Chú giải kinh Tăng Chi Bộ I – Chương 1 – 20. Phẩm Thiền Định (Số 2, dịch lần 2)

18. Aparaaccharāsaṅghātavaggavaṇṇanā
Giải thích chương Aparaaccharāsaṅghāta.

382. Accharāsaṅghātamattampīti idampi suttaṃ aggikkhandhūpamaaṭṭhuppattiyaṃyeva (a. ni. 7.72) vuttaṃ.
“Chỉ một thời gian ngắn như búng tay,” bài kinh này cũng được trình bày trong bối cảnh dụ ngọn lửa (a. ni. 7.72).

Appanāppattāya hi mettāya vipāke kathāyeva natthi.
Quả báo của tâm từ khi chưa đạt đến đỉnh cao thì không thể nói được.

Tassāyeva aṭṭhuppattiyā ayaṃ desanā āraddhāti veditabbā.
Bài thuyết pháp này phải được hiểu rằng đã bắt đầu từ bối cảnh đó.

Tattha paṭhamanti ‘‘gaṇanānupubbatā paṭhamaṃ, idaṃ paṭhamaṃ samāpajjatīti paṭhama’’nti vibhaṅge (vibha. 568) vuttatthameva.
Ở đây, “paṭhama” (thứ nhất, trước tiên) được giải thích trong Vibhaṅga rằng: “gaṇanānupubbatā paṭhamaṃ, idaṃ paṭhamaṃ samāpajjatīti paṭhama” (vibha. 568), nghĩa là: “Cái này thứ nhất, đạt được trước tiên.”

Jhānanti jhānaṃ nāma duvidhaṃ ārammaṇūpanijjhānañca lakkhaṇūpanijjhānañcāti.
“Jhāna” được gọi là hai loại: thiền do quán xét đối tượng và thiền do quán xét đặc tính.

Tattha ārammaṇūpanijjhānaṃ nāma aṭṭha samāpattiyo.
Ở đây, “ārammaṇūpanijjhānaṃ” là tám sự chứng đạt.

Tā hi pathavīkasiṇādino ārammaṇassa upanijjhānato ārammaṇūpanijjhānanti vuccanti.
Vì những sự chứng đạt này quán xét các đối tượng như đề mục đất, nên được gọi là “ārammaṇūpanijjhānaṃ.”

Lakkhaṇūpanijjhānanti vipassanāmaggaphalāni.
“Lakkhaṇūpanijjhānaṃ” là tuệ quán và các quả của đạo.

Vipassanā hi aniccādivasena saṅkhāralakkhaṇassa upanijjhānato lakkhaṇūpanijjhānaṃ nāma, vipassanāya pana lakkhaṇūpanijjhānakiccaṃ maggena sijjhatīti maggo lakkhaṇūpanijjhānaṃ.
Tuệ quán, nhờ quán xét các đặc tính vô thường, v.v., nên được gọi là “lakkhaṇūpanijjhānaṃ”; và công năng của “lakkhaṇūpanijjhānaṃ” trong tuệ quán được hoàn tất nhờ đạo.

Phalaṃ suññataanimittaappaṇihita-lakkhaṇassa nibbānasseva upanijjhānato lakkhaṇūpanijjhānanti vuccati.
Quả, nhờ quán xét đặc tính không, vô tướng, và vô nguyện của Niết-bàn, cũng được gọi là “lakkhaṇūpanijjhānaṃ.”

Tattha imasmiṃ pana atthe ārammaṇūpanijjhānaṃ adhippetaṃ.
Ở đây, ý nói đến “ārammaṇūpanijjhānaṃ.”

Ko pana vādo ye naṃ bahulīkarontīti ye naṃ paṭhamajjhānaṃ bahulī karonti, punappunaṃ karonti, tesu vattabbameva natthi.
Vậy còn nói gì đến những người thường xuyên tu tập “paṭhamajjhānaṃ,” lặp đi lặp lại, thì không cần bàn thêm.

Sesamettha heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
Phần còn lại cần được hiểu theo cách đã được giải thích trước đó.

383. Dutiyantiādīsupi ‘‘gaṇanānupubbatā dutiya’’ntiādinā (vibha. 579) nayena attho veditabbo.
Trong các trường hợp như “Dutiyanti,” ý nghĩa phải được hiểu theo cách giải thích trong Vibhaṅga rằng: “Gaṇanānupubbatā dutiya” (vibha. 579) (tính thứ tự dần dần, cái thứ hai).

386-387. Mettanti sabbasattesu hitapharaṇaṃ.
“Mettā” (từ) là sự đem lại lợi ích cho tất cả chúng sinh.

Cetovimuttinti cittavimuttiṃ.
“Cetovimutti” (tâm giải thoát) là sự giải thoát tâm.

Idha appanāppattāva mettā adhippetā.
Ở đây, chỉ có “mettā” (tâm từ) được hiểu là tâm từ khi chưa đạt đến đỉnh cao.

Karuṇādīsupi eseva nayo.
Cách giải thích này cũng áp dụng cho “karuṇā” (lòng từ bi) và các phẩm hạnh tương tự.

Ime pana cattāro brahmavihārā vaṭṭaṃ honti, vaṭṭapādā honti, vipassanāpādā honti, diṭṭhadhammasukhavihārā honti, abhiññāpādā vā nirodhapādā vā honti.
Những phẩm hạnh này là bốn “brahmavihārā” (các trạng thái tâm của người trí), chúng nằm trong vòng luân hồi, có căn bản trong vòng quay của sự sống, là nền tảng của tuệ quán, và là những cõi an vui của hiện tại, có thể là nền tảng của “abhiññā” (siêu trí) hoặc “nirodha” (diệt).

Lokuttarā pana na honti. Kasmā? Sattārammaṇattāti.
Còn các phẩm hạnh vượt khỏi thế gian thì không có. Tại sao vậy? Vì chúng phụ thuộc vào đối tượng của chúng sinh.

390. Kāyekāyānupassīti ānāpānapabbaṃ, iriyāpathapabbaṃ, catusampajaññapabbaṃ, paṭikūlamanasikārapabbaṃ, dhātumanasikārapabbaṃ, navasivathikāpabbāni, ajjhattaparikammavasena cattāri nīlādikasiṇānīti imasmiṃ aṭṭhārasavidhe kāye tameva kāyaṃ paññāya anupassanto.
“Kāyekāyānupassī” (quan sát thân thể) là sự quan sát thân qua các giai đoạn như: bài tập thở, sự đi lại, bốn giai đoạn tỉnh giác, quan sát đối tượng không ưa thích, quan sát các yếu tố cơ thể, và mười bốn phần khác trong các bài học thể chất.

Viharatīti iriyati vattati.
“Viharatīti” (hành động) có nghĩa là hành động và tiếp tục vận hành.

Iminā imassa aṭṭhārasavidhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānabhāvakassa bhikkhuno iriyāpatho kathito hoti.
Với việc thực hành theo 18 phương thức này, cách hành động của một tỳ-kheo hành trì thân quán cũng được trình bày.

Ātāpīti tasseva vuttappakārassa satipaṭṭhānassa bhāvanakavīriyena vīriyavā.
“Ātāpi” (siêng năng) là sự siêng năng trong việc tu tập, với tinh thần nỗ lực phát triển theo phương thức đã được mô tả.

Sampajānoti aṭṭhārasavidhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānassa pariggāhikapaññāya sammā pajānanto.
“Sampajāno” (thông suốt) là người hiểu rõ và có trí tuệ đúng đắn, biết cách vận hành sự tu tập thân theo 18 phương thức.

Satimāti aṭṭhārasavidhena kāyānupassanāpariggāhikāya satiyā samannāgato.
“Satimā” (chánh niệm) là người đã thực hành chánh niệm đúng đắn, với đầy đủ sự chú ý vào thân thể theo các phương thức đã được chỉ dạy.

Vineyya loke abhijjhādomanassanti tasmiṃyeva kāyasaṅkhāte loke pañcakāmaguṇikataṇhañca paṭighasampayuttadomanassañca vinetvā vikkhambhetvā kāye kāyānupassī viharatīti vuttaṃ hoti.
“Vineyya” (loại bỏ) có nghĩa là loại bỏ tham muốn và sự buồn bực trong cõi thân, bao gồm cả các yếu tố của dục lạc và khổ đau, và tiếp tục sống theo thân quán.

Ettāvatā kāyānupassanāsatipaṭṭhānavasena suddharūpasammasanameva kathitanti veditabbaṃ.
Chỉ cần hiểu rằng phần còn lại là việc thuyết giảng về sự thực hành thân quán và sự thanh tịnh theo phương thức đã được chỉ dạy.

Vedanāsu vedanānupassīti sukhādibhedāsu vedanāsu ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vediyamāno sukhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānāti.
“Vedanānupassī” (quán sát cảm thọ) là quan sát các loại cảm thọ như hỷ, khổ và những cảm thọ liên quan, và nhận thức rằng “cảm thọ hỷ được cảm nhận, và tôi nhận thức rằng cảm thọ hỷ.”

Dukkhaṃ, adukkhamasukhaṃ, sāmisaṃ vā sukhaṃ, nirāmisaṃ vā sukhaṃ, sāmisaṃ vā dukkhaṃ, nirāmisaṃ vā dukkhaṃ, sāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ, nirāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vediyamāno nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vediyāmīti pajānātī’’ti (dī. ni. 2.380; vibha. 363; ma. ni. 1.113) evaṃ vuttaṃ navavidhaṃ vedanaṃ anupassanto.
Cảm thọ này bao gồm cảm thọ hạnh phúc, không đau khổ, cảm thọ hạnh phúc có chất liệu, cảm thọ hạnh phúc không có chất liệu, cảm thọ khổ, cảm thọ khổ không có chất liệu, cảm thọ không hạnh phúc không khổ có chất liệu, và cảm thọ không hạnh phúc không khổ không có chất liệu. Tất cả những cảm thọ này được nhận thức trong bối cảnh 9 loại cảm thọ (dī. ni. 2.380; vibha. 363; ma. ni. 1.113).

Ātāpītiādinā panettha navavidhena vedanānupassanāsatipaṭṭhānassa bhāvanāpariggāhikānaṃ vīriyapaññāsatīnaṃ vasena attho veditabbo.
“Ātāpi” (siêng năng) và các phẩm hạnh khác trong 9 loại cảm thọ này được hiểu qua sự siêng năng, trí tuệ và sự nỗ lực của người thực hành.

Lokoti cettha vedanā veditabbā.
Tại đây, “loko” (thế gian) có nghĩa là các cảm thọ cần được hiểu là thế gian.

Cittadhammesupi eseva nayo.
Cách giải thích này cũng áp dụng cho “citta” (tâm) và “dhamma” (pháp).

Ettha pana citte cittānupassīti ‘‘sarāgaṃ vā cittaṃ sarāgaṃ cittanti pajānātī’’ti (dī. ni. 2.381; vibha. 365; ma. ni. 1.114) evaṃ vitthārite soḷasappabhede citte tameva cittaṃ pariggāhikāya anupassanāya anupassantoti attho.
Ở đây, “citta” (tâm) có nghĩa là quan sát tâm, trong đó “sarāgaṃ” (tâm có tham) được nhận thức và người thực hành biết rằng “tâm có tham là tâm có tham,” (dī. ni. 2.381; vibha. 365; ma. ni. 1.114), và quan sát đầy đủ 16 loại tâm, là cách hiểu đúng về tâm qua sự quán chiếu.

Dhammesu dhammānupassīti ‘‘pañca nīvaraṇāni, pañcupādānakkhandhā, cha ajjhattikabāhirāyatanāni, satta bojjhaṅgā, cattāri ariyasaccānī’’ti (dī. ni. 2.382-403; vibha. 367-373; ma. ni. 1.115-136) evaṃ koṭṭhāsavasena pañcadhā vuttesu dhammesu dhammapariggāhikāya anupassanāya te dhamme anupassantoti attho.
Trong pháp quán (dhammanupassī), “pañca nīvaraṇāni” (năm chướng ngại), “pañcupādānakkhandhā” (năm uẩn tham ái), “cha ajjhattikabāhirāyatanāni” (sáu căn nội ngoại), “satta bojjhaṅgā” (bảy yếu tố giác ngộ), và “cattāri ariyasaccānī” (bốn sự thật cao thượng) đều được trình bày trong các phần này (dī. ni. 2.382-403; vibha. 367-373; ma. ni. 1.115-136). Đây là cách quan sát đúng đắn các pháp.

Ettha pana vedanānupassanāsatipaṭṭhāne ca cittānupassanāsatipaṭṭhāne ca suddhaarūpasammasanameva kathitaṃ, dhammānupassanāsatipaṭṭhāne rūpārūpasammasanaṃ.
Ở đây, trong thực hành quán thân (vedanānupassī) và quán tâm (cittānupassī), chỉ có việc quán sát hình thức thanh tịnh, trong khi trong quán pháp (dhammānupassī), quán sát sự hiện hữu của sắc và không sắc.

Iti imāni cattāripi satipaṭṭhānāni lokiyalokuttaramissakāneva kathitānīti veditabbāni.
Do đó, bốn pháp quán này phải được hiểu là sự kết hợp giữa thế gian và vượt ra ngoài thế gian.

394. Anuppannānanti anibbattānaṃ.
“Anuppannā” (không sinh) có nghĩa là những gì không phát sinh.

Pāpakānanti lāmakānaṃ.
“Pāpakā” (ác) có nghĩa là những gì xuất phát từ sự tội lỗi.

Akusalānaṃ dhammānanti akosallasambhūtānaṃ lobhādidhammānaṃ.
“Akusalā” (ác pháp) có nghĩa là những pháp bất thiện sinh ra từ sự thô bạo, như tham, sân, và si.

Anuppādāyāti anibbattanatthāya.
“Anuppādā” (không phát sinh) có nghĩa là nhằm mục đích không để chúng sinh ra.

Chandaṃ janetīti kattukamyatākusalacchandaṃ uppādeti.
“Chanda” (ham muốn) có nghĩa là sinh ra ý muốn làm việc xấu, thúc đẩy những hành động xấu.

Vāyamatīti payogaṃ parakkamaṃ karoti.
“Vāyama” (nỗ lực) có nghĩa là cố gắng, hành động nỗ lực.

Vīriyaṃ ārabhatīti kāyikacetasikavīriyaṃ karoti.
“Vīriya” (sức mạnh) có nghĩa là sức mạnh về cả thân và tâm để thực hành.

Cittaṃpaggaṇhātīti teneva sahajātavīriyena cittaṃ ukkhipati.
“Cittaṃ” (tâm) có nghĩa là nâng cao tâm, thông qua sức mạnh tự nhiên của tâm.

Padahatīti padhānavīriyaṃ karoti.
“Padahati” (tiến hành) có nghĩa là thực hiện những nỗ lực không ngừng.

Uppannānanti jātānaṃ nibbattānaṃ.
“Uppannā” (sinh ra) có nghĩa là những gì đã phát sinh và được tạo ra.

Kusalānaṃ dhammānanti kosallasambhūtānaṃ alobhādidhammānaṃ.
“Kusalā” (thiện pháp) có nghĩa là những pháp thiện sinh ra từ sự tinh tấn, như không tham, không sân, không si.

Ṭhitiyāti ṭhitatthaṃ.
“Ṭhiti” (kiên định) có nghĩa là duy trì sự vững vàng, ổn định trong mục đích.

Asammosāyāti anassanatthaṃ.
“Asammosā” (không lầm lẫn) có nghĩa là không bị lầm lẫn, không sai lạc trong hành động.

Bhiyyobhāvāyāti punappunabhāvāya.
“Bhiyyobhāva” (tăng trưởng) có nghĩa là sự tăng trưởng, sự phát triển liên tục.

Vepullāyāti vipulabhāvāya.
“Vepullā” (rộng lớn) có nghĩa là sự phát triển lớn mạnh, mở rộng.

Bhāvanāyāti vaḍḍhiyā.
“Bhāvanā” (tu tập) có nghĩa là sự phát triển, sự thăng tiến trong tu tập.

Paripūriyāti paripūraṇatthāya.
“Paripūri” (hoàn thiện) có nghĩa là nhằm mục đích hoàn thiện, đầy đủ.

Ayaṃ tāva catunnaṃ sammappadhānānaṃ ekapadiko atthuddhāro.
Đây là sự giải thích tóm tắt về một trong bốn “sammappadhāna” (nỗ lực chính đáng).

Ayaṃ pana sammappadhānakathā nāma duvidhā lokiyā lokuttarā ca.
Bài thuyết pháp về “sammappadhāna” (nỗ lực chính đáng) này có hai loại: thế gian và xuất thế gian.

Tattha lokiyā sabbapubbabhāge hoti, sā kassapasaṃyuttapariyāyena lokiyamaggakkhaṇeyeva veditabbā.
Trong đó, “lokiyā” (thế gian) tồn tại ở mọi thời điểm trước đó, và được hiểu theo nghĩa “maggakkhaṇa” (thời điểm của con đường thế gian) qua các phép ví von kết hợp với Kassapa (Ca Diếp).

Vuttañhi tattha – ‘‘Cattārome, āvuso, sammappadhānā. Katame cattāro? Idhāvuso, bhikkhu ‘anuppannā me pāpakā akusalā dhammā uppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karoti, ‘uppannā me pāpakā akusalā dhammā appahīyamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karoti, ‘anuppannā me kusalā dhammā anuppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karoti, ‘uppannā me kusalā dhammā nirujjhamānā anatthāya saṃvatteyyu’nti ātappaṃ karotī’’ti (saṃ. ni. 2.145).
Ở đó, có bốn loại “sammappadhāna” (nỗ lực chính đáng). Những gì được liệt kê là: “Ở đây, tỳ-kheo nỗ lực để những pháp bất thiện không phát sinh, những pháp bất thiện đã phát sinh không kéo dài, những pháp thiện không phát sinh, và những pháp thiện đã phát sinh không giảm dần.” (saṃ. ni. 2.145).

Ettha ca pāpakā akusalāti lobhādayo veditabbā.
Ở đây, “pāpakā akusalā” (ác pháp) có nghĩa là các pháp bất thiện như tham, sân, và si.

Anuppannākusalā dhammāti samathavipassanā ceva maggo ca.
“Anuppannā kusalā dhammā” (pháp thiện chưa phát sinh) bao gồm sự tu tập chánh niệm và đạo, tức là samatha (thiền định) và vipassanā (tuệ quán).

Uppannā kusalā nāma samathavipassanāva.
“Uppannā kusalā” (pháp thiện đã phát sinh) chính là samatha và vipassanā.

Maggo pana sakiṃ uppajjitvā nirujjhamāno anatthāya saṃvattanako nāma natthi.
Đạo, khi đã phát sinh, sẽ không làm giảm thiểu sự nghiệp nếu nó tiếp tục phát triển theo hướng không mang lại kết quả thiện.

So hi phalassa paccayaṃ datvāva nirujjhati.
Nó (đạo) sẽ tan biến sau khi đã tạo ra nhân quả, dẫn đến việc hoàn tất.

Purimasmimpi vā samathavipassanāva gahetabbāti vuttaṃ, taṃ pana na yuttaṃ.
Tuy đã được giải thích rằng “samatha và vipassanā” phải được áp dụng, nhưng điều này không phải lúc nào cũng hợp lý.

Evaṃ lokiyā sammappadhānakathā sabbapubbabhāge kassapasaṃyuttapariyāyena veditabbā.
Do đó, cách giải thích về “sammappadhāna” (nỗ lực chính đáng) trong thế gian phải được hiểu theo cách kết hợp với Kassapa ở mọi thời điểm.

Lokuttaramaggakkhaṇe panetaṃ ekameva vīriyaṃ catukiccasādhanavasena cattāri nāmāni labhati.
Trong giai đoạn của “lokuttaramagga” (đạo vượt khỏi thế gian), chỉ có một loại sức mạnh (vīriya) trong bốn phương pháp giúp đạt được mục đích, dẫn đến bốn loại nỗ lực chính đáng.

Ettha ca pāpakā akusalāti lobhādayo veditabbā.
Ở đây, “pāpakā akusalā” (ác pháp) có nghĩa là các pháp bất thiện như tham, sân, và si.

Anuppannākusalā dhammāti samathavipassanā ceva maggo ca.
“Anuppannā kusalā dhammā” (pháp thiện chưa phát sinh) bao gồm sự tu tập chánh niệm và đạo, tức là samatha (thiền định) và vipassanā (tuệ quán).

Uppannā kusalā nāma samathavipassanāva.
“Uppannā kusalā” (pháp thiện đã phát sinh) chính là samatha và vipassanā.

Maggo pana sakiṃ uppajjitvā nirujjhamāno anatthāya saṃvattanako nāma natthi.
Đạo, khi đã phát sinh, sẽ không làm giảm thiểu sự nghiệp nếu nó tiếp tục phát triển theo hướng không mang lại kết quả thiện.

So hi phalassa paccayaṃ datvāva nirujjhati.
Nó (đạo) sẽ tan biến sau khi đã tạo ra nhân quả, dẫn đến việc hoàn tất.

Purimasmimpi vā samathavipassanāva gahetabbāti vuttaṃ, taṃ pana na yuttaṃ.
Tuy đã được giải thích rằng “samatha và vipassanā” phải được áp dụng, nhưng điều này không phải lúc nào cũng hợp lý.

Evaṃ lokiyā sammappadhānakathā sabbapubbabhāge kassapasaṃyuttapariyāyena veditabbā.
Do đó, cách giải thích về “sammappadhāna” (nỗ lực chính đáng) trong thế gian phải được hiểu theo cách kết hợp với Kassapa ở mọi thời điểm.

Lokuttaramaggakkhaṇe panetaṃ ekameva vīriyaṃ catukiccasādhanavasena cattāri nāmāni labhati.
Trong giai đoạn của “lokuttaramagga” (đạo vượt khỏi thế gian, xuất thế gian), chỉ có một loại sức mạnh (vīriya) trong bốn phương pháp giúp đạt được mục đích, dẫn đến bốn loại nỗ lực chính đáng.

Tattha anuppannānaṃ pāpakānanti ettha ‘‘anuppanno ceva kāmacchando’’tiādīsu vuttanayena attho veditabbo.
Ở đây, “anuppannā pāpaka” (ác pháp chưa phát sinh) có thể hiểu theo cách giải thích trong các câu như “anuppanno ceva kāmacchando” (tham ái chưa phát sinh).

