Chú giải Thái kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 1 – 14.30. Phẩm Người Tối Thắng

อรรถกถา อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เอตทัคคบาลี

Giảng giải Anguttara Nikaya Ekapatta Etadagga Bali

วรรคที่ ๔

Phần thứ 4

วรรคที่ ๔

Phần thứ 4

อรรถกถาสูตรที่ ๑

Giảng giải Kinh số 1

ประวัติพระอานนทเถระ

Tiểu sử của Thượng tọa Ananda

วรรคที่ ๔ สูตรที่ ๑ พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
Về Phần 4, Công thức 1, nên biết giải thích như sau.

พึงทราบวินิจฉัยในคำว่า พหุสฺสุตานํ เป็นต้นดังนี้.
Nên biết giải thích trong câu “bahussutānaṃ” và v.v. như sau.

แม้พระเถระรูปอื่นๆ ที่เป็นพหูสูต มีธิติทรงจำและเป็นอุปัฏฐากก็มีอยู่.
Ngay cả các vị thượng tọa khác là bậc trí thức, có khả năng ghi nhớ và là người phục vụ cũng tồn tại.

ส่วนท่านพระอานนท์นี้เล่าเรียนพระพุทธวจนะ ก็ยึดยืนหยัดอยู่ในปริยัติดุจผู้รักษาเรือนคลัง ในศาสนาของพระทศพล เพราะเหตุนั้น ท่านจึงชื่อว่าเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้เป็นพหูสูต.
Riêng ngài Anan đã học các giáo lý của Đức Phật, luôn kiên định trong việc bảo vệ các giáo pháp như người giữ kho của nhà trong giáo hội của Đức Thế Tôn, vì vậy ngài được gọi là bậc cao nhất trong các vị tỳ-kheo có trí thức.

อนึ่ง สติที่เล่าเรียนพระพุทธวจนะแล้ว ทรงจำไว้ของพระเถระนี้เท่านั้นก็มีกำลังกว่าพระเถระรูปอื่นๆ เพราะเหตุนั้น ท่านจึงชื่อว่าเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้มีสติทรงจำ.
Ngoài ra, sự ghi nhớ của ngài sau khi học các giáo lý của Đức Phật còn vượt trội hơn so với các vị thượng tọa khác, vì vậy ngài được gọi là bậc cao nhất trong các vị tỳ-kheo có trí nhớ tốt.

อนึ่ง ท่านพระอานนท์นี้นี่แลยืนหยัดยึดอยู่ บทเดียวก็ถือเนื้อความได้ถึงหกหมื่นบท จำได้ทุกบทโดยทำนองที่พระศาสดาตรัสไว้นั่นแล เพราะเหตุนั้น ท่านจึงชื่อว่าเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้มีคติ.
Ngoài ra, ngài Anan cũng là người kiên định, nắm vững 60,000 bài giảng qua từng lời dạy của Đức Phật mà vẫn nhớ rõ từng bài. Vì vậy, ngài được gọi là bậc cao nhất trong các vị tỳ-kheo với kiến thức và hiểu biết.

อนึ่ง ความเพียรเล่าเรียน ความเพียรท่องบ่น ความเพียรทรงจำและความเพียรอุปัฏฐากพระศาสดาของท่านพระอานนท์รูปนั้นเท่านั้น ที่ภิกษุอื่นๆ เทียบไม่ได้ เพราะเหตุนั้น ท่านจึงชื่อว่าเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้มีธิติ.
Ngoài ra, sự siêng năng học tập, sự kiên trì ôn tập, sự ghi nhớ và phục vụ Đức Phật của ngài Ananda là điều mà các tỳ kheo khác không thể sánh kịp. Vì vậy, ngài được gọi là bậc cao nhất trong các tỳ kheo với sự kiên định.

อนึ่ง ท่านพระอานนท์รูปนี้ เมื่ออุปัฏฐากพระตถาคต ก็ไม่อุปัฏฐากด้วยอาการอุปัฏฐากของเหล่าภิกษุผู้อุปัฏฐากรูปอื่นๆ ด้วยว่าเหล่าภิกษุผู้อุปัฏฐากรูปอื่นๆ เมื่ออุปัฏฐากพระตถาคต อุปัฏฐากอยู่ไม่ได้นาน ทั้งอุปัฏฐากยึดพระหฤทัยของพระพุทธะทั้งหลายไว้ไม่ได้.
Ngoài ra, ngài Ananda khi phục vụ Đức Như Lai không giống như cách mà các tỳ kheo khác phục vụ. Các tỳ kheo khác thường không thể phục vụ Đức Như Lai lâu dài và không giữ được tâm ý của các Đức Phật.

ส่วนพระเถระนับแต่วันที่ได้ตำแหน่งพระอุปัฏฐากก็เป็นผู้ปรารภความเพียร อุปัฏฐากยึดพระหฤทัยของพระตถาคตไว้ได้ เพราะเหตุนี้ ท่านจึงชื่อว่าเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้อุปัฏฐาก.
Riêng ngài thượng tọa từ khi nhận chức là người phụng sự đã chuyên tâm trong sự tinh tấn, và nhờ vậy đã giữ được tâm ý của Đức Như Lai. Vì thế, ngài được gọi là bậc cao nhất trong các tỳ kheo phụng sự.

ในปัญหากรรมของท่าน มีเรื่องที่จะกล่าวตามลำดับดังนี้

Về vấn đề nghiệp của ngài, có các câu chuyện sẽ được kể theo thứ tự như sau

ได้ยินว่า ในกัปสุดท้ายแสนกัปแต่กัปนี้ไป พระศาสดาพระนามว่าปทุมุตตระ อุบัติในโลก พระองค์มีพระนครชื่อว่าหงสวดี มีพระราชบิดาพระนามว่านันทะ พระราชมารดาผู้เป็นพระเทวี พระนามว่าสุเมธา มีพระโพธิสัตว์พระนามว่าอุตตรกุมาร.
Nghe nói rằng, trong kiếp cuối cùng của hàng trăm ngàn kiếp trước, Đức Phật có tên là Padumuttara xuất hiện trên thế gian. Ngài có một thành phố tên là Hongsawadi, với vua cha tên là Nanda và hoàng hậu mẹ là Sumedha, và vị Bồ Tát tên là Uttarakumara.

พระองค์ออกอภิเนษกรมณ์ทรงผนวชในวันพระราชโอรสประสูติ ทรงประกอบความเพียรเนืองๆ แล้วทรงบรรลุพระสัพพัญญุตญาณตามลำดับ ทรงเปล่งพระพุทธอุทานว่า อเนกชาติสํสารํ เป็นต้น ประทับ ณ โพธิบัลลังก์ล่วงเวลาไป ๗ วัน ทรงยื่นพระบาทออกด้วยหมายจักทรงวางไว้ที่แผ่นดิน
Ngài rời khỏi cung và xuất gia vào ngày hoàng tử chào đời, thường xuyên chuyên tâm tu hành và cuối cùng đạt được toàn trí. Ngài đã thốt lên bài kệ ‘Vô lượng kiếp luân hồi…’ khi ngồi tại cội bồ đề suốt 7 ngày, và sau đó ngài đưa bàn chân xuống chạm vào mặt đất.

ครั้งนั้น ดอกปทุมมีขนาดที่กล่าวไว้แล้วแต่หนหลัง ชำแรกแผ่นดินชูขึ้นรองรับ เพราะหมายถึงดอกปทุมนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงปรากฏพระนามว่าปทุมุตตระ นั่นแล.
Khi đó, bông hoa sen với kích thước đã được nhắc đến trước đó nở ra khỏi mặt đất và nâng đỡ Đức Thế Tôn. Chính vì bông sen này, Đức Phật được biết đến với tên gọi là Padumuttara.

