Chú giải Thái kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 1 – 14.53. Phẩm Người Tối Thắng

อรรถกถา อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เอตทัคคบาลี
Chú giải bộ Anguttara Nikaya, Ekanipata, Etadaggabali

วรรคที่ ๕
Phần thứ 5

หน้าต่างที่ ๑๒ / ๑๓.
Trang 12 / 13

อรรถกถาสูตรที่ ๑๒

Chú giải kinh thứ 12

๑๒. ประวัติพระกีสาโคตมีเถรี

12. Tiểu sử của Tỳ kheo ni Kisa Gotami

ในสูตรที่ ๑๒ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
Trong kinh thứ 12, nên hiểu rõ sự phân tích sau đây.

ด้วยบทว่า ลูขจีวรธรานํ ท่านแสดงไว้ว่า นางกีสาโคตมีเป็นยอดของเหล่าภิกษุณีสาวิกาผู้ทรงผ้าบังสุกุลอันประกอบด้วยความเศร้าหมองดังนี้.
Với đoạn “Lukhachivaradharanaṃ,” Ngài đã chỉ ra rằng Kisa Gotami là người xuất sắc nhất trong các tỳ kheo ni đã mặc y phục từ những mảnh vải hư hỏng.

นางมีชื่อว่า โคตมี แต่เขาเรียกกันว่า กีสาโคตมี เพราะเป็นผู้ค่อนข้างจะผอมไปนิดหน่อย.
Ngài có tên là Gotami, nhưng người ta gọi Ngài là Kisa Gotami vì thân hình hơi gầy.

แม้นางนี้ ครั้งพระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระ บังเกิดในเรือนสกุล กรุงหังสวดี ฟังธรรมเทศนาของพระศาสดาแล้ว เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาภิกษุณีรูปหนึ่งไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นเลิศกว่าพวกภิกษุณีสาวิกาผู้ทรงจีวรเศร้าหมอง จึงทำกุศลให้ยิ่งยวดขึ้นไป ปรารถนาตำแหน่งนั้น.
Ngay cả trong thời Đức Phật Padumuttara, Ngài được sinh ra trong một gia đình tại thành phố Hansavati, đã nghe bài giảng của Đức Thế Tôn, thấy Đức Phật phong một nữ tỳ kheo ni vào vị trí cao nhất trong số các tỳ kheo ni đệ tử mặc y phục rách nát. Ngài đã làm thêm nhiều điều thiện lành và mong muốn đạt được vị trí đó.

นางเวียนว่ายไปในเทวดาและมนุษย์ตลอดแสนกัป
Ngài đã luân hồi giữa thế giới thiên đàng và nhân gian trong suốt 100.000 kiếp.

ในพุทธุปบาทกาลนี้บังเกิดในสกุลคนเข็ญใจ กรุงสาวัตถี เวลาเจริญวัยแล้วก็ไปสู่การครองเรือน.
Trong thời kỳ Phật đản sinh này, Ngài sinh ra trong một gia đình nghèo tại thành phố Savatthi. Khi trưởng thành, Ngài đã lập gia đình.

พวกชนในสกุลนั้นดูหมิ่นนางว่า เป็นธิดาของสกุลคนเข็ญใจ.
Người trong gia đình đó xem thường Ngài vì Ngài là con gái của một gia đình nghèo khó.

ต่อมา นางได้คลอดบุตรคนหนึ่ง.
Sau đó, Ngài sinh một người con trai.

ทีนั้น ชนทั้งหลายจึงได้ทำความยกย่องนาง.
Vì vậy, mọi người bắt đầu kính trọng Ngài.

ก็บุตรของนางตั้งอยู่ในวัยพอจะวิ่งไปวิ่งมาเล่นได้ก็มาตายเสีย ความเศร้าโศกก็ได้เกิดขึ้นแก่นาง.
Tuy nhiên, khi đứa con của Ngài bắt đầu biết chạy nhảy vui đùa, thì nó qua đời, điều này đã khiến Ngài đau khổ.

นางคิดว่า เราขาดลาภและสักการะในเรือนนี้แล้ว นับแต่เวลาที่บุตรเกิดมาจึงได้สักการะ ชนเหล่านี้จึงพยายามแม้เพื่อจะทิ้งบุตรของเราไว้ข้างนอก ดังนี้.
Ngài nghĩ rằng, trước đây mình đã không nhận được sự kính trọng trong gia đình này, chỉ từ khi sinh con mới có sự kính trọng đó, và bây giờ mọi người lại cố ý bỏ con mình ra ngoài như vậy.