Uppannānaṃ pāpakānanti ettha catubbidhaṃ uppannaṃ vattamānuppannaṃ, bhutvāvigatuppannaṃ, okāsakatuppannaṃ, bhūmiladdhuppannanti.
“Uppannā pāpaka” (ác pháp đã phát sinh) ở đây được chia thành bốn loại: vattamānuppannaṃ (ác pháp đang phát sinh), bhutvāvigatuppannaṃ (ác pháp đã phát sinh và không còn nữa), okāsakatuppannaṃ (ác pháp đã phát sinh do cơ hội), và bhūmiladdhuppannaṃ (ác pháp đã phát sinh do hoàn cảnh).

Tattha ye kilesā vijjamānā uppādādisamaṅgino, idaṃ vattamānuppannaṃ nāma.
Ở đây, những “kilesā” (phiền não) đang tồn tại cùng với sự khởi sinh, đây gọi là “vattamānuppannaṃ” (ác pháp đang phát sinh).

Kamme pana javite ārammaṇarasaṃ anubhavitvā niruddhavipāko bhutvā vigataṃ nāma, kamme uppajjitvā niruddhaṃ bhutvā vigataṃ nāma.
Đối với nghiệp, khi một đối tượng (āramaṇa) phát sinh và kết quả của nó bị dừng lại, thì đây gọi là “bhutvāvigatuppannaṃ” (ác pháp đã phát sinh và không còn nữa).

Tadubhayampi bhutvāvigatuppannanti saṅkhaṃ gacchati.
Cả hai trường hợp trên đều được gọi là “bhutvāvigatuppannaṃ” (ác pháp đã phát sinh và không còn nữa).

Kusalākusalakammaṃ aññakammassa vipākaṃ paṭibāhitvā attano vipākassa okāsaṃ karoti, evaṃ kate okāse vipāko uppajjamāno okāsakaraṇato paṭṭhāya uppannoti vuccati, idaṃ okāsakatuppannaṃ nāma.
Khi nghiệp thiện hay bất thiện không làm ảnh hưởng đến quả của nghiệp khác, mà tạo cơ hội cho quả nghiệp của chính nó, quả này sẽ phát sinh từ chính cơ hội đã tạo ra, và đây gọi là “okāsakatuppannaṃ” (ác pháp phát sinh từ cơ hội).

Pañcakkhandhā pana vipassanāya bhūmi nāma, te atītādibhedā honti.
Năm uẩn (pañcakkhandhā) là nền tảng của vipassanā (tuệ quán), và chúng có sự phân biệt theo thời gian như quá khứ, hiện tại và vị lai.

Tesu anusayitakilesā pana atītā vā anāgatā vā paccuppannā vāti na vattabbā.
Trong số đó, những phiền não đã ẩn náu không thể là quá khứ, vị lai hay hiện tại, và không thể tiếp tục phát sinh.

Atītakkhandhesu anusayitāpi hi appahīnāva honti, anāgatakkhandhesu anusayitāpi appahīnāva honti, paccuppannakkhandhesu anusayitāpi appahīnāva honti, idaṃ bhūmiladdhuppannaṃ nāma.
Trong các uẩn quá khứ, vị lai và hiện tại, phiền não vẫn không được dứt trừ, chúng tiếp tục tồn tại, và đây gọi là “bhūmiladdhuppannaṃ” (ác pháp đã phát sinh do hoàn cảnh).

Tenāhu porāṇā – ‘‘tāsu tāsu bhūmisu asamugghātagatā kilesā bhūmiladdhuppannāti saṅkhaṃ gacchantī’’ti.
Do đó, các phiền não không được dứt trừ trong các uẩn, được gọi là “bhūmiladdhuppannaṃ” (ác pháp đã phát sinh do hoàn cảnh) theo cách giải thích của các bậc cổ.

Aparampi catubbidhaṃ uppannaṃ samudācāruppannaṃ, ārammaṇādhiggahituppannaṃ, avikkhambhituppannaṃ, asamugghātituppannanti.
Ngoài ra, có bốn loại “uppanna” (đã phát sinh) khác: samudācāruppannaṃ (phát sinh từ sự kết hợp tốt), ārammaṇādhiggahituppannaṃ (phát sinh từ việc tiếp nhận đối tượng), avikkhambhituppannaṃ (phát sinh không bị chặn lại), và asamugghātituppannaṃ (phát sinh không bị mở ra).

Tattha sampati vattamānaṃyeva samudācāruppannaṃ nāma.
Trong đó, “samudācāruppannaṃ” (phát sinh từ sự kết hợp tốt) là những pháp đang phát sinh từ sự kết hợp hiện tại.

Sakiṃ cakkhūni ummīletvā ārammaṇe nimitte gahite anussaritānussaritakkhaṇe kilesā nuppajjissantīti na vattabbā. Kasmā? Ārammaṇassa adhiggahitattā.
Khi mắt mở và các đối tượng được tiếp nhận, trong khoảnh khắc hồi tưởng, phiền não không phát sinh, vì đối tượng đã được tiếp nhận rõ ràng.

Yathā kiṃ? Yathā khīrukkhassa kuṭhāriyā āhatāhataṭṭhāne khīraṃ na nikkhamissatīti na vattabbā, evaṃ.
Giống như khi cối xay sữa bị đánh vào, sữa không chảy ra, cũng vậy.

Idaṃ ārammaṇādhiggahituppannaṃ nāma.
Đây gọi là “ārammaṇādhiggahituppannaṃ” (phát sinh từ việc tiếp nhận đối tượng).

Samāpattiyā avikkhambhitakilesā pana imasmiṃ nāma ṭhānena uppajjissantīti na vattabbā. Kasmā? Avikkhambhitattā.
Trong khi đó, phiền não không bị ngừng lại do sự định tâm, sẽ không phát sinh tại điểm này. Tại sao? Vì chúng không bị ngăn chặn.

Yathā kiṃ? Yathā khīrarukkhaṃ kuṭhāriyā āhaneyyuṃ, imasmiṃ nāma ṭhāne khīraṃ na nikkhameyyāti na vattabbaṃ, evaṃ.
Giống như khi cối xay sữa bị đánh, sữa không thể chảy ra ở đây.

Idaṃ avikkhambhituppannaṃ nāma.
Đây gọi là “avikkhambhituppannaṃ” (phát sinh không bị chặn lại).

Maggena asamugghātitakilesā pana bhavagge nibbattassāpi uppajjantīti purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
Trong khi đó, phiền não không bị mở ra do hành động trong đạo, tiếp tục phát sinh trong tương lai, điều này sẽ được giải thích theo cách như đã nói trước.

Idaṃ asamugghātituppannaṃ nāma.
Đây gọi là “asamugghātituppannaṃ” (phát sinh không bị mở ra).

Imesu uppannesu vattamānuppannaṃ, bhutvāvigatuppannaṃ, okāsakatuppannaṃ, samudācāruppannanti catubbidhaṃ uppannaṃ na maggavajjhaṃ, bhūmiladdhuppannaṃ, ārammaṇādhiggahituppannaṃ, avikkhambhituppannaṃ, asamugghātituppannanti catubbidhaṃ maggavajjhaṃ.
Trong số các pháp đã phát sinh này, “vattamānuppannaṃ” (đang phát sinh), “bhutvāvigatuppannaṃ” (đã phát sinh và không còn nữa), “okāsakatuppannaṃ” (phát sinh từ cơ hội), “samudācāruppannaṃ” (phát sinh từ sự kết hợp tốt), không phải là những pháp bất thiện. Trong khi đó, “bhūmiladdhuppannaṃ” (phát sinh từ hoàn cảnh), “ārammaṇādhiggahituppannaṃ” (phát sinh từ việc tiếp nhận đối tượng), “avikkhambhituppannaṃ” (phát sinh không bị chặn lại), và “asamugghātituppannaṃ” (phát sinh không bị mở ra) là những pháp bất thiện.

Maggo hi uppajjamāno ete kilese pajahati.
Khi đạo (magga) phát sinh, nó sẽ loại bỏ các phiền não này.

So ye kilese pajahati, te atītā vā anāgatā vā paccuppannā vāti na vattabbā.
Những phiền não mà đạo loại bỏ không phải là quá khứ, vị lai hay hiện tại, chúng không thể tiếp tục phát sinh.

Vuttampi cetaṃ – ‘‘Hañci atīte kilese pajahati? Tena hi khīṇaṃyeva khepeti, niruddhaṃ nirodheti, atthaṅgataṃ atthaṅgameti, atītaṃ yaṃ natthi, taṃ pajahati.
Như đã nói: “Khi đạo loại bỏ phiền não trong quá khứ, nó sẽ làm cho phiền não đó không còn tồn tại, chấm dứt, và đoạn diệt chúng. Những gì không có trong quá khứ thì sẽ bị loại bỏ.”

Hañci anāgate kilese pajahati? Tena hi ajātaṃ pajahati, anibbattaṃ anuppannaṃ apātubhūtaṃ pajahati, anāgataṃ yaṃ natthi, taṃ pajahati.
Khi đạo loại bỏ phiền não trong tương lai, nó sẽ loại bỏ những phiền não chưa sinh, chưa phát sinh, chưa xuất hiện, và những gì không có trong tương lai.

Hañci paccuppanne kilese pajahati? Tena hi ratto rāgaṃ pajahati, duṭṭho dosaṃ, mūḷho mohaṃ, vinibaddho mānaṃ, parāmaṭṭho diṭṭhiṃ, aniṭṭhaṅgato vicikicchaṃ, thāmagato anusayaṃ pajahati, kaṇhasukkā dhammā yuganaddhā vattanti, saṃkilesiyā maggabhāvanā hotīti…pe…
Khi đạo loại bỏ phiền não trong hiện tại, nó sẽ loại bỏ tham, sân, si, kiêu mạn, chấp trước vào các quan niệm sai, nghi ngờ, và phiền não cố định. Những pháp bất thiện này không thể tiếp tục phát triển nữa, và đó là công năng của việc tu tập đạo.

tena hi natthi maggabhāvanā, natthi phalasacchikiriyā, natthi kilesappahānaṃ, natthi dhammābhisamayoti.
Vì vậy, khi đạo phát triển, sẽ không còn có sự phát triển của phiền não, không còn đạt được quả, không còn loại bỏ phiền não, và không còn sự hiểu biết về pháp.

Atthi maggabhāvanā…pe… atthi dhammābhisamayoti.
Có sự phát triển của đạo… và có sự thấu hiểu pháp.

Yathā kathaṃ viya? Seyyathāpi taruṇo rukkho…pe… apātubhūtāyeva na pātubhavantī’’ti (paṭi. ma. 3.21).
Cũng giống như một cây non không thể ra hoa trái nếu không được nuôi dưỡng, những pháp như vậy không thể phát sinh nếu không có điều kiện thích hợp. (paṭi. ma. 3.21)

Iti pāḷiyaṃ ajātaphalarukkho āgato, jātaphalarukkho pana dīpetabbo.
Theo Pāli, cây chưa sinh quả đã đến, còn cây đã sinh quả cần phải được biểu hiện.

Yathā hi saphalo taruṇambarukkho, tassa phalāni manussā paribhuñjeyyuṃ, sesāni pātetvā pacchiyo pūreyyuṃ, athañño puriso taṃ pharasunā chindeyya.
Như cây non có quả, quả của nó được người ta sử dụng, phần còn lại sẽ rụng và chín muồi, và một người khác sẽ cắt nó bằng dao.

Tenassa neva atītāni phalāni nāsitāni honti, na anāgatapaccuppannāni ca nāsitāni.
Do đó, quả của nó không bị mất trong quá khứ, cũng không bị mất trong tương lai và hiện tại.

Atītāni hi manussehi paribhuttāni, anāgatāni anibbattāni, na sakkā nāsetuṃ.
Những quả trong quá khứ đã được con người sử dụng, còn những quả trong tương lai chưa sinh ra, không thể bị mất.

Yasmiṃ pana samaye so chinno, tadā phalāniyeva natthīti paccuppannānipi anāsitāni.
Khi cây bị chặt, lúc đó không có quả nào, ngay cả quả hiện tại cũng không bị mất.

Sace pana rukkho acchinno assa, athassa pathavīrasañca āporasañca āgamma yāni phalāni nibbatteyyuṃ, tāni nāsitāni honti.
Nếu cây bị chặt, và từ đất và nước mới có quả sinh ra, thì những quả đó sẽ bị mất.

Tāni hi ajātāneva na jāyanti, anibbattāneva na nibbattanti, apātubhūtāneva na pātubhavanti.
Những quả đó không phải là quả đã sinh ra, không phải là quả đã phát sinh, và không phải là quả đã xuất hiện.

Evameva maggo nāpi atītādibhede kilese pajahati, nāpi na pajahati.
Tương tự, đạo không loại bỏ phiền não trong quá khứ, hiện tại hay vị lai, và cũng không phải là không loại bỏ.

Yesañhi kilesānaṃ maggena khandhesu apariññātesu uppatti siyā, maggena uppajjitvā khandhānaṃ pariññātattā te kilesā ajātāva na jāyanti, anibbattāva na nibbattanti, apātubhūtāva na pātubhavanti.
Những phiền não, khi được đạo loại bỏ, không phát sinh trong các uẩn chưa được hiểu rõ, và sau khi phát sinh qua đạo, chúng sẽ không sinh ra, không phát triển, và không xuất hiện.

Taruṇaputtāya itthiyā puna avijāyanatthaṃ byādhitānaṃ rogavūpasamanatthaṃ pītabhesajjehi vāpi ayamattho vibhāvetabbo.
Điều này cũng áp dụng cho việc giải thích lại lý do cho bệnh tật và sự phục hồi sức khỏe bằng thuốc, cho những người trẻ tuổi bị bệnh.

Evaṃ maggo ye kilese pajahati, te atītā vā anāgatā vā paccuppannā vāti na vattabbā.
Do đó, những phiền não mà đạo loại bỏ không phải là quá khứ, hiện tại hay vị lai, và chúng không thể tiếp tục phát sinh.

Na ca maggo kilese na pajahati.
Và đạo không phải là không loại bỏ phiền não.

Ye pana maggo kilese pajahati, te sandhāya ‘‘uppannānaṃ pāpakāna’’ntiādi vuttaṃ.
Và những phiền não mà đạo loại bỏ, được giải thích trong câu “uppannānaṃ pāpakāna” (ác pháp đã phát sinh) và các câu khác.

Na kevalañca maggo kileseyeva pajahati, kilesānaṃ pana appahīnattā ye uppajjeyyuṃ upādinnakkhandhā, tepi pajahatiyeva.
Đạo không chỉ loại bỏ phiền não, mà vì sự chưa dứt bỏ hoàn toàn của phiền não, những uẩn đã tiếp nhận cũng sẽ bị loại bỏ khi chúng phát sinh.

Vuttampi cetaṃ – ‘‘sotāpattimaggañāṇena abhisaṅkhāraviññāṇassa nirodhena satta bhave ṭhapetvā anamatagge saṃsāre ye uppajjeyyuṃ nāmañca rūpañca, etthete nirujjhantī’’ti (cūḷava. ajitamāṇavapucchāniddeso 6) vitthāro.
Như đã nói: “Bằng sự nhận thức qua đạo Sotāpanna và sự đình chỉ của vi thức do nghiệp, chúng sinh thoát khỏi mọi vòng luân hồi vô tận, và những danh sắc sẽ bị diệt.” (cūḷava. ajitamāṇavapucchāniddeso 6).

Iti maggo upādinnato anupādinnato ca vuṭṭhāti.
Do đó, đạo sẽ xuất hiện từ những uẩn đã tiếp nhận và không tiếp nhận.

Bhavavasena pana sotāpattimaggo apāyabhavato vuṭṭhāti, sakadāgāmimaggo sugatibhavekadesato, anāgāmimaggo sugatikāmabhavato, arahattamaggo rūpārūpabhavato vuṭṭhāti.
Theo cách này, đạo Sotāpanna sẽ xuất phát từ cõi ác, đạo Sakadāgāmī sẽ xuất phát từ cõi thiên, đạo Anāgāmī sẽ xuất phát từ cõi cực thiện, và đạo Arahant sẽ xuất phát từ cõi sắc và vô sắc.

Sabbabhavehi vuṭṭhātiyevātipi vadanti.
Nó cũng được nói là xuất hiện từ tất cả các cõi.

Atha maggakkhaṇe kathaṃ anuppannānaṃ uppādāya bhāvanā hoti, kathaṃ vā uppannānaṃ ṭhitiyāti? Maggappavattiyā eva.
Trong khoảnh khắc của đạo, làm thế nào mà những pháp chưa phát sinh được phát sinh? Và làm thế nào mà những pháp đã phát sinh lại tồn tại? Tất cả là do sự phát sinh của đạo.

Maggo hi pavattamāno pubbe anuppannapubbattā anuppanno nāma vuccati.
Khi đạo phát sinh, nó được gọi là “anuppanno” (chưa phát sinh) do không có sự phát sinh trước đó.

Anāgatapubbañhi ṭhānaṃ gantvā ananubhūtapubbaṃ vā ārammaṇaṃ anubhavitvā vattāro bhavanti; ‘‘anāgataṭṭhānaṃ āgatamha, ananubhūtaṃ ārammaṇaṃ anubhavāmā’’ti.
Khi đã đến nơi chưa có, hoặc tiếp nhận đối tượng chưa được trải nghiệm, hành động sẽ bắt đầu: “Chúng tôi đã đến nơi chưa có, và trải nghiệm đối tượng chưa có.”

Yā cassa pavatti, ayameva ṭhiti nāmāti ‘‘ṭhitiyā bhāvetī’’ti vattuṃ vaṭṭati.
Và bất kỳ sự phát sinh nào của nó đều được gọi là “ṭhiti” (tồn tại), và có thể nói rằng nó đã được phát triển.

Evametassa bhikkhuno idaṃ lokuttaramaggakkhaṇe vīriyaṃ ‘‘anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāyā’’tiādīni cattāri nāmāni labhati.
Do đó, đối với tỳ-kheo này trong khoảnh khắc của đạo xuất thế, sẽ có bốn tên gọi như “anuppādā” (không phát sinh) đối với các pháp bất thiện.

Ayaṃ lokuttaramaggakkhaṇe sammappadhānakathā.
Đây là phần giải thích về “sammappadhāna” (nỗ lực chính đáng) trong khoảnh khắc của đạo xuất thế.

Imasmiṃ pana sutte lokiyalokuttaramissakāneva sammappadhānāni kathitāni.
Trong bài kinh này, “sammappadhāna” được nói đến như một sự kết hợp giữa thế gian và xuất thế gian.

398-401. Iddhipādesu chandaṃ nissāya pavatto samādhi chandasamādhi, padhānabhūtā saṅkhārā padhānasaṅkhārā.
Trong các “iddhipāda” (các bước tiến), “samādhi” (chánh định) phát sinh từ tâm tham gọi là “chandasamādhi” (định tham), và “saṅkhārā” (hành động) là những hành động trong nỗ lực, gọi là “padhānasaṅkhārā” (hành động của sự nỗ lực).

Samannāgatanti tehi dhammehi upetaṃ.
“Samannāgata” (được bao quanh) có nghĩa là được đầy đủ với các pháp đó.

Iddhiyā pādaṃ, iddhibhūtaṃ vā pādanti iddhipādaṃ.
“Iddhi” (sức mạnh) có thể là “pāda” (bước đi), hoặc được gọi là “iddhipādaṃ” (bước tiến của sức mạnh).

Sesesupi eseva nayo.
Tương tự, các trường hợp còn lại cũng được hiểu theo cách này.

Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana iddhipādavibhaṅge (vibha. 431 ādayo) āgato eva.
Đây là tóm tắt, trong khi sự giải thích chi tiết có thể được tìm thấy trong phần “iddhipādavibhaṅga” (vibha. 431 và các phần tiếp theo).

Visuddhimagge (visuddhi. 2.382) panassa attho dīpito.
Trong “Visuddhimagga” (visuddhi. 2.382), ý nghĩa của nó đã được làm rõ.

Tatrāyaṃ bhikkhu yadā chandādīsu ekaṃ dhuraṃ nissāya vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇāti, tadāssa paṭhamiddhipādo pubbabhāge lokiyo, aparabhāge lokuttaro.
Tại đó, khi tỳ-kheo phát triển vipassanā (tuệ quán) dựa trên một nỗ lực đơn giản, đạt được quả vị Arahant, lúc đó bước đầu của “iddhipādo” (bước tiến của sức mạnh) là thuộc về thế gian, còn phần sau là thuộc về xuất thế gian.

Evaṃ sesāpīti.
Và tương tự như vậy đối với những trường hợp khác.

Imasmimpi sutte lokiyalokuttarāva iddhipādā kathitā.
Trong bài kinh này, “iddhipāda” (bước tiến của sức mạnh) cũng được đề cập như một sự kết hợp giữa thế gian và xuất thế gian.

402-406. Saddhindriyaṃ bhāvetītiādīsu saddhāva attano saddhādhure indaṭṭhaṃ karotīti saddhindriyaṃ.
Khi nói về “saddhindriya” (tín căn), có nghĩa là tín tâm giúp phát triển niềm tin, nó mang lại kết quả từ việc thực hành của người có tín tâm.

Vīriyindriyādīsupi eseva nayo.
Tương tự như vậy đối với các căn khác, như “vīriyindriya” (căn nỗ lực) và các căn khác.

Bhāvetīti ettha pana ādikammiko yogāvacaro tīhi kāraṇehi saddhindriyaṃ visodhento saddhindriyaṃ bhāveti nāma.
“Bhāveti” (tu tập) ở đây có nghĩa là người hành giả, qua ba nguyên nhân, làm trong sạch “saddhindriya” bằng việc tu hành đúng đắn.

Vīriyindriyādīsupi eseva nayo.
Tương tự, đối với các căn như “vīriyindriya” (căn nỗ lực) cũng vậy.

Vuttañhetaṃ – ‘‘Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati.
Như đã nói: “Khi tránh những người thiếu tín tâm, và giao du với những người có tín tâm, và khi suy nghĩ về các giáo lý được khích lệ, thì “saddhindriya” sẽ được thanh tịnh qua ba cách này.”

‘‘Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati.
“Khi tránh những người lười biếng, giao du với những người nỗ lực và suy nghĩ về nỗ lực chính đáng, “vīriyindriya” sẽ được thanh tịnh qua ba cách này.”