พระองค์มีพระอัครสาวกนามว่าเทวิละองค์หนึ่ง จุลชาตะองค์หนึ่ง มีหมู่พระอัครสาวิกานามว่าอมิตาองค์หนึ่ง อสมาองค์หนึ่ง ทรงมีพระอุปัฏฐากนามว่าสุมนะ.
Ngài có hai đệ tử nam xuất sắc là Devila và Chulachata, và hai đệ tử nữ xuất sắc là Amita và Asama, cùng với một người hầu tên là Sumana.

พระปทุมุตตรผู้มีพระภาคเจ้า เมื่อทรงสงเคราะห์พระพุทธบิดา มีภิกษุแสนรูปเป็นบริวาร ประทับอยู่ ณ กรุงหงสวดีราชธานี.
Khi Đức Phật Padumuttara đã quan tâm và giúp đỡ vua cha của mình, có một trăm ngàn vị tỳ kheo đi theo Ngài, cư ngụ tại kinh đô Hongsawadi.

ส่วนพระกนิษฐภาดาของพระองค์พระนามว่าสุมนกุมาร.
Em trai của Ngài có tên là hoàng tử Sumana.

พระราชาพระราชทานบ้านส่วนสองพันโยชน์นับแต่กรุงหงสวดีแด่สุมนราชกุมารนั้น.
Vua đã ban tặng một khu đất rộng hai nghìn do-tuần từ kinh đô Hongsawadi cho hoàng tử Sumana.

สุมนราชกุมารนั้นเสด็จมาเฝ้าพระราชบิดาและพระศาสดา เป็นครั้งคราว.
Hoàng tử Sumana thỉnh thoảng đến thăm vua cha và Đức Phật.

ต่อมาวันหนึ่ง ชนบทชายแดนก่อกบฏ สุมนราชกุมารจึงส่งข่าวถวายพระราชา พระราชาทรงให้ตอบไปว่า พ่อตั้งเจ้าไว้ในตำแหน่งนั้น เพราะเหตุไร.
Vào một ngày, vùng biên giới xảy ra nổi loạn, hoàng tử Sumana gửi tin báo cho vua. Vua trả lời rằng, “Cha đã đặt con vào vị trí đó, vậy lý do gì?”

สุมนราชกุมารนั้นปราบกบฏสงบแล้ว ส่งข่าวไปกราบทูลพระราชาว่า เทวะ ชนบทสงบราบคาบแล้ว พระเจ้าข้า.
Hoàng tử Sumana đã dẹp loạn thành công và báo tin cho vua rằng, “Thưa Đức vua, khu vực biên giới đã yên ổn rồi.”

พระราชาทรงยินดีตรัสว่า ลูกพ่อจงรีบมา.
Vua rất vui mừng và phán rằng, “Con trai của ta, hãy mau quay về.”

สุมนราชกุมารนั้นมีอมาตย์ประมาณพันคน ทรงปรึกษากับอมาตย์เหล่านั้นในระหว่างทางว่า พระราชบิดาของเราทรงยินดี ถ้าจะพระราชทานพรแก่เรา เราจักรับอะไร.
Hoàng tử Sumana có khoảng một ngàn vị quan đi cùng và hỏi họ trên đường rằng, “Vua cha của chúng ta rất hài lòng, nếu Ngài ban phước cho chúng ta, chúng ta nên nhận điều gì?”

ลำดับนั้น อมาตย์บางพวกทูลพระราชกุมารว่า โปรดรับช้าง รับม้า รับชนบท รับรตนะ ๗.
Một số quan đã khuyên hoàng tử rằng, “Xin hãy nhận voi, ngựa, vùng đất hoặc bảy loại bảo vật.”

อีกพวกหนึ่งทูลว่า พระองค์เป็นราชโอรสของพระเจ้าแผ่นดิน ทรัพย์พระองค์ได้ไม่ยาก แต่ทรัพย์นั้นแม้ได้แล้วก็จำต้องละไปทั้งหมด บุญต่างหากที่พระองค์จะพาไปได้ เพราะฉะนั้น เมื่อสมมติเทพพระราชทานพร ขอพระองค์โปรดรับพร คือการอุปัฏฐากพระปทุมุตตรผู้มีพระภาคเจ้า ตลอดไตรมาสเถิด พระเจ้าข้า.
Nhóm khác lại tâu rằng, “Ngài là con của nhà vua, tài sản không khó để có. Nhưng tài sản ấy, dù có được, cũng phải bỏ lại. Chỉ có phước là thứ Ngài có thể mang theo. Vì thế, khi nhà vua ban phước, xin Ngài nhận phước lành là phụng sự Đức Phật Padumuttara trong suốt ba tháng.”

พระราชกุมารนั้นรับสั่งว่า พวกท่านเป็นกัลยาณมิตรของเรา พวกท่านทำจิตคิดอย่างนี้ให้เกิดแก่เรา เราจักทำอย่างนั้น.
Hoàng tử nói rằng, “Các người là những người bạn thiện của ta. Các người đã khiến tâm trí ta suy nghĩ theo cách này. Ta sẽ làm như vậy.”

แล้วเสด็จไปถวายบังคมพระราชบิดา ถูกพระราชบิดาสวมกอดจุมพิตที่กระหม่อม แล้วตรัสว่า ลูกเอ๋ย พ่อจะให้พรแก่เจ้าดังนี้.
Sau đó, ngài đi gặp vua cha, được vua cha ôm và hôn lên đỉnh đầu, rồi nói rằng, “Con trai của ta, cha sẽ ban phước cho con.”

จึงกราบทูลว่า ข้าแต่มหาราชเจ้า กระหม่อมฉันปรารถนาจะเป็นผู้อุปัฏฐากพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยปัจจัย ๔ ตลอดไตรมาส เพื่อทำชีวิตไม่ให้เป็นหมัน.
Hoàng tử liền thưa rằng, “Thưa Đức vua, con mong muốn được phụng sự Đức Thế Tôn bằng bốn nhu cầu thiết yếu trong suốt ba tháng, để cuộc đời con không trở nên vô nghĩa.”

พระพุทธบิดาตรัสว่า พ่อไม่อาจให้พรข้อนี้แก่ลูกได้ดอก พ่อจะให้พรอย่างอื่น นะลูก.
Vua cha đáp rằng, “Cha không thể ban phước này cho con được. Cha sẽ ban một phước lành khác cho con.”

พระราชกุมารกราบทูลว่า ข้าแต่เทวะ ธรรมดาว่ากษัตริย์ไม่ตรัสคำสองนะ พระเจ้าข้า ขอโปรดพระราชทานพรนี้แก่กระหม่อมฉันเถิด พรอย่างอื่นกระหม่อมฉันไม่ต้องการ พระเจ้าข้า.
Hoàng tử thưa rằng, “Thưa Đức vua, theo truyền thống, nhà vua không nói hai lời. Xin hãy ban phước này cho con, con không muốn nhận phước nào khác.”

พระพุทธบิดาตรัสว่า ธรรมดาว่าพระหฤทัยของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย รู้กันได้ยาก หากพระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงประสงค์ เมื่อพ่อให้พรเจ้าแล้วจักมีอะไร.
Vua cha nói rằng, “Tâm của các Đức Phật rất khó lường. Nếu Đức Thế Tôn không muốn, thì dù cha có ban phước cho con cũng sẽ không có kết quả gì.”

พระราชกุมารกราบทูลว่า ดีละ เทวะ กระหม่อมฉันจักทราบพระหฤทัยของพระผู้มีพระภาคเจ้า ดังนี้แล้วเสด็จไปยังพระวิหาร.
Hoàng tử thưa rằng, “Tốt thôi, thưa Đức vua. Con sẽ tự mình tìm hiểu ý của Đức Thế Tôn.” Nói xong, ngài đi đến tu viện.

สมัยนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าเสวยเสร็จแล้วเสด็จเข้าพระคันธกุฎี พระราชกุมารจึงเสด็จไปยังสำนักภิกษุทั้งหลายที่ประชุมกัน ณ ศาลาทรงกลม.
Thời điểm đó, Đức Thế Tôn vừa thọ thực xong và đi vào tịnh thất. Hoàng tử liền đến nơi hội họp của các vị tỳ kheo tại giảng đường tròn.

ภิกษุเหล่านั้นทูลถามพระราชกุมารว่า ถวายพระพร พระราชบุตร พระองค์เสด็จมาเพราะเหตุอะไร.
Các tỳ kheo hỏi hoàng tử rằng, “Thưa Hoàng tử, ngài đến đây vì lý do gì?”

พระราชกุมารตรัสว่า เพื่อจะเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า โปรดชี้บอกพระผู้มีพระภาคเจ้าแก่ข้าพเจ้าทีเถิด.
Hoàng tử đáp, “Ta muốn gặp Đức Thế Tôn, xin hãy chỉ đường cho ta.”

เหล่าภิกษุทูลว่า พระราชบุตร พวกอาตมภาพเข้าเฝ้าพระศาสดา ในเวลาที่มุ่งมาดปรารถนาไม่ได้ดอก.
Các vị tỳ kheo thưa rằng, “Thưa Hoàng tử, chúng tôi không thể gặp Đức Thế Tôn vào bất cứ lúc nào mình muốn.”

ตรัสถามว่า ใครเล่าถึงจะเฝ้าได้ เจ้าข้า.
Hoàng tử hỏi, “Vậy ai có thể gặp Ngài được?”

ทูลตอบว่า ถวายพระพร พระราชบุตรพระนามว่าสุมนเถระ.
Các tỳ kheo trả lời, “Thưa Hoàng tử, đó là Thượng tọa Sumana.”

พระราชกุมารตรัสถามถึงที่นั่งของพระเถระว่า พระเถระนั้นอยู่ไหนเล่า ท่านเจ้าข้า.
Hoàng tử hỏi về chỗ ngồi của Thượng tọa, “Thượng tọa ở đâu, thưa các ngài?”

แล้วเสด็จไปตรัสว่า ท่านเจ้าข้า ข้าพเจ้าประสงค์จะเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า โปรดชี้บอกพระผู้มีพระภาคเจ้าแก่ข้าพเจ้าด้วยเถิด.
Sau đó, ngài đến và nói, “Thưa Thượng tọa, tôi muốn gặp Đức Thế Tôn, xin hãy chỉ đường cho tôi.”

เมื่อพระราชกุมารกำลังทอดพระเนตรเห็นอยู่นั่นแล พระเถระก็เข้าอาโปกสิณฌาน อธิษฐานแผ่นดินใหญ่ให้เป็นน้ำ ดำลงในแผ่นดินไปปรากฏที่พระคันธกุฎีของพระศาสดา.
Khi hoàng tử đang chăm chú nhìn, Thượng tọa nhập định Kasina Thủy, biến mặt đất thành nước và đi vào tịnh thất của Đức Thế Tôn.

ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะพระสุมนเถระว่า สุมนะ เหตุไร เธอจึงมา.
Khi ấy, Đức Thế Tôn hỏi Thượng tọa Sumana, “Sumana, vì sao ngươi đến đây?”

ท่านทูลว่า พระราชบุตรเสด็จมาประสงค์จะเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า พระเจ้าข้า.
Thượng tọa đáp, “Thưa Đức Thế Tôn, Hoàng tử đã đến để gặp Ngài.”

ตรัสว่า แน่ะภิกษุ ถ้าอย่างนั้น เธอจงจัดอาสนะ.
Đức Thế Tôn phán, “Này tỳ kheo, vậy hãy chuẩn bị chỗ ngồi.”

เมื่อพระราชกุมารกำลังทอดพระเนตรเห็นอยู่นั่นแล พระเถระก็ถือเอาพุทธอาสนะ ดำลงในพระคันธกุฎี ไปปรากฏนอกบริเวณ จัดอาสนะไว้ที่บริเวณ พระราชกุมารทรงเห็นเหตุน่าอัศจรรย์ทั้งสองนี้แล้ว ทรงดำริว่า ภิกษุรูปนี้ใหญ่หนอ.
Khi hoàng tử đang quan sát, Thượng tọa lấy chỗ ngồi Phật và đi vào tịnh thất, sau đó xuất hiện bên ngoài khu vực, sắp đặt chỗ ngồi. Hoàng tử thấy hai sự việc kỳ diệu này và tự nhủ, “Vị tỳ kheo này thật vĩ đại.”

แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าก็เสด็จออกจากพระคันธกุฎีแล้วประทับนั่งเหนืออาสนะที่จัดไว้ เมื่อตรัสถามว่า ดูก่อนราชบุตร พระองค์เสด็จมาเมื่อไร.
Đức Thế Tôn cũng ra khỏi tịnh thất và ngồi lên chỗ ngồi đã chuẩn bị sẵn. Ngài hỏi, “Này Hoàng tử, con đến từ khi nào?”

พระราชกุมารทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ เมื่อพระองค์เสด็จเข้าพระคันธกุฎี แต่ภิกษุทั้งหลายบอกว่า ท่านเข้าเฝ้าไม่ได้ในขณะที่มุ่งมาดปรารถนา จึงส่งข้าพระองค์ไปยังสำนักของพระเถระ ส่วนพระเถระแสดงด้วยถ้อยคำๆ เดียว พระเถระนี้เป็นที่สนิทสนมในพระศาสนาของพระองค์หรือ พระเจ้าข้า.
Hoàng tử đáp, “Thưa Ngài, con đến khi Ngài vào tịnh thất, nhưng các tỳ kheo nói rằng không thể gặp Ngài vào bất cứ lúc nào con muốn. Vì vậy, con đã đến gặp Thượng tọa, và Thượng tọa chỉ cần nói một câu. Thượng tọa này có phải là người thân thiết trong giáo pháp của Ngài không, thưa Đức Thế Tôn?”

ตรัสว่า ใช่แล้ว พระราชกุมาร ภิกษุรูปนี้เป็นที่สนิทสนมในศาสนาของเรา.
Đức Thế Tôn đáp, “Đúng vậy, này Hoàng tử, vị tỳ kheo này là người thân thiết trong giáo pháp của ta.”

ทูลว่า ภิกษุรูปนี้ทำอะไร จึงเป็นที่สนิทสนมในพระศาสนาของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย พระเจ้าข้า.
Hoàng tử hỏi, “Vị tỳ kheo này đã làm gì để trở thành người thân thiết trong giáo pháp của Đức Phật, thưa Đức Thế Tôn?”

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ถวายทาน รักษาศีล ทำอุโปสถกรรม พระราชกุมาร.
Đức Thế Tôn đáp, “Này Hoàng tử, ngài ấy bố thí, giữ giới, và thực hành lễ Uposatha.”

พระราชกุมารทูลว่า ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ข้าพระองค์ประสงค์จะเป็นผู้สนิทสนมในพระพุทธศาสนาเหมือนพระเถระ พรุ่งนี้ ขอพระองค์โปรดทรงรับภิกษาของข้าพระองค์ด้วยเถิด พระเจ้าข้า.
Hoàng tử thưa, “Thưa Đức Thế Tôn, con mong muốn trở thành người thân thiết trong giáo pháp như Thượng tọa. Ngày mai, xin Ngài hãy nhận phẩm vật cúng dường của con.”

พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงรับโดยดุษณีภาพ.
Đức Thế Tôn im lặng chấp nhận.

