4. Sumanavaggo
Chương 4: Phẩm Sumanā
1. Sumanasuttavaṇṇanā
1. Lời giảng giải về bài kinh Sumanā
31. Catutthassa paṭhame sumanā rājakumārīti mahāsakkāraṃ katvā patthanaṃ patthetvā evaṃ laddhanāmā rājakaññā.
31. Trong bài kinh thứ tư, Sumanā là công chúa hoàng gia, được đặt tên như vậy sau khi thực hiện ước nguyện với sự kính trọng lớn lao.
Vipassisammāsambuddhakālasmiṃ hi nāgaresu ‘‘yuddhampi katvā satthāraṃ amhākaṃ gaṇhissāmā’’ti senāpatiṃ nissāya buddhappamukhaṃ saṅghaṃ labhitvā paṭipāṭiyā puññāni kātuṃ āraddhesu sabbapaṭhamadivaso senāpatissa vāro ahosi.
Trong thời kỳ của Đức Phật Chánh Đẳng Giác Vipassi, các thành phố đã quyết tâm bằng mọi giá, thậm chí thông qua chiến tranh, để mời được Giáo chủ. Nhờ sự lãnh đạo của vị tướng quân, họ đã thành công trong việc thỉnh tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu và bắt đầu thực hiện các thiện sự theo thứ tự. Ngày đầu tiên được dành cho tướng quân.
Tasmiṃ divase senāpati mahādānaṃ sajjetvā ‘‘ajja yathā añño koci ekabhikkhampi na deti, evaṃ rakkhathā’’ti samantā purise ṭhapesi.
Vào ngày đó, vị tướng quân tổ chức một đại thí và ra lệnh cho các nhân viên của mình đảm bảo rằng không ai khác ngoài ông được phép dâng cúng ngay cả một bát cơm nhỏ.
Taṃdivasaṃ seṭṭhibhariyā rodamānā pañcahi kumārikāsatehi saddhiṃ kīḷitvā āgataṃ dhītaraṃ āha – ‘‘sace, amma, tava pitā jīveyya, ajjāhaṃ paṭhamaṃ dasabalaṃ bhojeyya’’nti.
Hôm đó, vợ của một trưởng giả, trong nước mắt, nói với cô con gái vừa trở về sau khi chơi đùa cùng năm trăm thiếu nữ rằng: “Nếu cha con còn sống, mẹ sẽ là người đầu tiên cúng dường lên Đức Thập Lực.”
Sā taṃ āha – ‘‘amma, mā cintayi, ahaṃ tathā karissāmi, yathā buddhappamukho saṅgho amhākaṃ paṭhamaṃ bhikkhaṃ bhuñjissatī’’ti.
Người con gái an ủi mẹ: “Mẹ ơi, đừng lo lắng, con sẽ đảm bảo rằng tăng đoàn do Đức Phật dẫn đầu sẽ nhận phần cúng dường đầu tiên của gia đình mình.”
Tato satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyā nirudakapāyāsaṃ pūretvā sappimadhusakkharādīhi abhisaṅkharitvā aññissā pātiyā paṭikujjitvā taṃ sumanamālāguḷehi parikkhipitvā mālāguḷasadisaṃ katvā bhagavato gāmaṃ pavisanavelāya sayameva ukkhipitvā dhātigaṇaparivutā gharā nikkhami.
Sau đó, cô chuẩn bị một bát vàng trị giá một trăm ngàn đồng tiền vàng, đựng đầy cháo sữa thơm ngon, được nấu với bơ, mật ong và đường. Cô đậy bát bằng một bát khác và trang trí bằng vòng hoa nhài, làm cho nó giống như một vòng hoa. Khi Đức Phật và đoàn tùy tùng bước vào làng, cô tự mình nâng bát và rời khỏi nhà với sự hộ tống của những người hầu.
Antarāmagge senāpatino upaṭṭhākā, ‘‘amma, mā ito āgamā’’ti vadanti.
Trên đường đi, những người hầu của vị tướng quân nói: “Thưa cô, xin đừng đi tiếp từ đây.”
Mahāpuññā nāma manāpakathā honti, na ca tesaṃ punappunaṃ bhaṇantānaṃ kathā paṭikkhipituṃ sakkā hoti.
Những người có phước báu lớn thường có lời nói dễ mến, và lời của họ, dù được lặp đi lặp lại, không dễ gì từ chối được.
Sā ‘‘cūḷapita, mahāpita, mātula, kissa tumhe gantuṃ na dethā’’ti āha.
Cô gái hỏi: “Cậu nhỏ, cậu lớn, và chú ơi, tại sao các người không để tôi đi tiếp?”
Senāpatinā ‘‘aññassa kassaci khādanīyaṃ bhojanīyaṃ mā dethā’’ti ṭhapitamha, ammāti.
Họ đáp: “Thưa cô, vị tướng quân đã ra lệnh rằng không ai khác được phép dâng thức ăn hay đồ uống.”
Kiṃ pana mama hatthe khādanīyaṃ bhojanīyaṃ passathāti?
Cô hỏi: “Vậy các người thấy tôi đang mang thức ăn hay đồ uống trong tay hay sao?”
Mālāguḷaṃ passāmāti.
Họ đáp: “Chúng tôi thấy cô chỉ đang mang một vòng hoa.”
Kiṃ tumhākaṃ senāpati mālāpūjampi kātuṃ na detīti?
Cô hỏi: “Vậy vị tướng quân của các người không cho phép dâng hoa để cúng dường sao?”
Deti, ammāti.
Họ trả lời: “Có, thưa cô, ông ấy cho phép.”
Tena hi apethāti bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mālāguḷaṃ gaṇhatha bhagavā’’ti āha.
Cô nói: “Vậy thì các người hãy tránh ra,” rồi tiến đến Đức Thế Tôn và thưa: “Bạch Đức Thế Tôn, xin Ngài nhận vòng hoa này.”
Bhagavā ekaṃ senāpatissa upaṭṭhākaṃ oloketvā mālāguḷaṃ gaṇhāpesi.
Đức Thế Tôn nhìn một người hầu của vị tướng quân và bảo ông ấy nhận lấy vòng hoa.
Sā bhagavantaṃ vanditvā ‘‘bhavābhavābhinibbattiyaṃ me sati paritassanajīvitaṃ nāma mā hotu, ayaṃ sumanamālā viya nibbattanibbattaṭṭhāne piyāva homi, nāmena ca sumanāyevā’’ti patthanaṃ katvā satthārā ‘‘sukhinī hohī’’ti vuttā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
Cô đảnh lễ Đức Thế Tôn và nguyện rằng: “Xin cho con không gặp khổ não trong bất cứ đời sống nào, và xin cho con, ở bất cứ nơi nào sinh ra, đều đáng yêu như vòng hoa nhài này, và tên con mãi là Sumanā.” Đức Thế Tôn đáp: “Hãy an lạc.” Cô đảnh lễ Ngài một lần nữa, đi nhiễu quanh Ngài, rồi rời đi.
Bhagavāpi senāpatissa gehaṃ gantvā paññattāsane nisīdi.
Đức Thế Tôn cũng đi đến nhà của vị tướng quân và an tọa trên chỗ ngồi đã được chuẩn bị.
Senāpati yāguṃ gahetvā upagañchi, satthā hatthena pattaṃ pidahi.
Vị tướng quân dâng cháo sữa, nhưng Đức Thế Tôn dùng tay che bát lại.
Nisinno, bhante, bhikkhusaṅghoti.