‘‘Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati.
“Khi tránh những người thiếu chánh niệm, giao du với những người có chánh niệm và suy nghĩ về sự tu tập chánh niệm, “satindriya” sẽ được thanh tịnh qua ba cách này.”

‘‘Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati.
“Khi tránh những người không chú tâm, giao du với những người có sự tập trung và suy nghĩ về sự giải thoát qua thiền, “samādhindriya” sẽ được thanh tịnh qua ba cách này.”

‘‘Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhatī’’ti (paṭi. ma. 1.184-185).
“Khi tránh những người thiếu trí tuệ, giao du với những người có trí tuệ và suy nghĩ về sự hành trì tuệ sâu sắc, “paññindriya” (tuệ căn) sẽ được thanh tịnh qua ba cách này.” (paṭi. ma. 1.184-185)

Ettha ca gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhatoti saṇhasukhumaṃ khandhantaraṃ, āyatanantaraṃ, dhātantaraṃ, indriyabalabojjhaṅgantaraṃ, maggantaraṃ, phalantarañca paccavekkhantassāti attho.
Ở đây, “gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato” có nghĩa là khi suy nghĩ sâu sắc về sự chuyển tiếp của các yếu tố như: các uẩn, các căn, các yếu tố hỗ trợ, các căn, các yếu tố giác ngộ, con đường và quả của sự giác ngộ.

Imesañhi tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ kāraṇānaṃ vasena akatābhiniveso ādikammiko yogāvacaro saddhādhurādīsu abhinivesaṃ paṭṭhapetvā bhāvento avasāne vivaṭṭetvā arahattaṃ gaṇhati.
Vì ba yếu tố này, người hành giả khi không cố chấp vào các pháp sẽ phát triển tín tâm vững mạnh qua sự kiên trì tu tập, và vào cuối cùng, sau khi giải thoát hoàn toàn, đạt được quả vị Arahant.

So yāva arahattamaggā imāni indriyāni bhāveti nāma, arahattaphale patte bhāvitindriyo nāma hotīti.
Người đó sẽ phát triển các căn này cho đến khi đạt được quả vị Arahant, và khi đã đạt được quả vị Arahant, người đó được gọi là “bhāvitindriyo” (người đã phát triển các căn).

Evaṃ imānipi pañcindriyāni lokiyalokuttarāneva kathitānīti.
Tương tự như vậy, năm căn này cũng được nói đến như là sự kết hợp giữa thế gian và xuất thế gian.

Saddhābalādīsu saddhāyeva akampiyaṭṭhena balanti saddhābalaṃ.
Trong các yếu tố như “saddhā” (tín tâm), tín tâm là sức mạnh không dao động, gọi là “saddhābala” (sức mạnh của tín tâm).

Vīriyabalādīsupi eseva nayo.
Tương tự, đối với các yếu tố khác như “vīriya” (nỗ lực), cũng có thể hiểu theo cách tương tự.

Ettha hi saddhā assaddhiye na kampati, vīriyaṃ kosajjena na kampati, sati muṭṭhassaccena na kampati, samādhi uddhacce na kampati, paññā avijjāya na kampatīti sabbānipi akampiyaṭṭhena balānīti vuccanti.
Ở đây, “saddhā” (tín tâm) không dao động khi đối diện với sự thiếu tín tâm, “vīriya” (nỗ lực) không dao động khi đối diện với sự lười biếng, “sati” (chánh niệm) không dao động khi đối diện với sự thiếu chánh niệm, “samādhi” (chánh định) không dao động khi đối diện với sự thiếu tập trung, “paññā” (tuệ) không dao động khi đối diện với sự thiếu trí tuệ. Tất cả đều được gọi là những sức mạnh không dao động.

Bhāvanānayo panettha indriyabhāvanāyaṃ vuttanayeneva veditabboti.
Cách phát triển ở đây được hiểu qua việc phát triển các căn (indriyabhāvanā).

Imāni lokiyalokuttarāneva kathitānīti.
Những căn này được nói đến như sự kết hợp giữa thế gian và xuất thế gian.

418. Satisambojjhaṅgaṃ bhāvetīti ettha ayaṃ ādikammikānaṃ kulaputtānaṃ vasena saddhiṃ atthavaṇṇanāya bhāvanānayo.
Khi nói về “satisambojjhaṅgaṃ bhāveti” (tu tập yếu tố giác ngộ của chánh niệm), đây là phương pháp tu tập dựa trên sự kết hợp giữa các con cái của dòng họ cao quý và sự giải thích của pháp.

Tattha satisambojjhaṅgantiādinā nayena vuttānaṃ sattannaṃ ādipadānaṃ tāva ayamatthavaṇṇanā – satisambojjhaṅge tāva saraṇaṭṭhena sati, sā panesā upaṭṭhānalakkhaṇā, apilāpanalakkhaṇā vā.
Trong đó, “satisambojjhaṅga” (yếu tố giác ngộ của chánh niệm) được giải thích là “sati” (chánh niệm), đây là đặc tính của sự hiện diện, không phải là sự thiếu sót.

Vuttampi cetaṃ – ‘‘yathā, mahārāja , rañño bhaṇḍāgāriko rañño sāpateyyaṃ apilāpeti ‘ettakaṃ, mahārāja, hiraññaṃ, ettakaṃ suvaṇṇaṃ, ettakaṃ sāpateyya’nti. Evameva kho, mahārāja, sati uppajjamānā kusalākusalasāvajjānavajjahīnappaṇītakaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme apilāpeti ime cattāro satipaṭṭhānā’’ti (mi. pa. 2.1.13) vitthāro.
Như đã nói: “Như một người giữ kho báu của nhà vua khi đếm vàng, bạc và của cải, cũng vậy, khi “sati” (chánh niệm) phát sinh, nó đưa đến các pháp thiện và bất thiện, trong đó có các yếu tố của bốn satipaṭṭhāna.”

Apilāpanarasā, kiccavaseneva hissā etaṃ lakkhaṇaṃ therena vuttaṃ.
Với sự thiếu sót, đây là đặc tính được thuyết giảng bởi các vị thượng tọa, nghĩa là sự thiếu sót trong việc duy trì chánh niệm.

Asammosarasā vā, gocarābhimukhībhāvapaccupaṭṭhānā.
Hoặc, đây là đặc tính của sự không lầm lẫn, và sự phát sinh hướng đến đối tượng, như trong việc tu hành đúng đắn.

Sati eva sambojjhaṅgoti satisambojjhaṅgo.
“Sati” (chánh niệm) là yếu tố giác ngộ, gọi là “satisambojjhaṅgo.”

Tattha bodhiyā, bodhissa vā aṅgoti bojjhaṅgo.
Ở đây, “bojjhaṅgo” có thể hiểu là một phần của “bodhi” (giác ngộ) hoặc một yếu tố của giác ngộ.

Kiṃ vuttaṃ hoti?
Điều này có nghĩa là gì?

Yā hi ayaṃ dhammasāmaggīyāya lokiyalokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhaattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati, bujjhatīti kilesasantānaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikarotīti vuttaṃ hoti.
Khi người hành giả tu tập đúng theo pháp, trong từng khoảnh khắc của thế gian và xuất thế gian, họ sẽ loại bỏ các chướng ngại như tham, sân, si, khổ đau, và phát triển các yếu tố như chánh niệm, tuệ quán, nỗ lực, hạnh phúc, sự bình tĩnh, và thiền định, cuối cùng đạt được giác ngộ (bodhi), thoát khỏi các phiền não và chứng ngộ bốn sự thật cao thượng (ariyasaccāni), cũng như thực chứng Niết-bàn (nibbāna).

Yathāha – ‘‘satta bojjhaṅge bhāvetvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’’ti (saṃ. ni. 5.378; dī. ni. 3.143).
Như đã nói: “Sau khi phát triển bảy yếu tố giác ngộ, hành giả sẽ đạt được sự giác ngộ vô thượng và hoàn toàn.”

Tassā dhammasāmaggisaṅkhātāya bodhiyā aṅgotipi bojjhaṅgo jhānaṅgamaggaṅgādayo viya.
Giống như các yếu tố giác ngộ khác như jhāna (thiền định), magga (con đường), “bodhi” (giác ngộ) có thể hiểu là một yếu tố của giác ngộ trong pháp.

Yopesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa aṅgotipi bojjhaṅgo senaṅgarathaṅgādayo viya.
Người hành giả khi đạt được giác ngộ thông qua các yếu tố này được gọi là “buddha” (đức Phật). Các yếu tố giác ngộ này có thể được so sánh với các yếu tố như các công cụ trong chiến đấu hoặc các phần của hành động.

Tenāhu aṭṭhakathācariyā – ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti vā bojjhaṅgā’’ti.
Do đó, các vị giảng sư trong các chú giải nói rằng: “Các yếu tố giác ngộ được coi là các phần của giác ngộ đối với người đạt được sự giác ngộ.”

Apica ‘‘bojjhaṅgāti kenaṭṭhena bojjhaṅgā? Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā, bujjhantīti bojjhaṅgā, anubujjhantīti bojjhaṅgā, paṭibujjhantīti bojjhaṅgā, sambujjhantīti bojjhaṅgā’’ti iminā paṭisambhidānayenāpi (paṭi. ma. 2.17) bojjhaṅgattho veditabbo.
Thêm vào đó, khi nói “bojjhaṅgā” (yếu tố giác ngộ) có thể hiểu là những yếu tố dẫn đến giác ngộ, ví dụ như “bojjhaṅgā” có thể là những yếu tố giúp phát sinh giác ngộ, những yếu tố giúp đạt được giác ngộ, hoặc những yếu tố giúp duy trì giác ngộ, tất cả đều được hiểu qua cách phân tích trong “paṭisambhidā” (phân biệt trí).

Pasattho sundaro ca bojjhaṅgo sambojjhaṅgo, sati eva sambojjhaṅgo satisambojjhaṅgo, taṃ satisambojjhaṅgaṃ.
“Pasattho” (đẹp đẽ), “sundaro” (tốt đẹp), và “sambojjhaṅgo” (yếu tố giác ngộ hoàn chỉnh), trong đó “sati” (chánh niệm) là yếu tố giác ngộ, và khi phát triển “sati” thì đạt đến trạng thái gọi là “satisambojjhaṅga” (yếu tố giác ngộ của chánh niệm).

Dhammavicayasambojjhaṅgantiādīsupi catusaccadhamme vicinatīti dhammavicayo.
“Dhammavicayasambojjhaṅga” (yếu tố giác ngộ của tuệ quán pháp) là việc quán xét các pháp như bốn sự thật cao thượng (catusacca), điều này được gọi là “dhammavicayo” (tuệ quán pháp).

So pavicayalakkhaṇo, obhāsanaraso, asammohapaccupaṭṭhāno.
Pháp này có đặc tính là quán xét rõ ràng, có ánh sáng soi rọi, không bị lầm lạc, và giúp duy trì sự thức tỉnh.

Vīrabhāvato, vidhinā īrayitabbato ca vīriyaṃ.
Với sức mạnh của “vīriya” (nỗ lực), đây là sức mạnh cần thiết cho việc thực hành và hành động đúng theo pháp.

Taṃ paggahalakkhaṇaṃ, upathambhanarasaṃ, anosīdanapaccupaṭṭhānaṃ.
Sự tiếp nhận này có đặc tính là cống hiến, duy trì, và thúc đẩy.

Pīṇayatīti pīti.
“Pīṇaya” (thỏa mãn) có nghĩa là sự thỏa mãn, sự hạnh phúc, hoặc sự vui vẻ trong tâm.

Sā pharaṇalakkhaṇā, tuṭṭhilakkhaṇā vā, kāyacittānaṃ pīṇanarasā, nesaṃyeva odagyapaccupaṭṭhānā.
Đặc tính của sự hạnh phúc là sự thỏa mãn, sự an lạc, với sự hòa hợp giữa thân và tâm.

Kāyacittadarathappassambhanato passaddhi.
Được phát triển từ sự an tĩnh của thân và tâm, “passaddhi” (sự bình tĩnh) là một yếu tố quan trọng.

Sā upasamalakkhaṇā, kāyacittadarathamaddanarasā, kāyacittānaṃ aparipphandasītibhāvapaccupaṭṭhānā.
Cũng vậy, sự bình tĩnh của thân và tâm là sự duy trì, làm dịu các phiền não và sự rối loạn trong thân và tâm.

Samādhānato samādhi.
“Samādhi” (thiền định) phát sinh từ sự hòa hợp và kiên định, gọi là “samādhi.”

So avikkhepalakkhaṇo, avisāralakkhaṇo vā, cittacetasikānaṃ sampiṇḍanaraso, cittaṭṭhitipaccupaṭṭhāno.
Đây là sự ổn định trong tâm và tâm lý, không bị phân tán, giúp duy trì sự vững vàng trong hành động và tư duy.

Ajjhupekkhanato upekkhā.
“Upekkhā” (xả) phát sinh từ sự quan sát với một tâm thái bình thản, không thiên lệch.

Sā paṭisaṅkhānalakkhaṇā, samavāhitalakkhaṇā vā, ūnādhikanivāraṇarasā, pakkhapātupacchedanarasā vā, majjhattabhāvapaccupaṭṭhānā.
Đây là đặc tính của sự bình đẳng và cân bằng trong tâm, không quá nhiều cũng không quá ít, luôn giữ một thái độ đúng đắn trong mọi tình huống.

Sesaṃ vuttanayameva.
Các yếu tố còn lại được hiểu theo cách đã giải thích trước đó.

Bhāvetīti brūheti vaḍḍheti, uppādetīti attho.
“Bhāveti” có nghĩa là phát triển, làm cho lớn mạnh hoặc tăng trưởng, và “uppādeti” có nghĩa là khởi sinh, phát sinh.

Tattha cattāro dhammā satisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattantīti veditabbā satisampajaññaṃ muṭṭhassatipuggalaparivajjanatā upaṭṭhitassatipuggalasevanatā tadadhimuttatāti.
Ở đây, bốn pháp này sẽ phát sinh qua sự phát triển của “satisambojjhaṅga” (yếu tố giác ngộ của chánh niệm), bao gồm: “satisampajañña” (chánh niệm với sự tỉnh thức đúng đắn), tránh những người thiếu chánh niệm, giao du với những người có chánh niệm và giữ tâm vững vàng.

Abhikkantādīsu hi sattasu ṭhānesu satisampajaññena, bhattanikkhittakākasadise muṭṭhassatipuggale parivajjanena, tissadattattheraabhayattherādisadise upaṭṭhitassatipuggale sevanena, ṭhānanisajjādīsu satisamuṭṭhāpanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittatāya ca satisambojjhaṅgo uppajjati.
Khi phát triển “satisampajañña” (chánh niệm đúng đắn) trong bảy trường hợp, tránh những người thiếu chánh niệm giống như người nhổ sạch gốc cỏ, và giao du với những người có chánh niệm, như tấm gương của Tissadatta và Bhāyātthera, yếu tố giác ngộ của chánh niệm sẽ phát sinh từ sự làm việc đúng đắn trong từng bước tiến.

Tasmā ādikammiko kulaputto imehi catūhi kāraṇehi satisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti.
Vì vậy, người hành giả sẽ phát sinh “satisambojjhaṅga” (yếu tố giác ngộ của chánh niệm) từ bốn nguyên nhân này, làm việc đúng đắn và đạt được kết quả cuối cùng là quả vị Arahant, khi không còn sự chấp vào mọi pháp.

So yāva arahattamaggā satisambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.
Người này sẽ tiếp tục phát triển “satisambojjhaṅga” (yếu tố giác ngộ của chánh niệm) cho đến khi đạt được quả vị Arahant, và khi đạt được quả, họ trở thành một người đã phát triển yếu tố giác ngộ này.

Satta dhammā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti paripucchakatā, vatthuvisadakiriyā, indriyasamattapaṭipādanā, duppaññapuggalaparivajjanā, paññavantapuggalasevanā, gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā, tadadhimuttatāti.
Bảy pháp này phát sinh từ việc phát triển “dhammavicayasambojjhaṅga” (yếu tố giác ngộ của tuệ quán pháp), bao gồm: sự tham vấn chính thức, sự hành trì chính xác của các pháp, sự điều hòa các căn, tránh những người thiếu trí tuệ, giao du với những người trí thức, suy xét về sự hành trì của trí tuệ sâu sắc, và sự phát triển của tâm vững vàng.

Tattha paripucchakatāti khandhadhātuāyatanaindriyabalabojjhaṅgamaggaṅgajhānasamathavipassanānaṃ atthasannissitaparipucchābahulatā.
“Paripucchakatā” (sự tham vấn chính thức) ở đây có nghĩa là sự suy xét đúng đắn về các uẩn, các yếu tố, các căn, sức mạnh giác ngộ, con đường và thiền định, tất cả những điều này đều dựa trên sự hiểu biết đúng đắn về các pháp.

Vatthuvisadakiriyāti ajjhattikabāhirānaṃ vatthūnaṃ visadabhāvakaraṇaṃ.
“Vatthuvisadakiriyā” có nghĩa là làm cho các đối tượng (vatthu) bên trong và bên ngoài trở nên rõ ràng, sạch sẽ và tinh khiết.

Yadā hissa kesanakhalomā dīghā honti, sarīraṃ vā uppannadosañceva sedamalamakkhitañca, tadā ajjhattikaṃ vatthu avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ.
Khi tóc dài, cơ thể có các tạp chất như mồ hôi, bẩn, và các chất không sạch, thì lúc đó đối tượng bên trong (ajjhattika) trở nên không rõ ràng và không thanh tịnh.

Yadā pana cīvaraṃ jiṇṇaṃ kiliṭṭhaṃ duggandhaṃ vā hoti, senāsanaṃ vā uklāpaṃ, tadā bāhiraṃ vatthu avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ.
Khi y áo hoặc chỗ nằm của hành giả bị dơ bẩn, có mùi hôi hoặc không sạch, thì đối tượng bên ngoài (bāhira) cũng trở nên không rõ ràng và không thanh tịnh.

Tasmā kesādicchedanena uddhaṃvirecanaadhovirecanādīhi sarīrasallahukabhāvakaraṇena ucchādananahāpanena ca ajjhattikavatthu visadaṃ kātabbaṃ.
Do đó, đối với các đối tượng bên trong, cần phải cắt tóc, tắm rửa sạch sẽ, làm cho cơ thể nhẹ nhàng, phủ kín và làm sạch để giữ cho đối tượng bên trong trở nên rõ ràng và thanh tịnh.

Sūcikammadhovanarajanaparibhaṇḍakaraṇādīhi bāhiravatthu visadaṃ kātabbaṃ.
Đối với các đối tượng bên ngoài, cần làm sạch chúng thông qua các công việc như giặt giũ, cọ rửa, lau chùi, và các công tác vệ sinh khác để giữ cho chúng rõ ràng và sạch sẽ.

Etasmiñhi ajjhattikabāhire vatthumhi avisade uppannesu cittacetasikesu ñāṇampi avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ aparisuddhāni dīpakapallavaṭṭitelādīni nissāya uppannadīpasikhāya obhāso viya.
Khi đối tượng bên trong và bên ngoài không được làm sạch, thì trí tuệ (ñāṇa) cũng sẽ không rõ ràng, không thanh tịnh, giống như ánh sáng của đèn dầu bị mờ đi do những vật cản, không có sự chiếu sáng đúng đắn.

Visade pana ajjhattikabāhire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu ñāṇampi visadaṃ hoti parisuddhāni dīpakapallavaṭṭitelādīni nissāya uppannadīpasikhāya obhāso viya.
Ngược lại, khi đối tượng bên trong và bên ngoài được làm sạch, thì trí tuệ cũng trở nên rõ ràng, thanh tịnh, giống như ánh sáng của ngọn đèn dầu khi không có vật cản.

Tena vuttaṃ – ‘‘vatthuvisadakiriyā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattatī’’ti.
Do đó, nói rằng “vatthuvisadakiriyā” (sự làm sạch đối tượng) dẫn đến sự phát sinh của “dhammavicayasambojjhaṅga” (yếu tố giác ngộ của tuệ quán pháp).

Indriyasamattapaṭipādanā nāma saddhādīnaṃ indriyānaṃ samabhāvakaraṇaṃ.
“Indriyasamattapaṭipādanā” có nghĩa là làm cho các căn (indriyā) như “saddhā” (tín tâm), “vīriya” (nỗ lực), “sati” (chánh niệm), “samādhi” (chánh định), và “paññā” (tuệ) trở nên đồng đều và mạnh mẽ.

Sace hissa saddhindriyaṃ balavaṃ hoti, itarāni mandāni, tato vīriyindriyaṃ paggahakiccaṃ, satindriyaṃ upaṭṭhānakiccaṃ, samādhindriyaṃ avikkhepakiccaṃ, paññindriyaṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti.
Nếu “saddhindriya” (căn tín tâm) mạnh mẽ nhưng các căn khác yếu, thì “vīriyindriya” (căn nỗ lực) sẽ làm việc, “satindriya” (căn chánh niệm) sẽ duy trì, “samādhindriya” (căn chánh định) sẽ ổn định, và “paññindriya” (căn tuệ) sẽ cần phải rõ ràng.

Tasmā taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena vā, yathā vā manasikaroto balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena hāpetabbaṃ.
Do đó, việc suy xét các pháp đúng cách hoặc hướng dẫn tâm vào đó sẽ giúp cho căn tín tâm (“saddhindriya”) mạnh mẽ, và nếu không suy nghĩ chính xác, căn này sẽ trở nên yếu đi.

Vakkalittheravatthu cettha nidassanaṃ.
Đây là một ví dụ được lấy từ câu chuyện của trưởng lão Vakkali, mô tả sự cần thiết của việc hành trì đúng đắn.

Sace pana vīriyindriyaṃ balavaṃ hoti, atha neva saddhindriyaṃ adhimokkhakiccaṃ kātuṃ sakkoti, na itarāni itarakiccabhedaṃ.
Nếu “vīriyindriya” (căn nỗ lực) mạnh mẽ, thì không thể làm cho “saddhindriya” (căn tín tâm) làm việc một cách kém hiệu quả, cũng như không thể hoàn thành các công việc khác.

Tasmā taṃ passaddhādibhāvanāya hāpetabbaṃ.
Do đó, cần phải phát triển sự “passaddhi” (sự bình tĩnh) và các yếu tố tương tự để làm cho các căn này đồng đều.

