Chú giải Thái kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 1 – 14.39. Phẩm Người Tối Thắng

อรรถกถา อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เอตทัคคบาลี

Chú giải Anguttara Nikaya, Eka Nipata, Etadaggapali

วรรคที่ ๔

Chương 4

หน้าต่างที่ ๑๐ / ๑๒.
Cửa sổ 10 / 12.

อรรถกถาพระสูตรที่ ๑๐

Chú giải bài kinh thứ 10

ประวัติพระสาคตเถระ

Tiểu sử Tôn giả Sāgata

ในสูตรที่ ๑๐ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
Trong bài kinh thứ 10, cần hiểu phân tích như sau.

ด้วยบทว่า เตโชธาตุกุสสานํ ท่านแสดงว่า ท่านพระสาคตเถระเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้ฉลาดเข้าเตโชธาตุ.
Với câu “Tejodhātukussānaṃ,” Ngài cho biết Tôn giả Sāgata là bậc thượng thừa trong hàng đệ tử tinh thông nguyên tố lửa.

ความจริง พระเถระนี้ใช้เดชครอบงำเดชของนาคชื่ออัมพติตถะ ได้ทำให้หายพยศ เพราะเหตุนั้น ท่านจึงชื่อว่า เป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้ฉลาดเข้าเตโชธาตุ.
Thật vậy, Tôn giả này đã dùng sức mạnh chế ngự rồng Naga tên Ambatittha, làm cho nó thuần phục. Vì lý do đó, Ngài được gọi là bậc thượng thừa trong hàng đệ tử tinh thông nguyên tố lửa.

ในปัญหากรรมของท่าน มีเรื่องที่จะกล่าวตามลำดับ ดังนี้.
Trong câu chuyện về nghiệp của Ngài, có những sự kiện sẽ được kể theo trình tự như sau.

ก็พระเถระรูปนี้ ครั้งพระพุทธเจ้าพระนามว่าปทุมุตตระ ถือปฏิสนธิในครอบครัว ในกรุงหงสวดี.
Vào thời Đức Phật Padumuttara, Tôn giả này sinh ra trong một gia đình tại thành Hamsavati.

ต่อมา กำลังฟังพระธรรมเทศนาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาภิกษุรูปหนึ่งไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้ฉลาดเข้าเตโชธาตุ.
Sau đó, khi đang nghe Đức Phật thuyết pháp, Ngài thấy Đức Phật tôn phong một tỳ-kheo vào vị trí thượng thủ trong hàng đệ tử tinh thông nguyên tố lửa.

จึงทำกุศลกรรมอย่างใหญ่ ปรารถนาตำแหน่งนั้น.
Ngài đã tạo nhiều công đức lớn với mong muốn đạt được vị trí đó.

เขาทำกุศลตลอดชีวิต เวียนว่ายอยู่ในเทวดาและมนุษย์.
Ngài đã làm việc thiện suốt cuộc đời, luân hồi trong cõi trời và nhân gian.

ในพุทธุปบาทกาลนี้ บังเกิดในครอบครัวพราหมณ์ ในกรุงสาวัตถี.
Trong thời kỳ hiện tại, Ngài sinh ra trong một gia đình Bà-la-môn tại thành Sāvatthi.

บิดามารดาจึงตั้งชื่อท่านว่า สาคตมาณพ.
Cha mẹ đặt tên Ngài là Sāgata Māṇava.

ต่อมา สาคตมาณพนั้นฟังพระธรรมเทศนาของพระศาสดาได้ศรัทธา จึงบวชทำสมาบัติ ๘ ให้บังเกิดแล้ว บรรลุความเป็นผู้ชำนาญในสมาบัตินั้น.
Sau đó, Sāgata Māṇava nghe Đức Phật thuyết pháp, phát sinh đức tin, xuất gia và đạt được tám tầng thiền định, trở thành người tinh thông trong các thiền định đó.

ต่อมาวันหนึ่ง พระศาสดาเสด็จจาริกไป ได้เสด็จถึงที่ใกล้กรุงโกสัมพี.
Một ngày nọ, Đức Phật trong chuyến du hành đã đến gần thành Kosambī.