Ông hỏi: “Bạch Ngài, tăng đoàn đã nhận được vật thực trên đường đến đây hay sao?”
Atthi no eko antarāmagge piṇḍapāto laddhoti?
Đức Thế Tôn trả lời: “Đúng vậy, chúng tôi đã nhận được vật thực trên đường đi.”
Mālaṃ apanetvā piṇḍapātaṃ addasa.
Khi vòng hoa được gỡ xuống, vật thực bên trong được nhìn thấy.
Cūḷupaṭṭhāko āha – ‘‘sāmi mālāti maṃ vatvā mātugāmo vañcesī’’ti.
Người hầu nhỏ của tướng quân nói: “Thưa ngài, người phụ nữ ấy đã lừa tôi khi nói rằng đây chỉ là một vòng hoa.”
Pāyāso bhagavantaṃ ādiṃ katvā sabbabhikkhūnaṃ pahosi.
Cháo sữa được dâng trước cho Đức Thế Tôn, sau đó phân phát cho toàn thể tăng đoàn.
Senāpati attano deyyadhammaṃ adāsi.
Vị tướng quân cũng dâng cúng các vật thực của chính mình.
Satthā bhattakiccaṃ katvā maṅgalaṃ vatvā pakkāmi.
Đức Thế Tôn hoàn thành việc thọ thực, ban lời chúc lành và rời đi.
Senāpati ‘‘kā nāma sā piṇḍapātamadāsī’’ti pucchi.
Vị tướng quân hỏi: “Người đã dâng vật thực này là ai?”
Seṭṭhidhītā sāmīti.
Họ trả lời: “Là con gái của trưởng giả, thưa ngài.”
Sappaññā itthī, evarūpāya ghare vasantiyā purisassa saggasampatti nāma na dullabhāti kaṃ ānetvā jeṭṭhakaṭṭhāne ṭhapesi?
Ông nhận xét: “Một người phụ nữ thông tuệ như vậy, khi sống trong nhà, phước lành nơi cõi trời đối với người chồng của cô ấy chẳng hề khó đạt được.” Và ông quyết định chọn ai làm người đứng đầu trong gia đình?
Sā pitugehe ca senāpatigehe ca dhanaṃ gahetvā yāvatāyukaṃ tathāgatassa dānaṃ datvā puññāni karitvā tato cutā kāmāvacaradevaloke nibbatti.
Cô đã lấy tài sản từ nhà cha mẹ và nhà của vị tướng quân, rồi suốt đời cúng dường Đức Thế Tôn, tích lũy công đức và sau khi qua đời tái sinh vào cõi trời Dục giới.
Nibbattakkhaṇeyeva jāṇuppamāṇena odhinā sakalaṃ devalokaṃ paripūrayamānaṃ sumanavassaṃ vassi.
Ngay khi tái sinh, một cơn mưa hoa nhài tỏa sáng khắp cõi trời, trải dài đến đầu gối.
Devatā ‘‘ayaṃ attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgatā’’ti ‘‘sumanā devadhītā’’tvevassā nāmaṃ akaṃsu.
Chư thiên nói: “Người này đã mang tên của mình theo đến đây,” và đặt tên cho cô là “Sumanā Thiên nữ.”
Sā ekanavutikappe devesu ca manussesu ca saṃsarantī nibbattanibbattaṭṭhāne avijahitasumanavassā ‘‘sumanā sumanā’’tveva nāmā ahosi.
Trong suốt chín mươi mốt kiếp luân hồi, cô sinh ra trong cõi trời và cõi người, luôn mang tên “Sumanā,” và ở nơi nào sinh ra cũng có cơn mưa hoa nhài đồng hành.
Imasmiṃ pana kāle kosalarañño aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
Vào thời điểm này, cô được tái sinh vào lòng của hoàng hậu chính của vua xứ Kosala.
Tāpi pañcasatā kumārikā taṃdivasaññeva tasmiṃ tasmiṃ kule paṭisandhiṃ gahetvā ekadivaseyeva sabbā mātukucchito nikkhamiṃsu.
Năm trăm thiếu nữ khác cũng đồng thời tái sinh trong các gia đình khác nhau vào cùng ngày và được sinh ra cùng một ngày.
Taṃkhaṇaṃyeva jāṇuppamāṇena odhinā sumanavassaṃ vassi.
Ngay lúc đó, một cơn mưa hoa nhài trải dài đến đầu gối lại rơi xuống.
Taṃ disvā rājā ‘‘pubbe katābhinīhārā esā bhavissatī’’ti tuṭṭhamānaso ‘‘dhītā me attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgatā’’ti sumanātvevassā nāmaṃ katvā ‘‘mayhaṃ dhītā na ekikāva nibbattissatī’’ti nagaraṃ vicināpento ‘pañca dārikāsatāni jātānī’’ti sutvā sabbā attanāva posāpesi.
Thấy điều này, nhà vua vui mừng và nói: “Đây hẳn là kết quả của những thiện nghiệp trước đây.” Ông đặt tên cho cô là “Sumanā,” và nói: “Con gái ta không thể sinh ra một mình.” Khi biết rằng có năm trăm thiếu nữ khác được sinh ra, nhà vua nhận nuôi tất cả.
Māse māse sampate ‘‘ānetvā mama dhītu dassethā’’ti āha.
Mỗi tháng, nhà vua bảo đưa các thiếu nữ đến gặp con gái của mình.
Evamesā mahāsakkāraṃ katvā patthanaṃ patthetvā evaṃladdhanāmāti veditabbā.
Như vậy, cô được biết đến là người đạt được tên này sau khi thực hiện những thiện nghiệp và ước nguyện lớn lao.
Tassā sattavassikakāle anāthapiṇḍikena vihāraṃ niṭṭhāpetvā tathāgatassa dūte pesite satthā bhikkhusaṅghaparivāro sāvatthiṃ agamāsi.
Khi cô được bảy tuổi, Anāthapiṇḍika xây xong tinh xá và gửi sứ giả thỉnh Đức Thế Tôn. Ngài cùng tăng đoàn đến Sāvatthi.
Anāthapiṇḍiko gantvā rājānaṃ evamāha – ‘‘mahārāja, satthu idhāgamanaṃ amhākampi maṅgalaṃ tumhākampi maṅgalameva, sumanaṃ rājakumāriṃ pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ puṇṇaghaṭe ca gandhamālādīni ca gāhāpetvā dasabalassa paccuggamanaṃ pesethā’’ti.
Anāthapiṇḍika đến gặp nhà vua và nói: “Thưa Đại vương, sự đến của Đức Thế Tôn không chỉ là phước lành cho chúng tôi mà còn cho cả Đại vương. Xin hãy cử công chúa Sumanā cùng năm trăm thiếu nữ mang theo các bình nước đầy, hương hoa, và vật phẩm để nghênh đón Đức Thập Lực.”
Rājā ‘‘sādhu mahāseṭṭhī’’ti tathā akāsi.
Nhà vua đáp: “Tốt lắm, Đại trưởng giả,” và thực hiện đúng như vậy.
Sāpi raññā vuttanayeneva gantvā satthāraṃ vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.
Công chúa cũng làm theo lời nhà vua, đến đảnh lễ Đức Thế Tôn, cúng dường hương hoa, và đứng sang một bên.
Satthā tassā dhammaṃ desesi.
Đức Thế Tôn thuyết pháp cho cô.