Tatrāpi soṇattherassa vatthu dassetabbaṃ.
Câu chuyện của Thượng tọa Soṇa sẽ được làm ví dụ ở đây.

Evaṃ sesesupi ekassa balavabhāve sati itaresaṃ attano kiccesu asamatthatā veditabbā.
Tương tự, nếu một căn trong năm căn này mạnh mẽ, thì các căn khác sẽ không thể làm tốt công việc của chúng.

Visesato panettha saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānañca samataṃ pasaṃsanti.
Ở đây, sự đồng đều giữa “saddhā” (tín tâm), “paññā” (tuệ), “samādhi” (chánh định) và “vīriya” (nỗ lực) được tán dương.

Balavasaddho hi mandapañño mudhappasanno hoti, avatthumhi pasīdati.
Nếu “saddhā” (tín tâm) mạnh mẽ nhưng “paññā” (tuệ) yếu, thì hành giả sẽ trở thành người tin tưởng mù quáng, không thể duy trì sự vững vàng trong mọi tình huống.

Balavapañño mandasaddho kerāṭikapakkhaṃ bhajati, bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hoti.
Nếu “paññā” (tuệ) mạnh mẽ nhưng “saddhā” (tín tâm) yếu, hành giả có thể dễ dàng bị cuốn vào các quan niệm sai lệch, như bệnh tật phát sinh mà không có phương thuốc chữa trị.

Cittuppādamatteneva kusalaṃ hotīti atidhāvitvā dānādīni akaronto niraye uppajjati.
Chỉ khi có sự phát triển đúng đắn của tâm, hành giả mới có thể thực hiện hành động thiện, nếu không, họ sẽ rơi vào những hành động sai lầm và chịu quả báo.

Ubhinnaṃ samatāya vatthusmiṃyeva pasīdati.
Sự hòa hợp giữa các yếu tố này làm cho hành giả thực sự đạt được sự tịnh tĩnh trong tâm và sự hành trì đúng đắn.

Balavasamādhiṃ pana mandavīriyaṃ samādhissa kosajjapakkhattā kosajjaṃ abhibhavati.
Nếu “samādhi” (chánh định) mạnh mẽ nhưng “vīriya” (nỗ lực) yếu, thì sự lười biếng sẽ chi phối, làm giảm đi sự kiên trì trong hành trì.

Balavavīriyaṃ mandasamādhiṃ vīriyassa uddhaccapakkhattā uddhaccaṃ abhibhavati.
Ngược lại, nếu “vīriya” mạnh mẽ nhưng “samādhi” yếu, sự thiếu kiên định trong định sẽ dẫn đến sự xao lãng.

Samādhi pana vīriyena saṃyojito kosajje patituṃ na labhati, vīriyaṃ samādhinā saṃyojitaṃ uddhacce patituṃ na labhati.
Khi “samādhi” và “vīriya” kết hợp đúng đắn, chúng hỗ trợ nhau để loại bỏ sự lười biếng và sự xao lãng, giúp hành giả đạt được sự thành công trong tu tập.

Tasmā taṃ ubhayaṃ samaṃ kattabbaṃ.
Vì vậy, cần phải làm cho “samādhi” và “vīriya” hòa hợp với nhau, đạt được sự cân bằng.

Ubhayasamatāya hi appanā hoti.
Chỉ khi “samādhi” và “vīriya” hòa hợp, hành giả mới có thể đạt được sự thành tựu trong tu tập, tiến tới quả vị giải thoát.

Apica samādhikammikassa balavatīpi saddhā vaṭṭati.
Niềm tin mạnh mẽ cũng là yếu tố quan trọng đối với người hành thiền.

Evañhi saddahanto okappento appanaṃ pāpuṇissati.
Vì vậy, khi tin tưởng và cố gắng, người hành thiền sẽ đạt được sự an định.

Samādhipaññāsu pana samādhikammikassa ekaggatā balavatī vaṭṭati.
Trong việc hành thiền, sự tập trung và trí tuệ, đối với người hành thiền, là điều kiện quan trọng.

Evañhi so appanaṃ pāpuṇāti.
Bằng cách này, người hành thiền sẽ đạt được sự an tĩnh.

Vipassanākammikassa paññā balavatī vaṭṭati.
Đối với người hành thiền tuệ, trí tuệ là yếu tố quan trọng.

Evañhi so lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpuṇāti.
Vì vậy, người hành thiền sẽ chứng ngộ được các đặc tính của pháp.

Ubhinnaṃ pana samatāyapi appanā hotiyeva.
Tuy nhiên, sự cân bằng trong cả hai phương diện cũng là sự an tĩnh.

Sati pana sabbattha balavatī vaṭṭati.
Chánh niệm là yếu tố mạnh mẽ trong tất cả các hoàn cảnh.

Sati hi cittaṃ uddhaccapakkhikānaṃ saddhāvīriyapaññānaṃ vasena uddhaccapātato kosajjapakkhikena ca samādhinā kosajjapātato rakkhati.
Chánh niệm bảo vệ tâm thức khỏi sự hối hả, sự tán loạn, và bảo vệ tránh khỏi sự uể oải nhờ vào sự kiên định và trí tuệ.

Tasmā sā loṇadhūpanaṃ viya sabbabyañjanesu, sabbakammiko amacco viya ca sabbarājakiccesu, sabbattha icchitabbā.
Vì vậy, chánh niệm cần có mặt trong tất cả mọi hành động, giống như muối trong tất cả các món ăn và như viên quan trong các công việc của nhà vua.

Tenāha – ‘‘sati ca pana sabbatthikā vuttā (saṃ. ni. 5.234) bhagavatā.
Do vậy, chánh niệm được nhắc đến trong tất cả các hoàn cảnh, như lời Đức Phật dạy (Saṃyutta Nikāya 5.234).

Kiṃ kāraṇā? Cittañhi satipaṭisaraṇaṃ, ārakkhapaccupaṭṭhānā ca sati, na vinā satiyā cittassa paggahaniggaho hotī’’ti.
Vì sao vậy? Vì chánh niệm là nơi trú ẩn của tâm, bảo vệ tâm khỏi sự loạn động và sự uể oải.

Duppaññapuggalaparivajjanā nāma khandhādibhedesu anogāḷhapaññānaṃ dummedhapuggalānaṃ ārakā parivajjanaṃ.
Việc tránh xa những người thiếu trí tuệ có nghĩa là tránh những người không có trí tuệ vững mạnh trong sự phân biệt các pháp.

Paññavantapuggalasevanā nāma samapaññāsalakkhaṇapariggāhikāya udayabbayapaññāya samannāgatapuggalasevanā.
Việc gần gũi với những người có trí tuệ có nghĩa là gần gũi với những người có sự hiểu biết về các hiện tượng sinh diệt.

Gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā nāma gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā.
Sự quán chiếu vào hành động của trí tuệ sâu sắc có nghĩa là xem xét sự phân biệt giữa các hiện tượng trong sự sâu sắc của trí tuệ.

Tadadhimuttatā nāma ṭhānanisajjādīsu dhammavicayasambojjhaṅgasamuṭṭhāpanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittatā.
Sự tập trung vào các yếu tố này có nghĩa là phát sinh sự sáng suốt trong các yếu tố hành động từ nơi sự phát triển của tâm.

Tasmā ādikammiko kulaputto imehi sattahi kāraṇehi dhammavicayasambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti.
Vì vậy, người con của gia đình có trí tuệ sẽ phát sinh các yếu tố trí tuệ, thực hiện nhiệm vụ này và tiến tới sự an lạc.

So yāva arahattamaggā dhammavicayasambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.
Cho đến khi đạt được sự giác ngộ, người ấy sẽ phát triển các yếu tố trí tuệ và sẽ đạt được quả vị cuối cùng.

Ekādasa dhammā vīriyasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – apāyabhayapaccavekkhaṇatā, ānisaṃsadassāvitā , gamanavīthipaccavekkhaṇatā, piṇḍapātāpacāyanatā, dāyajjamahattapaccavekkhaṇatā, satthumahattapaccavekkhaṇatā, jātimahattapaccavekkhaṇatā , sabrahmacārimahattapaccavekkhaṇatā, kusītapuggalaparivajjanatā, āraddhavīriyapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti.
Mười một yếu tố dẫn đến sự phát sinh của yếu tố tinh tấn – quán chiếu về sự sợ hãi của các cõi ác, sự hiểu rõ về lợi ích, quán chiếu về con đường đi, sự thực hành ăn xin, sự quán chiếu về tầm quan trọng của sự thừa kế, sự quán chiếu về tầm quan trọng của người thầy, sự quán chiếu về tầm quan trọng của sự sinh thành, sự quán chiếu về tầm quan trọng của bạn đồng tu, tránh xa những người lười biếng, gần gũi với những người có tinh thần nỗ lực, và việc phát triển sự quán chiếu về sự tâm niệm.

Tattha ‘‘nirayesu pañcavidhabandhanakammakaraṇato paṭṭhāya mahādukkhaṃ anubhavanakālepi, tiracchānayoniyaṃ jālakkhipakuminādīhi gahitakālepi, pājanakaṇṭakādippahāratunnassa pana sakaṭavahanādikālepi, pettivisaye anekānipi vassasahassāni ekaṃ buddhantarampi khuppipāsāhi āturībhūtakālepi, kālakañjikaasuresu saṭṭhihatthaasītihatthappamāṇena aṭṭhicammamatteneva attabhāvena vātātapādidukkhānubhavanakālepi na sakkā vīriyasambojjhaṅgaṃ uppādetuṃ.
Tại đó, dù trong lúc chịu đựng những nỗi khổ lớn từ các hành động xấu trong cõi địa ngục, bị cầm giữ bởi những cạm bẫy như trong cõi loài vật, hay phải trải qua khổ đau trong kiếp sống ngạ quỷ, dù ở trong tình trạng đói khát trong nhiều năm hay thậm chí một kiếp sống trước, hoặc phải chịu đựng những khổ đau như gió, nóng, lạnh, và đau đớn chỉ còn thân thể là xương và da, trong lúc này không thể phát sinh yếu tố tinh tấn.

Ayameva te bhikkhu kālo’’ti evaṃ apāyabhayaṃ paccavekkhantassāpi vīriyasambojjhaṅgo uppajjati.
Vì thế, dù cho người tu hành có quán chiếu về sự sợ hãi của các cõi ác, yếu tố tinh tấn vẫn có thể phát sinh.

‘‘Na sakkā kusītena nava lokuttaradhammā laddhuṃ, āraddhavīriyeneva sakkā, ayamānisaṃso vīriyassā’’ti evaṃ ānisaṃsadassāvinopi uppajjati.
Không thể đạt được các pháp siêu thế mới qua sự lười biếng, chỉ có thể đạt được qua tinh tấn. Đây là lợi ích của sự nỗ lực.

‘‘Sabbabuddhapaccekabuddhamahāsāvakehi gatamaggova gantabbo, so ca na sakkā kusītena gantu’’nti evaṃ gamanavīthiṃ paccavekkhantassāpi uppajjati.
Tất cả các chư Phật, chư Bậc Thánh độc giác và các đại Tỳ-kheo đã đi con đường ấy, và con đường ấy không thể đi qua sự lười biếng, chỉ có thể đi qua sự nỗ lực. Đây là sự quán chiếu về con đường đi.

‘‘Ye taṃ piṇḍapātādīhi upaṭṭhahanti, ime te manussā neva ñātakā, na dāsakammakarā, nāpi taṃ nissāya jīvissāmāti te paṇītāni piṇḍapātādīni denti.
Những người cung cấp thức ăn cho các hành giả như ăn xin không phải là thân tộc, không phải là người làm công, cũng không phải là những người sống nhờ vào họ, nhưng họ vẫn cúng dường những món ăn quý giá.

Atha kho attano kārānaṃ mahapphalataṃ paccāsīsamānā denti.
Thực sự, họ cung cấp những thức ăn này với sự nhận thức về công đức lớn của hành động đó.

Satthārāpi ‘ayaṃ ime paccaye paribhuñjitvā kāyadaḷhībahulo sukhaṃ viharissatī’ti na evaṃ sampassatā tuyhaṃ paccayā anuññātā, atha kho ‘ayaṃ ime paribhuñjamāno samaṇadhammaṃ katvā vaṭṭadukkhato muccissatī’ti te paccayā anuññātā.
Đức Thầy cũng không nhìn nhận rằng những người sống nhờ vào thức ăn đó sẽ chỉ sống dễ chịu mà không thực hành, mà ngài thấy rằng, bằng cách sống như vậy, họ sẽ đạt được sự giải thoát khỏi khổ đau nhờ vào sự hành trì các pháp của người xuất gia.

So dāni tvaṃ kusīto viharanto na taṃ piṇḍapātaṃ apacāyissasi.
Vì vậy, nếu bạn sống trong lười biếng, bạn sẽ không thể tiếp nhận thức ăn ấy.

Āraddhavīriyasseva hi piṇḍāpacāyanaṃ nāma hotī’’ti evaṃ piṇḍapātāpacāyanaṃ paccavekkhantassāpi uppajjati mahāmittattherassa viya piṇḍapātiyatissattherassa viya ca.
Chỉ có sự nỗ lực mới có thể thực hiện việc nhận thức ăn đúng cách, như trường hợp của Thượng tọa Mahāmitta và Thượng tọa Piṇḍapātiyatis.

Mahāmittatthero kira kassakaleṇe nāma paṭivasati.
Trưởng lão Mahāmitta, theo lời kể, sống tại một làng nông dân.

Tassa ca gocaragāme ekā mahāupāsikā theraṃ puttaṃ katvā paṭijaggati.
Tại làng của Ngài, có một bà thí chủ lớn, bà coi sóc như con trai của mình.

Sā ekadivasaṃ araññaṃ gacchantī dhītaraṃ āha – ‘‘amma , asukasmiṃ ṭhāne purāṇataṇḍulā, asukasmiṃ khīraṃ, asukasmiṃ sappi, asukasmiṃ phāṇitaṃ, tava bhātikassa ayyamittassa āgatakāle bhattaṃ pacitvā khīrasappiphāṇitehi saddhiṃ dehi, datvā tvañca bhuñjeyyāsi.
Một hôm, khi bà đi vào rừng, bà bảo con gái của mình: “Mẹ, ở một nơi nào đó có gạo cũ, có sữa, có bơ, có thịt, khi anh trai của mẹ đến, hãy nấu cơm rồi cho anh ấy ăn với sữa, bơ và thịt, rồi con sẽ ăn sau.”

Ahaṃ pana hiyyo pakkaṃ pārivāsikabhattaṃ kañjiyena bhuttamhī’’ti.
Bà nói: “Còn mẹ đã ăn xong bữa cơm đã chuẩn bị từ hôm qua, cơm từ phần ăn dành cho khách.”

Divā kiṃ bhuñjissasi, ammāti? Sākapaṇṇaṃ pakkhipitvā kaṇataṇḍulehi ambilayāguṃ pacitvā ṭhapehi, ammāti.
Con gái hỏi: “Mẹ sẽ ăn gì vào ban ngày?” Bà mẹ trả lời: “Hãy lấy lá cây đun với gạo, nấu với nước rồi để đó.”

Thero cīvaraṃ pārupitvā pattaṃ nīharantova taṃ saddaṃ sutvā attānaṃ ovadi – ‘‘mahāupāsikā kira kañjiyena pārivāsikabhattaṃ bhuñji, divāpi kaṇapaṇṇambilayāguṃ bhuñjissati, tuyhaṃ atthāya pana purāṇataṇṭulādīni ācikkhati.
Khi Thượng tọa mặc y áo và rút bát, Ngài nghe được tiếng động và tự nhắc nhở mình: “Bà thí chủ lớn đã ăn cơm khách với cơm cũ, vào ban ngày bà ấy cũng sẽ ăn cháo nấu với lá cây, và bà ấy nói những lời này để giúp đỡ con.”

Taṃ nissāya kho panesā neva khettaṃ na vatthuṃ na bhattaṃ na vatthaṃ paccāsīsati, tisso pana sampattiyo patthayamānā deti.
Dựa vào đó, bà ấy không có đất đai, không có vật dụng, không có thức ăn hay quần áo, nhưng bà ấy mong muốn đạt được ba sự lợi ích và sẵn sàng trao tặng chúng.

Tvaṃ etissā tā sampattiyo dātuṃ sakkhissasi, na sakkhissasīti, ayaṃ kho pana piṇḍapāto tayā sarāgena sadosena samohena na sakkā gaṇhitu’’nti pattaṃ thavikāya pakkhipitvā gaṇṭhikaṃ muñcitvā nivattitvā kassakaleṇameva gantvā pattaṃ heṭṭhāmañce, cīvarañca cīvaravaṃse ṭhapetvā, ‘‘arahattaṃ apāpuṇitvā na nikkhamissāmī’’ti vīriyaṃ adhiṭṭhahitvā nisīdi.
Ngài nói: “Con có thể trao tặng những lợi ích ấy cho bà ấy, nhưng con không thể nhận thức ăn này vì nó mang sự thèm muốn, oán ghét, và sự mê muội.” Nói xong, Ngài đặt bát lên giường, đặt y áo lên kệ, rồi quyết tâm đạt được sự giác ngộ và ngồi thiền.

Dīgharattaṃ appamatto hutvā nivutthabhikkhu vipassanaṃ vaḍḍhetvā purebhattameva arahattaṃ patvā vikasamānamiva padumaṃ mahākhīṇāsavo sitaṃ karontova nikkhami.
Sau một thời gian dài kiên trì, người tu hành trở nên tinh tấn, phát triển trí tuệ quán chiếu, và sau khi đạt được quả vị Arahant, ngài rời khỏi nơi thiền, như hoa sen nở rộ khi đã rửa sạch mọi phiền não.

Leṇadvāre rukkhamhi adhivatthā devatā – ‘‘Namo te purisājañña, namo te purisuttama; Yassa te āsavā khīṇā, dakkhiṇeyyosi mārisā’’ti.
Tại cửa hang, có một vị thần đứng trên cây, chào Ngài với những lời: “Kính chào bậc nhân trí, kính chào bậc thượng nhân, người đã diệt trừ mọi phiền não, và nay trở thành người đáng tôn kính.”

Udānaṃ udānetvā, ‘‘bhante, piṇḍāya paviṭṭhānaṃ tumhādisānaṃ arahantānaṃ bhikkhaṃ datvā mahallakitthiyo dukkhā muccissantī’’ti āha.
Vị thần phát biểu rằng: “Bạch Thầy, khi các bậc Arahant như Ngài nhận thức ăn từ những người như vậy, họ sẽ giúp cho những bà lão thoát khỏi khổ đau.”

Thero uṭṭhahitvā dvāraṃ vivaritvā kālaṃ olokento ‘‘pātoyevā’’ti ñatvā pattacīvaraṃ ādāya gāmaṃ pāvisi.
Thượng tọa đứng dậy, mở cửa, nhìn vào thời gian và nhận ra là sáng sớm. Ngài lấy bát và y áo rồi đi vào làng.

Dārikāpi bhattaṃ sampādetvā ‘‘idāni me bhātā āgamissati, idāni me bhātā āgamissatī’’ti dvāraṃ olokayamānā nisīdi.
Cô gái sau khi chuẩn bị cơm xong ngồi chờ, nhìn ra cửa và nghĩ: “Chắc anh trai tôi sắp đến, chắc anh ấy sẽ đến sớm.”

Sā there gharadvāraṃ sampatte pattaṃ gahetvā sappiphāṇitayojitassa khīrapiṇḍapātassa pūretvā hatthe ṭhapesi.
Khi Thượng tọa đến gần cửa nhà, cô gái cầm bát và đặt đầy cơm với sữa, bơ và thịt vào trong bát rồi đặt vào tay Ngài.

Thero ‘‘sukhaṃ hotū’’ti anumodanaṃ katvā pakkāmi.
Thượng tọa chúc phúc “Chúc bạn an lạc,” rồi rời đi.

Sāpi taṃ olokayamānāva aṭṭhāsi.
Cô gái vẫn đứng đó, nhìn theo ngài.

Therassa hi tadā ativiya parisuddho chavivaṇṇo ahosi, vippasannāni indriyāni, mukhaṃ bandhanā pavuttatālapakkaṃ viya ativiya virocittha.
Lúc đó, Thượng tọa tỏa ra một vẻ đẹp thuần khiết, tĩnh lặng, các giác quan của ngài hoàn toàn sáng suốt, và khuôn mặt N

gài rực rỡ như ánh sáng từ một đỉnh núi.

Mahāupāsikā araññato āgantvā ‘‘kiṃ, amma, bhātiko te āgato’’ti pucchi.
Bà thí chủ lớn từ trong rừng trở về và hỏi: “Mẹ ơi, anh trai con đã đến chưa?”

Sā sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi.
Cô gái kể lại toàn bộ sự việc.

Upāsikā ‘‘ajja me puttassa pabbajitakiccaṃ matthakaṃ patta’’nti ñatvā ‘‘abhiramati te, amma, bhātā buddhasāsane, na ukkaṇṭhatī’’ti āha.
Bà thí chủ lớn biết rằng hôm nay con trai bà đã hoàn thành việc xuất gia và nói: “Mẹ ơi, con trai của bà thật hạnh phúc khi đi theo con đường của Đức Phật, không còn mong muốn gì khác nữa.”

Piṇḍapātikatissattheravatthu pana evaṃ veditabbaṃ – mahāgāme kira eko daliddapuriso dāruvikkayena jīvikaṃ kappeti.
Câu chuyện về trưởng lão Piṇḍapātikatissa nên được hiểu như sau: Trong một làng lớn, có một người nghèo sống bằng việc buôn bán gỗ.

So teneva kāraṇena nāmaṃ labhitvā dārubhaṇḍakamahātisso nāma jāto.
Vì lý do này, ông ta được biết đến với cái tên “Dārubhaṇḍakamahātisso,” người buôn gỗ lớn.

So ekadivasaṃ attano bhariyaṃ āha – ‘‘kiṃ amhākaṃ jīvitaṃ nāma, satthārā daḷiddadānassa mahapphalabhāvo kathito, mayañca nibaddhaṃ dātuṃ na sakkoma, pakkhikabhattamattaṃ datvā puna uppannaṃ salākabhattampi dassāmā’’ti.
Một hôm, ông ta nói với vợ mình: “Cuộc sống của chúng ta thực sự có ý nghĩa gì, khi Đức Thầy nói rằng việc ban phát cho người nghèo mang lại lợi ích lớn, nhưng chúng ta lại không có khả năng cho đi nhiều, chỉ có thể cho phần cơm tối thiểu và đôi khi chỉ là cơm với món nhỏ.”