พระราชกุมารเสด็จไปยังที่ประทับของพระองค์ จัดสักการะอย่างใหญ่ตลอดคืนยังรุ่ง ได้ถวายขันธวารภัตร (อาหารที่ถวายพระระหว่างตั้งค่ายพักแรม) วันที่ ๗ ถวายบังคมพระศาสดาทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์ได้รับพร คือการอุปัฏฐากพระองค์ตลอดไตรมาสภายในพรรษา จากสำนักพระราชบิดา ขอพระองค์ทรงโปรดรับอยู่จำพรรษาตลอดไตรมาส เพื่อข้าพระองค์ด้วยเถิด พระเจ้าข้า.
Hoàng tử trở về nơi cư ngụ của mình, chuẩn bị một buổi lễ cúng dường trọng đại suốt đêm đến sáng. Ngày thứ 7, ngài dâng đồ ăn (cúng dường thức ăn dọc đường khi đóng trại) và chào đón Đức Phật, thưa rằng: “Thưa Đức Thế Tôn, con đã được ban phước lành để phụng sự Ngài trong suốt ba tháng mùa an cư từ vua cha. Xin Ngài hãy nhận lời ở lại suốt ba tháng mùa an cư để con có thể phụng sự.”

พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงตรวจดูว่าอรรถประโยชน์ด้วยข้อนั้นมีไหมหนอ ก็ทรงเห็นว่ามีอยู่ จึงตรัสว่า ดูก่อนราชกุมาร พระตถาคตทั้งหลายย่อมอภิรมย์ยินดีในเรือนว่างแล.
Đức Thế Tôn xem xét xem liệu có ích lợi nào từ điều này hay không và nhận thấy có. Ngài nói, “Này Hoàng tử, các bậc Như Lai đều hoan hỉ ở trong những nơi vắng vẻ.”

พระราชกุมารตรัสว่า ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ข้าพระองค์รู้แล้ว ข้าแต่พระสุคต ข้าพระองค์รู้แล้ว.
Hoàng tử thưa, “Thưa Đức Thế Tôn, con đã hiểu rồi. Thưa Đức Phật, con đã hiểu rồi.”

แล้วทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์จะล่วงหน้าไปก่อน จะให้เขาสร้างพระวิหาร เมื่อข้าพระองค์ส่งคนไปทูล ขอพระองค์โปรดเสด็จมาพร้อมด้วยภิกษุแสนรูป.
Sau đó, hoàng tử thưa rằng, “Thưa Đức Thế Tôn, con sẽ đi trước và yêu cầu xây dựng một tu viện. Khi con phái người đến thỉnh cầu, xin Ngài hãy đến cùng với một trăm ngàn tỳ kheo.”

ทรงถือปฏิญาณแล้วเสด็จไปยังสำนักพระราชบิดา กราบทูลว่า เทวะ พระผู้มีพระภาคเจ้าประทานปฏิญาณแก่กระหม่อมฉันแล้ว เมื่อกระหม่อมฉันส่งคนมากราบทูล ขอพระองค์พึงโปรดส่งพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วย พระเจ้าข้า.
Ngài đã hứa với con rồi, sau đó trở về gặp vua cha và tâu rằng, “Thưa Đức vua, Đức Thế Tôn đã hứa với con rằng khi con phái người đến thỉnh cầu, xin Ngài hãy gửi Đức Thế Tôn đến.”

ถวายบังคมพระราชบิดาแล้วเสด็จออกไป ทรงสร้างวิหารทุกระยะทางโยชน์หนึ่ง เสด็จไปสิ้นทางไกลสองพันโยชน์ ครั้นเสด็จถึงแล้ว ทรงเลือกที่ตั้งพระวิหารในนครของพระองค์ ทรงเห็นอุทยานของกุฎุมพี (เศรษฐี) ชื่อโสภะ ทรงซื้อด้วยทรัพย์แสนหนึ่ง สละพระราชทรัพย์แสนหนึ่ง โปรดให้สร้างพระวิหาร ณ พระวิหารนั้น โปรดให้สร้างพระคันธกุฎีสำหรับพระผู้มีพระภาคเจ้า และกุฎีที่เร้นและมณฑปเป็นที่พักกลางคืนและกลางวัน สำหรับเหล่าภิกษุนอกนั้น จัดสร้างกำแพงล้อมและซุ้มประตู แล้วทรงส่งคนไปยังสำนักพระราชบิดา กราบทูลว่ากิจของกระหม่อมฉันสำเร็จแล้ว ขอได้โปรดส่งพระศาสดาไปเถิด.
Sau khi kính bái vua cha, hoàng tử lên đường, xây dựng các tu viện cứ mỗi một do-tuần, đi qua quãng đường dài hai nghìn do-tuần. Khi đến nơi, ngài chọn vị trí xây tu viện trong kinh đô của mình và nhìn thấy khu vườn của một vị trưởng giả tên là Sobha. Ngài mua khu vườn với một trăm ngàn đồng tiền, hiến thêm một trăm ngàn đồng để xây tu viện. Tại đó, ngài xây tịnh thất cho Đức Thế Tôn và các cốc riêng tư cùng nhà tĩnh tọa ngày đêm cho các tỳ kheo khác. Ngài còn xây tường và cổng vào rồi phái người đến thông báo với vua cha rằng công việc của mình đã hoàn thành, xin hãy đưa Đức Thế Tôn đến.

พระราชบิดาให้พระผู้มีพระภาคเจ้าเสวยแล้วทูลว่า ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า กิจของสุมนสำเร็จแล้ว เขาหวังการเสด็จไปของพระองค์ พระเจ้าข้า.
Vua cha mời Đức Thế Tôn thọ thực xong rồi thưa rằng, “Thưa Đức Thế Tôn, công việc của Sumana đã hoàn thành, và ngài ấy mong muốn Ngài đến.”

พระผู้มีพระภาคเจ้ามีภิกษุแสนรูปแวดล้อม ประทับอยู่ ณ วิหารทั้งหลาย ทุกระยะโยชน์หนึ่งได้เสด็จไป
Đức Thế Tôn, với một trăm ngàn tỳ kheo vây quanh, đã đi qua các tu viện đã được xây dựng mỗi khoảng cách một do-tuần.

พระราชกุมารทรงทราบว่าพระศาสดากำลังเสด็จมา ก็เสด็จออกไปต้อนรับสิ้นระยะทางโยชน์หนึ่ง ทรงบูชาด้วยของหอมและดอกไม้เป็นต้น ส่งเสด็จเข้าไปยังพระวิหาร ทรงมอบถวายพระวิหารว่า
Hoàng tử hay tin Đức Phật đang trên đường đến liền ra đón tiếp cách một do-tuần, cúng dường với hương thơm và hoa, rồi đưa Ngài vào tu viện. Hoàng tử đã dâng tu viện với lời dâng cúng rằng:

สตสหสฺเสน เม กีตํ สตสหสฺเสน มาปิตํ
“Với một trăm ngàn đồng, ta đã mua và xây dựng nơi này,”

โสภนํ นาม อุยฺยานํ ปฏิคฺคณฺห มหามุนิ
“Khu vườn Sobha này, xin Đức Đại Mâu Ni hãy nhận lấy.”

ข้าแต่พระมหามุนี ของพระองค์โปรดทรงรับอุทยาน ชื่อ โสภนะ ซึ่งข้าพระองค์ซื้อมาด้วยทรัพย์แสนหนึ่ง สร้างวิหารด้วยทรัพย์แสนหนึ่ง ด้วยเถิด.
“Thưa Đức Đại Mâu Ni, xin Ngài hãy nhận khu vườn có tên là Sobha này mà con đã mua với một trăm ngàn đồng và xây dựng tu viện bằng một trăm ngàn đồng nữa.”