จึงอุ้มบุตรใส่สะเอวเที่ยวเดินไปตามลำดับประตูเรือนด้วยพูดว่า ขอพวกท่านจงให้ยาแก่บุตรของเราด้วยเถิด ดังนี้.
Ngài bồng con vào hông và đi gõ cửa từng nhà, nói rằng: “Xin hãy cho thuốc cho con tôi.”

พวกมนุษย์ในที่ที่พบแล้วๆ ต่างดีดนิ้วมือกระทำการเย้ยหยันว่า ยาสำหรับคนตายแล้วท่านเคยเห็นที่ไหนบ้าง.
Những người mà Ngài gặp đều búng tay và chế giễu, hỏi rằng: “Cô đã từng thấy thuốc nào cho người chết chưa?”

นางมิได้เข้าใจความหมายแห่งคำพูดของพวกเขาเลย.
Ngài không hiểu ý nghĩa của những lời nói của họ.

ลำดับนั้น คนฉลาดคนหนึ่งเห็นนางแล้วคิดว่า นางนี้จักต้องมีจิตฟุ้งซ่าน (บ้า) เพราะความเศร้าโศกถึงบุตร.
Khi đó, một người thông thái nhìn thấy Ngài và nghĩ rằng Ngài có thể bị rối loạn tâm trí vì đau buồn do mất con.

แต่ยาสำหรับบุตรของนางนั้นคนอื่นหารู้ไม่.
Tuy nhiên, không ai khác biết được thuốc cho con của Ngài.

พระทศพลเท่านั้นจักทรงทราบ ดังนี้แล้วจึงกล่าวอย่างนี้ว่า แม่เอ๋ย ยาสำหรับบุตรของเธอคนอื่นที่จะรู้หามีไม่.
Chỉ có Đức Thế Tôn mới biết, vì vậy ông nói rằng: “Mẹ ơi, không ai khác biết thuốc cho con của bà.”

พระทศพลผู้เป็นยอดบุคคลในโลก พร้อมทั้งเทวโลกประทับอยู่ในวิหารใกล้ๆ นี่เอง ขอเธอจงไปทูลถามดูเถิด.
Đức Thế Tôn, bậc tối thượng trong thế gian và thiên giới, đang ngự tại tịnh xá gần đây. Bà hãy đến hỏi Ngài.

นางคิดว่า คนผู้นี้พูดจริง จึงอุ้มบุตรไปยืนอยู่ในตอนท้ายบริษัท ในเวลาที่พระตถาคตประทับนั่งบนพุทธอาสน์ แล้วกราบทูลว่า ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ขอพระองค์โปรดประทานยาแก่บุตรของข้าพระองค์ด้วยเถิด ดังนี้.
Ngài nghĩ rằng người này nói thật, nên bồng con đến đứng ở cuối hội chúng, khi Đức Thế Tôn đang ngồi trên tòa Bồ Đề, và bạch rằng: “Kính bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy ban thuốc cho con của con.”

พระศาสดาทรงเห็นอุปนิสัยของนางแล้วตรัสว่า ดูก่อนโคตมี เธอมาที่นี้เพื่อต้องการยานับว่าทำดีมาก เธอจงเข้าไปยังนคร เดินเที่ยวไปตลอดนครนับแต่ท้ายบ้านไป ในเรือนใดไม่เคยมีคนตาย จงนำเอาเมล็ดพันธุ์ผักกาดจากเรือนนั้นมาดังนี้.
Đức Phật thấy tâm hồn của Ngài liền nói rằng: “Kisa Gotami, cô đến đây để tìm thuốc, đó là việc tốt. Cô hãy vào thành, đi khắp thành từ cuối nhà này đến nhà khác, ở nhà nào không có người chết, hãy lấy hạt giống cải từ nhà đó.”

นางทูลว่า ดีแล้ว พระเจ้าข้า ดังนี้มีใจยินดีเข้าไปภายในนคร
Ngài thưa: “Được rồi, thưa Ngài,” với lòng vui mừng bước vào thành.

พอถึงเรือนแรกทีเดียวก็พูดว่า พระทศพลทรงมีรับสั่งให้หาเมล็ดพันธุ์ผักกาดมา เพื่อประโยชน์ใช้เป็นยาแก่ลูกของเรา ขอพวกท่านจงให้เมล็ดพันธุ์ผักกาดแก่เราเถิด ดังนี้.
Khi đến nhà đầu tiên, Ngài nói: “Đức Thế Tôn đã ra lệnh tìm hạt giống cải để làm thuốc cho con tôi, xin các vị hãy cho tôi hạt giống cải.”

