Chú giải Thái kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 1 – 14.41. Phẩm Người Tối Thắng

อรรถกถา อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เอตทัคคบาลี

Chú Giải Anguttara Nikaya, Eka Nipata, Etadaggapali

วรรคที่ ๔

Chương 4

หน้าต่างที่ ๑๒ / ๑๒.
Cửa sổ 12 / 12.

อรรถกถาสูตรที่ ๑๒

Chú giải bài kinh thứ 12

ประวัติพระโมฆราชเถระ

Tiểu sử Tôn giả Moggallāna

ในสูตรที่ ๑๒ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
Trong bài kinh thứ 12, cần hiểu phân tích như sau.

ด้วยบทว่า ลูขจีวรธรานํ ท่านแสดงว่า ท่านพระโมฆราชเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้ทรงจีวรปอน.
Câu “Lūkhajīvaradhārānaṃ” chỉ ra rằng Tôn giả Moggallāna là thượng thủ trong hàng đệ tử mang y phục thô sơ.

จริงอยู่ พระเถระองค์นี้ทรงผ้าบังสุกุลจีวรที่ประกอบด้วยความปอน ๓ อย่าง คือ ปอนด้วยผ้า ปอนด้วยด้าย ปอนด้วยเครื่องย้อม.
Thực vậy, vị Tôn giả này mặc y phấn tảo gồm ba loại thô sơ: thô về vải, thô về chỉ và thô về thuốc nhuộm.

เพราะเหตุนั้น ท่านจึงชื่อว่าเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้ทรงจีวรปอน.
Do đó, Ngài được gọi là thượng thủ trong hàng đệ tử mang y phục thô sơ.

ปัญหากรรมของท่าน มีเรื่องที่จะกล่าวตามลำดับ ดังนี้.
Câu chuyện về nghiệp của Ngài sẽ được kể theo thứ tự như sau.

ก็ท่านพระโมฆราชนี้ ครั้งพระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระ ถือปฏิสนธิบังเกิดในครอบครัว กรุงหงสวดี.
Tôn giả Moggallāna, vào thời Đức Phật Padumuttara, sinh ra trong một gia đình tại thành Hamsavati.

หลังจากนั้น กำลังฟังธรรมกถาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาภิกษุรูปหนึ่ง ไว้ในตำแหน่งเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้ทรงจีวรปอน.
Sau đó, khi đang nghe pháp của Đức Phật, Ngài thấy Đức Phật tôn phong một tỳ-kheo vào vị trí thượng thủ trong hàng đệ tử mang y phục thô sơ.

ก็ทำกุศลให้ยิ่งยวดขึ้นไป ปรารถนาตำแหน่งนั้น.
Ngài đã làm nhiều công đức hơn nữa với mong muốn đạt được vị trí đó.

ท่านทำกุศลจนตลอดชีวิต เวียนว่ายอยู่ในเทวดาและมนุษย์.
Ngài đã làm công đức suốt đời, rồi luân hồi trong cõi trời và nhân gian.

ถือปฏิสนธิในเรือนอำมาตย์ ในนครกัฏฐวาหนะ ก่อนแต่พระทศพลพระนามว่ากัสสปเสด็จอุบัติขึ้น.
Ngài tái sinh vào gia đình của một quan đại thần tại thành Kattavāhana trước khi Đức Phật Kassapa xuất hiện.

ต่อมาเจริญวัย เฝ้าบำรุงพระเจ้ากัฏฐวาหนะ ก็ได้ตำแหน่งอำมาตย์.
Sau khi trưởng thành, Ngài phục vụ vua Kattavāhana và được phong làm quan đại thần.

สมัยนั้น พระกัสสปทศพลเสด็จอุบัติในโลกแล้ว.
Lúc đó, Đức Phật Kassapa đã xuất hiện trên thế gian.

พระเจ้ากัฏฐวาหนะทรงสดับว่าพระพุทธเจ้าเสด็จอุบัติขึ้นแล้วในโลก.
Vua Kattavāhana nghe rằng Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian.

รับสั่งเรียกอำมาตย์นั้นมาตรัสว่า พ่อเอ๋ย พระพุทธเจ้าเสด็จอุบัติขึ้นแล้วในโลก.
Vua gọi quan đại thần và nói, “Này con, Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian.