Sā pañcahi kumārikāsatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
Cô cùng năm trăm thiếu nữ đạt được quả vị Nhập Lưu (Sotāpanna).
Aññānipi pañca dārikāsatāni pañca mātugāmasatāni pañca upāsakasatāni tasmiṃyeva khaṇe sotāpattiphalaṃ pāpuṇiṃsu.
Ngoài ra, năm trăm thiếu nữ khác, năm trăm phụ nữ, và năm trăm cư sĩ nam cũng đạt quả vị Nhập Lưu ngay lúc đó.
Evaṃ tasmiṃ divase antarāmaggeyeva dve sotāpannasahassāni jātāni.
Như vậy, trong ngày hôm đó, ngay trên đường đi, đã có hai ngàn người đạt quả vị Nhập Lưu.
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti kasmā upasaṅkamīti?
“Tại sao lại đến gần Đức Thế Tôn?”
Pañhaṃ pucchitukāmatāya.
Là vì mong muốn đặt câu hỏi.
Kassapasammāsambuddhakāle kira sahāyakā dve bhikkhū ahesuṃ.
Trong thời kỳ Đức Phật Chánh Đẳng Giác Kassapa, có hai vị tỳ-kheo là bạn đồng hành.
Tesu eko sāraṇīyadhammaṃ pūreti, eko bhattaggavattaṃ.
Trong số đó, một vị thực hành pháp Sāraṇīyadhamma (Pháp dẫn đến hòa thuận), còn vị kia thực hành lễ nghi trong việc nhận thực phẩm (Bhattaggavatta).
Sāraṇīyadhammapūrako itaraṃ āha – ‘‘āvuso, adinnassa phalaṃ nāma natthi, attanā laddhaṃ paresaṃ datvā bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti.
Vị thực hành Sāraṇīyadhamma nói với người kia: “Này bạn, không có quả phước nào từ sự ích kỷ, cần phải chia sẻ những gì mình có với người khác rồi mới dùng.”
Itaro pana āha – ‘‘āvuso, tvaṃ na jānāsi, deyyadhammaṃ nāma vinipātetuṃ na vaṭṭati, attano yāpanamattameva gaṇhantena bhattaggavattaṃ pūretuṃ vaṭṭatī’’ti.
Người kia đáp: “Này bạn, bạn không hiểu, tài vật cúng dường không nên bị lãng phí, chỉ cần lấy đủ để duy trì bản thân là đủ để hoàn thành nghi thức nhận thực phẩm.”
Tesu ekopi ekaṃ attano ovāde otāretuṃ nāsakkhi.
Không ai trong số họ có thể thuyết phục người kia theo lời khuyên của mình.
Dvepi attano paṭipattiṃ pūretvā tato cutā kāmāvacaradevaloke nibbattiṃsu.
Cả hai người đều thực hiện trọn vẹn theo con đường riêng của mình, rồi tái sinh vào cõi trời Dục giới sau khi qua đời.
Tattha sāraṇīyadhammapūrako itaraṃ pañcahi dhammehi adhigaṇhi.
Tại đó, vị thực hành Sāraṇīyadhamma vượt trội hơn người kia nhờ năm phẩm chất.
Evaṃ te devesu ca manussesu ca saṃsarantā ekaṃ buddhantaraṃ khepetvā imasmiṃ kāle sāvatthiyaṃ nibbattiṃsu.
Như vậy, họ đã luân hồi giữa cõi trời và cõi người, trải qua một khoảng thời gian giữa hai vị Phật, và tái sinh vào thời điểm này tại Sāvatthi.
Sāraṇīyadhammapūrako kosalarañño aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, itaro tassāyeva upaṭṭhākaitthiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi.
Vị thực hành Sāraṇīyadhamma tái sinh vào lòng của hoàng hậu chính vua Kosala, trong khi người kia tái sinh vào lòng của một nữ hầu cận của hoàng hậu.
Te dvepi janā ekadivaseneva jāyiṃsu.
Cả hai người được sinh ra trong cùng một ngày.
Te nāmaggahaṇadivase nhāpetvā sirigabbhe nipajjāpetvā dvinnampi mātaro bahi sakkāraṃ saṃvidahiṃsu.
Vào ngày đặt tên, cả hai được tắm rửa, đặt nằm trong phòng quý, và các bà mẹ của họ tổ chức lễ mừng bên ngoài.
Tesu sāraṇīyadhammapūrako akkhīni ummīletvā mahantaṃ setacchattaṃ supaññattaṃ sirisayanaṃ alaṅkatapaṭiyattañca nivesanaṃ disvā ‘‘ekasmiṃ rājakule nibbattosmī’’ti aññāsi.
Trong số đó, vị thực hành Sāraṇīyadhamma mở mắt ra và thấy một chiếc lọng trắng lớn, một giường sang trọng được trang trí đẹp đẽ, và một ngôi nhà lộng lẫy, nên nhận ra: “Ta đã tái sinh trong một gia đình hoàng gia.”
So ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā idha nibbattosmī’’ti āvajjento ‘‘sāraṇīyadhammanissandenā’’ti ñatvā ‘‘sahāyo me kuhiṃ nu kho nibbatto’’ti āvajjento nīcasayane nipannaṃ disvā ‘‘ayaṃ bhattaggavattaṃ pūremīti mama vacanaṃ na gaṇhi, imasmiṃ idāni taṃ ṭhāne niggaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti ‘‘samma mama vacanaṃ nākāsī’’ti āha.
Người này suy nghĩ: “Do nghiệp gì mà ta lại tái sinh ở đây?” Khi quán sát, ông nhận ra rằng điều này là kết quả của pháp Sāraṇīyadhamma. Rồi ông tự hỏi: “Người bạn đồng hành của ta tái sinh ở đâu?” Khi thấy người kia nằm trên một chiếc giường thấp hèn, ông nghĩ: “Người này đã không nghe lời khuyên của ta về việc thực hành pháp Sāraṇīyadhamma, giờ đây ta phải chỉ trích anh ta ở vị trí này.” Rồi ông nói: “Bạn đã không nghe lời ta.”
Atha kiṃ jātanti.
Người kia hỏi: “Thế thì đã xảy ra chuyện gì?”
Passa mayhaṃ sampattiṃ, setacchattassa heṭṭhā sirisayane nipannosmi, tvaṃ nīcamañce thaddhaattharaṇamatte nipannosīti.
Người thực hành Sāraṇīyadhamma đáp: “Hãy nhìn sự giàu sang của ta; ta đang nằm trên một giường sang trọng dưới chiếc lọng trắng, còn ngươi lại nằm trên một chiếc giường thấp chỉ với lớp chiếu thô.”
Kiṃ pana tvaṃ etaṃ nissāya mānaṃ karosi, nanu veḷusalākāhi katvā pilotikāya paliveṭhitaṃ sabbametaṃ pathavīdhātumattamevāti?
Người kia đáp: “Ngươi tự hào vì điều đó sao? Chẳng phải mọi thứ, từ lọng trắng đến giường chiếu, đều chỉ là sự kết hợp của các yếu tố đất mà thôi sao?”
Sumanā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘mama bhātikānaṃ santike koci natthī’’ti tesaṃ samīpaṃ gacchantī dvāraṃ nissāya ṭhitā ‘‘dhātū’’ti vacanaṃ sutvā ‘‘idaṃ dhātūti vacanaṃ bahiddhā natthi.