พวกคนทั้งหลายต่างได้นำมาให้นางด้วยพูดว่า เชิญเถิดโคตมี.
Mọi người đều mang đến cho Ngài và nói: “Xin mời, Kisa Gotami.”

โคตมี. ดิฉันยังไม่อาจรับไว้ได้โดยทำนองนี้ ในเรือนนี้ชื่อว่าไม่เคยมีคนตายหรือ.
Ngài đáp: “Tôi vẫn chưa thể nhận theo cách này, ở nhà này chưa bao giờ có người chết phải không?”

ชาวบ้าน. ดูก่อนนางโคตมี เธอพูดอะไร ใครจะอาจนับคนที่ตายแล้วในเรือนนี้ได้เล่า.
Người dân trả lời: “Kisa Gotami, cô nói gì vậy? Ai có thể đếm những người đã chết trong nhà này?”

โคตมี. ถ้ากระนั้น พอที พระทศพลทรงรับสั่งให้ข้าพเจ้ารับเมล็ดพันธุ์ผักกาดนั้นจากเรือนที่ไม่เคยมีคนตาย.
Ngài nói: “Vậy thì, đủ rồi, Đức Thế Tôn đã ra lệnh cho tôi nhận hạt giống cải từ nhà không có người chết.”

นางเดินไปเรือนหลังที่ ๓ โดยทำนองนี้นี่แหละแล้วคิดได้ว่า ในนครทั้งสิ้นก็จักมีทำนองนี้เหมือนกัน พระพุทธเจ้าผู้ทรงอนุเคราะห์ด้วยประโยชน์เกื้อกูลจักทรงเห็นเหตุนี้แล้วดังนี้ ได้ความสังเวชใจ ออกไปภายนอกนครนั้นทีเดียว ไปยังป่าช้าผีดิบเอามือจับบุตรแล้วพูดว่า แน่ะลูกน้อย แม่คิดว่า ความตายนี้เกิดขึ้นแก่เจ้าเท่านั้น แต่ว่าความตายนี้ไม่มีแก่เจ้าคนเดียว นี่เป็นธรรมดามีแก่มหาชนทั่วไป ดังนี้แล้ว จึงทิ้งลูกในป่าช้าผีดิบ
Ngài đi đến nhà thứ ba, và rồi suy nghĩ rằng: “Trong toàn thành phố này cũng sẽ có tình trạng như vậy.” Khi Đức Phật, vị cứu giúp mọi người, nhìn thấy điều này, Ngài cảm thấy xót xa, liền ra ngoài thành và đến nghĩa địa, ôm con và nói: “Này đứa trẻ, mẹ nghĩ rằng cái chết chỉ xảy ra với con, nhưng cái chết không chỉ xảy ra với con một mình. Đây là quy luật chung cho tất cả mọi người.” Nói xong, Ngài đã bỏ đứa trẻ lại trong nghĩa địa.

แล้วกล่าวคาถานี้ว่า :-
Rồi Ngài nói kệ này:

น คามธมฺโม โน นิคมสฺส ธมฺโม
Không có sự chết trong nhà, cũng không có sự chết trong làng.

น จาปิยํ เอกกุลสฺส ธมฺโม
Không có sự chết riêng cho một gia đình.

สพฺพสฺส โลกสฺส สเทวกสฺส
Cái chết là quy luật chung của tất cả thế gian và thiên giới.

เอเสว ธมฺโม ยทิทํ อนิจฺจตา.
Đây chính là quy luật mà tất cả đều không bền vững.

ธรรมนี้นี่แหละคือความไม่เที่ยง มิใช่ธรรมของชาวบ้าน
Chính quy luật này là sự không bền vững, không phải là quy luật của người dân.

มิใช่ธรรมของนิคม ทั้งมิใช่ธรรมสกุลเดียวด้วย แต่เป็นธรรมของโลกทั้งหมด พร้อมทั้ง เทวโลก.
Không phải quy luật của làng, cũng không phải quy luật của một gia đình, mà là quy luật của toàn bộ thế giới, bao gồm cả thiên giới.

ก็แหละครั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว นางได้ไปยังสำนักของพระศาสดา.
Nói xong, Ngài đã đến nơi ở của Đức Thế Tôn.

ทีนั้น พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนโคตมี เธอได้เมล็ดพันธุ์ผักกาดแล้วหรือ.
Lúc đó, Đức Thế Tôn nói: “Kisa Gotami, cô đã nhận được hạt giống cải chưa?”

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์ไม่มีการที่จะใช้เมล็ดพันธุ์ผักกาดแล้ว แต่ขอพระองค์จงประทานที่พึ่งแก่ข้าพระองค์เถิด.
Ngài thưa: “Kính bạch Đức Thế Tôn, con không còn khả năng để sử dụng hạt giống cải nữa, nhưng xin Ngài hãy ban cho con một chỗ nương tựa.”