พระราชกุมารนั้น ในวันเข้าพรรษา ถวายทานแล้วเรียกบุตรภริยาของตนและเหล่าอมาตย์มาแล้วสั่งว่า พระศาสดาเสด็จมายังสำนักของพวกเราเป็นทางไกล ก็พระพุทธเจ้าทั้งหลายของเรา ทรงหนักในธรรม ไม่เห็นแก่อามิส เพราะฉะนั้น เราจักนุ่งผ้าสองผืนตลอดไตรมาสนี้ สมาทานศีลสิบ อยู่เสียในที่นี่นี้แหละ พวกท่านพึงถวายทานตลอดไตรมาสโดยทำนองนี้แด่พระขีณาสพแสนรูป.
Vào ngày an cư, hoàng tử dâng cúng rồi triệu tập vợ con và các vị quan, bảo rằng: “Đức Thế Tôn đã đi xa để đến với chúng ta, và các Đức Phật đều chú trọng đến đạo pháp, không màng lợi lộc. Vì vậy, ta sẽ mặc hai mảnh y trong suốt ba tháng này, giữ mười giới luật và cư ngụ tại đây. Các người hãy dâng cúng cho một trăm ngàn vị A-la-hán theo cách này suốt ba tháng.”

สุมนราชกุมารนั้นประทับอยู่ในฐานะที่ถูกกันกับสถานที่อู่ของพระสุมนเถระ เห็นกิจกรรมทุกอย่างที่พระเถระกระทำวัตรแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า ดำริว่า พระเถระนี้เป็นที่สนิทสนมในพระตถาคต เราควรปรารถนาตำแหน่งของพระเถระนั้น.
Hoàng tử Sumana cư ngụ tại một vị trí gần với nơi cư trú của Thượng tọa Sumana, quan sát mọi hoạt động mà Thượng tọa phục vụ Đức Thế Tôn và suy nghĩ rằng: “Vị Thượng tọa này rất thân thiết với Đức Như Lai, mình nên mong muốn có được vị trí như ngài ấy.”

เมื่อใกล้วันปวารณาออกพรรษา จึงเสด็จเข้าไปยังหมู่บ้าน ถวายมหาทาน ๗ วัน.
Khi gần đến ngày Pavarana kết thúc mùa an cư, hoàng tử vào làng và tổ chức đại cúng dường trong bảy ngày.

วันที่ครบ ๗ วัน ทรงวางไตรจีวรแทบเท้าภิกษุแสนรูป ถวายบังคมพระศาสดา แล้วหมอบบังคมด้วยเบญจางคประดิษฐ์ทูลว่า
Đến ngày thứ bảy, ngài đặt bộ y Tam bảo dưới chân một trăm ngàn vị tỳ kheo, dâng lễ Đức Thế Tôn và cúi đầu chào theo cách thức năm điểm chạm đất, rồi thưa rằng:

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ บุญนั้นใดที่ข้าพระองค์กระทำมาตั้งแต่ถวายทานระหว่างที่พักกลางทางมา ๗ วัน บุญอันนั้น ข้าพระองค์มิได้ประสงค์สวรรคสมบัติ มิได้ประสงค์พรหมสมบัติ แต่ข้าพระองค์ปรารถนาเป็นอุปัฏฐากของพระพุทธเจ้าจึงกระทำ.
“Thưa Đức Thế Tôn, mọi phước đức mà con đã tạo ra từ việc cúng dường suốt bảy ngày trên đường, con không mong cầu được phước lành cõi trời, cũng không mong cầu được phước lành cõi Phạm thiên. Con chỉ mong được trở thành người phụng sự Đức Phật nên đã thực hiện điều này.”

อนึ่งเล่า ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า แม้ข้าพระองค์ก็จะเป็นอุปัฏฐากเหมือนพระสุมนเถระในอนาคตกาล.
“Thưa Đức Thế Tôn, trong tương lai, con cũng sẽ phụng sự như Thượng tọa Sumana.”

พระศาสดาทรงเห็นไม่มีอันตรายสำหรับพระราชกุมารนั้น จึงทรงพยากรณ์แล้วเสด็จกลับไป.
Đức Thế Tôn thấy rằng hoàng tử không gặp nguy hiểm gì nên Ngài đã thọ ký và trở về.

พระราชกุมารทรงสดับแล้วทรงดำริว่า ก็ธรรมดาพระพุทธเจ้าทั้งหลายไม่ตรัสเป็นคำสอง ในวันที่สองก็ได้เป็นเหมือนถือบาตรจีวรของพระโคดมพุทธเจ้า ตามเสด็จไปเบื้องพระปฤษฎางค์.
Hoàng tử nghe xong và suy nghĩ rằng: “Đức Phật thường không nói hai lời.” Ngày hôm sau, ngài đã có cơ hội đi sau Đức Phật Gotama, mang theo bát và y của Ngài.

พระราชกุมารนั้น ในพุทธุปบาทกาลนั้น ถวายทานแล้วบังเกิดในสวรรค์แสนปี ครั้งพระพุทธเจ้าพระนามว่ากัสสป ได้ถวายผ้าห่มเพื่อรองรับบาตรแก่พระเถระผู้เที่ยวไปบิณฑบาต ได้ทำการบูชาบังเกิดในสวรรค์อีก.
Trong thời kỳ Phật xuất hiện, hoàng tử đã cúng dường và tái sinh vào cõi trời trong một trăm ngàn năm. Khi Đức Phật Kassapa xuất hiện, ngài đã dâng cúng một chiếc khăn để lót bát cho vị trưởng lão đi khất thực, nhờ đó ngài lại tái sinh ở cõi trời.

จุติจากภพนั้น เป็นพระเจ้าพาราณสี เสด็จขึ้นชั้นบนปราสาทอันประเสริฐ ทอดพระเนตรเห็นพระปัจเจกพุทธเจ้า ๘ องค์ซึ่งมาแต่เขาคันธมาทน์ ให้นิมนต์มาแล้วให้ฉัน.
Sau khi rời khỏi cõi trời đó, ngài tái sinh làm vua ở Varanasi. Một lần, ngài lên tầng cao của cung điện và thấy tám vị Phật Độc Giác từ núi Gandhamadana đến, và ngài đã thỉnh các vị đó vào thọ thực.

โปรดให้สร้างบรรณศาลา ๘ หลังสำหรับพระปัจเจกพุทธเจ้าเหล่านั้น ในมงคลอุทยานของพระองค์ ทรงตกแต่งตั่งทำด้วยรตนะล้วน เตียงทำด้วยแก้วมณีอย่างละ ๘ และเชิงรองแก้วมณี ได้ทำการอุปัฏฐากถึงหมื่นปี.
Ngài đã cho xây tám am cốc cho tám vị Phật Độc Giác trong khu vườn của mình, trang trí bằng các loại bảo vật quý, và cúng dường trong mười ngàn năm.

เหล่านี้เป็นฐานะที่ปรากฏแล้ว ก็ท่านถวายทานอยู่ถึงแสนกัป บังเกิดในสวรรค์ชั้นดุสิตกับพระโพธิสัตว์ของเรา จุติจากชั้นดุสิตนั้นแล้ว ก็บังเกิดในเรือนของเจ้าอมิโตทนศากยะ.
Đây là những nền tảng phước đức ngài đã tạo ra qua nhiều trăm ngàn kiếp cúng dường, tái sinh lên cõi trời Tusita cùng với Bồ Tát của chúng ta. Sau khi rời khỏi cõi Tusita, ngài tái sinh trong gia đình của vua Amitodana dòng Sakya.

ลำดับนั้น ท่านเกิดแล้วทำพระญาติทั้งมวลของท่านให้ร่าเริงบันเทิงใจ เพราะฉะนั้น พระประยูรญาติจึงขนานพระนามแก่ท่านว่าอานันทะ.
Sau khi sinh ra, ngài đã mang niềm vui đến cho toàn thể dòng họ, vì thế người thân đã đặt tên ngài là Ananda (tức “Hỷ Lạc”).

เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จออกอภิเนษกรมณ์ตามลำดับ บรรลุพระสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว เสด็จมากรุงกบิลพัศดุ เป็นการเสด็จครั้งแรก.
Khi Đức Phật lần lượt rời cung, đạt được giác ngộ và đến thăm Kapilavastu lần đầu tiên.

