Chú giải Thái kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 1 – 14.50. Phẩm Người Tối Thắng

อรรถกถา อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เอตทัคคบาลี
Bình luận Kinh Tăng Chi Bộ, Phẩm Một, Bản chú giải Étadaggapāḷi

วรรคที่ ๕
Phẩm thứ 5

หน้าต่างที่ ๙ / ๑๓.
Trang 9 / 13

อรรถกถาสูตรที่ ๙

Chú giải kinh thứ 9

๙. ประวัติพระภัททากุณฑลเกสาเถรี

9. Tiểu sử Tỳ-kheo ni Bhaddā Kuṇḍalakesā

ในสูตรที่ ๙ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
Trong kinh thứ 9, cần hiểu giải thích như sau.

ด้วยบทว่า ขิปฺปาภิญฺญานํ ท่านแสดงว่า พระภัททากุณฑลเกสาเถรีเป็นเลิศกว่าพวกภิกษุณีสาวิกาผู้ตรัสรู้เร็ว.
Với cụm từ “Những ai đạt ngộ nhanh chóng”, vị ấy nhấn mạnh rằng Tỳ-kheo ni Bhaddā Kuṇḍalakesā xuất sắc hơn các nữ đệ tử đạt ngộ nhanh chóng.

ได้ยินว่า พระภัททากุณฑลเกสานี้ ครั้งพระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระ บังเกิดในเรือนสกุล กรุงหังสวดี.
Nghe nói rằng Tỳ-kheo ni Bhaddā Kuṇḍalakesā này, vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình quý tộc ở thành Hamsavatī.

ฟังธรรมของพระศาสดาแล้ว เห็นพระศาสดากำลังทรงสถาปนาภิกษุณีรูปหนึ่งไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นเลิศกว่าพวกภิกษุณีสาวิกาผู้ตรัสรู้เร็ว.
Sau khi nghe Pháp từ Đức Phật, bà thấy Ngài đang thiết lập một nữ Tỳ-kheo vào vị trí Etadagga, xuất sắc hơn các nữ đệ tử đạt ngộ nhanh chóng.

จึงทำกุศลให้ยิ่งยวดขึ้นไป ปรารถนาตำแหน่งนั้น.
Vì vậy, bà tích lũy thêm công đức và mong muốn đạt được vị trí đó.

นางเวียนว่ายอยู่ในเทวดาและมนุษย์ตลอดแสนกัป.
Bà luân hồi giữa cõi trời và cõi người trong suốt một trăm ngàn đại kiếp.

ครั้งพระพุทธเจ้าพระนามว่ากัสสปะ เป็นพระธิดาพระองค์หนึ่งระหว่างพระพี่น้องนาง ๗ พระองค์ ในพระราชนิเวศน์ของพระเจ้ากิงกิ.
Vào thời Đức Phật Kassapa, bà là một trong bảy công chúa trong cung điện của vua Kikī.

สมาทานศีล ๑๐ ประพฤติกุมารีพรหมจรรย์อยู่ถึง ๒๐,๐๐๐ ปี สร้างบริเวณถวายสงฆ์.
Bà giữ mười giới và sống đời đồng trinh trong 20,000 năm, xây dựng một khu vực để dâng cúng chư Tăng.

เวียนว่ายอยู่ในเทวดาและมนุษย์พุทธันดรหนึ่ง.
Bà luân hồi giữa cõi trời và cõi người trong một khoảng thời gian giữa hai vị Phật.

ในพุทธุปบาทกาลนี้ถือปฏิสนธิในสกุลเศรษฐี กรุงราชคฤห์.
Trong kiếp hiện tại, bà được sinh ra trong một gia đình thương nhân giàu có ở thành Rājagaha.

บิดามารดาตั้งชื่อนางว่า ภัททา.
Cha mẹ đặt tên cho bà là Bhaddā.

วันนั้นเหมือนกัน บุตรปุโรหิตก็เกิดในพระนครนั้น.
Cùng ngày hôm đó, con trai của vị giáo sĩ cũng được sinh ra trong thành phố.

เวลาเขาเกิดอาวุธทั้งหลายก็ลุกโพลงไปทั่วพระนครตั้งแต่พระราชนิเวศน์เป็นต้นไป.
Khi anh ta sinh ra, các loại vũ khí đều bừng sáng khắp thành phố, bắt đầu từ hoàng cung.

ปุโรหิตก็ไปราชสกุลแต่เช้าตรู่ ทูลถามพระราชาถึงการบรรทมเป็นสุข.
Vị giáo sĩ đã đến hoàng gia vào sáng sớm và hỏi nhà vua xem liệu ngài có được giấc ngủ yên bình không.

พระราชาตรัสว่า เราจะนอนเป็นสุขได้แต่ที่ไหนเล่า อาจารย์ เราเห็นอาวุธทั้งหลายในราชนิเวศน์ลุกโพลงตลอดคืนยังรุ่ง ในวันนี้จะต้องประสบภัยกันหรือ.
Nhà vua nói: “Ta làm sao có thể ngủ yên được, thưa thầy? Ta thấy các vũ khí trong cung điện bừng sáng suốt đêm. Hôm nay có lẽ chúng ta sẽ gặp nguy hiểm nào đó.”

ปุโรหิตกราบทูลว่า ข้าแต่มหาราชเจ้า พระองค์โปรดอย่าทรงพระดำริเพราะข้อนั้นเป็นปัจจัยเลย อาวุธทั้งหลายมิใช่ลุกโพลงแต่ในพระราชนิเวศน์ของพระองค์เท่านั้น ทั่วพระนครก็เป็นอย่างนี้ พระเจ้าข้า.
Vị giáo sĩ tâu rằng: “Thưa Đại vương, xin ngài đừng lo lắng vì điều đó. Không chỉ vũ khí trong hoàng cung mà khắp toàn thành đều như vậy, thưa Bệ hạ.”