Sā ‘‘sādhu sāmī’’ti sampaṭicchitvā punadivase yathālābhena pakkhikabhattaṃ adāsi.
Bà vợ đáp lại: “Vâng, thưa chồng,” và hôm sau, bà đã cho ông ta phần cơm tối theo khả năng của mình.

Bhikkhusaṅghassa ca paccayehi nipparissayakālo hoti, daharasāmaṇerā paṇītabhojanāni bhuñjitvā ‘‘ayaṃ lūkhāhāro’’ti tesaṃ pakkhikabhattaṃ gahitamattakameva katvā tesaṃ passantānaṃyeva chaḍḍetvā gacchanti.
Vào lúc đó, các thầy Tỳ-kheo, nhờ vào những sự trợ cấp, không còn thiếu thốn, các sa-di trẻ sau khi ăn những món ngon, chỉ nhận phần cơm tối tối thiểu, xem đó như là một bữa ăn nghèo, và sau khi đã ăn xong, họ đi mà không tiếp tục chờ đợi.

Sā itthī taṃ disvā sāmikassa kathesi, ‘‘mayā dinnaṃ chaḍḍentī’’ti na pana vippaṭisārinī ahosi.
Bà vợ thấy vậy đã kể cho chồng mình nghe, nhưng không hề tỏ ra hối tiếc về việc mình đã cho đi.

Tassā sāmiko āha – ‘‘mayaṃ duggatabhāvena ayyānaṃ sukhena paribhuñjāpetuṃ nāsakkhimha. Kiṃ nu kho katvā ayyānaṃ manaṃ gahetuṃ sakkhissāmā’’ti?
Chồng bà ta nói: “Chúng ta không thể cho các vị thầy được hưởng sự an lạc do hoàn cảnh khó khăn của mình. Liệu có cách nào giúp các vị thầy yên tâm không?”

Athassa bhariyā āha – ‘‘kiṃ vadesi, sāmi, saputtakā duggatā nāma natthīti ayaṃ te dhītā, imaṃ ekasmiṃ kule ṭhapetvā dvādasa kahāpaṇe gaṇhitvā ekaṃ khīradhenuṃ āhara, ayyānaṃ khīrasalākabhattaṃ dassāma, evaṃ tesaṃ cittaṃ gaṇhituṃ sakkhissāmā’’ti.
Bà vợ trả lời: “Sao chồng lại nói vậy? Có những bà mẹ có con, còn không hạnh phúc sao? Hãy giúp đỡ con gái của bạn. Hãy lấy một con bò sữa trị giá 12 kahāpaṇas, rồi chúng ta sẽ nấu cơm sữa cho các thầy, như vậy mới có thể làm lay động tâm trí của các ngài.”

So sādhūti sampaṭicchitvā tathā akāsi.
Ông ta đồng ý và làm theo lời bà.

Tesaṃ puññena sā dhenu sāyaṃ tīṇi māṇikāni, pāto tīṇi māṇikāni khīraṃ deti.
Nhờ vào công đức của họ, con bò sữa đã cho ra ba viên ngọc vào buổi chiều, và ba viên ngọc vào buổi sáng, từ đó nó cung cấp sữa cho họ.

Sāyaṃ laddhaṃ dadhiṃ katvā punadivase tato gahitanavanītena sappiṃ katvā sasappiparisekaṃ khīrasalākabhattaṃ denti.
Vào buổi chiều, sữa được làm thành sữa chua, và vào ngày hôm sau, sữa mới được vắt ra để chế biến thành bơ và phục vụ các thầy.

Tato paṭṭhāya tassa gehe salākabhattaṃ puññavantāva labhanti.
Từ đó, các thầy luôn nhận được cơm sữa từ gia đình ông ta nhờ công đức của họ.

So ekadivasaṃ bhariyaṃ āha – ‘‘mayaṃ dhītu atthitāya lajjitabbato ca muttā, gehe ca no bhattaṃ ayyānaṃ paribhogārahaṃ jātaṃ. Tvaṃ yāva ahaṃ āgacchāmi, tāva imasmiṃ kalyāṇavatte mā pamajji. Ahaṃ kiñcideva katvā dhītaraṃ mocessāmī’’ti.
Một hôm, ông ta nói với vợ mình: “Chúng ta nên xấu hổ khi con gái không có sự nghiệp và chúng ta không thể cung cấp đủ thức ăn cho các thầy. Đến khi tôi về nhà, đừng quên việc làm công đức này. Tôi sẽ làm gì đó để cứu con gái mình.”

So ekaṃ padesaṃ gantvā ucchuyantakammaṃ katvā chahi māsehi dvādasa kahāpaṇe labhitvā ‘‘alaṃ ettakaṃ mama dhītu mocanatthāyā’’ti te kahāpaṇe dussante bandhitvā ‘‘gehaṃ gamissāmī’’ti maggaṃ paṭipajji.
Ông ta đi đến một vùng khác, làm việc vất vả, sau sáu tháng đã kiếm được 12 kahāpaṇas, rồi ông lấy tiền đó, gói lại và lên đường về nhà.

Tasmiṃ samaye ambariyamahāvihāravāsī piṇḍapātiyatissatthero ‘‘tissamahāvihāraṃ gantvā cetiyaṃ vandissāmī’’ti attano vasanaṭṭhānato mahāgāmaṃ gacchanto tameva maggaṃ paṭipajji.
Lúc ấy, Thượng tọa Piṇḍapātiyatissa, đang sống tại Tu viện Ambariya Mahāvihāra, quyết định đi đến Tissa Mahāvihāra để cúng dường và thăm viếng chánh điện, và bắt đầu hành trình từ nơi cư trú của mình tới làng lớn.

So upāsako theraṃ dūratova disvā ‘‘ekakova agantvā iminā ayyena saddhiṃ ekaṃ dhammakathaṃ suṇanto gamissāmi.
Một tín đồ thấy ngài từ xa và nghĩ: “Tôi sẽ đi một mình, nghe giảng pháp với vị thầy này.”

Sīlavanto hi sabbakālaṃ dullabhā’’ti vegena theraṃ sampāpuṇitvā abhivādetvā saddhiṃ gacchanto velāya upakaṭṭhāya cintesi – ‘‘mayhaṃ hatthe puṭakabhattaṃ natthi, ayyassa ca bhikkhākālo sampatto, ayañca me paribbayo hatthe atthi, ekaṃ gāmadvāraṃ pattakāle ayyassa piṇḍapātaṃ dassāmī’’ti.
Ông ta nghĩ rằng: “Người có phẩm hạnh hiếm có và luôn sống trong giới hạnh. Tôi không có cơm mang theo, và giờ đây thời gian của thầy đã đến. Tuy nhiên, tôi sẽ có thể cung cấp phần cơm của mình cho Ngài khi tôi tới cửa làng.”

Tassevaṃ citte uppannamatteyeva eko puṭakabhattaṃ gahetvā taṃ ṭhānaṃ sampatto.
Với tâm trạng như vậy, một người cầm cơm tối đã đến nơi đó.

Upāsako taṃ disvā, ‘‘bhante, thokaṃ āgamethā’’ti vatvā taṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘kahāpaṇaṃ te, bho purisa, dammi, taṃ me puṭakabhattaṃ dehī’’ti.
Người tín đồ thấy vậy liền nói: “Thưa thầy, xin mời thầy đến đây một chút,” và khi tiếp cận Ngài, ông ta nói: “Tôi sẽ cho thầy một kahāpaṇa, hãy trả lại cho tôi cơm tối của tôi.”

So cintesi – ‘‘imaṃ bhattaṃ imasmiṃ kāle māsakampi na agghati, ayañca mayhaṃ ekavāreneva kahāpaṇaṃ deti, bhavissatettha kāraṇa’’nti cintetvā ‘‘nāhaṃ kahāpaṇena demī’’ti āha.
Ngài suy nghĩ: “Cơm này không đáng giá một kahāpaṇa vào thời điểm này, và người này chỉ cho tôi một kahāpaṇa duy nhất, vậy lý do là gì?” Sau đó, Ngài trả lời: “Tôi không nhận kahāpaṇa từ ông.”

Evaṃ sante dve gaṇha, tīṇi gaṇhāti iminā niyāmena sabbepi te kahāpaṇe dātukāmo jāto.
Sau khi có sự trao đổi như vậy, người tín đồ đã quyết định, và dù có nhận bao nhiêu kahāpaṇa, ông vẫn muốn tặng hết cho Ngài.

Itaro ‘‘aññepissa atthī’’ti saññāya ‘‘na demi’’cceva āha.
Người kia hiểu rằng có thể sẽ có người khác cần sự giúp đỡ, vì vậy ông nói: “Tôi không thể cho thầy.”

Atha naṃ so āha – ‘‘sace me, bho, aññepi assu, tepi dadeyyaṃ. Na kho panāhaṃ attano atthāya gaṇhāmi, etasmiṃ me rukkhamūle eko ayyo nisīdāpito, tuyhampi kusalaṃ bhavissati, dehi me bhatta’’nti.
Vì vậy, Ngài nói: “Nếu có người khác cũng cần giúp đỡ, tôi sẽ giúp. Nhưng tôi không lấy vì lợi ích riêng của mình. Có một vị thầy đang ngồi dưới cây này, tôi sẽ giúp ông ấy, điều này cũng có lợi cho ông.”

Tena hi, bho, gaṇha, āhara te kahāpaṇeti kahāpaṇe gahetvā puṭakabhattaṃ adāsi.
Vì vậy, ông ấy lấy tiền từ tay người kia, và trao lại phần cơm tối.

Upāsako bhattaṃ gahetvā hatthe dhovitvā theraṃ upasaṅkamitvā ‘‘pattaṃ nīharatha, bhante’’ti āha.
Người tín đồ cầm cơm, rửa tay sạch sẽ rồi tiến tới gần trưởng lão
và nói: “Xin thầy lấy bát.”

Thero pattaṃ nīharitvā upaḍḍhabhatte dinne pattaṃ pidahi.
Thượng tọa nhận bát, đổ phần cơm dư vào bát rồi đậy lại.

Upāsako āha – ‘‘ayaṃ, bhante, ekasseva paṭiviso, na sakkā mayā ito bhuñjituṃ. Tumhākaṃyeva me atthāya imaṃ pariyesitvā laddhaṃ, gaṇhatha naṃ maṃ anukampaṃ upādāyā’’ti.
Người tín đồ nói: “Thưa thầy, đây là phần cơm của một người, tôi không thể ăn từ đây. Tôi đã tìm kiếm phần này vì lợi ích của thầy. Xin thầy nhận nó và đừng bỏ qua.”

Thero ‘‘atthi ettha kāraṇa’’nti gahetvā sabbaṃ paribhuñji.
Thượng tọa nhận lấy và ăn tất cả, hiểu rằng đây là một lý do hợp lý.

Upāsako dhamakaraṇena pānīyaṃ parissāvetvā adāsi.
Người tín đồ làm nước uống bằng cách pha chế, rồi dâng cho thầy của mình.

Tato niṭṭhitabhattakicce there ubhopi maggaṃ paṭipajjiṃsu.
Sau khi việc ăn uống xong, cả hai cùng tiếp tục hành trình của mình.

Thero upāsakaṃ pucchi – ‘‘kena kāraṇena tvaṃ na bhuñjasī’’ti.
Thượng tọa hỏi người tín đồ: “Vì lý do gì mà con không ăn?”

So attano gamanāgamanavidhānaṃ sabbaṃ kathesi.
Người tín đồ liền kể hết mọi chuyện về việc đi lại của mình.

Thero taṃ sutvā saṃvegappatto cintesi – ‘‘dukkaraṃ upāsakena kataṃ, mayā pana evarūpaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā etassa kataññunā bhavitabbaṃ.
Nghe xong, vị trưởng lão cảm thấy xúc động và nghĩ: “Việc người tín đồ làm thật khó khăn, nhưng nếu ta nhận phần cơm này và ăn, ta sẽ phải sống đời sống biết ơn.”

Sappāyasenāsanaṃ labhitvā tattheva chavimaṃsalohitesu sukkhantesupi nisinnapallaṅkeneva arahattaṃ appatvā na uṭṭhahissāmī’’ti.
Ngài nghĩ tiếp: “Dù có được chỗ ngồi êm ái, ngồi trên nền cứng đã khô, tôi vẫn không thể đạt được Arahant nếu không đứng dậy.”

So tissamahāvihāraṃ gantvā āgantukavattaṃ katvā attano pattasenāsanaṃ pavisitvā paccattharaṇaṃ attharitvā tattha nisinno attano mūlakammaṭṭhānameva gaṇhi.
Ngài đến Tissa Mahāvihāra, làm lễ nhập môn và vào chỗ ngồi của mình, trải nệm rồi ngồi xuống và bắt đầu quán chiếu về công việc ban đầu của mình.

So tāya rattiyā obhāsamattampi nibbattetuṃ nāsakkhi.
Trong suốt đêm, Ngài không thể khởi dậy ngay cả một chút ánh sáng trong tâm.

Punadivasato paṭṭhāya bhikkhācārapalibodhaṃ chinditvā tadeva kammaṭṭhānaṃ anulomapaṭilomaṃ vipassi.
Từ sáng hôm sau, Ngài cắt đứt sự mê mờ do các hoạt động khất thực, và tiếp tục quán chiếu theo cách thuận theo hoặc nghịch lại.

Etenupāyena vipassanto sattame aruṇe saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā cintesi – ‘‘ativiya me kilantaṃ sarīraṃ, kiṃ nu kho me jīvitaṃ ciraṃ pavattissati, na pavattissatī’’ti.
Qua phương pháp này, Ngài thiền quán và vào buổi sáng sớm thứ bảy, với sự hiểu biết đầy đủ, Ngài đạt được Arahant, và suy nghĩ: “Thân tôi đã mệt mỏi quá, liệu tôi có sống lâu được nữa không?”

Athassa appavattanabhāvaṃ disvā senāsanaṃ paṭisāmetvā pattacīvaramādāya vihāramajjhaṃ gantvā bheriṃ paharāpetvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātesi.
Nhận thấy không thể tiếp tục, Ngài thu dọn chỗ ngồi, lấy bát và y áo, đi vào trung tâm tu viện, cho gọi hội chúng Tỳ-kheo tụ họp và thổi kèn gọi họ đến.

Saṅghatthero ‘‘kena bhikkhunā saṅgho sannipātito’’ti pucchi.
Trưởng lão Tăng hỏi: “Ai đã triệu tập chúng Tăng?”

Mayā, bhanteti.
“Bạch Ngài, do con.”

Kimatthaṃ sappurisāti.
“Vì mục đích gì, này người thiện lành?”

Bhante, aññaṃ kammaṃ natthi, yesaṃ pana magge vā phale vā kaṅkhā atthi, te maṃ pucchantūti.
“Bạch Ngài, không có việc gì khác, nhưng ai còn nghi ngờ về Đạo hay Quả, hãy hỏi con.”

Sappurisa tādisā nāma bhikkhū asantaṃ guṇaṃ na kathenti, amhākaṃ ettha kaṅkhā natthi.
“Này người thiện lành, các vị Tỳ-kheo như vậy không nói những điều không có thật. Chúng ta không có nghi ngờ gì về việc này.”

Kiṃ pana te saṃvegakāraṇaṃ ahosi, kiṃ paccayaṃ katvā arahattaṃ nibbattanti.
“Nhưng điều gì đã khiến thầy khởi lên sự tinh tấn? Do nhân duyên nào mà thầy đạt được Arahant?”

Bhante, imasmiṃ mahāgāme valliyavīthiyaṃ dārubhaṇḍakamahātisso nāma upāsako attano dhītaraṃ bahi ṭhapetvā dvādasa kahāpaṇe gaṇhitvā tehi ekaṃ khīradhenuṃ gahetvā saṅghassa khīrabhattasalākaṃ paṭṭhapesi.
“Bạch Ngài, tại ngôi làng lớn này, trên con đường Valliyavīthi, có một người tín đồ tên là Dārubhaṇḍakamahātisso. Ông đã gả con gái mình để nhận 12 kahāpaṇa, rồi dùng số tiền đó mua một con bò sữa và bắt đầu dâng cơm sữa cho chúng Tăng.”

So ‘‘dhītaraṃ mocessāmī’’ti cha māse yantasālāya bhatiṃ katvā dvādasa kahāpaṇe labhitvā ‘‘dhītaraṃ mocessāmī’’ti attano gehaṃ gacchanto.
“Ông ấy làm việc trong sáu tháng tại một xưởng để kiếm được 12 kahāpaṇa với ý định chuộc lại con gái mình, rồi trở về nhà.”

Antarāmagge maṃ disvā bhikkhācāravelāya sabbepi te kahāpaṇe datvā puṭakabhattaṃ gaṇhitvā sabbaṃ mayhaṃ adāsi.
“Trên đường, ông gặp con trong lúc đi khất thực, liền trao hết 12 kahāpaṇa và lấy một phần cơm tối để dâng hết cho con.”

Ahaṃ taṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā idhāgantvā sappāyasenāsanaṃ labhitvā ‘‘piṇḍāpacāyanakammaṃ karissāmī’’ti visesaṃ nibbattesiṃ, bhanteti.
“Con đã dùng phần cơm ấy, trở về đây, nhận được chỗ ở thích hợp, và với lòng tri ân, con đã phát triển nỗ lực để đạt được quả vị cao hơn, bạch Ngài.”

Taṃ ṭhānaṃ sampattā catassopi parisā therassa sādhukāraṃ adaṃsu.
Khi nghe câu chuyện này, cả bốn hội chúng đều ca ngợi Thượng tọa.

Sakabhāvena saṇṭhātuṃ samattho nāma nāhosi.
Không ai có thể giữ được sự yên lặng của chính mình.

Thero saṅghamajjhe nisīditvā kathento kathentova ‘‘mayhaṃ kūṭāgāraṃ dārubhaṇḍakamahātissassa hatthena phuṭṭhakāleyeva calatū’’ti adhiṭṭhāya anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
Trưởng lão ngồi giữa chúng Tăng, nói lời cuối cùng: “Khi bàn tay của Dārubhaṇḍakamahātisso chạm vào tháp của ta, tháp ấy sẽ rung chuyển.” Rồi ngài nhập Niết-bàn vô dư y.

Kākavaṇṇatissamahārājā ‘‘eko kira thero parinibbuto’’ti sutvā vihāraṃ gantvā sakkārasammānaṃ katvā kūṭāgāraṃ sajjetvā theraṃ tattha āropetvā ‘‘idāni citakaṭṭhānaṃ gamissāmā’’ti ukkhipanto cāletuṃ nāsakkhi.
Vua Kākavaṇṇatissa nghe tin rằng một vị Thượng tọa đã nhập Niết-bàn, liền đến tu viện, tổ chức lễ cúng dường trang trọng, và đặt thầy vào trong tháp cúng dường. Nhưng khi vua định nhấc tháp lên để đưa đến nơi hỏa táng, tháp không thể di chuyển.

Rājā bhikkhusaṅghaṃ pucchi – ‘‘atthi, bhante, therena kiñci kathita’’nti.
Vua hỏi chúng Tăng: “Bạch chư tôn giả, có phải Thượng tọa đã nói điều gì trước khi nhập Niết-bàn?”

Bhikkhū therena kathitavidhānaṃ ācikkhiṃsu.
Các vị Tỳ-kheo kể lại những điều Thượng tọa đã căn dặn.

Rājā taṃ upāsakaṃ pakkosāpetvā ‘‘tayā ito sattadivasamatthake kassaci maggapaṭipannassa bhikkhuno puṭakabhattaṃ dinna’’nti pucchi.
Vua cho gọi người tín đồ đến và hỏi: “Trong bảy ngày qua, ngươi có dâng cơm tối cho một vị Tỳ-kheo nào đang đi đường không?”

Āma, devāti.
“Thưa có, tâu Đại vương.”

Kena te niyāmena dinnanti?
“Ngươi đã dâng như thế nào?”

So taṃ kāraṇaṃ sabbaṃ ārocesi.
Người tín đồ kể lại toàn bộ sự việc.

Atha naṃ rājā therassa kūṭāgāraṭṭhānaṃ pesesi – ‘‘gaccha taṃ theraṃ sañjāna, so vā añño vā’’ti.
Vua sai ông ta đến chỗ tháp cúng dường của Thượng tọa và nói: “Hãy đến nhận diện thầy ấy, xem đó có phải là vị thầy hay không.”

So gantvā sāṇiṃ ukkhipitvā therassa mukhaṃ disvā sañjānitvā dvīhi hatthehi hadayaṃ sandhārento rañño santikaṃ gantvā, ‘‘deva, mayhaṃ ayyo’’ti āha.
Người tín đồ đến, vén màn lên, nhìn thấy khuôn mặt của Thượng tọa, nhận ra ngài, rồi ôm lấy trái tim mình bằng cả hai tay và trở về gặp vua, nói: “Tâu Đại vương, đó chính là vị thầy của tôi.”

Athassa rājā mahāpasādhanaṃ dāpesi.
Vua ban thưởng cho ông ta một bộ lễ phục long trọng.

Taṃ pasādhetvā āgataṃ ‘‘gaccha bhātika mahātissa mayhaṃ, ayyāti vatvā kūṭāgāraṃ ukkhipā’’ti āha.
Khi ông ta trở lại với bộ lễ phục, vua bảo: “Hãy đi, thưa anh em, và nói: ‘Bạch Ngài, Thầy của tôi,’ rồi nhấc tháp lên.”

Upāsako ‘‘sādhu, devā’’ti gantvā therassa pāde vanditvā ubhohi hatthehi ukkhipitvā attano matthake akāsi.
Người tín đồ đáp: “Vâng, tâu Đại vương,” rồi đến, đảnh lễ chân của Thượng tọa, nhấc tháp bằng cả hai tay và đặt lên đầu mình.

Tasmiṃyeva khaṇe kūṭāgāraṃ ākāse uppatitvā citakamatthake patiṭṭhāsi.
Ngay lúc đó, tháp cúng dường bay lên không trung và hạ xuống ngay vị trí hỏa táng.