กำลังเสด็จออกจากกรุงกบิลพัศดุนั้น เมื่อเหล่าพระราชกุมารบรรพชาเพื่อเป็นบริวารของพระผู้มีพระภาคเจ้า ท่านก็ออกบวชในสำนักพระศาสดาพร้อมกับเหล่าเจ้าศากยะมีเจ้าภัททิยะเป็นต้น.
Khi Đức Phật rời khỏi Kapilavastu, các hoàng tử trong dòng họ Sakya, bao gồm cả hoàng tử Bhaddiya, đã xuất gia theo Ngài. Ngài Ananda cũng xuất gia trong tăng đoàn của Đức Phật.

ไม่นานนัก ได้ฟังธรรมกถาของท่านพระปุณณมันตานีบุตร ก็ดำรงอยู่ในโสดาปัตติผล.
Không lâu sau, ngài nghe thuyết pháp từ Tôn giả Punna Mantaniputta và đạt được quả vị Nhập Lưu (Sotapanna).

ก็สมัยนั้นแล พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงมีอุปัฏฐากไม่ประจำถึง ๒๐ ปีในปฐมโพธิกาล บางคราวท่านพระนาคสมาล ถือบาตรจีวรตามเสด็จ บางคราวท่านพระนาคิตะ บางคราวท่านพระอุปวานะ บางคราวท่านพระสุนักขัตตะ บางคราวท่านจุนทะสมณุทเทส บางคราวท่านพระสาคตะ บางคราวท่านพระราธะ บางคราวท่านพระเมฆิยะ.
Trong suốt 20 năm đầu tiên sau khi giác ngộ, Đức Phật không có một người hầu cận cố định. Đôi khi là Tôn giả Nagasamala cầm bát và y của Ngài, đôi khi là Tôn giả Nakita, đôi khi là Tôn giả Upavana, đôi khi là Tôn giả Sunakkhatta, đôi khi là Tôn giả Chunda Samuddesa, đôi khi là Tôn giả Sagata, đôi khi là Tôn giả Radha, đôi khi là Tôn giả Meghiya.

บรรดาพระอุปัฏฐากไม่ประจำเหล่านั้น ครั้งหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จเดินทางไกลกับพระนาคสมาลเถระ ถึงทางสองแพร่ง พระเถระลงจากทางทูลว่า ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ข้าพระองค์จะไปทางนี้
Trong số những người hầu cận không cố định đó, một lần nọ Đức Phật đang đi đường dài cùng Tôn giả Nagasamala, họ đến một ngã ba đường. Tôn giả xuống đường và nói: “Thưa Đức Thế Tôn, con sẽ đi theo đường này.”

ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะท่านว่า มาเถิดภิกษุ เราจะไปกันทางนี้.
Khi ấy, Đức Phật bảo ngài rằng: “Này tỳ kheo, hãy đi với ta theo con đường này.”

พระเถระทูลว่า ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ขอพระองค์ทรงถือทางพระองค์เถิด ข้าพระองค์จะไปทางนี้ แล้วเริ่มจะวางบาตรจีวรลงที่พื้นดิน.
Tôn giả thưa rằng: “Thưa Đức Thế Tôn, xin Ngài hãy đi đường của Ngài, con sẽ đi đường này,” rồi đặt bát và y xuống đất.

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า เอามาสิภิกษุ ทรงรับบาตรจีวรแล้วเสด็จดำเนินไป.
Đức Phật nói: “Đưa ta cái bát và y,” rồi Ngài cầm lấy bát và y và tiếp tục đi.

เมื่อภิกษุรูปนั้นเดินทางไปตามลำพัง พวกโจรก็ชิงบาตรจีวรและตีศีรษะแตก.
Khi vị tỳ kheo đó đi một mình, bọn cướp đã đánh cướp bát và y của ngài và đánh vào đầu ngài gây chảy máu.

ท่านคิดว่า บัดนี้ก็มีแต่พระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นที่พึ่งของเราได้ ไม่มีผู้อื่นเลย แล้วมายังสำนักพระผู้มีพระภาคเจ้า ทั้งที่โลหิตไหล.
Ngài nghĩ rằng: “Giờ đây chỉ còn Đức Thế Tôn là chỗ dựa duy nhất của ta, không còn ai khác.” Ngài trở về gặp Đức Phật dù máu đang chảy.

เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสถามว่า นี่อะไรกันล่ะภิกษุ ก็ทูลเรื่องราวถวาย.
Khi Đức Phật hỏi: “Có chuyện gì vậy, này tỳ kheo?” Ngài liền kể lại sự việc.

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสปลอบว่า อย่าคิดเลย ภิกษุ เราห้ามเธอ ก็เพราะเหตุอันนั้นนั่นแหละ.
Đức Phật an ủi rằng: “Đừng lo nghĩ gì nữa, này tỳ kheo. Ta đã ngăn con vì lý do đó.”

อนึ่ง ครั้งหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จไปยังบ้านชันตุคาม ใกล้ปาจีนวังสมฤคทายวัน กับพระเมฆิยเถระ แม้ในที่นั้น พระเมฆิยะเที่ยวบิณฑบาตไปในชันตุคาม พบสวนมะม่วงน่าเลื่อมใส ริมฝั่งแม่น้ำ.
Một lần nọ, Đức Thế Tôn đi đến làng Chantukama gần Pacinavang Samrikkadayawan cùng Tôn giả Meghiya. Tại đó, khi đi khất thực trong làng Chantukama, Tôn giả Meghiya gặp một khu vườn xoài rất đẹp nằm bên bờ sông.

ก็ทูลว่า ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้า ขอพระองค์โปรดรับบาตรจีวรของพระองค์เถิด ข้าพระองค์จะทำสมณธรรมที่ป่ามะม่วงนั้น.
Ngài thưa rằng, “Thưa Đức Thế Tôn, xin Ngài nhận lại bát và y của Ngài, con muốn hành thiền tại khu vườn xoài đó.”

แม้ถูกพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงห้ามสามครั้ง ก็ยังไป ถูกอกุศลวิตกเข้าครอบงำ ก็กลับมาทูลเรื่องราวถวาย.
Mặc dù Đức Thế Tôn đã ngăn ba lần, Tôn giả vẫn đi, nhưng rồi bị các suy nghĩ bất thiện chế ngự và quay trở lại thưa với Ngài về mọi việc.

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกะท่านว่า เรากำหนดถึงเหตุของเธออันนี้แหละ จึงห้าม แล้วเสด็จดำเนินไปยังกรุงสาวัตถีตามลำดับ.
Đức Thế Tôn nói với Tôn giả, “Ta đã nhìn thấy lý do này của con nên đã ngăn cản,” rồi Ngài tiếp tục hành trình đến thành Xá Vệ.

ณ กรุงสาวัตถีนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับนั่งเหนือพุทธอาสน์อันประเสริฐที่เขาจัดไว้บริเวณพระคันธกุฎี อันภิกษุสงฆ์แวดล้อมแล้ว เรียกภิกษุทั้งหลายมาแล้วตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บัดนี้เราแก่ลง ภิกษุบางพวกกล่าวว่า ข้าพระองค์จะไปทางนี้แล้วก็ไปเสียอีกทางหนึ่ง บางพวกก็วางบาตรจีวรของเราไว้บนพื้นดิน พวกเธอจงช่วยกันเลือกภิกษุอุปัฏฐากประจำให้แก่เราเถิด.
Tại thành Xá Vệ, Đức Thế Tôn ngồi trên tòa bồ-đề cao quý được đặt tại tịnh thất và có đông đảo tăng chúng vây quanh. Ngài gọi các tỳ kheo và bảo rằng: “Này các tỳ kheo, giờ đây ta đã già, một số tỳ kheo nói sẽ đi đường này rồi lại đi đường khác, một số khác lại đặt bát và y của ta xuống đất. Các con hãy chọn một vị tỳ kheo làm người hầu cận cố định cho ta.”