ตรัสถามว่า เพราะเหตุไรเล่า อาจารย์.
Nhà vua hỏi: “Vì lý do gì vậy, thưa thầy?”

กราบทูลว่า ในเรือนข้าพระองค์ เด็กชายเกิดโดยฤกษ์โจร เขาเกิดเป็นศัตรูทั่วพระนคร นั่นเป็นบุพนิมิตของเขา แต่พระองค์ไม่มีอันตรายดอก พระเจ้าข้า แต่ถ้าจะทรงพระประสงค์ ก็โปรดให้ฆ่าเขาเสีย.
Giáo sĩ tâu rằng: “Trong nhà của hạ thần, có một đứa trẻ sinh ra dưới sao kẻ cướp, trở thành kẻ thù của cả thành phố. Đó là điềm báo của nó. Nhưng Bệ hạ sẽ không gặp nguy hiểm. Nếu muốn, Bệ hạ có thể ra lệnh giết nó.”

ตรัสว่า เมื่อไม่เบียดเบียนเรา ก็ไม่ต้องฆ่าดอก.
Nhà vua nói: “Nếu nó không gây hại cho ta, thì không cần giết nó.”

ปุโรหิตคิดว่า บุตรเราถือเอาชื่อของตนมาด้วย จึงตั้งชื่อเขาว่า สัตตุกะ.
Giáo sĩ nghĩ rằng con mình mang đặc điểm của kẻ cướp nên đặt tên cho nó là Sattuka.

ภัททาก็เติบโตในเรือนเศรษฐี. สัตตุกะก็เติบโตในเรือนปุโรหิต.
Bhaddā lớn lên trong gia đình thương gia giàu có, còn Sattuka lớn lên trong nhà của giáo sĩ.

ตั้งแต่เขาสามารถเล่นวิ่งมาวิ่งไปได้ เขาจะนำทุกสิ่งที่เขาพบในที่เที่ยวไป มาไว้เต็มเรือนบิดามารดา.
Từ khi biết chạy nhảy, Sattuka đã mang tất cả mọi thứ mà anh ta tìm thấy về nhà của cha mẹ.

บิดาจะพูดกะเขาแม้ตั้ง ๑,๐๐๐ เหตุก็ห้ามปรามเขาไม่ได้.
Dù cha anh ta có dạy dỗ đến cả ngàn lần thì cũng không thể ngăn cản được.

ต่อมา บิดารู้ว่าห้ามเขาไม่ได้โดยอาการทั้งปวงจึงให้ผ้าเขียวแก่เขา ๒ ผืน ให้เครื่องอุปกรณ์ตัดช่องและสีฆาตกยนต์ [กลไกรูปกระจับ] ไว้ในมือ แล้วสละเขาไป ด้วยกล่าวว่า เจ้าจงเลี้ยงชีพด้วยงานชนิดนี้.
Cuối cùng, cha anh ta biết rằng không thể ngăn cản được nên đã đưa cho anh ta hai mảnh vải xanh và một bộ dụng cụ cắt, bảo anh ta hãy kiếm sống bằng nghề này.

ตั้งแต่วันนั้นมา เขาก็เหวี่ยงกลไกกระจับ [พาตัว] ขึ้นไปบนปราสาทของสกุลทั้งหลาย ตัดช่อง [ที่ต่อเรือน] ขโมยทรัพย์สิ่งของที่เขาเก็บไว้ในสกุลผู้อื่น เหมือนตัวเองเก็บไว้แล้วก็ไป.
Kể từ ngày đó, anh ta bắt đầu ném dụng cụ cắt lên các tòa nhà của những gia đình khác, cắt tường và trộm đồ của người khác như thể là của mình rồi đi.

ทั่วพระนคร ขึ้นชื่อว่าเรือนหลังที่เขาไม่ย่องเบาไม่มีเลย.
Trong toàn thành, không có ngôi nhà nào mà anh ta chưa từng đột nhập.

วันหนึ่ง พระราชาเสด็จเที่ยวไปในพระนครโดยราชรถ จึงตรัสถามสารถีว่า ทำไมหนอ ในเรือนหลังนั้นๆ ในพระนครนี้ จึงปรากฏมีช่องทั้งนั้น.
Một ngày nọ, nhà vua đi qua thành phố bằng xe ngựa và hỏi người đánh xe: “Tại sao trong các ngôi nhà kia lại có nhiều vết cắt trên tường vậy?”

สารถีกราบทูลว่า ข้าแต่เทวะ ในพระนครนี้มีโจรชื่อสัตตุกะ ตัดฝาเรือน ลักทรัพย์ของสกุลทั้งหลาย พระเจ้าข้า.
Người đánh xe tâu rằng: “Thưa Bệ hạ, trong thành này có một tên trộm tên là Sattuka, chuyên cắt tường nhà và trộm đồ của các gia đình, thưa Bệ hạ.”

พระราชาจึงรับสั่งให้หาเจ้าหน้าที่นครบาลมาแล้ว ตรัสถามว่า เขาว่าในพระนครนี้มีโจรชื่ออย่างนี้ เหตุไรเจ้าจึงไม่จับมัน.
Nhà vua liền triệu tập các quan chức thành phố và hỏi: “Nghe nói trong thành phố này có một tên trộm tên như vậy, tại sao các ngươi không bắt hắn?”