ใครๆ ไม่อาจทำนครปัจจันตประเทศนี้ให้ว่างจากเราทั้งสองพร้อมๆ กันได้.
Không ai có thể làm cho vùng biên giới này thiếu vắng cả hai chúng ta cùng một lúc.

ก่อนอื่นท่านจงไปยังมัชฌิมประเทศ รู้ว่าพระพุทธเจ้าอุบัติขึ้นแล้ว จงพาพระทศพลนำมายังนครปัจจันตประเทศนี้.
Trước tiên, con hãy đến Trung Nguyên, biết rằng Đức Phật đã xuất hiện, hãy dẫn Ngài về vùng biên giới này.

แล้วทรงส่งไปพร้อมด้วยบุรุษ ๑,๐๐๐ คน.
Rồi Ngài gửi đi cùng với 1,000 người đàn ông.

อำมาตย์นั้นไปยังสำนักพระศาสดา ฟังธรรมกถาได้ศรัทธาแล้วก็บวชในที่นั้นตามลำดับ.
Quan đại thần đó đến gặp Đức Phật, nghe pháp và phát tâm xuất gia ngay tại đó.

ได้กระทำสมณธรรมอยู่ถึง ๒๐,๐๐๐ ปี.
Ngài thực hành pháp trong 20,000 năm.

ส่วนบุรุษที่ไปกับอำมาตย์นั้นกลับมาสำนักพระราชาหมด.
Những người đàn ông đi cùng quan đại thần đều trở về gặp vua.

พระเถระนี้มีศีลบริบูรณ์กระทำกาละ (มรณะ) แล้วเวียนว่ายอยู่ในเทวดาและมนุษย์พุทธันดรหนึ่ง.
Tôn giả này giữ gìn giới đầy đủ, sau khi qua đời, Ngài luân hồi trong cõi trời và nhân gian trong một chu kỳ Phật.

ถือปฏิสนธิในครอบครัวพราหมณ์ในกรุงสาวัตถี ก่อนพระทศพลของเราบังเกิด.
Ngài tái sinh vào một gia đình Bà-la-môn ở thành Sāvatthī trước khi Đức Phật của chúng ta xuất hiện.

บิดามารดาได้ตั้งชื่อว่า โมฆราชมาณพ.
Cha mẹ đặt tên Ngài là Moggallāna Māṇava.

แม้พระเจ้ากัฏฐวาหนะก็ทรงทำกุศลให้ยิ่งยวดขึ้นไปแด่พระผู้มีพระภาคเจ้ากัสสปะ พร้อมด้วยบริวารเวียนว่ายอยู่ในเทวดาและมนุษย์ พุทธันดรหนึ่ง.
Vua Kattavāhana cũng làm nhiều công đức hơn nữa cho Đức Phật Kassapa, cùng với đoàn tùy tùng, luân hồi trong cõi trời và nhân gian trong một chu kỳ Phật.

ถือปฏิสนธิในครอบครัวปุโรหิต กรุงสาวัตถีก่อนพระทศพลของเราเสด็จอุบัติขึ้น.
Ngài tái sinh vào một gia đình cố vấn hoàng gia ở thành Sāvatthī trước khi Đức Phật của chúng ta xuất hiện.

บิดามารดาตั้งชื่อว่า พาวรีมาณพ.
Cha mẹ đặt tên Ngài là Bhavari Māṇava.

สมัยต่อมา พาวรีมาณพเรียนไตรเพทแล้วเที่ยวสอนศิลปแก่พวกมาณพ ๑๖,๐๐๐ คน.
Về sau, Bhavari Māṇava học ba tập Veda và dạy nghệ thuật cho 16,000 học trò.

ครั้งนั้น พาวรีมาณพก็ได้รับตำแหน่งปุโรหิตแทน เมื่อบิดาล่วงลับไป ในสมัยที่พระเจ้าปเสนทิโกศลประสูติ.
Lúc đó, Bhavari Māṇava được bổ nhiệm làm cố vấn hoàng gia sau khi cha ông qua đời, trong thời đại vua Pasenadi Kosala.