Sumanā, sau khi nghe lời nói của họ, nghĩ: “Không ai có thể ở gần các anh trai của ta,” và tiến gần đến họ, đứng gần cửa, cô nghe thấy từ “dhātū” và nghĩ: “Câu nói này về ‘xá lợi’ không thể có ở ngoài.”
Mama bhātikā samaṇadevaputtā bhavissantī’’ti cintetvā – ‘‘sacāhaṃ ‘ime evaṃ kathentī’ti mātāpitūnaṃ kathessāmi, ‘amanussā ete’ti nīharāpessanti.
Cô suy nghĩ: “Các anh trai của ta chắc hẳn là những vị sa-môn, con của chư thiên. Nếu ta kể điều này cho cha mẹ, họ sẽ đuổi đi vì nghĩ rằng đây là những chúng sinh phi nhân.”
Idaṃ kāraṇaṃ aññassa akathetvā kaṅkhacchedakaṃ purisaheraññikaṃ mama pitaraṃ mahāgotamadasabalaṃyeva pucchissāmī’’ti bhuttapātarāsā rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘dasabalassa upaṭṭhānaṃ gamissāmī’’ti āha.
“Ta sẽ không kể việc này cho ai khác mà chỉ hỏi cha ta, Đức Đại Thế Tôn Mahā Gotama, người cắt đứt nghi ngờ và là bậc thầy của loài người.” Sau khi dùng điểm tâm, cô đến gần nhà vua và thưa: “Con muốn đến diện kiến Đức Thập Lực.”
Rājā pañca rathasatāni yojāpesi.
Nhà vua cho chuẩn bị năm trăm cỗ xe.
Jambudīpatalasmiñhi tissova kumāriyo pitūnaṃ santikā pañca rathasatāni labhiṃsu – bimbisārarañño dhītā cundī rājakaññā, dhanañcayassa seṭṭhissa dhītā visākhā, ayaṃ sumanā rājakaññāti.
Trên toàn cõi Jambudīpa, chỉ có ba cô công chúa từng được cha mình ban cho năm trăm cỗ xe: công chúa Cundī, con gái vua Bimbisāra; Visākhā, con gái của trưởng giả Dhanañcaya; và công chúa Sumanā này.
Sā gandhamālaṃ ādāya rathe ṭhitā pañcarathasataparivārā ‘‘imaṃ pañhaṃ pucchissāmī’’ti yena bhagavā tenupasaṅkami.
Cô mang theo hương hoa, đứng trên xe, cùng đoàn tùy tùng năm trăm cỗ xe, tiến đến nơi Đức Thế Tôn, với ý định hỏi Ngài câu hỏi này.
Idhassūti idha bhaveyyuṃ.
“Idhassū” có nghĩa là “họ sẽ ở đây.”
Eko dāyakoti eko attanā laddhalābhato parassa datvā paribhuñjanako sāraṇīyadhammapūrako.
“Người bố thí” là người sử dụng của cải mình nhận được để chia sẻ với người khác, chính là vị thực hành Sāraṇīyadhamma.
Eko adāyakoti eko attanā laddhaṃ parassa adatvā paribhuñjanako bhattaggavattapūrako.
“Người không bố thí” là người giữ của cải mình nhận được để sử dụng mà không chia sẻ với người khác, chính là vị thực hành Bhattaggavatta.
Devabhūtānaṃ pana nesanti devabhūtānaṃ etesaṃ.
“Những người trở thành chư thiên” ở đây nói về hai người này.
Adhigaṇhātīti adhibhavitvā gaṇhāti ajjhottharati atiseti.
“Adhigaṇhāti” có nghĩa là vượt qua, chiếm ưu thế, và trở nên nổi bật hơn.
Ādhipateyyenāti jeṭṭhakakāraṇena.
“Bằng sự thống trị” nghĩa là do lý do làm người đứng đầu.
Imehi pañcahi ṭhānehīti sesadeve sakko devarājā viya imehi pañcahi kāraṇehi adhigaṇhāti.
“Do năm lý do này” nghĩa là giống như Sakko, vua chư thiên, vượt trội hơn các vị trời khác nhờ năm nguyên nhân này.
Mānusakenātiādīsu āyunā mahākassapatthero viya bākulatthero viya ānandatthero viya ca, vaṇṇena mahāgatimbaabhayatthero viya bhaṇḍāgāraamacco viya ca, sukhena raṭṭhapālakulaputto viya soṇaseṭṭhiputto viya yasadārako viya ca, yasena dhammāsoko viya, tathā ādhipaccenāti imehi pañcahi kāraṇehi atireko jeṭṭhako hoti.
“Bằng nhân tố nhân loại” và các yếu tố khác như tuổi thọ, giống như các vị đại trưởng lão Mahākassapa, Bākula, Ānanda; sắc diện, giống như các vị Mahāgatimba và Bhāṇḍāgāramacco; sự thoải mái, giống như Raṭṭhapālakulaputta, Soṇaseṭṭhiputta, và Yasadāraka; danh vọng, giống như vua Dhammāsoka; và sự thống trị, nhờ năm nguyên nhân này mà một người trở thành bậc đứng đầu.
Yācitova bahulanti bākulatthera-sīvalitthera-ānandattherādayo viya yācitova bahulaṃ cīvarādīni paribhuñjatīti imehi kāraṇehi atireko hoti jeṭṭhako.
“Bởi sự xin xỏ” nghĩa là, giống như các vị trưởng lão Bākula, Sīvalī, Ānanda thường nhận các y vật như áo cà-sa qua sự cúng dường, nhờ lý do này mà một người trở thành bậc đứng đầu.
Yadidaṃ vimuttiyā vimuttinti yaṃ ekassa vimuttiyā saddhiṃ itarassa vimuttiṃ ārabbha nānākaraṇaṃ vattabbaṃ bhaveyya, taṃ na vadāmīti attho.
“Về sự giải thoát” nghĩa là, nếu có sự khác biệt được đề cập liên quan đến sự giải thoát của một người so với người khác, thì điều này không nên nói đến.
Sattavassikadārako vā hi vimuttiṃ paṭivijjhatu vassasatikatthero vā bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā devo vā māro vā brahmā vā, paṭividdhalokuttaramagge nānattaṃ nāma natthi.
Dù là một đứa trẻ bảy tuổi, một trưởng lão trăm tuổi, một tỳ-kheo, một tỳ-kheo ni, một cư sĩ nam, một cư sĩ nữ, một vị trời, một Ma vương, hay một vị Phạm thiên, thì trong sự chứng ngộ Đạo siêu thế, không có sự khác biệt nào.
Alamevāti yuttameva.
“Đủ rồi” nghĩa là điều đó hoàn toàn thích hợp.
Yatra hi nāmāti yāni nāma.
“Ở đâu có” nghĩa là bất cứ điều gì được gọi như vậy.
Gacchaṃ ākāsadhātuyāti ākāsena gacchanto.
“Gacchaṃ ākāsadhātuyā” có nghĩa là đang di chuyển qua không gian.
Saddhoti ratanattayaguṇānaṃ saddhātā.
“Saddho” là người có đức tin vào những phẩm hạnh của Tam Bảo.
Thanayanti gajjanto.
“Thanayanti” có nghĩa là phát ra tiếng sấm.
Vijjumālīti mālāsadisāya meghamukhe carantiyā vijjulatāya samannāgato.
“Vijjumālī” là người có tia chớp giống như một chuỗi ánh sáng di chuyển trên bề mặt mây.
Satakkakūti satakūṭo, ito cito ca uṭṭhitena valāhakakūṭasatena samannāgatoti attho.