เจ้าหน้าที่นครบาลกราบทูลว่า ข้าแต่เทวะ พวกข้าพระองค์ไม่อาจพบโจรนั้นพร้อมทั้งของกลาง พระเจ้าข้า.
Quan chức thành phố tâu rằng: “Thưa Bệ hạ, chúng thần không thể bắt được tên trộm đó cùng với tang vật, thưa Bệ hạ.”

ตรัสสั่งว่า ถ้าวันนี้ เจ้าพบโจรนั้น จงจับ ถ้าไม่จับ เราจักลงอาชญาเจ้า.
Nhà vua ra lệnh: “Nếu hôm nay các ngươi bắt được tên trộm đó, thì hãy bắt ngay. Nếu không, ta sẽ trừng phạt các ngươi.”

เจ้าหน้าที่นครบาลทูลรับว่า พระเจ้าข้า เทวะ.
Các quan chức thành phố đáp: “Vâng, thưa Bệ hạ.”

เจ้าหน้าที่นครบาลสั่งให้มนุษย์ทั่วพระนคร เที่ยวสืบสวนจนจับตัวโจรผู้ตัดฝาเรือนลักทรัพย์เขาพร้อมทั้งของกลางนั้นได้ นำไปแสดงแก่พระราชา.
Quan chức thành phố ra lệnh cho người dân trong toàn thành điều tra và cuối cùng đã bắt được tên trộm chuyên cắt tường để trộm tài sản, cùng với tang vật, và đưa hắn đến trình diện nhà vua.

พระราชาตรัสสั่งว่า จงนำโจรนี้ออกทางประตูด้านทิศใต้แล้ว ประหารเสีย.
Nhà vua ra lệnh: “Hãy đưa tên trộm này ra cổng phía nam và hành hình hắn.”

เจ้าหน้าที่นครบาลรับสนองพระราชโองการแล้ว โดยโจรนั้นครั้งละ ๔ ที ๑,๐๐๐ ครั้ง ให้จับตัวพาไปทางประตูด้านทิศใต้.
Các quan chức thành phố tuân lệnh nhà vua và lần lượt dẫn tên trộm qua cổng phía nam.

สมัยนั้น ภัททาธิดาเศรษฐีนี้เผยสีหบัญชร [หน้าต่าง] ดู เพราะเสียงโกลาหลของมหาชน.
Lúc đó, Bhaddā, con gái của một vị thương gia giàu có, nhìn qua cửa sổ vì nghe tiếng huyên náo của đám đông.

เห็นสัตตุกะโจรถูกเขานำไปฆ่า ก็เอามือทั้งสองทาบหัวใจ ไปนอนคว่ำหน้าบนที่นอนอันเป็นสิริ.
Khi thấy Sattuka, tên trộm, bị đưa đi hành hình, cô đặt hai tay lên ngực và nằm sấp xuống giường.

ก็นางเป็นธิดาคนเดียวของสกุลนั้น ด้วยเหตุนั้น พวกญาติของนางจึงไม่อาจทนเห็นหน้าอันหม่นหมองแม้เล็กน้อยได้.
Là con gái duy nhất của gia đình, nên họ hàng của cô không thể chịu được khi thấy nét mặt cô trở nên buồn bã.

ครั้งนั้น มารดาเห็นนางนอนบนที่นอนจึงถามนางว่า ลูกเอ๋ย เจ้าทำอะไร.
Lúc đó, mẹ cô thấy cô nằm trên giường liền hỏi: “Con ơi, con đang làm gì vậy?”

นางตอบตรงๆ ว่า แม่จ๋า ดิฉันพบโจรที่เขากำลังนำไปฆ่าจ้ะ เมื่อได้เขามาจึงจะเป็นอยู่ได้ เมื่อดิฉันไม่ได้ตายเสียเท่านั้นประเสริฐ.
Cô trả lời thẳng thắn: “Mẹ ơi, con đã thấy tên trộm mà họ sắp hành hình. Nếu không thể có anh ấy, con thà chết còn hơn.”

บิดามารดาปลอบโดยประการต่างๆ ก็ไม่อาจให้นางยินยอมได้ จึงกำหนดไว้ว่าเป็นอยู่ดีกว่าตาย.
Cha mẹ cô cố gắng an ủi cô theo nhiều cách nhưng không thể khiến cô chấp nhận. Cuối cùng, họ nghĩ rằng sống vẫn tốt hơn là chết.

ครั้งนั้น บิดาของนางจึงหาเจ้าหน้าที่นครบาล ติดสินบน ๑,๐๐๐ กหาปณะ แล้วบอกว่า ธิดาของเรามีจิตติดพันในโจร โปรดจงปล่อยโจรนี้ ด้วยอุบายวิธีอย่างใดอย่างหนึ่งเสีย.
Lúc đó, cha cô đã tìm đến các quan chức thành phố, hối lộ họ 1,000 kahāpana và nói: “Con gái tôi đã phải lòng tên trộm này. Xin hãy thả hắn bằng bất cứ cách nào.”

เจ้าหน้าที่นครบาลรับปากเศรษฐีว่า ได้จ้ะ แล้วพาโจรหน่วงเหนี่ยวให้ชักช้าไปทางโน้นทางนี้บ้างจนพระอาทิตย์ตก.
Các quan chức thành phố nhận lời và giữ tên trộm lại, kéo dài thời gian, đi vòng vòng cho đến khi mặt trời lặn.