แม้โมฆราชมาณพนี้ก็เรียนศิลปะในสำนักพาวรีพราหมณ์.
Ngay cả Moggallāna Māṇava cũng học nghệ thuật tại trường của Bhavari Bà-la-môn.

อยู่มาวันหนึ่ง พาวรีพราหมณ์อยู่ในที่ลับก็สำรวจดูสาระในศิลปะ.
Một ngày nọ, Bhavari Bà-la-môn ở nơi kín đáo, xem xét bản chất của nghệ thuật.

ก็ไม่เห็นสาระที่เป็นไปในภายหน้า.
Ông không thấy ý nghĩa của nghệ thuật trong tương lai.

คิดว่า เราจักบวชอย่างหนึ่ง เสาะหาสาระที่เป็นไปในภายหน้า.
Ông nghĩ rằng sẽ xuất gia để tìm kiếm ý nghĩa trong tương lai.

แล้วก็เข้าเฝ้าพระเจ้าโกศล (มหาโกศล) ให้ทรงอนุญาตการบวชแก่ตน.
Sau đó, ông đến gặp vua Kosala (Mahā Kosala) để xin phép xuất gia.

พาวรีพราหมณ์นั้นได้รับราชานุญาตแล้วมีมาณพ ๑๖,๐๐๐ คนแวดล้อม ก็ออกไปเพื่อต้องการบวช.
Bhavari Bà-la-môn nhận được sự cho phép của hoàng gia, cùng với 16,000 học trò, đã lên đường để xuất gia.

แม้พระเจ้าโกศลก็ทรงส่งพระราชทรัพย์ ๑,๐๐๐ กหาปณะไปพร้อมกับพาวรีพราหมณ์นั้น.
Ngay cả vua Kosala cũng gửi 1,000 kahāpaṇa cùng với Bhavari Bà-la-môn.

ด้วยดำรัสสั่งว่า อาจารย์บวชอยู่ในที่ใด พวกท่านจงไปที่อยู่ของอาจารย์แล้วให้ทรัพย์ในที่นั้น.
Với lời dặn rằng, “Khi thầy của các ngươi xuất gia ở đâu, hãy đến đó và trao tài sản.”

พาวรีพราหมณ์ประสงค์จะสำรวจสถานที่อันผาสุก ก็ออกไปจากมัชฌิมประเทศ.
Bhavari Bà-la-môn muốn tìm nơi an lành, đã rời Trung Nguyên.

ให้สร้างสถานที่อยู่ของตน ตรงคุ้งแม่น้ำโคธาวรี ระหว่างเขตแดนของพระเจ้าอัสสกะและเจ้ามัลละ.
Ông xây dựng nơi ở tại khúc quanh sông Godhavari, giữa biên giới của vua Assaka và vua Malla.

ครั้งนั้น บุรุษผู้หนึ่งเดินไปเพื่อต้องการจะดูชฎิลทั้งหลาย.
Lúc đó, một người đàn ông đi để xem các tu sĩ khổ hạnh.

เมื่อชฎิลเหล่านั้นอนุญาตแล้ว ก็สร้างสถานที่อยู่ของตน บนที่ดินที่เป็นของชฎิลเหล่านั้น.
Khi các tu sĩ khổ hạnh cho phép, ông đã xây dựng nơi ở của mình trên đất của họ.

เขาเห็นกิจกรรมที่พาวรีพราหมณ์ทำแล้ว ก็ให้สร้างครอบครัว ๑๐๐ ครอบครัว เรือน ๑๐๐ หลังอีก.
Khi thấy hoạt động của Bhavari Bà-la-môn, ông cho xây thêm 100 gia đình, 100 ngôi nhà.

คนทั้งหมดประชุมกัน ปรึกษากันว่า พวกเราจะอยู่ในที่ดินอันเป็นของผู้เป็นเจ้าทั้งหลาย.
Tất cả mọi người tụ họp lại, bàn luận rằng, “Chúng ta sẽ ở trên đất của các thầy.”

การอยู่เปล่าๆ หาใช่เหตุอันควรไม่ พวกเราจักให้พวกท่านอยู่เป็นสุข.
“Sống không làm gì không phải là điều đúng đắn, chúng ta sẽ làm cho các thầy sống hạnh phúc.”

