรือนตนเป็นนิตย์.
Ông nguyện thỉnh Ngài thường xuyên đến nhà mình để thọ nhận bữa ăn cúng dường hàng ngày.

แม้พระเถระเห็นอุปนิสัยของจิตตคฤหบดีนั้น เมื่อแสดงธรรมจึงแสดงเฉพาะสฬายตนวิภังค์เท่านั้น.
Khi vị trưởng lão nhận thấy thiện căn của cư sĩ Citta, Ngài đã giảng dạy riêng về phần phân tích sáu giác quan (Salayatana Vibhanga).

ไม่ช้านัก จิตตคฤหบดีก็บรรลุพระอนาคามิผล เพราะตนมีการพิจารณาเห็นสังขารอันทุกข์บีบคั้นแล้วในภพก่อน.
Không lâu sau đó, cư sĩ Citta đạt quả Bất Lai (Anagami) nhờ đã quán sát sự đau khổ của các hành trước đó từ kiếp trước.

ต่อมาวันหนึ่ง ท่านพระอิสิทัตตเถระมาอยู่ในที่นั้น เมื่อฉันเสร็จในเรือนของเศรษฐีแล้ว ถูกท่านพระเถระ [มหานาม] ผู้ไม่อาจแก้ปัญหา นิมนต์ไว้จึงวิสัชนาปัญหาแก่อุบาสก.
Một ngày nọ, Trưởng lão Isidatta đến nơi đó và sau khi thọ thực tại nhà của vị trưởng giả, Ngài đã được Trưởng lão Mahanama (người không thể giải quyết vấn đề) thỉnh mời để giải đáp thắc mắc cho cư sĩ Citta.

เมื่อท่านทราบว่าเป็นสหายคฤหัสถ์กันมาก่อน คิดว่า บัดนี้ไม่ควรอยู่ในที่นี้ จึงหลีกไปตามสบาย.
Khi biết rằng cư sĩ Citta từng là bạn đồng tu từ trước, Ngài Isidatta nghĩ rằng không nên ở lại đây nữa, và lặng lẽ rời đi.

วันรุ่งขึ้น เศรษฐีคฤหบดีจึงอ้อนวอนพระมหากัสสปเถระผู้เฒ่า๒- เพื่อทำอิทธิปาฏิหาริย์.
Ngày hôm sau, trưởng giả Citta thỉnh cầu Trưởng lão Đại Ca Diếp (Mahakassapa) để thực hiện phép thần thông.

แม้พระเถระก็แสดงปาฏิหาริย์ที่สำเร็จด้วยเตโชสมาบัติ คิดว่า บัดนี้ไม่สมควรอยู่ในที่นี้ แล้วก็หลีกไปตามสบาย.
Vị trưởng lão đã biểu diễn thần thông thành công thông qua thiền định về lửa (Tejo Samapatti), sau đó Ngài nghĩ rằng không nên ở lại nơi này nữa và đã lặng lẽ rời đi.

๒- จิตฺตคหปติปุจฺฉาสํยุตฺเต ปน มหกนฺติ ทิสฺสติ เตน มหกตฺเถรนฺติ ยุตฺตเมวฯ สี. ม. มหานามตฺเถรํฯ
Chú thích: Trong các bản kinh về cuộc đối thoại của cư sĩ Citta, có chỗ đề cập đến vị trưởng lão Mahakanta, và vì vậy nên phù hợp khi gọi Ngài là trưởng lão Mahakanta. Tuy nhiên, bản Siṃhala và Miến Điện lại ghi là trưởng lão Mahanama.

ต่อมาวันหนึ่ง พระอัครสาวกทั้งสองมีภิกษุ ๑,๐๐๐ รูปเป็นบริวาร ไปยังอัมพาตการาม.
Một ngày nọ, hai vị thượng thủ đệ tử của Đức Phật, cùng với 1.000 Tỳ-kheo đi theo, đã đến khu vườn Ambataka.