เมื่อพระอาทิตย์ตกแล้วก็ให้นำเอาโจรคนหนึ่งจากพวกโจรออกมา ทำเป็นโจรขึ้น แก้สัตตุกะโจรออกจากเครื่องจองจำ พาไปส่งยังเรือนเศรษฐีแล้ว.
Khi mặt trời lặn, họ lấy một tên trộm khác trong nhóm, làm như hắn là Sattuka, rồi tháo còng cho Sattuka và đưa hắn về nhà của vị thương gia.

เอาเครื่องจองจำนั้นพันธนาการโจรอีกคนหนึ่ง นำตัวออกไปทางประตูด้านทิศใต้ ประหารชีวิต (แทน) เสีย.
Họ đeo còng vào tên trộm khác, dẫn hắn ra cổng phía nam và hành hình thay cho Sattuka.

แม้พวกทาสของเศรษฐีต่างพาตัวสัตตุกะโจร มายังเรือนของเศรษฐี.
Các nô lệ của vị thương gia đưa Sattuka về nhà của thương gia.

เศรษฐีเห็นเขาแล้วคิดว่า เราจักทำใจของธิดาให้เต็มเสียที.
Vị thương gia thấy hắn và nghĩ rằng ông sẽ làm thỏa lòng con gái.

จึงให้พวกทาสเอาน้ำหอมอาบสัตตุกะโจร แล้วให้ตกแต่งประดับประดาด้วยเครื่องอาภรณ์ทุกชนิด พาไปส่งตัวยังปราสาท.
Ông bảo các nô lệ tắm cho Sattuka bằng nước hoa, trang điểm cho hắn bằng trang phục đẹp nhất, rồi đưa hắn đến cung điện.

นางภัททาคิดว่า ความดำริของเราเต็มที่แล้ว จึงแต่งตัวให้เพริศพริ้งด้วยเครื่องอลังการนานาชนิดคอยบำเรอเขา.
Bhaddā nghĩ rằng mong muốn của mình đã đạt được, nên cô trang điểm lộng lẫy với nhiều loại trang sức khác nhau để làm hài lòng anh ta.

สัตตุกะโจร พอล่วงมาได้ ๒-๓ วันคิดว่า สิ่งของเครื่องประดับของนางจักเป็นของเรา เราควรจะถือเอาเครื่องอาภรณ์นี้ด้วยอุบายบางประการเสีย.
Sau 2-3 ngày, tên trộm Sattuka nghĩ rằng đồ trang sức của cô sẽ trở thành của hắn và hắn nên tìm cách lấy chúng bằng một thủ đoạn nào đó.

พอถึงเวลานั่งใกล้ชิดกันอย่างมีความสุขจึงพูดกะนางภัททาว่า เรามีเรื่องที่จะพูดสักเรื่องหนึ่ง.
Vào lúc ngồi gần nhau vui vẻ, hắn nói với Bhaddā rằng: “Ta có chuyện muốn nói với nàng.”

ธิดาเศรษฐีปลาบปลื้มใจประหนึ่งว่าได้ลาภตั้งพันจึงตอบว่า พี่ท่าน เราสนิทสนมกันแล้ว พี่ท่านจงบอกมาเถิด.
Con gái vị thương gia vui mừng như thể đạt được phần thưởng lớn và đáp: “Anh à, chúng ta thân thiết với nhau rồi, anh cứ nói đi.”

โจรกล่าวว่า เธอคิดว่าโจรนี้ได้ชีวิตมาเพราะอาศัยเรา แต่เราพอถูกจับเท่านั้นได้อ้อนวอนเทวดาผู้สิงสถิตอยู่ที่เขาทิ้งโจรว่า ถ้าข้าพเจ้าจักได้ชีวิต ข้าพเจ้าจักถวายพลีกรรมแด่ท่าน เราได้ชีวิต เพราะอาศัยเทวดานั้น ขอเธอจงรีบให้จัดเครื่องพลีกรรมเถิด.
Tên trộm nói: “Nàng nghĩ rằng ta sống sót nhờ nàng, nhưng thật ra khi ta bị bắt, ta đã cầu nguyện thần núi rằng: ‘Nếu ta sống sót, ta sẽ dâng lễ vật cho ngài.’ Ta sống sót nhờ vị thần đó, nên hãy chuẩn bị lễ vật ngay.”

นางภัททาคิดว่า เราจักทำให้เขาเต็มใจเสียที สั่งให้จัดแจงเครื่องพลีกรรม ประดับประดาเครื่องประดับทุกชนิด ขึ้นนั่งในรถคันเดียวกันไปยังเหวทิ้งโจรพร้อมกับสามี เริ่มไต่ภูเขาขึ้นไปด้วยคิดว่า เราจักทำพลีกรรมแก่เทวดาประจำภูเขา.
Bhaddā nghĩ rằng mình sẽ làm hắn hài lòng, liền chuẩn bị lễ vật, mặc đồ trang sức và cùng chồng ngồi trên xe đến vách núi, bắt đầu leo lên núi để dâng lễ vật cho thần núi.

สัตตุกะโจรคิดว่า เมื่อขึ้นไปกันหมดแล้ว เราจักไม่มีโอกาสถือเอาเครื่องอาภรณ์ของนางได้ จึงให้นางภัททานั้นนั่นแหละถือภาชนะเครื่องเซ่นสรวง แล้วขึ้นภูเขาไป.
Tên trộm Sattuka nghĩ rằng nếu tất cả đều lên đỉnh, hắn sẽ không có cơ hội lấy đồ trang sức của nàng, nên bảo Bhaddā mang lễ vật và lên núi.

เขาพูดถ้อยคำทำทีเป็นพูดกับนางภัททา พูดคุยกันไป ด้วยเหตุนั้นนั่นเอง นางจึงไม่รู้ความประสงค์ของโจร.
Hắn nói chuyện như thể đang trò chuyện vui vẻ với Bhaddā, vì vậy nàng không nghi ngờ ý đồ của hắn.