แต่ละคนจึงวางกหาปณะคนละกหาปณะไว้ในสถานที่อยู่ของพาวรีพราหมณ์.
Mỗi người đã đặt một kahāpaṇa vào nơi ở của Bhavari Bà-la-môn.

กหาปณะที่พวกเขาแม้ทั้งหมดนำมาวางไว้ ก็ตกประมาณ ๑๐๐,๐๐๐ กหาปณะ.
Số kahāpaṇa mà tất cả họ đã đặt lên tới khoảng 100,000.

พาวรีพราหมณ์ถามว่า กหาปณะเหล่านี้พวกท่านนำมาเพื่อต้องการอะไร.
Bhavari Bà-la-môn hỏi, “Những kahāpaṇa này, các ngươi mang đến để làm gì?”

พวกเขาตอบว่า เพื่อต้องการให้พวกท่านอยู่กันเป็นสุขเจ้าข้า.
Họ trả lời, “Để các thầy sống hạnh phúc, thưa thầy.”

พาวรีพราหมณ์กล่าวว่า ถ้าเราต้องการเงินทอง ก็ไม่พึงละกองทรัพย์ขนาดใหญ่ออกบวช.
Bhavari Bà-la-môn nói, “Nếu ta cần tiền bạc, ta đã không bỏ khối tài sản lớn để xuất gia.”

พวกท่านรับเอากหาปณะของพวกท่านไปเสีย.
“Các ngươi hãy lấy lại kahāpaṇa của mình.”

พวกเขาบอกว่า พวกเราจะไม่ยอมรับทรัพย์ที่พวกเราบริจาคแล้วอีก.
Họ nói, “Chúng tôi sẽ không nhận lại tài sản mà chúng tôi đã cúng dường.”

แต่พวกเราจักนำมาทำนองนี้ทุกๆ ปี ขอพระเป็นเจ้าจงรับกหาปณะเหล่านี้ไว้ให้ทานก็แล้วกัน.
“Nhưng chúng tôi sẽ mang đến mỗi năm, xin thầy hãy nhận những kahāpaṇa này để làm từ thiện.”

พราหมณ์จึงยอมรับ มอบไว้ในงบให้ทานแก่ผู้กำพร้า คนเดินทางไกล วณิพกและยาจก.
Bà-la-môn đã đồng ý nhận và phân phát cho các trẻ mồ côi, người hành hương xa, và những người nghèo khó.

ภาวะที่พาวรีพราหมณ์นั้นเป็นทายกสืบๆ กันมา ปรากฏไปทั่วชมพูทวีป.
Việc Bhavari Bà-la-môn làm người cúng dường tiếp tục được biết đến khắp Jambudvīpa.

ครั้งนั้น พราหมณี (ภริยา) ของพราหมณ์ผู้เกิดมาในวงศ์ของชูชกพราหมณ์ ในหมู่บ้านทุนนวิตถะ ในแคว้นกลิงคะ.
Lúc đó, vợ của một Bà-la-môn thuộc dòng dõi Cūḷaka Bà-la-môn, trong làng Tunnavitta, ở vùng Kalinga.

ลุกขึ้นเตือนพราหมณ์ (สามี) ว่า เขาว่าพาวรีกำลังให้ทาน ท่านจงไปนำเงินทองมาจากที่นั้น.
Bà ấy đứng dậy nhắc chồng, “Nghe nói Bhavari đang cúng dường, ông hãy đến đó lấy tiền.”

พราหมณ์นั้นถูกพราหมณีเตือนก็ไม่อาจทนอยู่ได้.
Bà-la-môn đó bị vợ nhắc nhở không thể chịu nổi.

เมื่อจะไปยังสำนักพาวรี ก็ไปเมื่อพาวรีให้ทานวันวานแล้วเข้าบรรณศาลา.
Khi đến nơi của Bhavari, ông đến khi Bhavari đã cúng dường ngày hôm trước và vào nhà thư viện.

กำลังนอนนึกถึงทาน และครั้งเข้าไปถึงก็พูดว่า ท่านพราหมณ์โปรดให้ทานแก่ข้าเถิด.
Ông đang nằm suy nghĩ về việc cúng dường, và khi vào đến nơi, ông nói, “Thưa Bà-la-môn, xin hãy cúng dường cho tôi.”