ลำดับนั้น พระศาสดาตรัสคาถาในธรรมบทแก่นางว่า :-
Sau đó, Đức Thế Tôn đã nói kệ trong pháp thoại cho Ngài:

ตํ ปุตฺตปสุสมฺมตตํ พฺยาสตฺตมนสํ นรํ
Người nào, có đứa con được nuôi dưỡng khéo léo,

สุตฺตํ คามํ มโหโฆว มจฺจุ อาทาย คจฺฉติ.
Sẽ bị cái chết bắt đi như tiếng ầm ĩ của một cơn lũ.

มฤตยูย่อมพาเอานรชน ผู้มัวเมาในลูกและสัตว์เลี้ยง
Cái chết sẽ đưa người, người mê muội vào con cái và thú cưng,

ผู้มีใจข้องอยู่ในอารมณ์ต่างๆ ไป เหมือนห้วงน้ำใหญ่ พัดพาเอาชาวบ้านที่หลับไหลอยู่ไปฉะนั้น.
Người có tâm trí vướng mắc trong những cảm xúc khác nhau đi, như dòng nước lớn cuốn trôi những người dân đang ngủ say.

จบพระคาถานางทั้งที่ยืนอยู่นั่นเอง ดำรงอยู่ในโสดาปัตติผล ทูลขอบรรพชาแล้ว.
Khi kệ được kết thúc, Ngài đứng đó, đạt được quả vị Nhập Lưu và thưa xin xuất gia.

พระศาสดาทรงอนุญาตการบรรพชาให้.
Đức Thế Tôn đã cho phép Ngài xuất gia.

นางทำประทักษิณพระศาสดา ๓ ครั้ง ถวายบังคมแล้วไปยังสำนักภิกษุณี ได้บรรพชาและอุปสมบทแล้ว ไม่นานนักกระทำกรรมในโยนิโสมนสิการ เจริญวิปัสสนา
Ngài đã đi vòng quanh Đức Thế Tôn ba lần, kính lễ Ngài rồi đến tu viện của các tỳ kheo ni. Sau khi xuất gia và được truyền giới, không lâu sau, Ngài thực hiện hành vi trong sự quán sát khéo léo và tu tập thiền Vipassana.

ลำดับนั้น พระศาสดาได้ตรัสพระคาถาพร้อมด้วยเปล่งโอภาส [รัศมี] แก่นางว่า :-
Sau đó, Đức Thế Tôn đã nói kệ với ánh sáng tỏa ra cho Ngài:

โย จ วสฺสสตํ ชีเว อปสฺสํ อมตํ ปทํ
Ai sống trong bảy mươi năm mà không thấy con đường bất tử,

เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย ปสฺสโต อมตํ ปทํ
Thà sống một ngày thấy được con đường bất tử còn hơn.

ก็ผู้ใดไม่เห็นอมตบท พึงมีชีวิตอยู่ตั้ง ๑๐๐ ปี
Ai không thấy được con đường bất tử, có thể sống đến 100 năm,

ชีวิตของผู้เห็นอมตบทเพียงวันเดียว ยังประเสริฐกว่าดังนี้.
Nhưng cuộc sống của người thấy được con đường bất tử chỉ một ngày còn quý giá hơn như vậy.

จบพระคาถา นางก็บรรลุอรหัต เป็นผู้เคร่งครัดยิ่งในการใช้สอยบริขาร ห่มจีวรประกอบด้วยความปอน ๓ อย่างเที่ยวไป.
Khi kệ được kết thúc, Ngài đã đạt được quả vị Arahant, là người rất khắc khổ trong việc sử dụng các vật dụng, mặc y phục từ ba loại vải rách.

ต่อมา พระศาสดาประทับนั่งในพระเชตวัน เมื่อทรงสถาปนาเหล่าภิกษุณีไว้ในตำแหน่งต่างๆ ตามลำดับ จึงทรงสถาปนาพระเถรีนี้ไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นเลิศกว่าพวกภิกษุณีสาวิกาผู้ทรงจีวรเศร้าหมองแล.
Sau đó, Đức Thế Tôn ngự tại vườn Kỳ Đà, khi Ngài đã phong các tỳ kheo ni vào những vị trí khác nhau, Ngài đã phong tỳ kheo ni này vào vị trí cao nhất trong số các tỳ kheo ni đệ tử mặc y phục rách nát.

จบอรรถกถาสูตรที่ ๑๒
Kết thúc chú giải kinh thứ 12.