“Satakkakū” nghĩa là có hàng trăm đỉnh mây nổi lên khắp nơi.
Dassanasampannoti sotāpanno.
“Dassanasampanno” là người đã đạt quả Nhập Lưu (Sotāpanna).
Bhogaparibyūḷhoti udakoghena viya dānavasena dīyamānehi bhogehi paribyūḷho, devalokaṃ sampāpitoti attho.
“Bhogaparibyūḷho” nghĩa là được bao quanh bởi của cải dồi dào như dòng nước, nhờ sự bố thí, và được đưa đến cõi trời.
Peccāti paraloke.
“Pecca” nghĩa là trong đời sau.
Sagge pamodatīti yasmiṃ sagge uppajjati, tattheva modatīti.
“Sagge pamodati” nghĩa là vui sướng trong cõi trời nơi người đó được sinh ra.
2. Cundīsuttavaṇṇanā
2. Lời giảng giải về Kinh Cundī
32. Dutiye pañcahi rathasatehīti bhuttapātarāsā pitu santikaṃ pesetvā pañca rathasatāni yojāpetvā tehi parivutāti attho.
32. Trong phần thứ hai, “pañcahi rathasatehi” nghĩa là sau khi dùng bữa sáng, cô đã được cha gửi đi cùng với năm trăm cỗ xe và được vây quanh bởi đoàn tùy tùng này.
Upasaṅkamīti bhātarā saddhiṃ pavattitaṃ pañhasākacchaṃ pucchissāmīti gandhamālacuṇṇādīni ādāya upasaṅkami.
“Cô tiến đến” với ý định hỏi về cuộc thảo luận câu hỏi đã diễn ra với anh trai, mang theo hương, hoa, và các vật phẩm khác để dâng.
Yadeva so hotīti yadā eva so hoti.
“Yadeva so hoti” nghĩa là khi nào điều đó xảy ra.
Atha vā yo eva so hoti.
Hoặc có thể hiểu là “người đó chính là như vậy.”
Ariyakantāni sīlānīti maggaphalasampayuttāni sīlāni.
“Các giới được yêu thích bởi các bậc thánh” là những giới liên quan đến Đạo và Quả.
Tāni hi ariyānaṃ kantāni honti, bhavantarepi na pariccajanti.
Những giới này thật sự được các bậc thánh yêu mến và không bị từ bỏ trong các đời sống tiếp theo.
Sesaṃ catukkanipāte aggappasādasutte vuttanayeneva veditabbaṃ.
Phần còn lại cần được hiểu theo cách giải thích đã được nói trong Kinh Aggappasāda thuộc Chương Bốn.
3. Uggahasuttavaṇṇanā
3. Lời giảng giải về Kinh Uggaha
33. Tatiye bhaddiyeti bhaddiyanagare.
33. Trong phần thứ ba, “bhaddiye” nghĩa là tại thành phố Bhaddiya.
Jātiyāvaneti sayaṃjāte aropite himavantena saddhiṃ ekābaddhe vanasaṇḍe, taṃ nagaraṃ upanissāya tasmiṃ vane viharatīti attho.
“Jātiyāvane” nghĩa là trong khu rừng tự nhiên đã mọc lên, gắn liền với dãy núi Himavanta, gần thành phố đó. Ngài cư trú trong khu rừng này.
Attacatutthoti attanā catuttho.
“Attacatuttho” nghĩa là bốn vị, bao gồm cả chính mình.
Kasmā panesa bhagavantaṃ attacatutthaṃyeva nimantesi?
Tại sao vị này lại chỉ mời bốn người cùng với Đức Thế Tôn?
Gehe kirassa maṅgalaṃ mahantaṃ, tattha mahantena saṃvidhānena bahū manussā sannipatissanti.
Bởi vì nhà ông có một buổi lễ lớn, nơi nhiều người sẽ tụ tập với sự chuẩn bị quy mô.
Te bhikkhusaṅghaṃ parivisantena dussaṅgahā bhavissantīti attacatutthaṃyeva nimantesi.
Nếu ông phải phục vụ một đại tăng đoàn, điều đó có thể trở nên khó quản lý, vì vậy ông chỉ mời bốn người.
Api cassa evampi ahosi – ‘‘daharakumārikāyo mahābhikkhusaṅghamajjhe satthari ovadante olīnamanā ovādaṃ gahetuṃ na sakkuṇeyyu’’nti.
Hơn nữa, ông nghĩ: “Những cô gái trẻ có thể cảm thấy e ngại và không tiếp thu được lời dạy khi Đức Thế Tôn giảng dạy trong một đại tăng đoàn.”
Imināpi kāraṇena attacatutthameva nimantesi.
Vì lý do này, ông chỉ mời bốn người.
Ovadatu tāsaṃ, bhanteti, bhante bhagavā, etāsaṃ ovadatu, etā ovadatūti attho.
“Ovadatu tāsaṃ, bhante” nghĩa là: “Bạch Thế Tôn, xin hãy giảng dạy những người này.”
Upayogatthasmiñhi etaṃ sāmivacanaṃ.
Trong ngữ cảnh này, cụm từ này được dùng với nghĩa nhấn mạnh đến chủ thể.
Yaṃ tāsanti yaṃ ovādānusāsanaṃ etāsaṃ.
“Yaṃ tāsam” nghĩa là lời dạy dành cho những người này.
Evañca pana vatvā so seṭṭhi ‘‘imā mama santike ovādaṃ gaṇhamānā harāyeyyu’’nti bhagavantaṃ vanditvā pakkāmi.
Sau khi nói như vậy, vị trưởng giả nghĩ: “Nếu những người này nhận lời dạy trước mặt ta, họ có thể cảm thấy ngượng ngùng,” rồi ông đảnh lễ Đức Thế Tôn và ra về.
Bhattūti sāmikassa.
“Bhattu” nghĩa là người chồng, hay chủ nhân.
Anukampaṃ upādāyāti anuddayaṃ paṭicca.
“Anukampaṃ upādāya” nghĩa là dựa trên lòng bi mẫn.
Pubbuṭṭhāyiniyoti sabbapaṭhamaṃ uṭṭhānasīlā.
“Pubbuṭṭhāyiniyo” nghĩa là người có thói quen thức dậy sớm nhất.
Pacchānipātiniyoti sabbapacchā nipajjanasīlā.
“Pacchānipātiniyo” nghĩa là người có thói quen nằm nghỉ sau cùng.
Itthiyā hi paṭhamataraṃ bhuñjitvā sayanaṃ āruyha nipajjituṃ na vaṭṭati,
Người phụ nữ không được phép ăn trước rồi nằm lên giường nghỉ.
sabbe pana gehaparijane bhojetvā upakaraṇabhaṇḍaṃ saṃvidhāya gorūpādīni āgatānāgatāni ñatvā sve kattabbakammaṃ vicāretvā kuñcikāmuddikaṃ hatthe katvā sace bhojanaṃ atthi, bhuñjitvā, no ce atthi, aññaṃ pacāpetvā sabbe santappetvā pacchā nipajjituṃ vaṭṭati.
Thay vào đó, cô phải phục vụ tất cả người nhà, sắp xếp các đồ dùng, kiểm tra gia súc và những việc cần làm vào ngày mai, cầm chìa khóa trong tay, và nếu có thức ăn, cô có thể ăn. Nếu không có, cô phải chuẩn bị thêm, làm hài lòng mọi người, rồi mới nghỉ ngơi.