ทีนั้น โจรจึงพูดกะนางว่า น้องภัททา เธอจงเปลื้องผ้าห่มของเธอออก แล้วเอาเครื่องประดับที่ประดับอยู่รอบกายทำเป็นห่อไว้ ณ ที่นี้.
Lúc đó, tên trộm nói với nàng: “Em Bhaddā, em hãy cởi áo choàng của mình ra và gói tất cả đồ trang sức vào đây.”

นาง. นายจ๋า ดิฉันมีความผิดอะไรหรือ.
Bhaddā hỏi: “Anh yêu, em đã làm gì sai sao?”

โจร. แม่นางผู้เขลา ก็เธอทำความสำคัญว่า เรามาเพื่อทำพลีกรรมหรือ ความจริงเราจะควักตับถวายแก่เทวดานี้ แต่เรามีประสงค์จะถือเอาเครื่องอาภรณ์ของเธอโดยอ้างพลีกรรมจึงได้มา.
Tên trộm đáp: “Cô gái ngốc nghếch, cô nghĩ rằng ta đến đây để làm lễ sao? Thật ra, ta định lấy hết đồ trang sức của cô bằng cách giả vờ làm lễ vật.”

นาง. นายจ๋า เครื่องประดับเป็นของใคร ตัวฉันเป็นของใคร.
Bhaddā hỏi: “Anh yêu, đồ trang sức là của ai và em là của ai?”

โจร. เราไม่รับรู้ ของของเธอก็เป็นส่วนหนึ่ง ของของเราก็เป็นส่วนหนึ่ง.
Tên trộm đáp: “Ta không quan tâm. Đồ của cô là của cô, đồ của ta là của ta.”

นาง. ดีแล้วจ้ะพี่ท่าน แต่ขอให้พี่ท่านจงทำความประสงค์ของน้องอย่างหนึ่งให้บริบูรณ์ทีเถิด ขอพี่ท่านให้น้องได้สวมกอดพี่ทั้งด้านหน้า และด้านหลังโดยทำนองที่แต่งตัวอยู่อย่างนี้นี่แหละ.
Bhaddā nói: “Được rồi, nhưng xin anh hãy đáp ứng mong muốn cuối cùng của em. Hãy để em ôm anh từ trước và sau trong bộ trang phục này.”

โจรก็รับปากว่า ได้สิจ๊ะ.
Tên trộm đồng ý: “Được thôi, em yêu.”

นางทราบว่า โจรรับปากแล้วก็สวมกอดข้างหน้าแล้วก็ทำเป็นทีสวมกอดข้างหลัง จึงผลักเขาตกเหวไป.
Bhaddā biết rằng tên trộm đã đồng ý, liền ôm hắn từ phía trước rồi giả vờ ôm từ phía sau, sau đó đẩy hắn xuống vách núi.

เขาเมื่อตกลงไปก็แหลกละเอียดไปในอากาศนั่นแหละ.
Khi hắn rơi xuống, thân thể hắn tan nát trong không trung.

เทวดาผู้สิงสถิตอยู่ที่ภูเขา เห็นความที่นางทำให้โจรแหลกละเอียดไป จึงได้กล่าวคาถาด้วยประสงค์จะสรรเสริญ มีดังนี้ว่า
Thần núi, khi thấy Bhaddā đã tiêu diệt tên trộm, liền đọc một bài kệ để ca ngợi nàng như sau:

น โส สพฺเพสุ ฐาเน ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต
“Không phải ở mọi nơi người đàn ông đều là bậc trí.”

อิตฺถี จ ปณฺฑิตา โหติ ตตถ ตตฺถ วิจกฺขณา
“Người phụ nữ cũng có thể là bậc trí, tinh tường ở mỗi nơi.”

น โส สพฺเพสุ ฐาเนสุ ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต
“Không phải ở mọi hoàn cảnh người đàn ông đều là bậc trí.”

อิตฺถี จ ปณฺฑิตา โหติ มุหุตฺตมปิ จินฺตเย
“Người phụ nữ cũng có thể là bậc trí, thậm chí trong chốc lát cũng có thể suy nghĩ sáng suốt.”

ผู้ชายนั้นมิใช่จะเป็นบัณฑิตไปเสียในที่ทุกสถาน
Người đàn ông không phải lúc nào cũng là bậc trí ở mọi nơi.

แต่ผู้หญิงผู้มีวิจารณญาณในที่นั้นๆ ก็เป็นบัณฑิตได้
Nhưng người phụ nữ có tư duy sắc bén ở nơi đó cũng có thể là bậc trí.

ผู้ชายนั้นมิใช่จะเป็นบัณฑิตไปเสียในที่ทุกสถาน
Người đàn ông không phải lúc nào cũng là bậc trí ở mọi hoàn cảnh.

แต่ผู้หญิงคิดอ่านแม้ครู่เดียว ก็เป็นบัณฑิตได้.
Nhưng người phụ nữ, dù chỉ suy nghĩ một lúc, cũng có thể là bậc trí.

ลำดับนั้น นางภัททาจึงคิดว่า เราไม่สามารถจะกลับไปบ้านโดยทำนองนี้ได้ เราไปจากที่นี้แล้วจักบวชสักอย่างหนึ่ง.
Sau đó, Bhaddā nghĩ rằng mình không thể trở về nhà trong tình trạng này, nên quyết định rời đi và xuất gia.