สมัยนั้น คนที่มาที่ไปมากด้วยกันเป็นศัตรูของนายเรือเก่าที่ท่าน้ำ ตีนายเรือนั้นตาย.
Lúc đó, những người qua lại đông đúc đã trở thành kẻ thù của một người lái thuyền già ở bến sông, và đánh ông ta đến chết.

นายเรือนั้นตั้งความปรารถนาด้วยทั้งจิตที่ขุ่นแค้น บังเกิดเป็นนาคราชมีอานุภาพมากที่ท่าเรือนั้นนั่นแหละ.
Người lái thuyền với tâm trí đầy oán giận đã tái sinh làm một con rồng Naga hùng mạnh ngay tại bến sông đó.

เพราะมีจิตขุ่นแค้น เขาจึงทำให้ฝนตกในเวลาที่มิใช่หน้าฝน ไม่ให้ฝนตกในเวลาหน้าฝน ข้าวกล้าก็ไม่สมบูรณ์.
Vì lòng oán giận, ông ta làm cho mưa rơi trái mùa và không cho mưa rơi vào mùa mưa, khiến mùa màng thất bát.

ชาวแว่นแคว้นทั้งสิ้นทำการเส้นสังเวยทุกปี เพื่อให้นาคราชนั้นสงบ สร้างเรือนหลังหนึ่งให้นาคราชนั้นอยู่.
Người dân trong vùng phải tổ chức lễ hiến tế hàng năm để làm nguôi lòng rồng Naga và xây một ngôi nhà cho ông ta ở.

แม้พระศาสดาก็เสด็จข้ามทางท่านั้น มีภิกษุสงฆ์แวดล้อม ได้เสด็จไป ทรงมีพระประสงค์จะประทับอยู่คืนหนึ่ง ณ ที่นั้น.
Ngay cả Đức Phật cũng đi qua bến sông đó, cùng với tăng đoàn, và Ngài dự định nghỉ lại một đêm tại đó.

ครั้งนั้น พระเถระนี้ทราบว่า เขาว่ามีนาคราชดุอยู่ที่นั้น จึงคิดว่าควรจะทรมานนาคราชนี้ให้หายพยศ.
Lúc đó, Tôn giả này nghe nói rằng có một con rồng Naga hung dữ ở đó và nghĩ rằng nên thuần phục nó.

แล้วจัดแจงที่ประทับอยู่สำหรับพระศาสดา ดังนี้แล้วเข้าไปยังที่อยู่ของนาค นั่งขัดสมาธิ.
Sau khi chuẩn bị chỗ nghỉ cho Đức Phật, Ngài đến nơi ở của rồng Naga và ngồi thiền trong tư thế kiết già.

นาคโกรธว่า สมณะโล้นนี้ชื่อไร จึงบังอาจเข้าไปนั่งยังที่อยู่ของเรา.
Rồng Naga tức giận nghĩ, “Tỳ-kheo đầu trọc này là ai mà dám ngồi vào chỗ ở của ta?”

แล้วจึงบังหวนควันขึ้น.
Sau đó, rồng Naga bắt đầu phun khói.

พระเถระก็ทำบังหวนควันยิ่งกว่า.
Tôn giả cũng phun khói mạnh hơn.

พระยานาคทำไฟลุกโพลง.
Rồng Naga tạo ra ngọn lửa lớn.

พระเถระก็ทำไฟลุกโพลงยิ่งกว่า ครอบงำเดชของนาคนั้น.
Tôn giả tạo ra ngọn lửa lớn hơn, áp đảo sức mạnh của rồng Naga.

นาคคิดว่าภิกษุรูปนี้ใหญ่จริงหนอ จึงหมอบกราบลงแทบเท้าพระเถระกล่าวว่า ท่านผู้เจริญ ข้าพระเจ้าขอถึงท่านเป็นสรณะ.
Rồng Naga nghĩ, “Tỳ-kheo này thật vĩ đại,” rồi cúi mình đảnh lễ dưới chân Tôn giả và nói, “Thưa Ngài, con xin nương tựa vào Ngài.”