ภิกษุทั้งหลายเกิดธรรมสังเวช.
Các tỳ kheo cảm thấy xúc động trước tình cảnh ấy.

ครั้งนั้น ท่านพระสารีบุตรลุกจากอาสนะถวายบังคมพระผู้มีพระภาคเจ้า ทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์เมื่อปรารถนาพระองค์ พระองค์เดียว จึงบำเพ็ญบารมีทั้งหลายสิ้นอสงไขยกำไรแสนกัป ผู้มีปัญญามากเช่นข้าพระองค์ ชื่อว่าเป็นอุปัฏฐาก ก็ควรมิใช่หรือ ข้าพระองค์จะอุปัฏฐาก.
Khi ấy, Tôn giả Xá Lợi Phất đứng dậy từ chỗ ngồi, cung kính Đức Thế Tôn và thưa rằng: “Thưa Đức Thế Tôn, con đã thực hành các ba-la-mật vô số kiếp trong trăm ngàn đại kiếp chỉ vì mong được hầu cận Ngài. Với trí tuệ lớn như con, việc trở thành người hầu cận cho Ngài là điều nên làm, phải không? Con sẽ xin hầu cận Ngài.”

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสห้ามท่านว่า อย่าเลย สารีบุตร ท่านอยู่ทิศใด ทิศนั้นก็ไม่ว่างเลย โอวาทของท่านก็เหมือนโอวาทของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย กิจที่ท่านจะอุปัฏฐากเรา ไม่มีดอก.
Đức Thế Tôn ngăn Tôn giả rằng: “Thôi đi, Xá Lợi Phất. Dù con ở đâu, nơi đó cũng không thiếu vắng đạo pháp, lời dạy của con cũng giống như lời dạy của các Đức Phật. Việc con trở thành người hầu cận của ta là không cần thiết.”

พระอสีติมหาสาวกตั้งต้นแต่ท่านพระโมคคัลลานะ ก็ลุกขึ้นโดยอุบายนั้นเหมือนกัน พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ทรงห้ามเสียสิ้น.
Các vị đại đệ tử, bắt đầu từ Tôn giả Mục Kiền Liên, cũng lần lượt đứng lên xin hầu cận Ngài theo cách thức ấy, nhưng Đức Thế Tôn đều ngăn cản.

ส่วนพระอานนทเถระนั่งนิ่งเลย.
Riêng Tôn giả Ananda vẫn ngồi im lặng.

ลำดับนั้น ภิกษุทั้งหลายกล่าวกะท่านพระอานนท์ว่า ท่านอานนท์ ภิกษุสงฆ์ทูลขอตำแหน่งอุปัฏฐากกัน แม้ท่านก็จงทูลขอสิ.
Lúc ấy, các tỳ kheo nói với Tôn giả Ananda rằng, “Này Ananda, các tỳ kheo đang xin làm người hầu cận, ngài cũng nên xin đi.”

ท่านพระอานนทเถระกล่าวว่า ท่านผู้มีอายุ ธรรมดาว่าตำแหน่งที่ทูลขอได้แล้ว เป็นเช่นไรเล่า พระศาสดาไม่ทรงเห็นกระผมหรือ ถ้าพระศาสดาจักทรงชอบพระทัย ก็จักตรัสว่า อานนท์จงอุปัฏฐากเราดังนี้.
Tôn giả Ananda đáp, “Này các ngài, việc xin một vị trí như vậy có nghĩa gì? Chẳng lẽ Đức Thế Tôn không thấy tôi sao? Nếu Đức Thế Tôn muốn, Ngài sẽ nói rằng, ‘Này Ananda, hãy làm người hầu cận của ta.'”

ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อานนท์ไม่ต้องมีผู้อื่นชวนให้อุตสาหะดอก จักรู้ตัวเองแหละแล้วอุปัฏฐากเรา.
Sau đó, Đức Thế Tôn nói, “Này các tỳ kheo, Ananda không cần ai nhắc nhở. Cậu ấy sẽ tự nhận ra và phụng sự ta.”

ต่อนั้น ภิกษุทั้งหลายกล่าวว่า ลุกขึ้นเถิดท่านพระอานนท์ ทูลขอตำแหน่งอุปัฏฐากกะพระทศพล.
Các tỳ kheo liền nói, “Hãy đứng lên và xin làm người hầu cận của Đức Thế Tôn đi, Tôn giả Ananda.”

พระเถระลุกขึ้นแล้วทูลขอพร ๘ ประการ คือ ส่วนที่ขอห้าม ๔ ส่วนที่ขอร้อง ๔.
Tôn giả đứng lên và xin tám điều nguyện, bao gồm bốn điều xin phép không làm và bốn điều xin phép được làm.

พระเถระทูลว่า ชื่อว่าพรส่วนที่ขอห้าม ๔ คือ ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าจักไม่ประทานจีวร จักไม่ประทานบิณฑบาตอันประณีตที่พระองค์ทรงได้มาแล้วแก่ข้าพระองค์ จักไม่ประทานให้ข้าพระองค์อยู่ในพระคันธกุฎีเดียวกันกับพระองค์ จักไม่ทรงพาข้าพระองค์ไปในที่นิมนต์ อย่างนี้ ข้าพระองค์จักอุปัฏฐาก.
Tôn giả thưa rằng: “Thưa Đức Thế Tôn, bốn điều nguyện không làm của con là: xin Ngài đừng ban y cho con, đừng ban thức ăn tinh khiết Ngài đã nhận được cho con, đừng cho phép con cư ngụ cùng tịnh thất với Ngài, và đừng dẫn con đến những nơi Ngài được mời. Với những điều kiện này, con sẽ phụng sự Ngài.”

พระผู้มีพระภาคเจ้า เมื่อตรัสถามว่า อานนท์ เธอเห็นโทษอะไรในข้อนี้.
Khi Đức Thế Tôn hỏi rằng, “Này Ananda, con thấy có lỗi gì trong những điều này?”

จึงทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ถ้าข้าพระองค์จักได้วัตถุประสงค์เหล่านี้ไซร้ จักมีผู้กล่าวได้ว่า อานนท์บริโภคจีวร บริโภคบิณฑบาตอันประณีต อยู่ในพระคันธกุฎีเดียวกัน ไปสู่ที่นิมนต์เดียวกันกับพระทศพล.
Ngài Ananda thưa, “Thưa Đức Thế Tôn, nếu con nhận được những điều này, người ta sẽ nói rằng Ananda chỉ biết hưởng y phục và bát tinh khiết, ở chung tịnh thất và đi cùng nơi được mời với Đức Thế Tôn.”

เมื่อได้ลาภนี้จึงอุปัฏฐากพระตถาคต หน้าที่ของผู้อุปัฏฐากอย่างนี้จะมีอะไร.
“Nhận những lợi ích này rồi mới phụng sự Như Lai thì có ý nghĩa gì trong việc làm người hầu cận?”

เพราะฉะนั้น ท่านจึงทูลขอพรส่วนที่ขอห้าม ๔ ประการเหล่านี้.
“Vì lý do đó, con đã xin bốn điều nguyện không làm.”

พระเถระทูลว่า พรส่วนที่ขอร้อง ๔ คือ ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พระผู้มีพระภาคเจ้าจักเสด็จไปสู่ที่นิมนต์ที่ข้าพระองค์รับไว้.
Tôn giả thưa rằng, “Bốn điều con xin được làm là: Thưa Đức Thế Tôn, Ngài sẽ đến nơi mà con đã nhận lời thỉnh cầu.”

ถ้าข้าพระองค์จะพาคนที่มาแต่รัฐภายนอก ชนบทภายนอก เข้าเฝ้าได้ในขณะที่เขามาแล้ว.
“Nếu có người từ vùng ngoài quốc gia hay làng xã xa xôi đến, con có thể dẫn họ đến gặp Ngài ngay khi họ đến.”