เศรษฐีคฤหบดีก็ตระเตรียมสักการะอย่างใหญ่สำหรับพระอัครสาวกทั้งสองนั้น.
Trưởng giả Citta đã chuẩn bị một buổi lễ cúng dường lớn để tiếp đón hai vị thượng thủ đệ tử.

พระสุธัมมเถระ เมื่อระรานจิตตคฤหบดีนั้น จึงด่าว่าเศรษฐีด้วยวาทะว่านายขนมคลุกงา.
Trưởng lão Sudhamma, vì ganh tỵ với cư sĩ Citta, đã xúc phạm ông bằng lời lẽ mỉa mai gọi ông là “kẻ làm bánh bọc mè.”

ถูกเศรษฐีนั้นไล่แล้วไปสำนักพระศาสดา ได้โอวาท ดำรงอยู่ในโอวาทพระทศพล.
Sau khi bị cư sĩ Citta đuổi đi, Trưởng lão Sudhamma đã đến gặp Đức Phật, nhận lời dạy bảo từ Ngài và giữ vững theo giáo huấn của Đức Thế Tôn.

ขอขมาจิตตคฤหบดีแล้วอยู่ในอัมพาตการามนั้นนั่นแหละ เจริญวิปัสสนาแล้วบรรลุพระอรหัต.
Ngài sau đó đã xin lỗi cư sĩ Citta, lưu lại tại khu vườn Ambataka, tu tập thiền quán và cuối cùng chứng đắc quả Arahant (A-la-hán).

ครั้งนั้น อุบาสกคิดว่า เราไม่พบพระทศพลมาล่วงเวลานานแล้ว แต่เมื่อเราไปเฝ้าพระศาสดา ไม่ควรไปมือเปล่า.
Lúc đó, cư sĩ Citta nghĩ: “Đã lâu rồi ta không gặp Đức Thế Tôn. Nhưng nếu ta đến gặp Ngài, thì không nên đi tay không.”

จึงให้ตีกลองป่าวประกาศว่า คนเหล่าใดประสงค์จะเฝ้าพระทศพล คนเหล่านั้นจงเอาเกวียน ๕๐๐ เล่มบรรทุกน้ำมัน, น้ำผึ้ง, น้ำอ้อยมากับเรา.
Vì vậy, ông cho đánh trống thông báo: “Những ai muốn đến gặp Đức Thế Tôn, hãy mang theo 500 cỗ xe chở đầy dầu, mật ong và nước mía cùng ta.”

มีบริษัท ๒,๐๐๐ คนแวดล้อมพากันไปเฝ้าพระศาสดา.
Ông cùng với 2.000 người tháp tùng đã lên đường đến gặp Đức Phật.

ในหนทางทุกๆ โยชน์ เหล่าเทวดาก็พากันตั้งเครื่องบรรณาการไว้.
Trên mỗi do-tuần dọc đường, các vị thần đã sắp đặt lễ vật để cúng dường.

จิตตคฤหบดีนั้นไปสำนักพระศาสดา ถวายบังคมพระศาสดาด้วยเบญจางคประดิษฐ์.
Cư sĩ Citta đã đến nơi của Đức Phật và đảnh lễ Ngài với năm chi tiết (Ngũ Thể Đầu Địa).

ขณะนั้น ฝนดอกไม้ ๕ สีก็ตกลงมาจากอากาศ.
Lúc đó, mưa hoa ngũ sắc từ trên trời rơi xuống.

พระศาสดาตรัสสฬายตนวิภังค์โปรดคนเหล่านั้น ตามอัธยาศัยของจิตตคฤหบดี.
Đức Phật giảng về phần phân tích sáu giác quan (Salayatana Vibhanga) để giáo hóa mọi người theo mong muốn của cư sĩ Citta.