พระเถระบอกว่า กิจด้วยสรณะสำหรับเราไม่มีดอก ท่านจงถึงพระทศพลเป็นสรณะเถิด.
Tôn giả đáp, “Ta không phải là nơi nương tựa. Ngươi hãy nương tựa vào Đức Phật.”

นาคนั้นรับคำว่า ดีละ แล้วเป็นผู้ถึงสรณะ.
Rồng Naga đáp, “Vâng, được thôi,” rồi quy y Tam Bảo.

๑-ปาฐะว่า โส สาธูติ สรณํ คโตฯ โส อคจฺฉิ ตํ สรณํ ฯเปฯ สพฺพญฺญุตํปิ สํคโต ฯ หุตฺวา อิโต ปฏฺฐาย น กิญฺจิ วิเหเฐมิ เทวํปิ สมฺมา วสฺสาเปมีติฯ
1- Bản văn ghi là “So Sādhu Ti Saraṇaṃ Gato. So Agacchi Taṃ Saraṇaṃ… Sabbāññutampi Saṅgato. Hutvā Ito Paṭṭhāya Na Kiñci Vihemi, Devaṃpi Sammā Vassāpemīti.”

พม่าเป็น โส สาธูติ สรณคโต หุตฺวา ตโต ปฏฺฐาย น กญฺจิ วิเหเฐติ, เทวมฺปิ สมฺมา วสฺสาเปติ, แปลตามพม่า.
Bản Miến ghi là “So Sādhu Ti Saraṇagato Hutvā, Tato Paṭṭhāya Na Kañci Viheti, Devampi Sammā Vassāpeti,” dịch theo bản Miến.

๒-(นาคนั้นได้ถึงพระทศพล ผู้มีพระเศียรคือสัพพัญญุตญาณอันประเสริฐ ผู้มีพระเกล้างามคือนิพพานารมณ์อันประเสริฐ ผู้มีพระนลาตคือจตุตถญาณอันประเสริฐ ผู้มีรัศมีพระอุณณาโลมคือสมาปัตติญาณ ดั่งวชิระอันประเสริฐ

2- (Rồng Naga đó đã quy y với Đức Phật, Bậc Thập Lực, Ngài có đầu tượng trưng cho trí tuệ toàn giác tối thượng, tóc đẹp tượng trưng cho niềm vui Niết Bàn cao quý, trán tượng trưng cho trí tuệ bốn tầng cao quý, và ánh sáng từ nhục kế tượng trưng cho trí tuệ nhập định kiên cố như kim cương tối thượng.

ผู้มีพระโขนงทั้งคู่อันประเสริฐเกินความงามแห่งนีลกสิณ ผู้มีคู่พระจักษุคือทิพยจักษุ ปัญญาจักษุและสมันตจักษุอันประเสริฐ
Ngài có đôi lông mày cao quý vượt trên vẻ đẹp của niệm xanh, đôi mắt tượng trưng cho thiên nhãn, tuệ nhãn và toàn giác cao quý.

ผู้มีคู่พระโสต คือทิพยโสตญาณอันประเสริฐ ผู้มีพระนาสิกโด่งคือโคตรภูญาณอันประเสริฐ
Đôi tai của Ngài tượng trưng cho thiên nhĩ thông cao quý, mũi cao tượng trưng cho trí tuệ thuộc về dòng họ cao quý.

ผู้มีคู่พระปราง (แก้ม) คือมรรคผลญาณและวิมุตติผลญาณอันประเสริฐ
Đôi má tượng trưng cho trí tuệ của đạo quả và giải thoát cao quý.

ผู้มีคู่พระโอษฐ์คือโลกิยญาณและโลกุตตรญาณอันประเสริฐ
Đôi môi tượng trưng cho trí tuệ thế gian và xuất thế gian cao quý.

ผู้มีพระทนต์งามคือสัตตตึสโพธิปักขิยญาณอันประเสริฐ
Răng đẹp tượng trưng cho ba mươi bảy phẩm trợ đạo cao quý.