Tasmiṃ kāle citakassa catūhipi kaṇṇehi sayameva aggijālā uṭṭhahiṃsūti.
Vào thời điểm ấy, từ bốn góc của giàn hỏa táng, ngọn lửa tự nhiên bùng lên.

‘‘Mahantaṃ kho panetaṃ satthu dāyajjaṃ, yadidaṃ satta ariyadhanāni nāma, taṃ na sakkā kusītena gahetuṃ.
“Gia tài của Đức Thế Tôn thật lớn lao, đó chính là bảy tài sản của bậc Thánh, và không thể đạt được bởi người lười biếng.

Yathā hi vippaṭipannaṃ puttaṃ mātāpitaro ‘ayaṃ amhākaṃ aputto’ti paribāhiraṃ karonti, so tesaṃ accayena dāyajjaṃ na labhati, evaṃ kusītopi idaṃ ariyadhanadāyajjaṃ na labhati, āraddhavīriyova labhatī’’ti dāyajjamahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati.
Cũng như cha mẹ từ bỏ một người con hư và không xem là con cái, người ấy không nhận được gia tài khi họ qua đời, thì người lười biếng cũng không thể đạt được gia tài của bậc Thánh. Chỉ những ai tinh tấn mới có thể nhận được. Quán chiếu về sự vĩ đại của gia tài này, tinh tấn sẽ khởi lên.

‘‘Mahā kho pana te satthā.
“Thầy của con thật vĩ đại.

Satthuno hi te mātukucchimhi paṭisandhiṃ gahaṇakālepi, abhinikkhamanepi, abhisambodhiyampi, dhammacakkappavattanayamakapāṭihāriyadevorohanaāyusaṅkhāravossajjanesupi, parinibbānakālepi dasasahassilokadhātu kampittha.
Khi Đức Thế Tôn thọ thai, lúc Ngài xuất gia, khi Ngài thành đạo, khi Ngài chuyển Pháp luân, khi Ngài thực hiện thần thông song hành, khi Ngài giáng trần từ cõi trời, khi Ngài xả bỏ mạng căn, và ngay cả lúc Ngài nhập Niết-bàn, mười ngàn thế giới đã rung chuyển.

Yuttaṃ nu te evarūpassa satthuno sāsane pabbajitvā kusītena bhavitu’’nti evaṃ satthumahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati.
Liệu có đúng không khi một người đã xuất gia trong giáo pháp của một bậc Thầy như vậy mà lại sống lười biếng? Quán chiếu về sự vĩ đại của Đức Thế Tôn, tinh tấn sẽ khởi lên.

‘‘Jātiyāpi tvaṃ idāni na lāmakajātiko, asambhinnāya mahāsammatapaveṇiyā āgataokkākarājavaṃse jātosi, suddhodanamahārājassa ca mahāmāyādeviyā ca nattā, rāhulabhaddassa kaniṭṭho, tayā nāma evarūpena jinaputtena hutvā na yuttaṃ kusītena viharitu’’nti evaṃ jātimahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati.
“Con không phải là người thuộc dòng dõi tầm thường, con được sinh ra trong hoàng tộc Okkāka thuộc dòng Mahāsammata không đứt đoạn. Con là cháu của Đại vương Suddhodana và Hoàng hậu Mahāmāyā, là em trai của Rāhula. Với vai trò là một người con của Đức Phật, con không xứng đáng sống trong lười biếng.” Quán chiếu về sự cao quý của dòng dõi, tinh tấn sẽ khởi lên.

‘‘Sāriputtamoggallānā ceva asīti mahāsāvakā ca vīriyeneva lokuttaradhammaṃ paṭivijjhiṃsu, tvaṃ etesaṃ sabrahmacārīnaṃ maggaṃ paṭipajjasi, na paṭipajjasī’’ti evaṃ sabrahmacārimahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati.
“Sāriputta, Moggallāna và 80 vị Đại đệ tử đã chứng ngộ các pháp siêu thế nhờ vào tinh tấn. Con là bạn đồng tu với các ngài, con đang đi trên con đường của các ngài, nhưng lại không tinh tấn.” Quán chiếu về sự cao quý của bạn đồng tu, tinh tấn sẽ khởi lên.

Kucchiṃ pūretvā ṭhitaajagarasadise vissaṭṭhakāyikacetasikavīriye kusītapuggale parivajjentassāpi, āraddhavīriye pahitatte puggale sevantassāpi, ṭhānanisajjādīsu viriyuppādanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati.
Tránh xa những người lười biếng giống như con trăn chỉ nằm yên sau khi ăn no, với thân và tâm không có tinh tấn, gần gũi những người có tinh tấn mạnh mẽ và ý chí kiên định, và phát sinh tinh tấn trong các hoạt động như đứng, ngồi, giúp tăng trưởng sự tập trung tâm hướng về mục đích, tinh tấn sẽ khởi lên.

Tasmā ādikammiko kulaputto imehi ekādasahi kāraṇehi vīriyasambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti.
Do vậy, một vị cư sĩ sơ cơ nhờ vào mười một yếu tố này phát sinh yếu tố giác ngộ là tinh tấn, biến nó thành trách nhiệm, và sau đó thực hành một cách kiên trì để từng bước đạt được Arahant.

So yāva arahattamaggā vīriyasambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.
Người ấy phát triển yếu tố giác ngộ là tinh tấn cho đến khi đạt được con đường Arahant, và khi đạt đến quả vị, tinh tấn ấy được xem là đã hoàn thiện.

Ekādasa dhammā pītisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – buddhānussati, dhammasaṅghasīla^ cāgadevatānussati upasamānussati, lūkhapuggalaparivajjanatā, siniddhapuggalasevanatā, pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇatā, tadadhimuttatāti.
Mười một pháp dẫn đến sự phát sinh yếu tố giác ngộ là hỷ gồm: nhớ nghĩ về Đức Phật, Pháp, Tăng, giới hạnh, sự bố thí, các vị chư thiên, sự tĩnh lặng, tránh xa những người thô lỗ, gần gũi những người ôn hòa, quán chiếu các bài kinh đáng tin cậy, và sự chuyên chú vào mục tiêu.

Buddhaguṇe anussarantassāpi hi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjati, dhammasaṅghaguṇe anussarantassāpi,
Khi quán tưởng về các đức hạnh của Đức Phật, yếu tố giác ngộ là hỷ sẽ khởi lên, lan tỏa khắp toàn thân cho đến ngưỡng cận định. Tương tự, khi quán tưởng về đức hạnh của Pháp và Tăng, yếu tố này cũng khởi lên.

dīgharattaṃ akhaṇḍaṃ katvā rakkhitaṃ catupārisuddhisīlaṃ paccavekkhantassāpi, gihino dasasīlaṃ pañcasīlaṃ paccavekkhantassāpi,
Khi quán chiếu giới tứ thanh tịnh đã được giữ gìn không gián đoạn trong một thời gian dài, hoặc đối với cư sĩ, quán chiếu về mười giới hay năm giới, yếu tố giác ngộ là hỷ sẽ khởi lên.

dubbhikkhabhayādīsu paṇītabhojanaṃ sabrahmacārīnaṃ datvā ‘‘evaṃnāma adamhā’’ti cāgaṃ paccavekkhantassāpi,
Khi trong thời kỳ đói kém hay sợ hãi, đã dâng tặng những món ăn ngon cho bạn đồng tu, và sau đó quán chiếu về hành động bố thí ấy, yếu tố giác ngộ là hỷ sẽ khởi lên.

gihinopi evarūpe kāle sīlavantānaṃ dinnadānaṃ paccavekkhantassāpi,
Đối với cư sĩ, khi trong những thời điểm như vậy, đã cúng dường cho những người giữ giới, và quán chiếu về hành động ấy, yếu tố giác ngộ là hỷ cũng khởi lên.

yehi guṇehi samannāgatā devattaṃ pattā, tathārūpānaṃ guṇānaṃ attani atthitaṃ paccavekkhantassāpi,
Khi quán chiếu rằng mình sở hữu những đức hạnh giống như những đức hạnh đã giúp các vị chư thiên đạt được cảnh giới của họ, yếu tố giác ngộ là hỷ sẽ khởi lên.

samāpattiyā vikkhambhite kilesā saṭṭhipi sattatipi vassāni na samudācarantīti paccavekkhantassāpi,
Khi quán chiếu rằng các phiền não đã bị chế ngự bởi các tầng thiền định và không phát sinh trong suốt 60 hay 70 năm, yếu tố giác ngộ là hỷ sẽ khởi lên.

cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve buddhādīsu pasādasinehābhāvena gadrabhapiṭṭhe rajasadise lūkhapuggale parivajjentassāpi,
Khi tránh xa những người thô lỗ giống như bụi bặm trên lưng con lừa, do họ thiếu lòng kính tín và yêu mến Đức Phật, Pháp, và Tăng, yếu tố giác ngộ là hỷ sẽ khởi lên.

buddhādīsu pasādabahule muducitte siniddhapuggale sevantassāpi,
Khi gần gũi với những người ôn hòa, giàu lòng kính tín đối với Đức Phật, Pháp, và Tăng, yếu tố giác ngộ là hỷ sẽ khởi lên.

ratanattayaguṇaparidīpake pasādanīyasuttante paccavekkhantassāpi,
Khi quán chiếu về các bài kinh làm sáng tỏ đức hạnh của Tam Bảo, yếu tố giác ngộ là hỷ sẽ khởi lên.

ṭhānanisajjādīsu pītiuppādanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati.
Khi có tâm hướng về việc phát sinh hỷ trong các hoạt động như đứng, ngồi, yếu tố giác ngộ là hỷ sẽ khởi lên.

Tasmā ādikammiko kulaputto imehi ekādasahi kāraṇehi pītisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti.
Do vậy, một vị cư sĩ sơ cơ nhờ vào mười một yếu tố này mà phát sinh yếu tố giác ngộ là hỷ, biến nó thành trách nhiệm và thực hành kiên trì, từng bước đạt được Arahant.

So yāva arahattamaggā pītisambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.
Người ấy phát triển yếu tố giác ngộ là hỷ cho đến khi đạt được con đường Arahant, và khi đạt đến quả vị, yếu tố giác ngộ ấy được xem là đã hoàn thiện.

Satta dhammā passaddhisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – paṇītabhojanasevanatā, utusukhasevanatā, iriyāpathasukhasevanatā, majjhattapayogatā, sāraddhakāyapuggalaparivajjanatā, passaddhakāyapuggalasevanatā, tadadhimuttatāti.
Bảy pháp dẫn đến sự phát sinh yếu tố giác ngộ là tĩnh lặng gồm: dùng thức ăn ngon lành, phù hợp; tận hưởng thời tiết dễ chịu; duy trì sự thoải mái trong tư thế; thực hành tâm trung đạo; tránh xa những người có thân thể kích động; gần gũi những người có thân thể tĩnh lặng; và sự chuyên chú vào mục tiêu.

Paṇītañhi siniddhaṃ sappāyabhojanaṃ bhuñjantassāpi, sītuṇhesu ca utūsu ṭhānādīsu ca iriyāpathesu sappāyautuñca iriyāpathañca sevantassāpi passaddhi uppajjati.
Khi dùng các món ăn ngon lành và phù hợp, khi chọn thời tiết và tư thế phù hợp như nóng hay lạnh, sự tĩnh lặng sẽ khởi lên.

Yo pana mahāpurisajātiko sabbautuiriyāpathakkhamo hoti, na taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
Tuy nhiên, điều này không áp dụng cho những người có bản tính của bậc đại nhân, vốn chịu đựng được mọi thời tiết và tư thế.

Yassa sabhāgavisabhāgatā atthi, tasseva visabhāge utuiriyāpathe vajjetvā sabhāge sevantassa uppajjati.
Đối với những người có sự khác biệt về tính cách, khi tránh xa các điều kiện bất lợi và thực hành trong những điều kiện thuận lợi, sự tĩnh lặng sẽ khởi lên.

Majjhattapayogo vuccati attano ca parassa ca kammassakatapaccavekkhaṇā.
Tâm trung đạo có nghĩa là quán chiếu về nghiệp của chính mình và của người khác.

Iminā majjhattapayogena uppajjati.
Nhờ vào tâm trung đạo này, sự tĩnh lặng sẽ khởi lên.

Yo leḍḍudaṇḍādīhi paraṃ viheṭhayamāno vicarati, evarūpaṃ sāraddhakāyaṃ puggalaṃ parivajjentassāpi,
Khi tránh xa những người gây hại cho người khác bằng gậy, đá, hoặc hành động kích động, sự tĩnh lặng sẽ khởi lên.

Saṃyatapādapāṇiṃ passaddhakāyaṃ puggalaṃ sevantassāpi,
Khi gần gũi những người có hành vi điềm tĩnh, kiểm soát tốt tay chân, sự tĩnh lặng cũng sẽ khởi lên.

Ṭhānanisajjādīsu passaddhiuppādanatthāya ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati.
Khi có tâm hướng đến việc phát sinh tĩnh lặng trong các hoạt động như đứng hay ngồi, yếu tố giác ngộ là tĩnh lặng sẽ khởi lên.

Tasmā ādikammiko kulaputto imehi sattahi kāraṇehi passaddhisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti.
Do vậy, một vị cư sĩ sơ cơ nhờ vào bảy yếu tố này mà phát sinh yếu tố giác ngộ là tĩnh lặng, biến nó thành trách nhiệm và thực hành kiên trì, từng bước đạt được Arahant.

So yāva arahattamaggā passaddhisambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.
Người ấy phát triển yếu tố giác ngộ là tĩnh lặng cho đến khi đạt được con đường Arahant, và khi đạt đến quả vị, yếu tố giác ngộ ấy được xem là đã hoàn thiện.

Ekādasa dhammā samādhisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – vatthuvisadakiriyatā, indriyasamattapaṭipādanatā, nimittakusalatā, samaye cittassa paggaṇhanatā, samaye cittassa niggaṇhanatā, samaye sampahaṃsanatā, samaye ajjhupekkhanatā, asamāhitapuggalaparivajjanatā, samāhitapuggalasevanatā, jhānavimokkhapaccavekkhaṇatā, tadadhimuttatāti.
Mười một pháp dẫn đến sự phát sinh yếu tố giác ngộ là định gồm: làm cho đối tượng rõ ràng, điều hòa các căn, thành thạo trong việc nắm giữ đối tượng, nâng đỡ tâm vào đúng thời điểm, kìm nén tâm vào đúng thời điểm, làm vui tâm vào đúng thời điểm, giữ tâm trung đạo vào đúng thời điểm, tránh xa những người không định tâm, gần gũi những người định tâm, quán chiếu thiền và giải thoát, và sự chuyên chú vào mục tiêu.

Tattha vatthuvisadakiriyatā ca indriyasamattapaṭipādanatā ca vuttanayeneva veditabbā.
Làm rõ đối tượng và điều hòa các căn nên được hiểu như đã giải thích trước đây.

Nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahakusalatā.
Thành thạo trong việc nắm giữ đối tượng có nghĩa là thành thạo trong việc nắm giữ hình ảnh của kasiṇa.

Samaye cittassa paggaṇhanatāti yasmiṃ samaye atisithilavīriyatādīhi līnaṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye dhammavicayavīriyapītisambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena tassa paggaṇhanaṃ.
Nâng đỡ tâm vào đúng thời điểm có nghĩa là khi tâm bị trầm uất do sự buông lơi trong tinh tấn, hãy làm cho tâm mạnh lên bằng cách khởi lên các yếu tố giác ngộ như quán pháp, tinh tấn và hỷ.

Samaye cittassa niggaṇhanatāti yasmiṃ samaye accāraddhavīriyatādīhi uddhataṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena tassa niggaṇhanaṃ.
Kìm nén tâm vào đúng thời điểm có nghĩa là khi tâm bị xao động do sự quá mức trong tinh tấn, hãy làm dịu tâm bằng cách khởi lên các yếu tố giác ngộ như tĩnh lặng, định và xả.

Samaye sampahaṃsanatāti yasmiṃ samaye cittaṃ paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānadhigamena vā nirassādaṃ hoti, tasmiṃ samaye aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena saṃvejeti.
Làm vui tâm vào đúng thời điểm có nghĩa là khi tâm trở nên nhàm chán do thiếu sáng suốt hoặc không đạt được sự an lạc, hãy khơi dậy sự tinh tấn bằng cách quán chiếu tám yếu tố gây xúc động mạnh.

Aṭṭha saṃvegavatthūni nāma – jātijarābyādhimaraṇāni cattāri, apāyadukkhaṃ pañcamaṃ, atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhanti.
Tám yếu tố gây xúc động mạnh là: sinh, già, bệnh, chết (bốn yếu tố đầu); khổ trong cõi ác (yếu tố thứ năm); khổ do luân hồi trong quá khứ; khổ do luân hồi trong tương lai; và khổ do tìm kiếm thực phẩm trong hiện tại.

Ratanattayaguṇānussaraṇena ca pasādaṃ janeti.
Bằng cách quán tưởng đức hạnh của Tam Bảo, sự kính tín sẽ khởi lên.

Ayaṃ vuccati ‘‘samaye sampahaṃsanatā’’ti.
Điều này được gọi là làm vui tâm vào đúng thời điểm.

Samaye ajjhupekkhanatā nāma yasmiṃ samaye sammāpaṭipattiṃ āgamma alīnaṃ anuddhataṃ anirassādaṃ ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannaṃ cittaṃ hoti, tadāssa paggahaniggahasampahaṃsanesu na byāpāraṃ āpajjati sārathi viya samappavattesu assesu.
Giữ tâm trung đạo vào đúng thời điểm có nghĩa là, khi tâm theo đúng con đường thực hành, không trầm uất, không xao động, không nhàm chán, và tập trung ổn định vào đối tượng trong dòng thiền định, thì người ấy không cần phải điều chỉnh hay can thiệp, giống như người đánh xe không cần can thiệp khi các con ngựa đã chạy đều.

Ayaṃ vuccati ‘‘samaye ajjhupekkhanatā’’ti.
Đây được gọi là giữ tâm trung đạo vào đúng thời điểm.

Asamāhitapuggalaparivajjanatā nāma upacāraṃ vā appanaṃ vā appattānaṃ vikkhittacittānaṃ puggalānaṃ ārakā parivajjanaṃ.
Tránh xa những người không định tâm có nghĩa là tránh xa những người có tâm tán loạn, chưa đạt được cận định hay an định.

Samāhitapuggalasevanatā nāma upacārena vā appanāya vā samāhitacittānaṃ sevanā bhajanā payirupāsanā.
Gần gũi những người định tâm có nghĩa là thân cận, học hỏi và kính ngưỡng những người có tâm định đã đạt cận định hay an định.

Tadadhimuttatā nāma ṭhānanisajjādīsu samādhiuppādanatthaṃyeva ninnapoṇapabbhāracittatā.
Chuyên chú vào mục tiêu có nghĩa là hướng tâm về việc phát sinh định thông qua các hoạt động như đứng hay ngồi.

Evañhi paṭipajjato esa uppajjati.
Nhờ thực hành theo cách này, yếu tố giác ngộ là định sẽ phát sinh.

Tasmā ādikammiko kulaputto imehi ekādasahi kāraṇehi samādhisambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti.
Do vậy, một vị cư sĩ sơ cơ nhờ vào mười một yếu tố này mà phát sinh yếu tố giác ngộ là định, biến nó thành trách nhiệm và thực hành kiên trì, từng bước đạt được Arahant.

So yāva arahattamaggā samādhisambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.
Người ấy phát triển yếu tố giác ngộ là định cho đến khi đạt được con đường Arahant, và khi đạt đến quả vị, yếu tố giác ngộ ấy được xem là đã hoàn thiện.

Pañca dhammā upekhāsambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti – sattamajjhattatā, saṅkhāramajjhattatā, sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatā, sattasaṅkhāramajjhattapuggalasevanatā tadadhimuttatāti.
Năm pháp dẫn đến sự phát sinh yếu tố giác ngộ là xả gồm: giữ tâm trung đạo đối với chúng sinh, giữ tâm trung đạo đối với các hành, tránh xa những người thích tranh cãi và gây rối, gần gũi những người giữ tâm trung đạo đối với chúng sinh và các hành, và sự chuyên chú vào mục tiêu.

Tattha dvīhākārehi sattamajjhattataṃ samuṭṭhāpeti ‘‘tvaṃ attano kammena āgantvā attanova kammena gamissasi, esopi attano kammena āgantvā attanova kammena gamissati, tvaṃ kaṃ kelāyasī’’ti evaṃ kammassakatapaccavekkhaṇena ca, ‘‘paramatthato sattoyeva natthi, so tvaṃ kaṃ kelāyasī’’ti evaṃ nissattapaccavekkhaṇena cāti.
Có hai cách để phát sinh tâm trung đạo đối với chúng sinh: quán chiếu rằng “Ngươi đến đây nhờ nghiệp của chính ngươi, và sẽ đi cũng nhờ nghiệp của chính ngươi; người kia cũng vậy, tại sao ngươi lại tranh chấp với họ?” Hoặc quán chiếu rằng “Thực tế không có chúng sinh nào tồn tại, vậy ngươi tranh cãi với ai?”

Dvīhevākārehi saṅkhāramajjhattataṃ samuṭṭhāpeti ‘‘idaṃ cīvaraṃ anupubbena vaṇṇavikārañceva jiṇṇabhāvañca upagantvā pādapuñchanacoḷakaṃ hutvā yaṭṭhikoṭiyā chaḍḍanīyaṃ bhavissati, sace panassa sāmiko bhaveyya, nāssa evaṃ vinassituṃ dadeyyā’’ti evaṃ assāmikabhāvapaccavekkhaṇena ca, ‘‘anaddhaniyaṃ idaṃ tāvakālika’’nti evaṃ tāvakālikabhāvapaccavekkhaṇena cāti.
Có hai cách để phát sinh tâm trung đạo đối với các hành: quán chiếu rằng “Y phục này dần dần sẽ biến đổi, trở nên cũ kỹ, và cuối cùng sẽ trở thành giẻ lau chân bị vứt bỏ. Nếu nó có chủ, họ sẽ không để nó hư hỏng như vậy.” Hoặc quán chiếu rằng “Đây là vật không bền vững, chỉ tạm thời tồn tại.”

Yathā ca cīvare, evaṃ pattādīsupi yojanā kātabbā.
Điều này áp dụng không chỉ với y phục, mà còn với bát và các vật dụng khác.

Sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatāti ettha yo puggalo gihī vā attano puttadhītādike, pabbajito vā attano antevāsikasamānupajjhāyakādike mamāyati,
Tránh xa những người gắn bó với chúng sinh và các hành ở đây nghĩa là tránh những người cư sĩ hoặc người xuất gia có tâm dính mắc đến con cái, học trò, hoặc những người thân cận của mình.

Sahattheneva nesaṃ kesacchedanasūcikammacīvaradhovanarajanapattapacanādīni karoti,
Người ấy tự mình làm những việc như cắt tóc, vá áo, giặt y phục, nhuộm áo, hoặc nấu cơm cho họ.

Muhuttampi apassanto ‘‘asuko sāmaṇero kuhiṃ, asuko daharo kuhi’’nti bhantamigo viya ito cito ca oloketi,
Nếu không thấy họ một lúc, người ấy giống như con nai hoảng sợ, ngó nghiêng tìm kiếm và hỏi: “Sáu-ma-na ấy đâu rồi? Người trẻ ấy đâu rồi?”

Aññena kesacchedanādīnaṃ atthāya ‘‘muhuttaṃ tāva asukaṃ pesethā’’ti yāciyamānopi ‘‘amhepi taṃ attano kammaṃ na kārema, tumhe naṃ gahetvā kilamissathā’’ti na deti, ayaṃ sattakelāyano nāma.
Khi có người khác yêu cầu cho phép người này làm công việc như cắt tóc, người ấy từ chối và nói: “Ngay cả tôi cũng không để họ làm việc của tôi, làm sao tôi để các ngươi đem họ đi và làm phiền họ?” Đây gọi là người dính mắc vào chúng sinh.

Yo pana cīvarapattathālakakattarayaṭṭhiādīni mamāyati, aññassa hatthena parāmasitumpi na deti,
Còn người gắn bó với các hành là người dính mắc vào các vật dụng như y phục, bát, bình, dao, gậy,… và không cho phép người khác chạm vào.

Tāvakālikaṃ yācito ‘‘mayampi imaṃ dhanāyantā na paribhuñjāma, tumhākaṃ kiṃ dassāmā’’ti vadati, ayaṃ saṅkhārakelāyano nāma.
Khi có người khác yêu cầu mượn những vật dụng này tạm thời, người ấy trả lời: “Ngay cả tôi còn chưa dùng hết nó, làm sao tôi có thể cho các ngươi?” Đây gọi là người dính mắc vào các hành.

Yo pana tesu dvīsupi vatthūsu majjhatto udāsino, ayaṃ sattasaṅkhāramajjhatto nāma.
Người giữ tâm trung đạo và thờ ơ đối với cả hai đối tượng là chúng sinh và các hành, được gọi là người trung đạo đối với chúng sinh và các hành.

Iti ayaṃ upekkhāsambojjhaṅgo evarūpaṃ sattasaṅkhārakelāyanapuggalaṃ ārakā parivajjentassāpi, sattasaṅkhāramajjhattapuggalaṃ sevantassāpi, ṭhānanisajjādīsu taduppādanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati.
Như vậy, yếu tố giác ngộ là xả sẽ khởi lên khi tránh xa những người dính mắc vào chúng sinh và các hành, gần gũi những người giữ tâm trung đạo đối với chúng sinh và các hành, và hướng tâm đến việc phát sinh xả qua các hoạt động như đứng, ngồi.

Tasmā ādikammiko kulaputto imehi pañcahi kāraṇehi upekkhāsambojjhaṅgaṃ samuṭṭhāpetvā tadeva dhuraṃ katvā abhinivesaṃ paṭṭhapetvā anukkamena arahattaṃ gaṇhāti.
Do vậy, một vị cư sĩ sơ cơ nhờ vào năm yếu tố này mà phát sinh yếu tố giác ngộ là xả, biến nó thành trách nhiệm và thực hành kiên trì, từng bước đạt được Arahant.

So yāva arahattamaggā upekkhāsambojjhaṅgaṃ bhāveti nāma, phale patte bhāvito nāma hoti.
Người ấy phát triển yếu tố giác ngộ là xả cho đến khi đạt được con đường Arahant, và khi đạt đến quả vị, yếu tố giác ngộ ấy được xem là đã hoàn thiện.

Iti imepi satta bojjhaṅgā lokiyalokuttaramissakāva kathitā.
Như vậy, bảy yếu tố giác ngộ này đã được giảng dạy bao gồm cả phần thuộc thế gian và siêu thế.

419. Sammādiṭṭhiṃ bhāvetīti aṭṭhaṅgikassa maggassa ādibhūtaṃ sammādiṭṭhiṃ brūheti vaḍḍheti.
“Sammādiṭṭhiṃ bhāveti” có nghĩa là làm tăng trưởng chánh kiến, yếu tố khởi đầu của Bát Chánh Đạo.

Sesapadesupi eseva nayo.
Các yếu tố khác trong Bát Chánh Đạo cũng nên được hiểu theo cách tương tự.

Ettha pana sammādassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi.
Ở đây, chánh kiến có đặc tính là nhận thức đúng đắn.

Sammāabhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo.
Chánh tư duy có đặc tính là hướng tâm đúng đắn.

Sammāpariggāhalakkhaṇā sammāvācā.
Chánh ngữ có đặc tính là nói đúng đắn.

Sammāsamuṭṭhāpanalakkhaṇo sammākammanto.
Chánh nghiệp có đặc tính là hành động đúng đắn.

Sammāvodāpanalakkhaṇo sammāājīvo.
Chánh mạng có đặc tính là làm sạch phương tiện sinh sống.

Sammāpaggahalakkhaṇo sammāvāyāmo.
Chánh tinh tấn có đặc tính là nỗ lực đúng đắn.

Sammāupaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati.
Chánh niệm có đặc tính là ghi nhớ đúng đắn.

Sammāsamādhānalakkhaṇo sammāsamādhi.
Chánh định có đặc tính là tập trung đúng đắn.

Tesu ekekassa tīṇi tīṇi kiccāni honti.
Trong mỗi yếu tố, có ba nhiệm vụ.

Seyyathidaṃ, sammādiṭṭhi tāva aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nirodhaṃ ārammaṇaṃ karoti, sampayuttadhamme ca passati tappaṭicchādakamohavidhamanavasena asammohato.
Chẳng hạn, chánh kiến từ bỏ tà kiến cùng với các phiền não đối nghịch khác, hướng tâm đến Niết-bàn làm đối tượng, và thấy rõ các pháp đồng hành nhờ sự không mê lầm, do phá trừ vô minh che lấp chúng.

Sammāsaṅkappādayopi tatheva micchāsaṅkappādīni ca pajahanti, nirodhañca ārammaṇaṃ karonti.
Tương tự, chánh tư duy và các yếu tố khác cũng từ bỏ tà tư duy và các tà pháp liên quan, đồng thời hướng tâm đến Niết-bàn làm đối tượng.

Visesato panettha sammāsaṅkappo sahajātadhamme sammā abhiniropeti, sammāvācā sammā pariggaṇhāti, sammākammanto sammā samuṭṭhāpeti, sammāājīvo sammā vodāpeti, sammāvāyāmo sammā paggaṇhāti, sammāsati sammā upaṭṭhāti, sammāsamādhi sammā padahati.
Riêng chánh tư duy thì hướng dẫn các pháp đồng sinh đúng cách, chánh ngữ phân tích đúng cách, chánh nghiệp khởi lên đúng cách, chánh mạng làm trong sạch đúng cách, chánh tinh tấn nâng đỡ đúng cách, chánh niệm duy trì đúng cách, và chánh định nỗ lực đúng cách.

Api cesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā hoti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā.
Hơn nữa, chánh kiến trước giai đoạn đạo lộ thì nhiều sát-na và nhiều đối tượng, nhưng vào lúc đạo lộ thì chỉ còn một sát-na và một đối tượng.

Kiccato pana dukkhe ñāṇantiādīni cattāri nāmāni labhati.
Về mặt nhiệm vụ, chánh kiến có bốn tên gọi: trí về khổ, trí về tập, trí về diệt, và trí về đạo.

Sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānakkhaṇā nānārammaṇā honti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā.
Chánh tư duy và các yếu tố khác cũng vậy, trước giai đoạn đạo lộ thì nhiều sát-na và nhiều đối tượng, nhưng vào lúc đạo lộ thì chỉ còn một sát-na và một đối tượng.

Tesu sammāsaṅkappo kiccato nekkhammasaṅkappo avihiṃsāsaṅkappo abyāpādasaṅkappoti tīṇi nāmāni labhati.
Trong đó, chánh tư duy về mặt nhiệm vụ có ba tên gọi: tư duy về xuất ly, tư duy về bất hại, và tư duy về không sân hận.

Sammāvācādayo tayo pubbabhāge viratiyopi honti cetanāyopi, maggakkhaṇe pana viratiyova.
Chánh ngữ và ba yếu tố khác trước giai đoạn đạo lộ có cả ý định và sự từ bỏ, nhưng vào lúc đạo lộ thì chỉ còn là sự từ bỏ.

Sammāvāyāmo sammāsatīti idampi dvayaṃ kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhati.
Chánh tinh tấn và chánh niệm, về mặt nhiệm vụ, cũng có bốn tên gọi dựa trên bốn tinh cần và bốn niệm xứ.

Sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi sammāsamādhiyeva.
Chánh định, cả trước giai đoạn đạo lộ lẫn trong đạo lộ, vẫn luôn được gọi là chánh định.

Iti imesu aṭṭhasu dhammesu bhagavatā nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahukārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā.
Như vậy, trong tám yếu tố này, Đức Thế Tôn đã giảng dạy chánh kiến đầu tiên vì lợi ích lớn lao mà nó mang lại cho người hành giả trên con đường đạt đến Niết-bàn.

Ayañhi ‘‘paññāpajjoto paññāsattha’’nti (dha. sa. 16, 20, 29, 34) ca vuttā.
Chánh kiến được gọi là “ánh sáng của trí tuệ” và “công cụ của trí tuệ” (theo Dhammasaṅgaṇī 16, 20, 29, 34).

Tasmā etāya pubbabhāge vipassanāñāṇasaṅkhātāya sammādiṭṭhiyā avijjandhakāraṃ vidhamitvā kilesacore ghātento khemena yogāvacaro nibbānaṃ pāpuṇāti.
Do đó, nhờ chánh kiến, được hiểu là trí tuệ quán chiếu trong giai đoạn đầu, người hành giả xua tan bóng tối của vô minh, tiêu diệt giặc phiền não và an toàn đạt đến Niết-bàn.

Tena vuttaṃ – ‘‘nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahukārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā’’ti.
Vì vậy, đã nói rằng: “Vì lợi ích lớn lao của chánh kiến đối với người hành giả trên con đường đạt đến Niết-bàn, nên nó được giảng dạy đầu tiên.”

Sammāsaṅkappo pana tassā bahukāro, tasmā tadanantaraṃ vutto.
Chánh tư duy hỗ trợ lớn lao cho chánh kiến, do đó nó được giảng dạy ngay sau chánh kiến.

Yathā hi heraññiko hatthena parivattetvā parivattetvā cakkhunā kahāpaṇaṃ olokento ‘ayaṃ kūṭo, ayaṃ cheko’’ti jānāti,
Giống như một người thợ vàng xoay tròn đồng tiền bằng tay và kiểm tra nó bằng mắt, rồi nhận ra: “Đây là giả, đây là thật.”

Evaṃ yogāvacaropi pubbabhāge vitakkena vitakketvā vitakketvā vipassanāpaññāya olokayamāno ‘‘ime dhammā kāmāvacarā, ime dhammā rūpāvacarādayo’’ti jānāti.
Tương tự, người hành giả trước giai đoạn đạo lộ, thông qua tư duy và quán chiếu, quan sát bằng trí tuệ quán chiếu và nhận ra: “Những pháp này thuộc dục giới, những pháp này thuộc sắc giới, v.v.”

Yathā vā pana purisena koṭiyaṃ gahetvā parivattetvā parivattetvā dinnaṃ mahārukkhaṃ tacchako vāsiyā tacchetvā kamme upaneti,
Hoặc giống như một người thợ mộc nắm lấy một cây đại thụ đã được cắt tỉa, xoay đi xoay lại, và dùng búa để chế tác thành vật dụng.

Evaṃ vitakkena vitakketvā vitakketvā dinnadhamme yogāvacaro paññāya ‘‘ime dhammā kāmāvacarā, ime dhammā rūpāvacarā’’tiādinā nayena paricchinditvā kamme upaneti.
Cũng vậy, thông qua tư duy và quán chiếu, người hành giả phân biệt các pháp như “Những pháp này thuộc dục giới, những pháp này thuộc sắc giới” và áp dụng chúng vào sự thực hành.

Tena vuttaṃ – ‘‘sammāsaṅkappo pana tassā bahukāro, tasmā tadanantaraṃ vutto’’ti.
Do đó đã nói rằng: “Chánh tư duy hỗ trợ lớn lao cho chánh kiến, nên được giảng dạy ngay sau đó.”

Svāyaṃ yathā sammādiṭṭhiyā, evaṃ sammāvācāyapi upakārako.
Cũng như chánh kiến, chánh ngữ cũng mang lại lợi ích.

Yathāha – ‘‘pubbe kho, gahapati, vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindatī’’ti (ma. ni. 1.463).
Như đã nói: “Này gia chủ, trước khi nói, người ta tư duy và cân nhắc, rồi sau đó mới thốt ra lời nói” (Kinh Trung Bộ 1.463).

Tasmā tadanantaraṃ sammāvācā vuttā.
Do đó, chánh ngữ được giảng dạy ngay sau chánh tư duy.

Yasmā pana idañcidañca karissāmāti paṭhamaṃ vācāya saṃvidahitvā loke kammante payojenti, tasmā vācā kāyakammassa upakārikāti sammāvācāya anantaraṃ sammākammanto vutto.
Vì trước tiên người ta lập kế hoạch bằng lời nói như “Tôi sẽ làm việc này, việc kia,” rồi sau đó tiến hành các hành động, nên lời nói hỗ trợ cho thân hành. Do đó, chánh nghiệp được giảng dạy ngay sau chánh ngữ.

Catubbidhaṃ pana vacīduccaritaṃ, tividhaṃ kāyaduccaritaṃ pahāya ubhayasucaritaṃ pūrentasseva yasmā ājīvaṭṭhamakasīlaṃ pūreti, na itarassa.
Khi từ bỏ bốn loại ác ngữ và ba loại ác hành, và hoàn thiện cả hai loại thiện hành, người ta hoàn thiện giới thứ tám trong giới ác hành (ājīvaṭṭhamaka sīla), nhưng không phải các giới khác.

Tasmā tadubhayānantaraṃ sammāājīvo vutto.
Do đó, chánh mạng được giảng dạy ngay sau chánh ngữ và chánh nghiệp.

Evaṃ suddhājīvena ‘‘parisuddho me ājīvo’’ti ettāvatā paritosaṃ katvā suttappamattena viharituṃ na yuttaṃ, atha kho sabbairiyāpathesu idaṃ vīriyamārabhitabbanti dassetuṃ tadanantaraṃ sammāvāyāmo vutto.
Như vậy, mặc dù sống với chánh mạng trong sạch và nghĩ rằng “Mạng sống của tôi đã thanh tịnh,” người ta không nên thỏa mãn và sống cẩu thả, mà phải bắt đầu tinh tấn trong tất cả các tư thế. Do đó, chánh tinh tấn được giảng dạy ngay sau chánh mạng.

Tato āraddhavīriyenāpi kāyādīsu catūsu vatthūsu sati sūpaṭṭhitā kātabbāti dassanatthaṃ tadanantaraṃ sammāsati desitā.
Với sự tinh tấn đã được khởi lên, chánh niệm phải được thiết lập vững chắc trong bốn lãnh vực thân, thọ, tâm, và pháp. Do đó, chánh niệm được giảng dạy ngay sau chánh tinh tấn.

Yasmā pana evaṃ sūpaṭṭhitā sati samādhissa upakārānupakārānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesitvā pahoti ekattārammaṇe cittaṃ samādhetuṃ, tasmā sammāsatiyā anantaraṃ sammāsamādhi desitoti veditabbo.
Khi chánh niệm được thiết lập như vậy, nó tìm kiếm các trạng thái hỗ trợ hoặc không hỗ trợ cho định, và giúp tâm tập trung vào một đối tượng duy nhất. Do đó, chánh định được giảng dạy ngay sau chánh niệm.

Iti ayampi aṭṭhaṅgiko maggo lokiyalokuttaramissakova kathito.
Như vậy, Bát Chánh Đạo này cũng được giảng dạy như một con đường kết hợp giữa thế gian và siêu thế.

427. Ajjhattaṃ rūpasaññītiādīsu ajjhattarūpe parikammavasena ajjhattaṃ rūpasaññī nāma hoti.
Trong câu “Ajjhattaṃ rūpasaññīti” (sự nhận thức về sắc bên trong), nhận thức về sắc bên trong phát sinh do thực hành đối tượng sắc nội thân.

Ajjhattañhi nīlaparikammaṃ karonto kese vā pitte vā akkhitārakāya vā karoti,
Khi thực hành đối tượng sắc xanh, hành giả chú tâm đến tóc, mật, hoặc tròng đen của mắt.

Pītaparikammaṃ karonto mede vā chaviyā vā hatthapādatalesu vā akkhīnaṃ pītakaṭṭhāne vā karoti,
Khi thực hành đối tượng sắc vàng, hành giả chú tâm đến mỡ, da, lòng bàn tay và lòng bàn chân, hoặc những chỗ vàng trong mắt.

Lohitaparikammaṃ karonto maṃse vā lohite vā jivhāya vā akkhīnaṃ rattaṭṭhāne vā karoti,
Khi thực hành đối tượng sắc đỏ, hành giả chú tâm đến thịt, máu, lưỡi, hoặc những chỗ đỏ trong mắt.

Odātaparikammaṃ karonto aṭṭhimhi vā dante vā nakhe vā akkhīnaṃ setaṭṭhāne vā karoti.
Khi thực hành đối tượng sắc trắng, hành giả chú tâm đến xương, răng, móng tay, hoặc những chỗ trắng trong mắt.

Taṃ pana sunīlaṃ supītaṃ sulohitakaṃ suodātakaṃ na hoti, avisuddhameva hoti.
Nhưng những đối tượng này không hoàn toàn xanh, vàng, đỏ, hay trắng hoàn mỹ, chúng chỉ là những hình ảnh không trong sạch.

Ekobahiddhā rūpāni passatīti yassevaṃ parikammaṃ ajjhattaṃ uppannaṃ hoti, nimittaṃ pana bahiddhā.
“Kẻ thấy sắc bên ngoài” nghĩa là người có đối tượng thực hành phát sinh bên trong, nhưng dấu hiệu quán sát (nimitta) lại xuất hiện bên ngoài.

So evaṃ ajjhattaṃ parikammassa bahiddhā ca appanāya vasena ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passatī’’ti vuccati.
Do đó, thông qua sự thực hành bên trong và sự định tâm bên ngoài, người ấy được gọi là “nhận thức về sắc bên trong và thấy sắc bên ngoài.”

Parittānīti avaḍḍhitāni.
“Những đối tượng nhỏ bé” nghĩa là những đối tượng chưa được phát triển.

Suvaṇṇadubbaṇṇānīti suvaṇṇāni vā honti dubbaṇṇāni vā, parittavaseneva idaṃ abhibhāyatanaṃ vuttanti veditabbaṃ.
Những sắc đó có thể đẹp hoặc không đẹp, và được xem là những đối tượng nhỏ bé trong phạm vi của “abhibhāyatana” (lĩnh vực chinh phục).

Tāni abhibhuyyāti yathā nāma sampannagahaṇiko kaṭacchumattaṃ bhattaṃ labhitvā ‘‘kiṃ ettha bhuñjitabbaṃ atthī’’ti saṅkaḍḍhitvā ekakabalameva karoti,
“Chinh phục những đối tượng đó” giống như người cầm bát thức ăn nhỏ, gom lại và chỉ lấy một miếng duy nhất để ăn.

Evameva ñāṇuttariko puggalo visadañāṇo ‘‘kiṃ ettha parittake ārammaṇe samāpajjitabbaṃ atthi, nāyaṃ mama bhāro’’ti tāni rūpāni abhibhavitvā samāpajjati,
Cũng vậy, một người có trí tuệ vượt trội và sáng suốt quán chiếu: “Có gì đáng để nhập định vào những đối tượng nhỏ bé này? Đây không phải là trọng trách của ta,” rồi chinh phục những sắc đó và nhập định.

Saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetīti attho.
Ý nghĩa là người ấy đạt đến định tâm cùng với sự xuất hiện của dấu hiệu quán sát (nimitta).

Jānāmipassāmīti iminā panassa ābhogo kathito.
Cụm từ “Tôi biết, tôi thấy” ám chỉ sự chú tâm (ābhogo) của người ấy.

So ca kho samāpattito vuṭṭhitassa, na antosamāpattiyaṃ.
Nhưng sự chú tâm này chỉ xảy ra sau khi người ấy đã xuất định, chứ không phải trong lúc nhập định.

Evaṃsaññī hotīti ābhogasaññāyapi jhānasaññāyapi evaṃsaññī hoti.
Người ấy có “tưởng” như vậy, bao gồm cả tưởng về sự chú tâm (ābhogasaññā) và tưởng về thiền định (jhānasaññā).

Abhibhavasaññā hissa antosamāpattiyampi atthi, ābhogasaññā pana samāpattito vuṭṭhitasseva.
Sự tưởng về chinh phục (abhibhavasaññā) hiện hữu ngay cả trong lúc nhập định, nhưng sự tưởng về chú tâm (ābhogasaññā) chỉ xuất hiện sau khi xuất định.

Appamāṇānīti vaḍḍhitappamāṇāni, mahantānīti attho.
“Những đối tượng vô lượng” nghĩa là những đối tượng đã phát triển rộng lớn, mang ý nghĩa là to lớn.

Abhibhuyyāti ettha pana yathā mahagghaso puriso ekaṃ bhattavaḍḍhitakaṃ labhitvā ‘‘aññampi hotu, kiṃ etaṃ mayhaṃ karissatī’’ti taṃ na mahantato passati,
“Chinh phục” ở đây giống như một người ăn nhiều nhận được một phần thức ăn lớn nhưng nghĩ: “Hãy có thêm nữa, phần này chẳng có gì đáng kể,” và không xem nó là lớn lao.