ขณะใด ข้าพระองค์เกิดความสงสัย ขณะนั้น ข้าพระองค์เข้าเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าได้.
“Mỗi khi con có điều nghi ngờ, con có thể gặp Ngài ngay lập tức.”

พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงธรรมใดลับหลังข้าพระองค์ จักเสด็จมาตรัสธรรมนั้นแก่ข้าพระองค์.
“Bất kỳ khi nào Đức Thế Tôn giảng pháp mà con không có mặt, xin Ngài nói lại pháp đó cho con.”

เมื่อตรัสถามว่า อานนท์ ในข้อนี้ เธอเห็นอานิสงส์อะไร.
Khi Đức Thế Tôn hỏi, “Này Ananda, con thấy lợi ích gì từ điều này?”

จึงทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ เหล่ากุลบุตรผู้มีศรัทธาในโลกนี้ เมื่อไม่ได้โอกาสของพระผู้มีพระภาคเจ้า จึงกล่าวกะข้าพระองค์อย่างนี้ว่า ท่านอานนท์ พรุ่งนี้ ขอท่านกับพระผู้มีพระภาคเจ้าโปรดรับภิกษาในเรือนของกระผม.
Ngài Ananda đáp, “Thưa Đức Thế Tôn, những cư sĩ có lòng tín ngưỡng khi không có cơ hội gặp Ngài sẽ nhờ con thưa rằng: ‘Này Ananda, xin hãy cùng Đức Thế Tôn đến thọ thực tại nhà con vào ngày mai.'”

ถ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าไม่เสด็จไปในที่นั้น ข้าพระองค์ไม่ได้โอกาสหาคนเข้าเฝ้าในขณะที่เขาประสงค์.
“Nếu Đức Thế Tôn không đến nơi đó, con không có cơ hội giúp họ gặp Ngài khi họ mong muốn.”

และบรรเทาความสงสัย พวกเขาก็จักกล่าวได้ว่า อานนท์อุปัฏฐากพระทศพลทำไม พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงอนุเคราะห์ท่าน แม้อย่างนี้.
“Nếu không làm sáng tỏ nghi ngờ cho họ, người ta sẽ nói rằng: ‘Ananda phụng sự Đức Thế Tôn để làm gì khi Ngài không hỗ trợ ông ấy?'”

และพวกเขาจักถามข้าพระองค์ลับหลังพระผู้มีพระภาคเจ้า ว่า ท่านอานนท์ คาถานี้ พระสูตรนี้ ชาดกนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดง ณ ที่ไหน.
“Và khi họ hỏi con sau lưng Ngài, ‘Này Ananda, bài kệ này, bài kinh này, câu chuyện tiền thân này Đức Thế Tôn giảng ở đâu?'”

ถ้าข้าพระองค์ไม่ได้พรข้อนั้น พวกเขาก็จักกล่าวได้ว่า ท่านไม่รู้พระดำรัสแม้เท่านี้ เหตุไร ท่านจึงเที่ยวอยู่ได้ตั้งนาน ไม่ละพระผู้มีพระภาคเจ้าเลยเหมือนกับเงา.
“Nếu con không có phước nguyện này, họ sẽ nói rằng: ‘Ngay cả lời dạy này ông cũng không biết, tại sao ông lại cứ theo Đức Thế Tôn như cái bóng suốt bao năm qua?'”

ด้วยข้อนั้น ข้าพระองค์ต้องการจะกล่าวธรรมที่แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าแสดงลับหลังอีก.
“Vì lý do đó, con mong muốn được nghe lại giáo pháp mà Đức Thế Tôn đã giảng khi con không có mặt.”

เพราะฉะนั้น ท่านจึงทูลขอพรส่วนที่ขอร้อง ๔ ประการเหล่านี้ แม้พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ได้ประทานพรแก่ท่าน.
Vì lý do đó, Tôn giả Ananda đã xin bốn điều nguyện này, và Đức Thế Tôn đã ban phước cho ngài.

ท่านรับพร ๘ ประการอย่างนี้จึงได้เป็นพุทธอุปัฏฐากประจำ.
Sau khi nhận tám điều nguyện này, ngài trở thành người hầu cận thường trực của Đức Phật.

ผลแห่งบารมีทั้งหลายที่บำเพ็ญมาตลอดแสนกัป ก็มาถึงท่านผู้ปรารถนาตำแหน่งพุทธอุปัฏฐากประจำนั้นนั่นแล.
Quả báo của những công đức mà ngài đã tích lũy qua hàng trăm ngàn kiếp đã đưa ngài đến vị trí người hầu cận thường trực của Đức Phật.

ตั้งแต่วันที่ได้ตำแหน่งพุทธอุปัฏฐากแล้ว ท่านอุปัฏฐากพระทศพล ด้วยกิจทั้งหลายเป็นต้นอย่างนี้ คือ ด้วยน้ำ ๒ อย่าง ด้วยไม้สีฟัน ๓ อย่าง ด้วยการนวดพระหัตถ์และพระบาท ด้วยการนวดพระปฤษฎางค์ ด้วยการกวาดบริเวณพระคันธกุฎี.
Kể từ khi nhận được vị trí này, ngài Ananda phụng sự Đức Phật bằng nhiều nhiệm vụ khác nhau như dâng hai loại nước, ba loại cây chà răng, xoa bóp tay và chân, xoa bóp lưng, và quét dọn khu vực tịnh thất.

คิดว่า พระศาสดาควรได้กิจนี้ในเวลานี้ แล้วถือประทีปด้ามขนาดใหญ่ไว้ ต่อจากเวลาเที่ยงคืนเดินตรวจรอบๆ บริเวณพระคันธกุฎี ราตรีหนึ่ง ๙ ครั้ง.
Ngài luôn nghĩ rằng Đức Phật cần những việc này vào thời điểm nhất định, và ngài cầm đèn lớn tuần tra xung quanh tịnh thất chín lần mỗi đêm từ nửa đêm.

อนึ่ง ท่านมีความดำริอย่างนี้ว่า ถ้าเราจะพึงง่วงนอนไซร้ เราก็ไม่อาจขานรับเมื่อพระทศพลตรัสเรียก.
Ngài cũng nghĩ rằng nếu mình buồn ngủ, sẽ không thể trả lời khi Đức Phật gọi.

เพราะฉะนั้น ท่านจึงไม่ปล่อยประทีปด้ามหลุดจากมือตลอดคืนยังรุ่ง.
Vì vậy, ngài không bao giờ buông cây đèn khỏi tay suốt đêm cho đến bình minh.

ในข้อนี้ มีวัตถุนิทานดังกล่าวนี้.
Trong câu chuyện này, đây là câu chuyện tiêu biểu.

ต่อมาภายหลัง พระศาสดาประทับอยู่ ณ พระเชตวันวิหาร ทรงสรรเสริญท่านพระอานนทเถระผู้รักษาเรือนคลังธรรม โดยปริยายเป็นอันมาก.
Về sau, khi Đức Phật cư ngụ tại tu viện Kỳ Viên, Ngài đã nhiều lần khen ngợi Tôn giả Ananda, người bảo vệ kho báu của giáo pháp.

จึงทรงสถาปนาพระเถระไว้ในตำแหน่งเอตทัคคะเป็นยอดของเหล่าภิกษุสาวกผู้เป็นพหูสูต มีสติ มีคติ มีธิติและพุทธอุปัฏฐาก ในพระศาสนานี้แล.
Vì thế, Đức Thế Tôn đã phong Tôn giả Ananda vào vị trí tối thượng trong hàng ngũ các đệ tử, là bậc có trí thức, chánh niệm, đạo đức và là người hầu cận của Đức Phật trong giáo pháp này.

จบอรรถกถาสูตรที่ ๑

Kết thúc giải thích Kinh số 1