ผู้มีพระเขี้ยว ๔ คือจตุมรรคญาณอันประเสริฐ
Bốn răng nanh tượng trưng cho trí tuệ của bốn đạo cao quý.

ผู้มีพระชิวหาคือจตุสัจจญาณอันประเสริฐ
Lưỡi tượng trưng cho trí tuệ bốn chân lý cao quý.

ผู้มีพระหนุ (คาง) คืออัปปฏิหตญาณ (พระญาณที่ไม่มีอะไรขัดขวาง) อันประเสริฐ
Cằm tượng trưng cho trí tuệ không gì ngăn cản được cao quý.

ผู้มีพระศอคือญาณเครื่องบรรลุวิโมกข์อันยอดเยี่ยมอันประเสริฐ
Cổ tượng trưng cho trí tuệ đạt giải thoát tối thượng cao quý.

ผู้มีคู่พระพาหา (แขน) คือจตุเวสารัชชญาณอันประเสริฐ
Đôi tay tượng trưng cho bốn trí vô úy cao quý.

ผู้มีพระองคุลี (นิ้ว) กลมงามคือทสานุสสติญาณอันประเสริฐ
Những ngón tay đẹp đẽ tượng trưng cho mười trí nhớ cao quý.

ผู้มีแผ่นพระอุระ (อก) เต็มคือสัตตโพชฌงค์
Ngực đầy đặn tượng trưng cho bảy giác chi.

ผู้มีคู่พระถัน (นม) คืออาสยานุสยญาณอันประเสริฐ
Bầu ngực tượng trưng cho trí tuệ thấu hiểu bản chất cao quý.

ผู้มีพระวรกายท่อนกลางคือทศพลญาณอันประเสริฐ
Thân giữa tượng trưng cho mười sức mạnh trí tuệ cao quý.

ผู้มีพระชงม์ (แข้ง) คือปัญจินทรีย์และปัญจพละอันประเสริฐ
Cẳng chân tượng trưng cho năm căn và năm lực cao quý.

ผู้มีคู่พระอูรุ (ขา) คือทสกุศลกัมมปถอันประเสริฐ
Đôi chân tượng trưng cho mười hành động thiện cao quý.

ผู้มีสังฆาฏิคือศีลสมาธิปัญญาอันประเสริฐ
Y nội tượng trưng cho giới, định và tuệ cao quý.

ผู้มีบังสุกุลจีวรเครื่องปกปิดพระวรกายคือหิริโอตตัปปะอันประเสริฐ
Y báu tượng trưng cho sự xấu hổ và sợ hãi tội lỗi cao quý.

ผู้มีพระอันตรวาสก (สะบง) คืออัฏฐังคิกมรรคญาณอันประเสริฐ
Chiếc quần tượng trưng cho trí tuệ của Bát chánh đạo cao quý.

ผู้มีประคตเอวคือจตุสติปัฏฐานอันประเสริฐ เป็นสรณะ
Dây thắt lưng tượng trưng cho bốn niệm xứ cao quý là nơi nương tựa.

พระพุทธเจ้าท่านให้แจ่มแจ้งแล้วดังกล่าวมานี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบรรลุแม้พระสัพพัญญุตญาณแล้ว)
Đức Phật đã làm sáng tỏ như vậy, Ngài đã đạt đến trí tuệ toàn giác.)

๒- ที่วงเล็บไว้ ฉบับพม่าสีหลไม่มี.
2- Phần trong ngoặc không có trong bản Miến Sīha.

ตั้งแต่นั้น นาคก็ไม่เบียดเบียนใครๆ ทำฟ้าฝนให้ตกต้องตามฤดูกาล ข้าวกล้าทั้งหลายก็สมบูรณ์ พูนผล.
Từ đó, rồng Naga không quấy rối ai, làm cho mưa rơi đúng mùa, và mùa màng trở nên bội thu.

พวกชาวกรุงโกสัมพีฟังข่าวว่า เขาว่าพระผู้เป็นเจ้าสาคตะทรมานอัมพติตถนาคได้แล้ว ต่างคอยการเสด็จมาของพระศาสดา.
Người dân thành Kosambī nghe tin rằng Tôn giả Sāgata đã thuần phục rồng Naga Ambatittha, nên họ chờ đợi sự xuất hiện của Đức Phật.