จึงได้ไปยังอารามของพวกนิครนถ์ขอบรรพชากะพวกนิครนถ์.
Vì vậy, nàng đến tu viện của các đạo sĩ Ni Kiền Tử và xin được xuất gia.

ทีนั้น พวกนิครนถ์เหล่านั้นกล่าวกะนางว่า จะบวชโดยทำนองไหน.
Các đạo sĩ Ni Kiền Tử hỏi nàng: “Nàng muốn xuất gia theo cách nào?”

สิ่งใดเป็นของสูงสุดในบรรพชาของท่าน ขอท่านจงกระทำสิ่งนั้นนั่นแหละ.
Nàng trả lời: “Cách nào là cao quý nhất trong con đường xuất gia của các ngài, xin hãy làm điều đó cho tôi.”

พวกนิครนถ์รับว่าดีแล้ว จึงเอาก้านตาลทิ้งถอนผมของนางแล้วให้บวช.
Các đạo sĩ Ni Kiền Tử đồng ý và dùng cành cây cọ để nhổ tóc của nàng trước khi cho nàng xuất gia.

ผมเมื่อจะงอกขึ้นอีกก็งอกขึ้นเป็นวงกลมคล้ายตุ้มหู โดยเป็นกลุ่มก้อนขึ้นมา.
Khi tóc nàng mọc trở lại, nó xoăn thành từng vòng như hoa tai, mọc thành cụm.

เพราะเหตุนั้น นางจึงเกิดมีชื่อว่า กุณฑลเกสา.
Do đó, nàng được gọi là Kuṇḍalakesā (tóc xoăn như hoa tai).

นางเรียนศิลปะทุกอย่างในที่ที่ตนบวชแล้ว ครั้นทราบว่า คุณวิเศษยิ่งกว่านี้ของพวกนิครนถ์เหล่านี้ไม่มี.
Nàng học tất cả các nghệ thuật ở nơi mình đã xuất gia, và khi nhận ra rằng các đạo sĩ Ni Kiền Tử không có năng lực nào cao hơn.

จึงเที่ยวไปยังคามนิคมราชธานี บัณฑิตมีในที่ใดๆ ก็ไปในที่นั้นๆ แล้วเรียนศิลปะที่บัณฑิตเหล่านั้นรู้ทุกอย่างหมด.
Nàng đi khắp các làng mạc và thành phố, đến nơi nào có học giả, nàng đến đó để học tất cả các kỹ năng mà các học giả biết.

ต่อมา คนทั้งหลายผู้ที่สามารถจะให้คำโต้ตอบแก่นางได้มิได้มี เพราะนางเป็นผู้ได้ศึกษามาในที่เป็นอันมาก.
Sau này, không còn ai có thể tranh luận với nàng được nữa vì nàng đã học từ rất nhiều nơi.

นางมิได้มองเห็นใครที่สามารถจะกล่าวกับตนได้ เข้าไปสู่บ้านใดก็ดี นิคมใดก็ดี.
Nàng không tìm thấy ai có thể tranh luận với mình, dù vào làng hay thị trấn nào.

ก็ทำกองทรายไว้ที่ประตูบ้านหรือนิคมนั้นแล้วปักกิ่งต้นหว้าไว้บนกองทรายนั้นนั่นแหละ.
Nàng chất một đống cát trước cửa làng hoặc thị trấn đó và cắm một cành cây lên đống cát.

ให้สัญญาแก่พวกเด็กๆ ที่ยืนอยู่ในที่ใกล้ด้วยพูดว่า ผู้ใดสามารถที่จะโต้ตอบวาทะของเราได้ ผู้นั้นจงเหยียบกิ่งไม้นี้.
Nàng ra hiệu cho đám trẻ đang đứng gần và nói: “Ai có thể tranh luận với ta thì hãy dẫm lên cành cây này.”

แม้ตลอดตั้งสัปดาห์นั้นก็หามีคนเหยียบไม่.
Dù suốt cả tuần không ai dám bước lên.

แล้วนางก็ถือเอากิ่งไม้นั้นหลีกไป.
Sau đó, nàng cầm cành cây và rời đi.

ในสมัยนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าของเราเสด็จอุบัติขึ้นแล้วในโลก ทรงอาศัยกรุงสาวัตถี เสด็จประทับอยู่ที่พระเชตวัน.
Trong thời gian đó, Đức Thế Tôn của chúng ta đã xuất hiện trên thế gian, Ngài cư trú tại thành Sāvatthī và đang ngự ở tịnh xá Kỳ Viên.

ฝ่ายนางกุณฑลเกสาก็ไปถึงกรุงสาวัตถีตามลำดับ เมื่อเข้าไปภายในนครแล้ว ก็ปักกิ่งไม้ไว้บนกองทรายทำนองเดิมนั่นแหละ แล้วให้สัญญาแก่พวกเด็กแล้วจึงเข้าไป.
Về phần nàng Kuṇḍalakesā, nàng đến thành Sāvatthī, khi vào trong thành, nàng lại cắm một cành cây lên đống cát như trước và ra hiệu cho đám trẻ rồi bước vào.

ในสมัยนั้น เมื่อภิกษุสงฆ์เข้าไปแล้ว พระธรรมเสนาบดีจึงเข้าไปสู่นครเพียงรูปเดียวเท่านั้น.
Lúc đó, khi chư Tăng đã vào thành, chỉ có Trưởng lão Sāriputta (Xá-lợi-phất) đi vào một mình.

เห็นกิ่งต้นหว้าที่เนินทรายแล้วถามว่า เพราะเหตุไร เขาจึงปักกิ่งต้นหว้านี้ไว้ พวกเด็กบอกเหตุนั้นโดยตลอด.
Ngài thấy cành cây bồ đề trên đống cát và hỏi: “Tại sao người ta lại cắm cành cây này ở đây?” Bọn trẻ kể lại toàn bộ lý do.