เมื่อจิตตคฤหบดีนั้นแม้ถวายทานแด่พระทศพลเพียงครึ่งเดือน ข้าวสารน้ำมันน้ำผึ้งและน้ำอ้อยเป็นต้น ที่นำมาจากเรือนของตน ก็มิได้หมดสิ้นไป.
Dù cư sĩ Citta đã cúng dường cho Đức Thế Tôn trong nửa tháng, nhưng gạo, dầu, mật ong và nước mía mang từ nhà vẫn không hề vơi đi.

เครื่องบรรณาการที่ชาวกรุงราชคฤห์ส่งไปก็ยังเพียงพอ.
Các lễ vật mà dân chúng từ thành Vương Xá gửi đến vẫn còn dư dả.

แม้จิตตคฤหบดีนั้นเฝ้าพระศาสดาแล้ว เมื่อจะกลับไปเมืองของตนก็ได้ถวายทุกสิ่งทุกอย่างที่นำมาด้วยเกวียนทั้งหลายแก่ภิกษุสงฆ์.
Sau khi gặp Đức Phật, cư sĩ Citta đã cúng dường tất cả những gì mang theo trên các cỗ xe cho chư Tăng trước khi trở về thành phố của mình.

เหล่าเทวดาก็ช่วยกันทำรัตนะ ๗ เต็มเกวียนที่ว่างเปล่า.
Các vị thần đã giúp làm đầy những cỗ xe trống bằng bảy loại châu báu.

ในระหว่างมหาชนเกิดพูดกันขึ้นว่า จิตตคฤหบดีช่างมีการทำสักการะและการนับถือจริงหนอ.
Mọi người trong đám đông đều bàn tán rằng: “Cư sĩ Citta quả là người tận tâm trong việc cúng dường và tôn kính thật tuyệt vời.”

พระศาสดาทรงสดับเรื่องนั้น จึงตรัสพระคาถาในพระธรรมบท ดังนี้ว่า
Khi nghe về việc đó, Đức Phật đã thuyết bài kệ trong Kinh Pháp Cú như sau:

สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน ยโส โภคสมปฺปิโต
Người có lòng tin, đầy đủ giới đức, danh tiếng và giàu có.

ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ ตตฺถ ตตฺเถว ปูชิโต.
Ở bất cứ nơi nào người ấy đến, nơi đó đều được tôn vinh.

คนผู้มีศรัทธา ถึงพร้อมด้วยศีล เพียบพร้อมด้วยยศและโภคสมบัติ ไปยังประเทศใดๆ คนเขาก็บูชาในประเทศนั้นๆ.
Người có lòng tin, đầy đủ giới đức, danh vọng và của cải, dù đi đến quốc gia nào, người dân nơi đó đều tôn kính.

ตั้งแต่นั้นมา จิตตคฤหบดีนั้นก็มีอุบาสกที่เป็นอริยสาวก ๕๐๐ คนห้อมล้อมเที่ยวไป.
Từ đó, cư sĩ Citta đã luôn có 500 cư sĩ là bậc thánh đệ tử vây quanh trong các chuyến đi.

ต่อมาภายหลัง พระศาสดา เมื่อทรงสถาปนาเหล่าอุบาสกไว้ในตำแหน่งต่างๆ ตามลำดับ ทรงทำกถาชื่อจิตตสังยุตให้เป็นอัตถุปปัตติเหตุเกิดเรื่อง.
Sau đó, khi Đức Phật lần lượt phong tặng các cư sĩ vào các vị trí khác nhau, Ngài đã kể câu chuyện liên quan đến Citta được ghi lại trong Citta Samyutta.

จึงทรงสถาปนาท่านไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นเลิศกว่าพวกอุบาสกผู้เป็นธรรมกถึกแล.
Do đó, Ngài đã phong tặng cư sĩ Citta vị trí cao quý nhất trong số các cư sĩ giảng pháp.

จบอรรถกถาสูตรที่ ๓
Kết thúc phần chú giải bài kinh số 3.