Nipannāyapi yāva sūriyuggamanā niddāyituṃ na vaṭṭati,
Ngay cả khi đã nằm nghỉ, cô không được ngủ cho đến khi mặt trời mọc.
sabbapaṭhamaṃ pana uṭṭhāya dāsakammakare pakkosāpetvā ‘‘idañcidañca kammaṃ karothā’’ti kammantaṃ vicāretvā
Thay vào đó, cô phải là người đầu tiên thức dậy, gọi những người hầu và công nhân, và phân công công việc, nói rằng: “Hãy làm việc này, việc kia.”
dhenuyo duhāpetvā sabbaṃ gehe kattabbakiccaṃ attano paccakkhaṃyeva kātuṃ vaṭṭati.
Cô phải đảm bảo việc vắt sữa bò và hoàn thành tất cả các công việc trong nhà dưới sự giám sát của mình.
Etamatthaṃ sandhāya ‘‘pubbuṭṭhāyiniyo pacchānipātiniyo’’ti āha.
Do đó, có câu nói rằng: “Người dậy sớm nhất và nghỉ muộn nhất.”
‘‘Kiṃkārapaṭissāviniyoti kiṃ karoma kiṃ karomā’’ti mukhaṃ oloketvā vicaraṇasīlā.
“Kiṃkārapaṭissāviniyo” là người luôn hỏi: “Chúng ta nên làm gì đây?” và chờ chỉ đạo.
Manāpacāriniyoti manāpaṃyeva kiriyaṃ karaṇasīlā.
“Manāpacāriniyo” là người luôn làm những điều đem lại sự hài lòng.
Piyavādiniyoti piyameva vacanaṃ vādanasīlā.
“Piyavādiniyo” là người nói những lời dễ chịu.
Pūjessāmāti catupaccayapūjāya pūjayissāma.
“Pūjessāma” nghĩa là sẽ cúng dường bằng bốn vật dụng cần thiết (y phục, thực phẩm, chỗ ở, thuốc men).
Abbhāgateti attano santikaṃ āgate.
“Abbhāgate” nghĩa là người đã đến gần mình.
Āsanodakena paṭipūjessāmāti āsanena ca pādadhovanaudakena ca pūjayissāma.
“Āsanodakena paṭipūjessāma” nghĩa là sẽ cúng dường bằng cách dâng ghế ngồi và nước rửa chân.
Ettha ca mātāpitūnaṃ devasikaṃ sakkāro kātabbo.
Ở đây, cha mẹ phải được kính trọng hàng ngày.
Samaṇabrāhmaṇānaṃ pana abbhāgatānaṃ āsanaṃ datvā pādadhovanañca dātabbaṃ, sakkāro ca kātabbo.
Đối với các sa-môn và bà-la-môn khi họ đến gần, cần dâng ghế ngồi, nước rửa chân và thể hiện sự kính trọng.
Uṇṇāti eḷakalomaṃ.
“Uṇṇā” nghĩa là lông cừu.
Tattha dakkhā bhavissāmāti eḷakalomānaṃ vijaṭanadhovanarajanaveṇikaraṇādīsu kappāsassa ca vaṭṭanapisanaphoṭanakantanādīsu chekā bhavissāma.
“Chúng ta sẽ khéo léo trong việc đó” nghĩa là khéo léo trong các công việc như gỡ rối, giặt, nhuộm, và xe sợi lông cừu, cũng như trong việc kéo sợi, đập, và cắt bông vải.
Tatrupāyāyāti tasmiṃ uṇṇākappāsasaṃvidhāne upāyabhūtāya ‘‘imasmiṃ kāle idaṃ nāma kātuṃ vaṭṭatī’’ti evaṃ pavattāya vīmaṃsāya samannāgatā.
“Tatrupāyāyā” nghĩa là có sự khéo léo trong việc tổ chức sản xuất lông cừu và bông vải, với sự cân nhắc đúng đắn như: “Vào lúc này, nên làm việc này.”
Alaṃ kātuṃ alaṃ saṃvidhātunti attanā kātumpi parehi kārāpetumpi yuttā ceva samatthā ca bhavissāmāti attho.
“Đủ để làm và tổ chức” nghĩa là sẽ đủ khả năng và thích hợp để tự làm hoặc giao cho người khác làm.
Katañca katato jānissāma, akatañca akatatoti sakaladivasaṃ idaṃ nāma kammaṃ katvā āgatānaṃ, upaḍḍhadivasaṃ idaṃ nāma kammaṃ katvā āgatānaṃ, nikkammānaṃ gehe nisinnānaṃ idaṃ nāma dātuñca evañca kātuṃ vaṭṭatīti evaṃ jānissāma.
“Chúng ta sẽ biết điều gì đã được làm và điều gì chưa được làm,” nghĩa là sẽ xác định những công việc đã được thực hiện trong suốt ngày, trong nửa ngày, hoặc bởi những người không làm việc mà chỉ ngồi ở nhà, để quyết định điều cần trao hoặc cần thực hiện.
Gilānakānañca balābalanti sace hi gilānakāle tesaṃ bhesajjabhojanādīni datvā rogaṃ phāsuṃ na karonti,
“Về sức khỏe và tình trạng bệnh nhân,” nếu trong thời gian bệnh tật, dù đã cho thuốc men và thức ăn, nhưng bệnh tình vẫn không thuyên giảm…
‘‘Ime arogakāle amhe yaṃ icchanti, taṃ kārenti. Gilānakāle atthi bhāvampi no na jānantī’’ti virattarūpā pacchā kiccāni na karonti, dukkaṭāni vā karonti.
“…họ có thể nghĩ rằng: ‘Khi khỏe mạnh, chúng ta được đáp ứng mọi mong muốn, nhưng lúc bệnh tật, họ không biết đến sự tồn tại của chúng ta,’ dẫn đến sự bất mãn và từ chối làm việc hoặc gây ra lỗi lầm.”
Tasmā nesaṃ balābalaṃ ñatvā dātabbañca kātabbañca jānissāmāti evaṃ tumhehi sikkhitabbanti dasseti.
Do đó, cần hiểu rõ sức khỏe và khả năng của họ để biết nên trao gì và làm gì, điều này cần được học hỏi và thực hành.
Khādanīyaṃ bhojanīyañcassāti khādanīyañca bhojanīyañca assa antojanassa.
“Khādanīyaṃ bhojanīyañcassā” nghĩa là thức ăn và đồ uống cần thiết cho các thành viên trong gia đình.
Paccaṃsenāti paṭilabhitabbena aṃsena, attano attano laddhabbakoṭṭhāsānurūpenāti attho.
“Paccaṃsena” nghĩa là phần được phân chia theo tỷ lệ thích hợp mà mỗi người được nhận.
Saṃvibhajissāmāti dassāma.
“Saṃvibhajissāma” nghĩa là chúng ta sẽ chia sẻ.
Sampādessāmāti sampādayissāma.
“Sampādessāma” nghĩa là chúng ta sẽ hoàn thành hoặc chuẩn bị.
Adhuttīti purisadhuttasurādhuttatāvasena adhuttiyo.
“Adhutti” nghĩa là không thuộc về những kẻ lừa đảo hoặc nghiện rượu.
Athenīti atheniyo acoriyo.
“Atheni” nghĩa là không phải là kẻ trộm cắp.
Asoṇḍīti surāsoṇḍatādivasena asoṇḍiyo.
“Asoṇḍi” nghĩa là không thuộc về những kẻ say rượu hay trụy lạc.