ท่านพราหมณ์โปรดให้ทานแก่ข้าเถิด.
“Thưa Bà-la-môn, xin hãy cúng dường cho tôi.”

พาวรีพราหมณ์กล่าวว่า ท่านพราหมณ์ ท่านมาไม่ถูกเวลา.
Bhavari Bà-la-môn nói, “Thưa Bà-la-môn, ông đến không đúng lúc.”

เราให้ทานแก่พวกยาจกที่มาถึงไปแล้ว บัดนี้ไม่มีกหาปณะดอก.
“Chúng tôi đã cúng dường cho những người hành khất đã đến, bây giờ không còn kahāpaṇa nào.”

พราหมณ์พูดว่า ท่านพราหมณ์ ข้าไม่ต้องการกหาปณะมากมายเลย.
Bà-la-môn nói, “Thưa Bà-la-môn, tôi không cần nhiều kahāpaṇa đâu.”

เมื่อท่านให้ทานถึงเท่านี้ ข้าก็ไม่อาจงดเว้นกหาปณะได้ ๕๐๐ กหาปณะก็ไม่มี.
“Khi thầy cúng dường đến mức này, tôi không thể bỏ qua kahāpaṇa, không có 500 kahāpaṇa.”

ถึงเวลาให้ทานแล้ว ท่านจึงจักได้อีก.
“Khi đến lúc cúng dường, thầy sẽ có thêm.”

พราหมณ์ ท่านพราหมณ์ ๕๐๐ กหาปณะก็ไม่มี.
“Thưa Bà-la-môn, không có 500 kahāpaṇa đâu.”

ถึงเวลาแล้วจึงจักได้อีก.
“Đến lúc, thầy sẽ có thêm.”

พราหมณ์พูดว่า ก็เวลาท่านให้ทาน ข้าจักมาได้อย่างไร.
Bà-la-môn nói, “Khi thầy cúng dường, tôi làm sao đến được?”

แล้วจึงก่อทรายเป็นสถูปใกล้ประตูบรรณศาลา.
Rồi ông dựng một đống cát thành bảo tháp gần cửa thư viện.

โรยดอกไม้สีแดงไปรอบๆ ทำปากขมุบขมิบเหมือนบ่นมนต์แล้วพูดว่า ศีรษะจงแตก ๗ เสี่ยง.
Rải hoa đỏ xung quanh, lẩm bẩm như đang tụng chú và nói, “Đầu ta sẽ nứt ra bảy phần.”

พาวรีพราหมณ์คิดว่า พราหมณ์ผู้นี้มีเดชมาก.
Bhavari Bà-la-môn nghĩ, “Bà-la-môn này có nhiều quyền năng.”

ถือการประพฤติตปะเป็นจรณกพราหมณ์.
“Ông ấy tu hành rất khổ hạnh.”

พูดว่า ท้าย ๗ วัน ศีรษะของเราจงแตก ๗ เสี่ยง.
“Nói rằng, cuối cùng, sau 7 ngày, đầu ta sẽ nứt ra bảy phần.”

๕๐๐ กหาปณะที่เราจะพึงให้แก่พราหมณ์ผู้นี้ก็ไม่มี.
“Không có 500 kahāpaṇa nào để cho Bà-la-môn này.”

พราหมณ์ผู้นี้จักฆ่าเราถ่ายเดียว.
“Bà-la-môn này chắc sẽ giết ta.”

เมื่อพาวรีพราหมณ์นั้นนอนเต็มแปร้ด้วยความเหี่ยวแห้งอย่างนั้น.
Khi Bhavari Bà-la-môn nằm suy nghĩ về điều đó với sự khô héo.

ในตอนราตรี มารดาของพาวรีพราหมณ์ในอัตตภาพติดต่อกันมา บังเกิดเป็นเทวดา.
Trong đêm, mẹ của Bhavari Bà-la-môn, đã trở thành một vị thần.

นางเห็นบุตรเต็มแปร้ด้วยความเหี่ยวแห้งใจ.
Bà thấy con trai mình đầy lo âu và khô héo tâm hồn.