จึงกล่าวว่า นี่แน่ะหนูทั้งหลาย เมื่อเป็นเช่นนั้น พวกเธอจงจับเอากิ่งต้นหว้านี้ออกมาเหยียบย่ำเสีย.
Ngài bảo: “Này các con, nếu vậy thì hãy lấy cành cây này và dẫm lên.”

บรรดาเด็กเหล่านั้น บางพวกฟังคำพระเถระแล้วไม่กล้าที่จะเหยียบย่ำได้ บางพวกก็เหยียบย่ำทันทีทีเดียว กระทำให้แหลกละเอียดไป.
Một số đứa trẻ nghe lời trưởng lão thì không dám dẫm lên, nhưng có vài đứa dẫm ngay lập tức, làm cho cành cây tan nát.

นางกุณฑลเกสาบริโภคอาหารแล้วเดินออกไปเห็นกิ่งไม้ถูกเหยียบย่ำ จึงถามว่า นี้เป็นการกระทำของใคร.
Kuṇḍalakesā sau khi ăn xong đi ra và thấy cành cây bị dẫm nát, liền hỏi: “Đây là do ai làm?”

ทีนั้น พวกเด็กจึงบอกการที่พระธรรมเสนาบดีให้พวกเขากระทำแก่นาง.
Bọn trẻ kể với nàng rằng trưởng lão Sāriputta đã bảo chúng làm vậy.

นางจึงคิดว่า พระเถระนี้เมื่อไม่รู้กำลังของตน จักไม่กล้าให้เหยียบย่ำกิ่งไม้นี้ พระเถระนี้จักต้องเป็นผู้ยิ่งใหญ่แน่นอน แต่แม้เรายังเป็นคนเล็กๆ อยู่จักให้งามไม่ได้.
Nàng nghĩ: “Vị trưởng lão này nếu không biết rõ khả năng của mình thì đã không dám bảo dẫm lên cành cây này. Hẳn là ngài phải rất vĩ đại. Nhưng dù sao, ta vẫn còn là một người nhỏ bé và không nên kiêu ngạo.”

เราควรจะเข้าไปภายในบ้านทีเดียวแล้วให้สัญญาแก่พวกบริษัท ดังนี้แล้วได้กระทำดังนั้น.
Ta nên vào trong làng và thể hiện bản thân mình trước đám đông. Nghĩ vậy, nàng đã làm như vậy.

พึงทราบว่า ในนครอันเป็นที่อาศัยอยู่แห่งตระกูลถึง ๘๐,๐๐๐ ตระกูล คนทั้งหมดนั่นแหละต่างรู้จักกันด้วยอำนาจที่มีความเท่าเทียมกัน.
Nên biết rằng trong thành này có tới 80,000 gia đình, tất cả đều biết nhau nhờ sức mạnh bình đẳng.

ฝ่ายพระเถระกระทำภัตกิจเสร็จแล้ว จึงนั่งที่โคนต้นไม้แห่งหนึ่ง.
Khi trưởng lão dùng bữa xong, Ngài ngồi dưới một gốc cây.

ทีนั้น นางกุณฑลเกสานี้มีมหาชนห้อมล้อมเดินไปยังสำนักของพระเถระ กระทำปฏิสันถารแล้ว ยืน ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ถามว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ พระคุณเจ้าให้เหยียบย่ำกิ่งไม้นี้หรือ.
Khi ấy, Kuṇḍalakesā đi đến nơi trưởng lão ngồi, xung quanh là đám đông người, và nàng đứng về một bên, hỏi: “Thưa ngài tôn quý, ngài là người đã bảo dẫm lên cành cây này phải không?”

พระสารีบุตร. ใช่แล้ว เราให้เหยียบย่ำเอง
Trưởng lão Sāriputta đáp: “Đúng vậy, chính ta bảo dẫm lên.”

นาง. เมื่อเป็นเช่นนั้น ขอดิฉันกับพระคุณเจ้ามาโต้วาทะกันนะพระคุณเจ้า
Nàng nói: “Nếu vậy, xin ngài hãy tranh luận với tôi, thưa ngài.”

พระสารีบุตร. ได้สิน้องหญิง.
Trưởng lão Sāriputta đáp: “Được thôi, cô em.”

นาง. ใครจะถาม ใครจะกล่าวแก้ เจ้าข้า.
Nàng hỏi: “Ai sẽ hỏi, và ai sẽ trả lời, thưa ngài?”

พระสารีบุตร. ความจริงคำถามตกแก่เรา แต่ท่านจงถามสิ่งที่ท่านรู้เถิด.
Trưởng lão Sāriputta đáp: “Thực ra, ta sẽ là người đặt câu hỏi, nhưng cô hãy cứ hỏi về những điều cô biết.”

นางถามลัทธิตามที่ตนรู้มาทั้งหมดทีเดียว ตามที่พระเถระยินยอม. พระเถระก็กล่าวแก้ได้หมด.
Nàng hỏi về tất cả những giáo lý mà mình biết, và trưởng lão đã đồng ý. Trưởng lão Sāriputta trả lời tất cả câu hỏi của nàng.

นางครั้นถามแล้วถามอีกจนหมดจึงได้นิ่ง.
Nàng hỏi hết lần này đến lần khác cho đến khi không còn gì để hỏi nữa và im lặng.