Evaṃ suttantaṃ niṭṭhapetvā idāni gāthāhi kūṭaṃ gaṇhanto yo naṃ bharati sabbadātiādimāha.
Sau khi hoàn thành phần kinh văn, bây giờ, với các câu kệ, phần tổng kết được trình bày bắt đầu bằng câu: “Yo naṃ bharati sabbadā.”
Tattha bharatīti posati paṭijaggati.
Ở đây, “bharati” có nghĩa là nuôi dưỡng và chăm sóc.
Sabbakāmaharanti sabbakāmadadaṃ.
“Sabbakāmaharaṃ” nghĩa là đem lại mọi thứ mong muốn, hoặc người đáp ứng tất cả mong ước.
Sotthīti suitthī.
“Sotthi” nghĩa là sự an lành, hạnh phúc.
Evaṃ vattatīti ettakaṃ vattaṃ pūretvā vattati.
“Evaṃ vattati” nghĩa là thực hiện đầy đủ những bổn phận và hành xử như vậy.
Manāpā nāma te devāti nimmānaratī devā.
“Manāpā nāma te devā” ám chỉ các vị trời Nimmānaratī.
Te hi icchiticchitaṃ rūpaṃ māpetvā abhiramaṇato nimmānaratīti ca manāpāti ca vuccantīti.
Các vị trời này được gọi là Nimmānaratī và Manāpā vì họ có thể tạo ra bất kỳ hình dáng nào mình mong muốn và vui thích với những hình dáng đó.
4. Sīhasenāpatisuttavaṇṇanā
4. Lời giảng giải về Kinh Sīha Tướng Quân
34. Catutthe sandiṭṭhikanti sāmaṃ passitabbakaṃ.
34. rong phần thứ tư, “sandiṭṭhika” nghĩa là điều có thể tự mình thấy được.
Dāyakoti dānasūro.
“Dāyako” nghĩa là người can đảm trong việc bố thí.
Na so saddhāmattakeneva tiṭṭhati, pariccajitumpi sakkotīti attho.
Người ấy không chỉ đứng vững trên đức tin mà còn có khả năng từ bỏ và bố thí.
Dānapatīti yaṃ dānaṃ deti, tassa pati hutvā deti, na dāso, na sahāyo.
“Dānapati” là người làm chủ sự bố thí, dâng tặng như một người chủ, không phải như kẻ nô lệ hay một người bạn.
Yo hi attanā madhuraṃ bhuñjati, paresaṃ amadhuraṃ deti, so dānasaṅkhātassa deyyadhammassa dāso hutvā deti.
Người ăn những món ngọt cho bản thân nhưng tặng những món không ngọt cho người khác, được gọi là “dāso” (kẻ nô lệ) trong việc bố thí.
Yo yaṃ attanā bhuñjati, tadeva deti, so sahāyo hutvā deti.
Người tặng cùng loại thức ăn mà mình dùng, được gọi là “sahāyo” (bạn đồng hành) trong việc bố thí.
Yo pana attanā yena kenaci yāpeti, paresaṃ madhuraṃ deti, so pati jeṭṭhako sāmī hutvā deti.
Người tự mình sống tằn tiện nhưng tặng những món ngọt cho người khác, được gọi là “pati” (người chủ) hay người đứng đầu trong việc bố thí.
Tādisaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘dānapatī’’ti.
Những người như vậy được gọi là “Dānapati” (chủ nhân của sự bố thí).
Amaṅkubhūtoti na nittejabhūto.
“Amaṅkubhūto” nghĩa là không bị suy giảm uy nghi.
Visāradoti ñāṇasomanassappatto.
“Visārado” nghĩa là đạt được trí tuệ và niềm vui trong tâm.
Sahabyataṃ gatāti sahabhāvaṃ ekībhāvaṃ gatā.
“Sahabyataṃ gata” nghĩa là đạt được sự đồng hành và hòa hợp.
Katāvakāsāti yena kammena tattha avakāso hoti, tassa katattā katāvakāsā.
“Katāvakāsā” nghĩa là đã tạo ra cơ hội bằng hành động đã làm.
Taṃ pana yasmā kusalameva hoti, tasmā katakusalāti vuttaṃ.
Và vì hành động đó là thiện, nên được gọi là “katakusala” (đã làm thiện nghiệp).
Modareti modanti pamodanti.
“Modare” nghĩa là họ vui sướng và hoan hỷ.
Asitassāti anissitassa tathāgatassa.
“Asitassa” nghĩa là đối với Đức Tathāgata, người không bị ràng buộc.
Tādinoti tādilakkhaṇaṃ pattassa.
“Tādin” nghĩa là người đã đạt được tính chất không lay chuyển.
5. Dānānisaṃsasuttavaṇṇanā
5. Lời giảng giải về Kinh Lợi Ích của Bố Thí
35. Pañcame gihidhammā anapagato hotīti akhaṇḍapañcasīlo hoti.
35. Trong phần thứ năm, “gihidhammā anapagato hoti” nghĩa là người giữ trọn vẹn năm giới không bị gián đoạn.
Sataṃ dhammaṃ anukkamanti sappurisānaṃ mahāpurisānaṃ dhammaṃ anukkamanto.
“Anukkamanti” nghĩa là đi theo con đường của các bậc thiện nhân và bậc đại nhân.
Santonaṃ bhajantīti sappurisā buddhapaccekabuddhatathāgatasāvakā etaṃ bhajanti.
“Santonaṃ bhajanti” nghĩa là các bậc thiện nhân, Phật, Bích Chi Phật, và các vị đệ tử của Đức Như Lai nương tựa vào con đường này.
6. Kāladānasuttavaṇṇanā
6. Lời giảng giải về Kinh Bố Thí Đúng Thời
36. Chaṭṭhe kāladānānīti yuttadānāni, pattadānāni anucchavikadānānīti attho.
36. Trong phần thứ sáu, “kāladānāni” nghĩa là bố thí đúng lúc, đúng đối tượng, phù hợp với nhu cầu.
Navasassānīti aggasassāni.
“Navasassāni” nghĩa là những vụ mùa đầu tiên và tốt nhất.
Navaphalānīti ārāmato paṭhamuppannāni aggaphalāni.
“Navaphalāni” nghĩa là những trái cây đầu tiên và tốt nhất từ vườn.
Paṭhamaṃ sīlavantesu patiṭṭhāpetīti paṭhamaṃ sīlavantānaṃ datvā pacchā attanā paribhuñjati.
“Paṭhamaṃ sīlavantesu patiṭṭhāpeti” nghĩa là trước tiên dâng tặng cho những người giữ giới hạnh, sau đó mới sử dụng cho bản thân.
Vadaññūti bhāsitaññū.
“Vadaññū” nghĩa là người hiểu được những lời nói đúng đắn.
Kālena dinnanti yuttappattakālena dinnaṃ.
“Kālena dinnaṃ” nghĩa là bố thí vào đúng thời điểm thích hợp.
Anumodantīti ekamante ṭhitā anumodanti.
“Anumodanti” nghĩa là đứng ở một bên và tán thán công đức.
Veyyāvaccanti kāyena veyyāvaṭikakammaṃ karonti.
“Veyyāvacca” nghĩa là thực hiện các công việc hỗ trợ bằng thân.
Appaṭivānacittoti anukkaṇṭhitacitto.
“Appaṭivānacitto” nghĩa là tâm không nản lòng, không hối tiếc.