จึงมากล่าวว่า ลูกเอ๋ย ตาพราหมณ์นั่นก็ไม่รู้ว่าศีรษะจะแตกหรือไม่แตก.
Bà đến và nói, “Này con, Bà-la-môn đó cũng không biết đầu mình sẽ nứt hay không.”

เจ้าไม่รู้หรือว่าพระพุทธะทั้งหลายอุบัติขึ้นแล้วในโลก.
“Con không biết rằng các Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian sao?”

ถ้าเจ้ายังมีความสงสัย ก็จงไปเฝ้าพระศาสดาแล้วทูลถาม.
“Nếu con còn nghi ngờ, hãy đến gặp Đức Phật và hỏi.”

พระศาสดาจักตรัสบอกเหตุนั้นแก่เจ้าก็ได้นะ.
“Đức Phật sẽ giải thích điều đó cho con.”

พาวรีพราหมณ์ ตั้งแต่ได้ยินเสียงเทวดากล่าว ก็โล่งใจ.
Bhavari Bà-la-môn, từ khi nghe lời vị thần nói, cảm thấy nhẹ nhõm.

รุ่งขึ้นพอได้อรุณก็เรียกศิษย์ทุกคนมาแล้ว กล่าวว่า พ่อเอ๋ย เขาว่าพระพุทธเจ้าอุบัติขึ้นแล้วในโลก.
Sáng hôm sau, ông gọi tất cả học trò và nói, “Này các con, nghe nói Đức Phật đã xuất hiện trên thế gian.”

ถึงพวกท่านก็จงรีบไป รู้ว่าเป็นพระพุทธเจ้าหรือไม่ใช่ แล้วจงกลับมาบอกเรา.
“Các con hãy nhanh chóng đi, biết rằng đó có phải là Đức Phật hay không, rồi quay lại báo cho ta.”

เราก็จักไปเฝ้าพระศาสดา ก็แต่ว่าอันตรายแห่งชีวิตรู้กันยาก.
“Chúng ta cũng sẽ đi gặp Đức Phật, nhưng hiểm nguy của cuộc sống khó mà biết được.”

เพราะเราแก่เฒ่าแล้ว พวกท่านไปเฝ้าพระศาสดา.
“Vì ta đã già rồi, các con hãy đi gặp Đức Phật.”

จงทูลถามปัญหาโดยทำนองอย่างนี้อย่างนี้กะพระองค์.
“Hãy hỏi Đức Phật theo cách như vậy.”

จึงแต่งปัญหาชื่อสมองแตกให้ไป.
“Rồi ông soạn các câu hỏi có tên ‘Đầu Nứt’ để gửi đi.”

ต่อนั้น พาวรีพราหมณ์คิดว่า พวกมาณพเหล่านี้ทุกคนเป็นบัณฑิต.
Sau đó, Bhavari Bà-la-môn nghĩ, “Những học trò này đều là những người trí tuệ.”

ฟังธรรมกถาของพระศาสดาแล้ว เมื่อกิจของตนถึงที่สุดแล้ว จะพึงกลับมาหาเราหรือไม่หนอ.
“Sau khi nghe pháp của Đức Phật, khi nhiệm vụ của họ hoàn thành, liệu họ có quay lại gặp ta không?”

ทีนี้จึงให้สัญญาแก่อชิตมาณพ หลานชายของตนว่า เจ้าควรกลับมาถ่ายเดียว.
Lúc này, ông hứa với Ajita Māṇava, cháu trai của mình, “Con phải quay lại gặp ta.”

มาบอกคุณที่ตนได้แก่เรา.
“Để kể cho ta nghe những gì con đã nhận được.”

ลำดับนั้น เหล่าชฎิล ๑๖,๐๐๐ ยกอชิตมาณพเป็นหัวหน้า.
Sau đó, 16,000 tu sĩ khổ hạnh tôn Ajita Māṇava làm trưởng đoàn.

จึงออกจาริกไปพร้อมกับอันเตวาสิกหัวหน้า ๑๖ คน.
Họ lên đường hành hương cùng với 16 học trò đứng đầu.

ด้วยหมายใจว่า จักทูลถามปัญหากะพระศาสดา.
Với mục đích hỏi các câu hỏi với Đức Phật.