ลำดับนั้น พระเถระจึงกล่าวกะนางว่า ท่านถามเราหมดแล้ว แม้เราก็จะถามท่านข้อหนึ่ง.
Sau đó, trưởng lão nói với nàng: “Cô đã hỏi ta hết rồi, giờ ta sẽ hỏi cô một câu.”

นาง. ถามเถิด เจ้าข้า
Nàng đáp: “Xin ngài cứ hỏi, thưa ngài.”

พระสารีบุตร. ที่ชื่อว่าหนึ่งคืออะไร.
Trưởng lão Sāriputta hỏi: “Cái gì được gọi là ‘một’?”

นางกุณฑลเกสาเรียนว่า ดิฉันไม่ทราบ เจ้าข้า.
Nàng Kuṇḍalakesā đáp: “Con không biết, thưa ngài.”

พระสารีบุตร. เธอไม่ทราบแม้เหตุเพียงเท่านี้ เธอจักทราบอะไรอย่างอื่นเล่า.
Trưởng lão Sāriputta nói: “Cô không biết được một điều đơn giản như vậy, làm sao cô có thể biết được những điều khác?”

นางหมอบแทบเท้าทั้งสองของพระเถระ เรียนว่า ดิฉันขอถึงพระคุณเจ้าเป็นสรณะ เจ้าข้า.
Nàng quỳ xuống chân trưởng lão và thưa: “Con xin quy y ngài, thưa ngài.”

พระสารีบุตร. จะทำการถึงเราเป็นสรณะไม่ได้ บุคคลผู้เลิศในโลกพร้อมทั้งเทวโลก ประทับอยู่ที่วิหารใกล้ๆ นี่เอง ขอเธอจงถึงพระองค์ท่านเป็นสรณะเถิด.
Trưởng lão Sāriputta đáp: “Không thể quy y nơi ta được. Người cao quý nhất trên thế gian và trong cõi trời đang ngự tại tịnh xá gần đây. Hãy quy y Đức Phật.”

นาง. ดิฉันจักกระทำเช่นนั้น เจ้าข้า.
Nàng đáp: “Con sẽ làm như vậy, thưa ngài.”

พอตอนเย็น ในเวลาที่พระศาสดาทรงแสดงธรรม จึงไปยังสำนักของพระศาสดา ถวายบังคมด้วยเบญจางคประดิษฐ์แล้วได้ยืน ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง.
Vào buổi chiều, khi Đức Phật đang thuyết pháp, nàng đến gặp Ngài, đảnh lễ với lòng thành kính và đứng về một phía.

พระศาสดาตรัสพระคาถาในธรรมบทตามความเหมาะสมกับจริยาของนางที่เคยพิจารณาเห็นสังขารอันทุกข์บีบคั้นแล้ว ต่อไปว่า
Đức Phật thuyết một bài kệ trong Kinh Pháp Cú, phù hợp với hành vi của nàng khi từng suy ngẫm về sự đau khổ của thân thể, rằng:

สหสฺสมปิ เจ คาถา อนตฺถปทสญฺหิตา
“Dù ngàn câu kệ mà không mang ý nghĩa chân thật,”

เอกํ คาถาปทํ เสยฺโย ยํ สุตฺวา อุปสมฺมติ
“Thà một câu kệ mà sau khi nghe được, tâm đạt được sự tĩnh lặng.”

หากคาถาที่ไม่ประกอบด้วยบทอันมีประโยชน์ แม้จะมีตั้ง ๑,๐๐๐ คาถาก็ตาม คาถาเดียวที่ บุคคลฟังแล้วสงบระงับได้ ยังประเสริฐกว่า ดังนี้.
“Nếu một câu kệ không chứa ý nghĩa có ích, dù có đến một nghìn câu kệ, một câu kệ mà người nghe có thể đạt được sự an tĩnh còn cao quý hơn.”

ในเวลาจบพระคาถา นางทั้งที่ยืนอยู่นั่นเองก็ได้บรรลุพระอรหัตพร้อมด้วยปฏิสัมภิทา จึงทูลขอบรรพชา.
Khi Đức Phật vừa kết thúc bài kệ, ngay khi đứng tại chỗ, nàng đã chứng đắc quả A-la-hán cùng với Tứ Vô Ngại Giải và xin xuất gia.

พระศาสดาทรงรับให้นางบรรพชาแล้ว. นางไปยังสำนักภิกษุณีบวชแล้ว.
Đức Phật đã chấp nhận và cho nàng xuất gia. Nàng đến chỗ chư Tỳ-kheo ni và thọ giới.

ในกาลต่อมาเกิดสนทนากันขึ้นในท่ามกลางบริษัท ๔ ว่า นางภัททากุณฑลเกสานี้ใหญ่ยิ่งจริงหนอ บรรลุพระอรหัตในเวลาจบคาถาเพียง ๔ บท.
Sau đó, một cuộc thảo luận diễn ra trong cộng đồng Tăng già rằng: “Thật tuyệt vời thay cho Bhaddā Kuṇḍalakesā, nàng đã đạt quả A-la-hán ngay sau khi nghe chỉ bốn câu kệ.”

พระศาสดาทรงกระทำเหตุนั้นให้เป็นอัตถุปปัตติเหตุเกิดเรื่องแล้ว ทรงสถาปนาพระเถรีไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นเลิศกว่าภิกษุณีสาวิกาผู้ตรัสรู้เร็วด้วยประการฉะนี้.
Đức Phật đã biến sự kiện này thành một cơ hội để giảng dạy và phong Tỳ-kheo ni Bhaddā vào vị trí Etadagga, xuất sắc nhất trong các nữ đệ tử đạt ngộ nhanh.

จบอรรถกถาสูตรที่ ๙
Kết thúc chú giải kinh thứ 9.