จัดแจงสักการะเป็นอันมากถวายพระทศพล.
Họ chuẩn bị nhiều phẩm vật để cúng dường Đức Phật.

ชาวเมืองเหล่านั้น ครั้นถวายสักการะอย่างมากแด่พระทศพลแล้ว ก็ตกแต่งน้ำใสสีขาว (ประเภทสุรา?) ไว้ในเรือนทุกหลัง.
Sau khi cúng dường Đức Phật xong, người dân trong thành đã chuẩn bị nước trong màu trắng (có thể là một loại rượu) trong mỗi ngôi nhà.

ตามคำแนะนำของเหล่าภิกษุฉัพพัคคีย์ (ภิกษุ ๖ รูป).
Theo lời khuyên của nhóm sáu tỳ-kheo.

วันรุ่งขึ้น เมื่อพระสาคตเถระเที่ยวบิณฑบาต ก็พากันถวายน้ำนั้นบ้านละหน่อยๆ.
Sáng hôm sau, khi Tôn giả Sāgata đi khất thực, người dân đã cúng dường nước đó cho mỗi nhà một ít.

พระเถระถูกผู้คนทั้งหลายขะยั่นขะยอ เพราะยังไม่ได้ทรงบัญญัติสิกขาบท ก็ดื่มทุกเรือนหลังละหน่อยๆ.
Tôn giả, vì chưa có giới luật được ban hành, nên đã bị dân chúng mời mọc và uống mỗi nhà một ít.

เดินไปไม่ไกลนักก็สิ้นสติล้มลงที่กองขยะ เพราะไม่มีอาหารรองท้อง.
Không đi được xa, Ngài mất ý thức và ngã xuống đống rác vì không có thức ăn trong bụng.

พระศาสดาเสวยเสร็จแล้ว เสด็จออกไปเห็นท่านพระสาคตะเถระนั้น ก็โปรดให้พาตัวไปพระวิหาร.
Sau khi thọ thực, Đức Phật ra ngoài và thấy Tôn giả Sāgata, liền yêu cầu đưa Ngài về tịnh xá.

ทรงตำหนิแล้วทรงบัญญัติสิกขาบท.
Ngài khiển trách và ban hành giới luật.

วันรุ่งขึ้น ท่านได้สติ ฟังเขาเล่าถึงเหตุที่ตนทำแล้วก็แสดงโทษที่ล่วงเกิน ขอให้พระทศพลงดโทษแล้ว.
Ngày hôm sau, Tôn giả tỉnh lại, nghe kể về những gì đã xảy ra, Ngài bày tỏ sự hối lỗi và xin Đức Phật tha thứ.

เกิดความสลดใจ เจริญวิปัสสนาแล้วบรรลุพระอรหัต.
Tôn giả cảm thấy ăn năn, thực hành thiền quán và đạt quả vị A-la-hán.

เรื่องปรากฏในพระวินัยดังกล่าวมานี้.
Câu chuyện này được ghi lại trong Luật tạng.

พึงทราบเรื่องพิสดารตามนัยที่มาแล้วในวินัยนั้นนั่นแล.
Cần hiểu rõ câu chuyện chi tiết theo như đã nêu trong Luật tạng.

ภายหลัง พระศาสดาประทับนั่งในพระเชตวันมหาวิหาร กำลังทรงสถาปนาพระเถระทั้งหลายไว้ในตำแหน่งทั้งหลายตามลำดับ.
Sau đó, Đức Phật ngồi trong tịnh xá Kỳ Viên, lần lượt tôn phong các Tôn giả vào các vị trí khác nhau.

จึงทรงสถาปนาท่านพระสาคตเถระไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้ฉลาดเข้าเตโชธาตุแล.
Ngài đã tôn phong Tôn giả Sāgata vào vị trí thượng thủ trong hàng đệ tử tinh thông nguyên tố lửa.

จบอรรถกถาพระสูตรที่ ๑๐
Hết chú giải bài kinh thứ 10.