ในที่ๆ ไปๆ ถูกถามว่าพระผู้เป็นเจ้าจะไปไหน ก็ตอบว่า พวกเราจะไปเฝ้าพระทศพลถามปัญหา.
Ở nơi họ đến, khi được hỏi rằng họ sẽ đi đâu, họ trả lời, “Chúng tôi sẽ đi gặp Đức Thế Tôn để hỏi các câu hỏi.”

เมื่อจะชักตั้งแต่ปลายมาตลอดบริษัทก็เดินทางได้หลายร้อยโยชน์.
Khi đi từ cuối đoàn lên đến hết đoàn, họ đã đi được hàng trăm dặm.

พระศาสดาทรงดำริว่า ในวันที่มาณพเหล่านั้นๆ มา.
Đức Phật suy nghĩ rằng, vào ngày những học trò đó đến.

โอกาสจักไม่มีแก่ผู้อื่น ที่นี่จึงเป็นที่ไม่ควรสำหรับบริษัทนี้.
“Cơ hội sẽ không có cho những người khác, nơi này không phù hợp cho đoàn này.”

จึงเสด็จไปประทับนั่ง ณ หลังแผ่นหินที่ปาสาณเจดีย์.
Ngài đi đến ngồi sau phiến đá tại tháp Pasana.

แม้อชิตมาณพนั้นกับบริษัทก็ขึ้นหลังแผ่นหินนั้น.
Ngay cả Ajita Māṇava và đoàn cũng lên phiến đá đó.

เห็นสมบัติแห่งพระสรีระของพระศาสดา.
Họ thấy sự vẻ vang của thân Đức Phật.

ก็คิดว่า บุรุษผู้นี้คงจักเป็นพระพุทธเจ้าผู้มีหลังคาอันเปิดแล้วในโลกนี้ จึงไปเอาใจถามปัญหาที่อาจารย์ส่งมอบแก่ตนมา.
Người đó nghĩ rằng, người đàn ông này chắc là Phật với trí tuệ siêu việt, nên đến để hỏi những câu hỏi mà thầy giao cho.

วันนั้น บริษัทที่มาถึงที่นั้นประมาณ ๑๒ โยชน์.
Ngày hôm đó, đoàn người đã đi đến đó khoảng 12 do tuần.

ในระหว่างศิษย์ ๑๖ คนนั้น โมฆราชมาณพถือตัวว่าเป็นบัณฑิตกว่าทุกคน เขาจึงดำริว่า อชิตมาณพนี้เป็นหัวหน้าของศิษย์ทุกคน ไม่ควรถามปัญหาก่อน เขาละอายต่ออชิตมาณพนั้น จึงไม่ถามก่อน. เมื่ออชิตมาณพนั้นถามปัญหาแล้ว จึงถามปัญหากะพระศาสดาเป็นคนที่สอง.
Trong số 16 đệ tử, Môkharaj Mânava tự cho mình là người thông thái nhất, nên nghĩ rằng Ajita Mânava là trưởng nhóm, không nên hỏi trước. Vì kính trọng Ajita, anh không hỏi trước. Khi Ajita đã hỏi xong, anh mới hỏi Phật là người thứ hai.

พระศาสดาทรงดำริว่า โมฆราชมาณพเป็นคนถือตัว ทั้งญาณของเขาก็ยังไม่แก่เต็มที่ ควรจะนำความถือตัวของเขาออกไป จึงตรัสว่า โมฆราชเธอจงพักไว้ คนอื่นๆ ถามปัญหาก่อน.
Phật nghĩ rằng Môkharaj Mânava là người tự cao, trí tuệ chưa chín muồi, cần loại bỏ tính tự cao đó, nên bảo anh nghỉ lại, để người khác hỏi trước.