Yattha dinnaṃ mahapphalanti yasmiṃ ṭhāne dinnaṃ mahapphalaṃ hoti, tattha dadeyya.
“Yattha dinnaṃ mahapphalaṃ” nghĩa là bố thí ở nơi mà sự cúng dường sẽ đem lại quả lớn lao, thì nên bố thí tại nơi đó.
7. Bhojanasuttavaṇṇanā
7. Lời giảng giải về Kinh Thức Ăn
37. Sattame āyuṃ detīti āyudānaṃ deti.
37. Trong phần thứ bảy, “āyuṃ deti” nghĩa là bố thí tuổi thọ, hay mang lại sự sống.
Vaṇṇanti sarīravaṇṇaṃ.
“Vaṇṇaṃ” nghĩa là vẻ đẹp của thân thể.
Sukhanti kāyikacetasikasukhaṃ.
“Sukhaṃ” nghĩa là hạnh phúc về cả thân thể và tinh thần.
Balanti sarīrathāmaṃ.
“Balaṃ” nghĩa là sức mạnh của cơ thể.
Paṭibhānanti yuttamuttappaṭibhānaṃ.
“Paṭibhānaṃ” nghĩa là sự sáng suốt, khả năng diễn đạt phù hợp và khéo léo.
8. Saddhasuttavaṇṇanā
8. Lời giảng giải về Kinh Đức Tin
38. Aṭṭhame anukampantīti anuggaṇhanti.
38. Trong phần thứ tám, “anukampanti” nghĩa là hỗ trợ với lòng từ bi.
Khandhimāva mahādumoti khandhasampanno mahārukkho viya.
“Khandhimāva mahādumo” nghĩa là giống như một cây đại thụ vững chắc với thân cây mạnh mẽ.
Manorame āyataneti ramaṇīye samosaraṇaṭṭhāne.
“Manorame āyatane” nghĩa là ở nơi tập hợp đẹp đẽ và dễ chịu.
Chāyaṃ chāyatthikā yantīti chāyāya atthikāva chāyaṃ upagacchanti.
“Chāyaṃ chāyatthikā yanti” nghĩa là những người cần bóng mát sẽ tự tìm đến bóng mát.
Nivātavuttinti nīcavuttiṃ.
“Nivātavuttiṃ” nghĩa là hành xử khiêm tốn và nhún nhường.
Atthaddhanti kodhamānathaddhatāya rahitaṃ.
“Atthaddhaṃ” nghĩa là không cứng nhắc do sân hận, kiêu ngạo, hay cố chấp.
Soratanti soraccena sucisīlena samannāgataṃ.
“Sorataṃ” nghĩa là trang bị với đức hạnh thuần khiết và sự khiêm tốn.
Sakhilanti sammodakaṃ.
“Sakhilaṃ” nghĩa là thân thiện và hòa hợp.
9. Puttasuttavaṇṇanā
9. Lời giảng giải về Kinh Con Cái
39. Navame bhato vā no bharissatīti amhehi thaññapāyanahatthapādavaḍḍhanādīhi bhato paṭijaggito amhe mahallakakāle hatthapādadhovana-nhāpanayāgubhattadānādīhi bharissati.
39. Trong phần thứ chín, “Bhato vā no bharissati” nghĩa là người con đã được nuôi dưỡng từ nhỏ bằng sữa, chăm sóc tay chân, nay khi chúng ta già yếu, con sẽ chăm sóc chúng ta bằng việc rửa tay chân, tắm rửa, cúng dường cháo và cơm.
Kiccaṃ vā no karissatīti attano kammaṃ ṭhapetvā amhākaṃ rājakulādīsu uppannaṃ kiccaṃ gantvā karissati.
“Hoặc con sẽ làm bổn phận cho chúng ta” nghĩa là từ bỏ công việc của riêng mình để thực hiện những nhiệm vụ như các công việc phát sinh tại hoàng gia và các gia đình liên quan.
Kulavaṃso ciraṃ ṭhassatīti amhākaṃ santakaṃ khettavatthuhiraññasuvaṇṇādiṃ avināsetvā rakkhante putte kulavaṃso ciraṃ ṭhassati,
“Dòng tộc sẽ tồn tại lâu dài” nghĩa là nếu người con giữ gìn những tài sản của chúng ta như ruộng, đất, vàng bạc mà không để hư hại, dòng tộc sẽ tồn tại lâu dài.
amhehi vā pavattitāni salākabhattādīni anupacchinditvā pavattessati, evampi no kulavaṃso ciraṃ ṭhassati.
Hoặc con sẽ tiếp tục những truyền thống như lễ bố thí do chúng ta truyền lại mà không gián đoạn, thì dòng tộc chúng ta cũng sẽ được kéo dài.
Dāyajjaṃ paṭipajjissatīti kulavaṃsānurūpāya paṭipattiyā attānaṃ dāyajjārahaṃ karonto amhākaṃ santakaṃ dāyajjaṃ paṭipajjissati.
“Con sẽ tiếp nhận di sản” nghĩa là hành động phù hợp với dòng tộc và tự làm cho mình xứng đáng để nhận di sản của chúng ta.
Dakkhiṇaṃ anuppadassatīti pattidānaṃ katvā tatiyadivasato paṭṭhāya dānaṃ anuppadassati.
“Con sẽ tiếp tục việc cúng dường” nghĩa là sau khi thực hiện hồi hướng phước, con sẽ tiếp tục việc bố thí từ ngày thứ ba trở đi.
Santo sappurisāti imasmiṃ ṭhāne mātāpitūsu sammā paṭipattiyā santo sappurisāti veditabbā.
“Những người tốt và hiền” ở đây ám chỉ những người cư xử đúng đắn với cha mẹ.
Pubbe katamanussaranti mātāpitūhi paṭhamataraṃ kataguṇaṃ anussarantā.
“Họ nhớ những điều cha mẹ đã làm” nghĩa là họ ghi nhớ công ơn cha mẹ từ trước.
Ovādakārīti mātāpitūhi dinnassa ovādassa kattā.
“Họ làm theo lời khuyên” nghĩa là làm theo lời dạy của cha mẹ.
Bhataposīti yehi bhato, tesaṃ posako.
“Nuôi dưỡng lại” nghĩa là người chăm sóc và chu cấp lại cho những người đã nuôi mình.
Pasaṃsiyoti diṭṭheva dhamme mahājanena pasaṃsitabbo hoti.
“Họ đáng được khen ngợi” nghĩa là trong đời này, họ sẽ được mọi người khen ngợi.
10. Mahāsālaputtasuttavaṇṇanā
10. Lời giảng giải về Kinh Những Cây Lớn
40. Dasame mahāsālāti mahārukkhā.
40. Trong phần thứ mười, “mahāsālā” nghĩa là những cây lớn.
Sākhāpattapalāsena vaḍḍhantīti khuddakasākhāhi ca pattasaṅkhātena ca palāsena vaḍḍhanti.
“Chúng lớn lên bằng cành và lá” nghĩa là chúng phát triển nhờ các nhánh nhỏ, lá và những chồi non.
Araññasminti agāmake padese.
“Trong rừng” nghĩa là ở những khu vực không có làng mạc.
Brahāvaneti mahāvane aṭaviyaṃ.
“Trong các khu rừng thiêng liêng” nghĩa là trong các khu rừng lớn và rậm rạp.
Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
Phần còn lại, trong tất cả trường hợp, nghĩa là rõ ràng và hiển nhiên.
Sumanavaggo catuttho.
Phẩm Sumanā là phần thứ tư.