Evameva ñāṇuttaro puggalo visadañāṇo ‘‘kiṃ ettha samāpajjitabbaṃ, nayidaṃ appamāṇaṃ, na mayhaṃ cittekaggatākaraṇe bhāro atthī’’ti tāni abhibhavitvā samāpajjati, saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetīti attho.
Cũng vậy, một người có trí tuệ vượt trội và sáng suốt quán chiếu: “Có gì đáng để nhập định vào những đối tượng này? Đây không phải là vô lượng, và không cần thiết cho sự tập trung tâm của ta.” Người ấy vượt qua chúng và nhập định, đạt đến định tâm cùng với sự xuất hiện của dấu hiệu quán sát (nimitta).

Ajjhattaṃ arūpasaññīti alābhitāya vā anatthikatāya vā ajjhattarūpe parikammasaññāvirahito.
“Nhận thức vô sắc bên trong” nghĩa là thiếu nhận thức về đối tượng sắc bên trong do không đạt được hoặc không có sự quan tâm đến nó.

Bahiddhā rūpāni passatīti yassa parikammampi nimittampi bahiddhāva uppannaṃ,
“Thấy sắc bên ngoài” nghĩa là đối tượng thực hành và dấu hiệu quán sát (nimitta) đều phát sinh bên ngoài.

So evaṃ bahiddhā parikammassa ceva appanāya ca vasena ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī ekova bahiddhā rūpāni passatī’’ti vuccati.
Do đó, thông qua sự thực hành và định tâm bên ngoài, người ấy được gọi là “người có nhận thức vô sắc bên trong và thấy sắc bên ngoài.”

Sesamettha catutthaabhibhāyatane vuttanayameva.
Những điều còn lại được giải thích trong lĩnh vực chinh phục thứ tư.

Imesu pana catūsu parittaṃ vitakkacaritavasena āgataṃ, appamāṇaṃ mohacaritavasena, suvaṇṇaṃ dosacaritavasena, dubbaṇṇaṃ rāgacaritavasena.
Trong bốn đối tượng này, đối tượng nhỏ bé phù hợp với người có khuynh hướng suy nghĩ; đối tượng vô lượng phù hợp với người có khuynh hướng vô minh; đối tượng đẹp phù hợp với người có khuynh hướng sân hận; và đối tượng xấu phù hợp với người có khuynh hướng tham ái.

Etesañhi etāni sappāyāni, sā ca nesaṃ sappāyatā vitthārato visuddhimagge cariyaniddese vuttā.
Những đối tượng này phù hợp với những người ấy, và sự phù hợp này được giải thích chi tiết trong “Visuddhimagga” (Thanh Tịnh Đạo) phần mô tả về các khuynh hướng.

Pañcamaabhibhāyatanādīsu nīlānīti sabbasaṅgāhakavasena vuttaṃ.
Trong lĩnh vực chinh phục thứ năm và các lĩnh vực tiếp theo, “những đối tượng xanh” được nói đến với ý nghĩa bao quát tất cả.

Nīlavaṇṇānīti vaṇṇavasena.
“Những sắc xanh” được hiểu là theo màu sắc.

Nīlanidassanānīti nidassanavasena, apaññāyamānavivarāni asambhinnavaṇṇāni ekanīlāneva hutvā dissantīti vuttaṃ hoti.
“Những hình ảnh xanh” được hiểu là theo dấu hiệu, nghĩa là những đối tượng không có vết đen, không bị pha tạp, và xuất hiện với một màu xanh đồng nhất.

Nīlanibhāsānīti idaṃ pana obhāsavasena vuttaṃ, nīlobhāsāni nīlappabhāyuttānīti attho.
“Những ánh sáng xanh” được nói đến theo nghĩa chiếu sáng, nghĩa là những ánh sáng có liên quan đến sắc xanh.

Etena nesaṃ suvisuddhataṃ dasseti.
Điều này cho thấy sự trong sạch tuyệt đối của những đối tượng này.

Visuddhavaṇṇavaseneva hi imāni cattāri abhibhāyatanāni vuttāni.
Bốn lĩnh vực chinh phục này được mô tả với ý nghĩa về sự trong sạch của màu sắc.

‘‘Nīlakasiṇaṃ gaṇhanto nīlasmiṃ nimittaṃ gaṇhāti pupphasmiṃ vā vatthasmiṃ vā vaṇṇadhātuyā vā’’tiādikaṃ panettha kasiṇakaraṇañca parikammañca appanāvidhānañca sabbaṃ visuddhimagge vitthārato vuttameva.
“Người thực hành xanh kasiṇa chọn một dấu hiệu trong sắc xanh, như hoa, vải, hoặc chất liệu màu xanh.” Các chi tiết về cách làm kasiṇa, thực hành, và định tâm đều được mô tả chi tiết trong “Visuddhimagga”.

Imāni pana aṭṭha abhibhāyatanajjhānāni vaṭṭānipi honti vaṭṭapādakānipi vipassanāpādakānipi diṭṭhadhammasukhavihārānipi abhiññāpādakānipi nirodhapādakānipi,
Tám thiền thuộc lĩnh vực chinh phục này có thể là thuộc về vòng luân hồi, là nền tảng cho vòng luân hồi, là nền tảng cho thiền quán, là trạng thái an lạc ngay trong hiện tại, là nền tảng cho thần thông, hoặc là nền tảng cho diệt thọ tưởng định.

Lokiyāneva pana na lokuttarānīti veditabbāni.
Tuy nhiên, cần hiểu rằng chúng chỉ thuộc về thế gian, không phải siêu thế.

435. Rūpī rūpāni passatīti ettha ajjhattaṃ kesādīsu nīlakasiṇādīsu nīlakasiṇādivasena uppāditaṃ rūpajjhānaṃ rūpaṃ, taṃ assa atthīti rūpī.
“Người có sắc thấy các sắc” nghĩa là người có thiền sắc được tạo ra từ việc quán sát tóc và các đối tượng nội tại như sắc xanh trong kasiṇa.

Bahiddhā rūpāni passatīti bahiddhāpi nīlakasiṇādīni rūpāni jhānacakkhunā passati.
Người ấy cũng thấy các đối tượng bên ngoài như sắc xanh trong kasiṇa bằng con mắt thiền định.

Iminā ajjhattabahiddhāvatthukesu kasiṇesu uppāditajjhānassa puggalassa cattāripi rūpāvacarajjhānāni dassitāni.
Điều này chỉ ra rằng, đối với người tạo ra thiền định từ các kasiṇa bên trong và bên ngoài, cả bốn thiền thuộc sắc giới đều có thể đạt được.

Ajjhattaṃ arūpasaññīti ajjhattaṃ na rūpasaññī, attano kesādīsu anuppāditarūpāvacarajjhānoti attho.
“Không nhận thức sắc bên trong” nghĩa là người không có thiền sắc được tạo ra từ tóc và các đối tượng nội tại.

Iminā bahiddhāparikammaṃ katvā bahiddhāva uppāditajjhānassa puggalassa rūpāvacarajjhānāni dassitāni.
Điều này chỉ ra rằng, người thực hành bên ngoài và đạt thiền định từ các đối tượng bên ngoài có thể đạt được các thiền thuộc sắc giới.

Subhantvevaadhimutto hotīti iminā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu jhānāni dassitāni.
“Có xu hướng thiên về sự trong sáng” nghĩa là các thiền định được thực hành trên các kasiṇa màu sắc như sắc xanh đã được làm trong sạch.

Tattha kiñcāpi antoappanāyaṃ subhanti ābhogo natthi, yo pana visuddhaṃ subhaṃ kasiṇārammaṇaṃ katvā viharati, so yasmā ‘‘subhanti adhimutto hotī’’ti vattabbataṃ āpajjati, tasmā evaṃ desanā katā.
Mặc dù trong lúc định tâm sâu, không có xu hướng rõ ràng về sự trong sáng, nhưng người nào an trú vào kasiṇa trong sạch, người ấy được gọi là “thiên về sự trong sáng.” Vì vậy, giáo lý này được giảng dạy theo cách đó.

Paṭisambhidāmagge pana ‘‘kathaṃ subhantveva adhimutto hotīti vimokkho – idha bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… mettāya bhāvitattā sattā appaṭikkūlā honti.
Trong “Paṭisambhidāmagga”, câu hỏi “Làm thế nào để có xu hướng thiên về sự trong sáng?” được trả lời rằng: “Ở đây, vị Tỳ-kheo với tâm từ lan tỏa một phương… nhờ phát triển tâm từ, các chúng sinh trở nên không đáng ghê tởm.”

Karuṇāsahagatena…pe… muditāsahagatena…pe… upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… upekkhāya bhāvitattā sattā appaṭikkūlā honti.
Tương tự, với tâm bi, tâm hỷ, và tâm xả, vị ấy lan tỏa một phương… nhờ phát triển tâm xả, các chúng sinh trở nên không đáng ghê tởm.

Evaṃ subhantveva adhimutto hotīti vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.212) vuttaṃ.
Như vậy, “xu hướng thiên về sự trong sáng” được giải thích trong bối cảnh của sự giải thoát (vimokkha).

Sabbaso rūpasaññānantiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva.
Tất cả những điều cần nói về “sự nhận thức sắc hoàn toàn” đã được giải thích đầy đủ trong “Visuddhimagga”.

Soṇa Thiện Kim giải thích thêm ở đoạn 435-442:

435-442. Rūpī rūpāni passati… ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati subhanteva adhimutto hoti… sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ananto ākāsoti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati… sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma anantaṃ viññāṇanti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati… sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma natthi kiñcīti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati… sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaṃ upasampajja viharati… sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati….

Dịch sang tiếng Việt có nghĩa là:

“Người có thân thấy các sắc… người có tri giác về vô sắc bên trong thấy các sắc bên ngoài và đạt đến sự chấp thuận đối với chúng như là đẹp… vượt qua tất cả các tri giác về sắc, sự chấm dứt tri giác về đối kháng (những tri giác về sự phản ứng hoặc đối kháng, các tri giác về sự phản ứng, các tri giác về sự đối kháng), sự từ bỏ chú tâm đến sự đa dạng, nhập vào và an trú trong vô biên không gian xứ… vượt qua vô biên không gian xứ, nhập vào và an trú trong vô biên thức xứ… vượt qua vô biên thức xứ, nhập vào và an trú trong vô sở hữu xứ… vượt qua vô sở hữu xứ, nhập vào và an trú trong phi tưởng phi phi tưởng xứ… vượt qua phi tưởng phi phi tưởng xứ, nhập vào và an trú trong sự diệt tận của tri giác và cảm thọ…”

Ở đây từ “paṭighasaññānaṃ” nên được hiểu là “những tri giác về sự phản ứng hoặc đối kháng, các tri giác về sự phản ứng, các tri giác về sự đối kháng”, người hành thiền vượt qua paṭighasaññā bằng cách loại bỏ mọi phản ứng tiêu cực của tâm, đạt đến trạng thái bình thản trước mọi kích thích, trước mọi cảm thọ, tiếp xúc từ ngũ căn (Mắt, tai, mũi, lưỡi, thân) với ngũ trần (Sắc, thanh, hương, vị, xúc) từ bên ngoài.

Kết thúc phần Soṇa Thiện Kim giải thích thêm ở đoạn 435-442.

443. Pathavikasiṇaṃ bhāvetīti ettha pana sakalaṭṭhena kasiṇaṃ, pathavi eva kasiṇaṃ pathavikasiṇaṃ.
“Phát triển kasiṇa đất” nghĩa là thực hành toàn diện kasiṇa với đối tượng là đất; đất chính là kasiṇa, và được gọi là “pathavikasiṇa.”

Parikammapathaviyāpi uggahanimittassāpi paṭibhāganimittassāpi taṃ nimittaṃ ārammaṇaṃ katvā uppannajjhānassāpi etaṃ adhivacanaṃ.
Thuật ngữ “pathavikasiṇa” cũng áp dụng cho đất được sử dụng trong giai đoạn thực hành chuẩn bị, hình ảnh ban đầu, hình ảnh tương tự, hoặc thiền định được phát sinh dựa trên đối tượng đó.

Idha pana pathavikasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ adhippetaṃ.
Ở đây, ý muốn nói đến thiền định có đối tượng là kasiṇa đất.

Taṃ hesa bhāveti.
Người ấy phát triển thiền định đó.

Āpokasiṇādīsupi eseva nayo.
Đối với kasiṇa nước và các kasiṇa khác, cách thực hành cũng tương tự.

Imāni pana kasiṇāni bhāventena sīlāni sodhetvā parisuddhasīle patiṭṭhitena yvāssa dasasu palibodhesu palibodho atthi, taṃ upacchinditvā kammaṭṭhānadāyakaṃ kalyāṇamittaṃ upasaṅkamitvā attano cariyānukūlavasena yaṃ yassa sappāyaṃ, taṃ tena gahetvā kasiṇabhāvanāya ananurūpaṃ vihāraṃ pahāya anurūpe viharantena khuddakapalibodhupacchedaṃ katvā sabbaṃ bhāvanāvidhānaṃ aparihāpentena bhāvetabbāni.
Để thực hành các kasiṇa này, người ta phải làm thanh tịnh giới luật, an trú trong giới trong sạch, loại bỏ các chướng ngại (palibodha) trong mười loại chướng ngại, tìm kiếm một thiện hữu tri thức để hướng dẫn pháp môn phù hợp với tính cách, lựa chọn nơi cư trú thích hợp và loại bỏ các chướng ngại nhỏ. Người ấy cần thực hành mà không vi phạm các quy tắc của thiền định.

Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.38 ādayo) vutto.
Đây là sự tóm tắt; phần chi tiết được trình bày trong “Visuddhimagga” (Thanh Tịnh Đạo) từ đoạn 1.38 trở đi.

Kevalañhi tattha viññāṇakasiṇaṃ nāgataṃ, taṃ atthato ākāsakasiṇe pavattaviññāṇaṃ.
Trong “Visuddhimagga,” không đề cập đến kasiṇa ý thức, vì nó thực chất là ý thức phát sinh từ kasiṇa không gian (ākāsakasiṇa).

Tañca kho ārammaṇavasena vuttaṃ, na samāpattivasena.
Kasiṇa này chỉ được nói đến theo nghĩa đối tượng, chứ không phải trong bối cảnh nhập định.

Tañhi anantaṃ viññāṇanti ārammaṇaṃ katvā esa viññāṇañcāyatanasamāpattiṃ bhāvento viññāṇakasiṇaṃ bhāvetīti vuccati.
Khi lấy “ý thức vô biên” làm đối tượng và phát triển định nhập vào cảnh giới ý thức vô biên (viññāṇañcāyatana samāpatti), điều đó được gọi là phát triển kasiṇa ý thức.

Imānipi dasa kasiṇāni vaṭṭānipi honti vaṭṭapādakānipi vipassanāpādakānipi diṭṭhadhammasukhavihāratthānipi abhiññāpādakānipi nirodhapādakānipi,
Mười kasiṇa này có thể liên quan đến vòng luân hồi, là nền tảng cho vòng luân hồi, là nền tảng cho thiền quán, là trạng thái an lạc ngay trong hiện tại, là nền tảng cho thần thông, hoặc là nền tảng cho diệt thọ tưởng định.

Lokiyāneva pana na lokuttarānīti.
Tuy nhiên, chúng chỉ thuộc về thế gian, không phải siêu thế.

453. Asubhasaññaṃ bhāvetīti asubhasaññā vuccati uddhumātakādīsu dasasu ārammaṇesu uppannā paṭhamajjhānasahagatā saññā, taṃ bhāveti brūheti vaḍḍheti, anuppannaṃ uppādeti, uppannaṃ anurakkhatīti attho.
“Phát triển tưởng bất tịnh” nghĩa là thực hành tưởng bất tịnh liên quan đến mười đối tượng như tử thi trương phình, tưởng này đi kèm với sơ thiền. Phát triển nghĩa là làm cho nó lớn mạnh, khởi sinh nếu chưa có, và duy trì nếu đã có.

Dasannaṃ pana asubhānaṃ bhāvanānayo sabbo visuddhimagge (visuddhi. 1.102 ādayo) vitthāritoyeva.
Phương pháp thực hành mười bất tịnh đã được giải thích chi tiết trong “Visuddhimagga” (Thanh Tịnh Đạo), bắt đầu từ đoạn 1.102.

Maraṇasaññaṃ bhāvetīti sammutimaraṇaṃ, khaṇikamaraṇaṃ, samucchedamaraṇanti tividhampi maraṇaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakasaññaṃ bhāveti, anuppannaṃ uppādeti, uppannaṃ anurakkhatīti attho.
“Phát triển tưởng về chết” nghĩa là thực hành tưởng về ba loại chết: chết quy ước, chết từng sát-na, và chết tận cùng, lấy chúng làm đối tượng. Điều này bao gồm khởi sinh nếu chưa có và duy trì nếu đã có.

Heṭṭhā vuttalakkhaṇā vā maraṇassatiyeva idha maraṇasaññāti vuttā, taṃ bhāveti uppādeti vaḍḍhetīti attho.
Những đặc tính của niệm chết đã được giải thích ở trên, và ở đây chúng cũng áp dụng cho tưởng về chết. Thực hành nghĩa là khởi sinh, phát triển, và làm cho lớn mạnh.

Bhāvanānayo panassā visuddhimagge (visuddhi. 1.167 ādayo) vitthāritoyeva.
Phương pháp thực hành tưởng về chết cũng đã được giải thích chi tiết trong “Visuddhimagga”, bắt đầu từ đoạn 1.167.

Āhāre paṭikūlasaññaṃ bhāvetīti asitapītādibhede kabaḷīkāre āhāre gamanapaṭikūlādīni nava paṭikūlāni paccavekkhantassa uppajjanakasaññaṃ bhāveti, uppādeti vaḍḍhetīti attho.
“Phát triển tưởng về sự bất tịnh của thức ăn” nghĩa là thực hành tưởng về sự bất tịnh trong thức ăn, như nuốt, nhai, hoặc tiêu hóa, liên quan đến chín khía cạnh bất tịnh. Điều này bao gồm khởi sinh, duy trì, và phát triển tưởng này.

Tassāpi bhāvanānayo visuddhimagge vitthāritoyeva.
Phương pháp thực hành tưởng này cũng được giải thích chi tiết trong “Visuddhimagga”.

Sabbaloke anabhiratisaññaṃ bhāvetīti sabbasmimpi tedhātuke loke anabhiratisaññaṃ ukkaṇṭhitasaññaṃ bhāvetīti attho.
“Phát triển tưởng không hứng thú với thế gian” nghĩa là thực hành tưởng chán ngán đối với thế gian gồm ba cõi.

Aniccasaññaṃ bhāvetīti pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ udayabbayaññathattapariggāhikaṃ pañcasu khandhesu aniccanti uppajjanakasaññaṃ bhāveti.
“Phát triển tưởng vô thường” nghĩa là thực hành tưởng về sự sinh diệt và thay đổi của năm uẩn, nhận thức chúng là vô thường.

Anicce dukkhasaññaṃ bhāvetīti anicce khandhapañcake paṭipīḷanasaṅkhātadukkhalakkhaṇapariggāhikaṃ dukkhanti uppajjanakasaññaṃ bhāveti.
“Phát triển tưởng khổ trong vô thường” nghĩa là thực hành tưởng về sự áp bức trong năm uẩn vô thường, nhận thức chúng là khổ.

Dukkhe anattasaññaṃ bhāvetīti paṭipīḷanaṭṭhena dukkhe khandhapañcake avasavattanākārasaṅkhātaanattalakkhaṇapariggāhikaṃ anattāti uppajjanakasaññaṃ bhāveti.
“Phát triển tưởng vô ngã trong khổ” nghĩa là thực hành tưởng về sự không thể kiểm soát trong năm uẩn khổ, nhận thức chúng là vô ngã.

Pahānasaññaṃ bhāvetīti pañcavidhaṃ pahānaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakasaññaṃ bhāveti.
“Phát triển tưởng về sự từ bỏ” nghĩa là thực hành tưởng về năm loại từ bỏ, lấy chúng làm đối tượng.

Virāgasaññaṃ bhāvetīti pañcavidhameva virāgaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakasaññaṃ bhāveti.
“Phát triển tưởng về sự ly tham” nghĩa là thực hành tưởng về năm loại ly tham, lấy chúng làm đối tượng.

Nirodhasaññaṃ bhāvetīti saṅkhāranirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakasaññaṃ bhāveti.
“Phát triển tưởng về sự diệt” nghĩa là thực hành tưởng về sự diệt của các hành, lấy chúng làm đối tượng.

Nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakasaññantipi vadanti.
Một số nói rằng tưởng này cũng lấy Niết-bàn làm đối tượng.

Ettha ca sabbaloke anabhiratasaññā, aniccasaññā, anicce dukkhasaññāti imāhi tīhi saññāhi balavavipassanā kathitā.
Ở đây, tưởng không hứng thú với thế gian, tưởng vô thường, và tưởng khổ trong vô thường được giảng dạy như những pháp quán mạnh mẽ.

Puna aniccasaññaṃ bhāvetītiādikāhi dasahi saññāhi vipassanāsamārambhova kathito.
Hơn nữa, thông qua tưởng vô thường và chín tưởng khác, sự bắt đầu của thiền quán được giảng dạy.

473. Buddhānussatintiādīni vuttatthāneva.
“Những pháp như niệm Phật” được hiểu theo ý nghĩa đã được giải thích trước đây.

483. Paṭhamajjhānasahagatanti paṭhamajjhānena saddhiṃ gataṃ pavattaṃ, paṭhamajjhānasampayuttanti attho.
“Đi cùng với sơ thiền” nghĩa là những pháp này liên kết và vận hành cùng với sơ thiền.

Saddhindriyaṃ bhāvetīti paṭhamajjhānasahagataṃ katvā saddhindriyaṃ bhāveti brūheti vaḍḍheti.
“Phát triển tín căn” nghĩa là làm cho tín căn đi cùng với sơ thiền, làm cho tín căn tăng trưởng và lớn mạnh.

Esa nayo sabbattha.
Cách hiểu này áp dụng cho tất cả các trường hợp tương tự.

Aparaaccharāsaṅghātavaggavaṇṇanā.
Phần giải thích về “Chương Aparaaccharāsaṅghāta” (nhịp ngón tay).