โมฆราชมาณพนั้นได้ความรุกรานจากสำนักพระศาสดา คิดว่า เราเที่ยวไปตลอดกาลเท่านี้ด้วยเข้าใจว่า ไม่มีคนที่จะเป็นบัณฑิตเกินกว่าเรา ธรรมดาพระพุทธเจ้าทั้งหลายไม่ทรงทราบความในใจ ย่อมไม่ตรัส พระศาสดาคงจักทรงเห็นโทษในการถามของเรา จึงนิ่งเสีย.
Môkharaj Mânava cảm thấy bị tổn thương bởi lời nói của Phật, nghĩ rằng mình đã đi nhiều nơi, hiểu rằng không ai thông thái hơn mình. Phật thường không nói gì nếu không biết rõ ý định bên trong, chắc Phật thấy sai lầm trong câu hỏi của mình nên im lặng.

โมฆราชมาณพนั้น เมื่อมาณพคนที่ ๘ ถามปัญหาไปตามลำดับ ก็อดกลั้นไว้ไม่ได้ ลุกขึ้นอีกเป็นคนที่ ๙. พระศาสดาก็ทรงรุกรานเขาอีก. โมฆราชมาณพนั้นก็ต้องนิ่ง คิดว่า บัดนี้เราไม่อาจจะเป็นนวกะผู้ใหม่ในสงฆ์ได้แล้ว จึงทูลถามปัญหาเป็นคนที่ ๑๕.
Khi đến lượt người thứ 8 hỏi xong, Môkharaj không kiềm chế được, đứng lên hỏi là người thứ 9. Phật lại bảo anh dừng. Môkharaj phải im lặng, nghĩ rằng giờ mình không thể là người mới trong tăng đoàn, nên chờ đến lượt hỏi là người thứ 15.

ลำดับนั้น พระศาสดาทรงทราบว่า ญาณของท่านแก่เต็มที่แล้ว จึงทรงตอบปัญหา. จบเทศนา ท่านก็บรรลุพระอรหัตพร้อมกับชฎิล ๑,๐๐๐ คนบริวารของตน.
Lúc đó, Phật thấy trí tuệ của Môkharaj đã chín muồi, nên trả lời câu hỏi. Sau bài thuyết pháp, Môkharaj đạt Arahant cùng với 1.000 đệ tử.

โดยทำนองนี้นี่แล ชฎิล ๑๕,๐๐๐ คนที่เหลือก็บรรลุพระอรหัต แม้ทั้งหมดก็ได้เป็นเอหิภิกขุ ทรงบาตรจีวรสำเร็จมาแต่ฤทธิ์. แต่ชนที่เหลือ ท่านไม่กล่าวถึง. ท่านพระโมฆราชเถระนี้ก็ทรงจีวรประกอบด้วยความปอน ๓ อย่างมาตั้งแต่นั้น.
Cũng theo cách đó, 15.000 người Cô-đi-lê còn lại đạt Arahant. Tất cả đều trở thành tu sĩ với y bát từ phép thần thông. Những người còn lại không được đề cập. Thầy Môkharaj Thera mặc y phục với ba điều khiêm nhường từ đó.

ก็เรื่องตั้งขึ้นในปารายนวรรคอย่างนี้.
Chuyện này được kể trong chương Parayanavagga.

แต่ภายหลัง พระศาสดาประทับนั่ง ณ พระเชตวัน กำลังทรงสถาปนาพระเถระทั้งหลายไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะตามลำดับ เมื่อจะทรงสถาปนาท่านพระโมฆราชเถระไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้ทรงจีวรปอน จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย โมฆราชเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกของเราผู้ทรงจีวรปอน.
Sau đó, khi Phật ngồi tại tịnh xá Jetavana, Ngài đang thiết lập các vị trưởng lão theo thứ tự. Khi đến lượt thiết lập Môkharaj Thera là người đứng đầu trong các vị tăng mặc y phục khiêm nhường, Phật nói: “Hỡi các tỳ-kheo, Môkharaj là người đứng đầu trong các đệ tử của ta mặc y phục khiêm nhường.”

จบอรรถกถาสูตรที่ ๑๒
Kết thúc chú giải kinh số 12

จบอรรถกถาวรรคที่ ๔
Kết thúc chú giải chương 4

จบอรรถกถาเถรบาลีมีประมาณ ๔๑ สูตร
Kết thúc chú giải về 41 kinh Pali của các trưởng lão

จบประวัติพระภิกษุสาวกเอตทัคคะ (รวม ๔๑ ท่าน)
Kết thúc tiểu sử về 41 vị đệ tử xuất sắc.